BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • bt tshap. 23 lk. 181-188
  • “Nyohokame nyote kɛnɛ kakatombe”

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • “Nyohokame nyote kɛnɛ kakatombe”
  • ‘Sambisha dimɛna dimɛna’ akambo wendana la Diolelo dia Nzambi
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • “Vɔ wakatatɛ ntombola Nzambi” (Etsha 21:18-20a)
  • Efula wakatetemalaka “ndjela Ɛlɛmbɛ l’ohetoheto tshɛ” (Etsha 21:20b, 21)
  • “Vate vate yakawoke lo dikambo diayɛ bu mɛtɛ” (Etsha 21:22-26)
  • “Nde hakoke ntshikala la lɔsɛnɔ!” (Etsha 21:27–22:30)
  • “Dimi lekɔ Ofarisɛ” (Etsha 23:1-10)
  • Akristo wa ntondo ndo ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2003
  • Onga la dihonga, Jehowa ekɔ Okimanyedi ayɛ
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa (wekelo)—2020
  • ‘Sambisha dimɛna dimɛna’
    ‘Sambisha dimɛna dimɛna’ akambo wendana la Diolelo dia Nzambi
  • “Dimi keema la onongo wa dikila di’onto kaanga ɔtɔi”
    ‘Sambisha dimɛna dimɛna’ akambo wendana la Diolelo dia Nzambi
Enda awui akina
‘Sambisha dimɛna dimɛna’ akambo wendana la Diolelo dia Nzambi
bt tshap. 23 lk. 181-188

TSHAPITA 23

“Nyohokame nyote kɛnɛ kakatombe”

Pɔɔlɔ ambamɛ akambo wa mɛtɛ la ntondo k’olui w’anto wele la nkɛlɛ ndo la ntondo k’ase tominadi ta laadiko t’ase Juda

Lo ndjela Etsha 21:18–23:10

1, 2. Kakɔna kambɔtɔla ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ la Jɛrusalɛma ndo ekakatanu akɔna wayotohomana la nde lɛkɔ?

MBALA kɛnɛ nto, Pɔɔlɔ ekɔ la Jɛrusalɛma! Pɔɔlɔ ekɔ lo takɛndakɛnda lo toshinga ta lɛkɔ tatotshitshɛ, tele l’anto efula. Ndooko osomba wa la nkɛtɛ wɛdimi la Jɛrusalɛma lo kɛnɛ kendana l’ɔkɔndɔ wa diɔtɔnganelo dia lam’asa Jehowa l’ekambi ande. Lo tshɛ kawɔ, anto wa l’osomba ɔsɔ wekɔ l’ofunu l’ɔtɛ w’ɔkɔndɔ awɔ wa diambo ɔsɔ. Pɔɔlɔ mbeyaka di’Akristo efula ndjashaka l’awui wakete ndo hawolange nkɛndakɛnda lokolo laamɛ l’asangwelo wa Jehowa watatshu otsha la ntondo. Pɔɔlɔ ambɛna dia vɔ wekɔ l’ehomba wa lo nyuma, laadiko di’ehomba wa l’emunyi wele lam’akinde l’Ɛfɛsɔ wakotshutshuya dia nde mbɔsa yɛdikɔ ya nyomoyembola osomba wa woke ɔsɔ nto. (Ets. 19:21) Kaanga mbele waale wakikɔ, nde akasale tshɛ dia nkotsha kɛnɛ kakandasangoya.

2 Awui akɔna wayohomana la Pɔɔlɔ la Jɛrusalɛma? Okakatanu ɔmɔtshi wakahombe ndja oma le ambeki wa Kristo amɔtshi wakatshimbaka wɔɔngɔ l’ɔtɛ wa vate vate yakawoke lo dikambo dia Pɔɔlɔ. Ekakatanu woleki wayoya oma le atunyi wa Kristo. Wayomamatanyiya Pɔɔlɔ awui wa kashi, wayowɔkɔmɔla ndo wayowaanɛ dia mbodiaka. Awui asɔ tshɛ wayosha nto Pɔɔlɔ diaaso dia mamɛ dietawɔ diande. Okitshakitsha, dihonga ndo mbetawɔ kaki lande la ntondo k’ekakatanu ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna le Akristo ɛlɔ kɛnɛ. Nyɛsɔ tende lo ngande.

“Vɔ wakatatɛ ntombola Nzambi” (Etsha 21:18-20a)

3-5. a) Losanganya lakɔna lakɔtɔ Pɔɔlɔ la Jɛrusalɛma, ndo awui akɔna wakawakɛtshanya? b) Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo losanganya lakɔtɔ Pɔɔlɔ la dikumanyi dia la Jɛrusalɛma?

3 La wedi a pindju l’ɔkɔngɔ wa vɔ nkoma, Pɔɔlɔ l’asekande wakatshu dia tɛnana la dikumanyi diakalɔmbɔlaka etshumanelo. Hawoshile ndooko lokombo l’ɔpɔstɔlɔ ɔmɔtshi waki eki la lɔsɛnɔ l’ɔkɔndɔ ɔnɛ, ondo l’etena kɛsɔ vɔ wakatshu tosambisha l’ahole akina wa la nkɛtɛ. Koko Jakɔba ɔnango Yeso akikɔ laawɔ. (Ngal. 2:9) Ondo Jakɔba mbaki ɔnɔmbɔdi wa losanganya ndo “dikumanyi tshɛ diaki laawɔ” kaamɛ la Pɔɔlɔ.​—Ets. 21:18.

4 Pɔɔlɔ akasha dikumanyi mɔyɔ “ndo akatatɛ mbakɔndɔlɛ akambo tshɛ wakasalɛ Nzambi ase wedja lo tshimbo y’olimu ande.” (Ets. 21:19) Dui sɔ mɛtɛ diakaakeketsha efula. Ndo sho ɛlɔ kɛnɛ ngɛnangɛnaka etena kokaso woho watahame olimu w’esambishelo lo wedja ekina.​—Tok. 25:25.

5 Ondo l’etena kɛmɔtshi ka losanganya lɔsɔ, Pɔɔlɔ akatɛkɛta dia weshasha wakandela oma l’Erɔpɛ. Woho wakayakiyanyaka anangɛso w’oma l’ahole wa tale akananda etema wa wanɛ wakahokamɛka Pɔɔlɔ. Diakɔ diele l’ɔkɔngɔ wa Pɔɔlɔ mbisha alapɔlɔ, ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Vɔ [dikumanyi] wakatatɛ ntombola Nzambi”! (Ets. 21:20a) Woho akɔ waamɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, etema w’anto efula wadiɛnɛ l’ɔtɛ wa mpokoso kana hemɔ ya wolo minandemaka efula etena kawasha asekawɔ ambetawudi ekimanyielo ka la wonya ndo kawatɛwɔ ɛtɛkɛta w’ekeketshelo.

Efula wakatetemalaka “ndjela Ɛlɛmbɛ l’ohetoheto tshɛ” (Etsha 21:20b, 21)

6. Naa dui diakawatɛ Pɔɔlɔ?

6 Dikumanyi wakatɛ Pɔɔlɔ dia ekɔ dui dimɔtshi la Judeya diendana la Pɔɔlɔ. Vɔ wakawotɛ ɔnɛ: “Ɔnangɛso Pɔɔlɔ, wɛ ekɔ lo mɛna dia nunu di’ase Juda waya ambetawudi, ndo vɔ tshɛ wekɔ lo ndjela Ɛlɛmbɛ l’ohetoheto tshɛ. Koko vɔ wakoke vate vate lo dikambo diayɛ ɔnɛ wɛ ambetsha ase Juda tshɛ wele l’atei w’ase wedja wetshelo w’ɛtɔlɔki wendana la Mɔsɛ, awatɛ diaha vɔ minya anawɔ mpota ndo diaha vɔ ndjela mbekelo yakashikikɛma.”a​—Ets. 21:20b, 21.

7, 8. a) Naa ekanelo ka kɔlɔ kaki l’Akristo efula wa la Judeya? b) Lande na kele ekanelo ka yimba ka kɔlɔ k’Akristo amɔtshi w’ase Juda komonga apɔstazi?

7 Ko lande na kakatetemala Akristo efula ndjela l’ohetoheto Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wele laasɔ ko wambeta loowe aya ɛnɔnyi ndekana 20? (Kɔl. 2:14) Lo 49 T.D., apɔstɔlɔ la dikumanyi diakasangana la Jɛrusalɛma wakatome mukanda lo tshumanelo dia nembetshiya dia bu nto ohomba dia paka ambetawudi w’ase wedja minya mpota kana nkitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. (Ets. 15:23-29) Koko, mukanda akɔ kɔtɛkɛta dikambo di’ambetawudi w’ase Juda, wele efula l’atei awɔ koshihodiaka dia Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wambeta loowe.

8 Onde ekanelo ka yimba ka kɔlɔ kɛsɔ akakonya ambetawudi w’ase Juda diaha vɔ monga Akristo? Ndooko. Dui sɔ komonga oko vɔ wakatɛmɔlaka ntondo tozambizambi t’apanganu ko wakatetemala ndjasha lo mbekelo yendana l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ w’edjedja. Ɛlɛmbɛ waki ohomba efula le ambetawudi w’ase Juda ɛsɔ wakaye oma le Jehowa. Ndooko dui di’oma le ɛdiɛngɛ kana dia kɔlɔ diaki l’ɛlɛmbɛ ɛsɔ. Koko Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakendanaka la sheke y’edjedja, etena kele l’etena kɛsɔ Akristo waki waya lo sheke y’oyoyo. Laasɔ l’etena kɛsɔ, nkitanyiya sheke y’Ɛlɛmbɛ aki dui diambeta loowe lo kɛnɛ kendana l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Akristo w’ase Hɛbɛru waki l’ohetoheto l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ koshihodiaka dimɛna etshumanelo k’Akristo ndo kondjaɛkɛka lɔkɔ. Vɔ wakahombe mbɔtɔnganyiya ekanelo kawɔ la woho wakatashɔmaka akambo wa mɛtɛ yema yema.b​—Jɛr. 31:31-34; Luka 22:20.

“Vate vate yakawoke lo dikambo diayɛ bu mɛtɛ” (Etsha 21:22-26)

9. Kakɔna kaketsha Pɔɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ?

9 Ko kayotota lo dikambo dia vate vate y’ɔnɛ Pɔɔlɔ aketsha ase Juda waki lo wedja ekina “diaha vɔ minya anawɔ mpota ndo diaha vɔ ndjela mbekelo yakashikikɛma”? Pɔɔlɔ aki ɔpɔstɔlɔ w’ase Wedja, ndo nde akaashikikɛ di’ɔnɛ ase Wedja hawoyohikama dia paka nkitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Nde akɛnya nto munga k’onto tshɛ lakasalaka la wolo dia mbetawoya ambetawudi w’ase Wedja ɔnɛ paka vɔ minya mpota dia mɛnya dia wambokitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. (Ngal. 5:1-7) Pɔɔlɔ akasambishaka nto ase Juda waki l’esomba wakandatshɔka lokumu l’ɔlɔlɔ. Nde akalembetshiya dimɛna wanɛ wakohokamɛka dia nyɔi ka Yeso kakasale di’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ mbeta loowe ndo ɔnɛ onto koka mbɔsama oko onto ɔlɔlɔ aha oma l’etsha wasalema lo ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ koko diɛsɛ la mbetawɔ.​—Rɔmɔ 2:28, 29; 3:21-26.

10. Naa kanyi yele la wɛdimo yaki la Pɔɔlɔ l’awui wendana la Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ ndo wonyelo wa mpota?

10 Koko Pɔɔlɔ aki la eokelo k’ɔlɔlɔ otsha le wanɛ wakɛnaka dimɛna ndjela mbekelo mɔtshi y’ase Juda, ɛnyɛlɔ oko aha nkamba olimu lushi la Sabato kana mbewɔ dia ndɛ diangɔ dimɔtshi. (Rɔmɔ 14:1-6) Ndo nde kombidja ɛlɛmbɛ wendana la wonyelo wa mpota. Diakɔ diele Pɔɔlɔ akasale dia Timɔte minya mpota diaha ase Juda ndjohetsha Timɔte nɛ dia she aki ose Ngirika. (Ets. 16:3) Wonyelo wa mpota aki yɛdikɔ y’onto ndamɛ. Pɔɔlɔ akatɛ ase Ngalatiya ɔnɛ: “Nɛ dia le wanɛ wele kaamɛ la Kristo Yeso, wonyelo wa mpota kana aha minya mpota keema la nɛmɔ, koko mbetawɔ katshutshuyama oma lo ngandji mbele la nɛmɔ.” (Ngal. 5:6) Koko onto lata ɔnɛ paka minya mpota dia nkitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ kana ɔnɛ paka minya mpota dia mbetawɔma le Jehowa, bu la mbetawɔ.

11. Kakɔna kakatɛ dikumanyi Pɔɔlɔ dia nsala ndo akandasale ondo dia nkitanyiya dui sɔ? (Enda ndo nɔtɛ.)

11 Koko kaanga mbele vate vate shɔ yaki kashi ka mamba, ambetawudi w’ase Juda wakatetemala ntshimba wɔɔngɔ l’ɔtɛ ayɔ. L’ɔtɛ wa dikambo sɔ mbele dikumanyi wakasha Pɔɔlɔ ɛlɔmbwɛlɔ kɛnɛ ɔnɛ: “Tekɔ la apami 4 wakatshike dɔkɔlɔkɔ. Ɔsa apami akɔ ndo yaɛdia kaamɛ la wɔ lo ndjela ɛlɛmbɛ ndo futa kɛnɛ kahombama dia vɔ minya avo. Ko anto tshɛ wayeya dia vate vate yakawoke lo dikambo diayɛ bu mɛtɛ ndo ɔnɛ wɛ ekɔ lo nkɛndakɛnda lo yoho ya dimɛna ndo wɛ ekɔ lo nkitanyiya Ɛlɛmbɛ.”c​—Ets. 21:23, 24.

12. Ngande wakɛnya Pɔɔlɔ dia nde ekɔ suke dia mbetawɔ dako ndo nkamba kaamɛ la dikumanyi dia la Jɛrusalɛma lam’akawɔlɔmbɛ dia nsala dui dimɔtshi?

12 Pɔɔlɔ otokoka momala lo mbuta dia kiɔkɔ ya dikambo komonga lo vate vate yendana la nde, koko aki l’ɔtɛ w’ohetoheto w’ambetawudi w’ase Juda dia nkitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Koko nde aki suke dia nsala kɛnɛ kakawawotɛ ndo nde kosekola atɔndɔ wa Nzambi. Ntondo ka laasɔ, nde akafunde ate: “Le wanɛ wele l’ɛse k’ɛlɛmbɛ, dimi lakayala oko onto lele l’ɛse k’ɛlɛmbɛ kaanga mbemi bu l’ɛse k’ɛlɛmbɛ dia nkotola wanɛ wele l’ɛse k’ɛlɛmbɛ.” (1 Kɔr. 9:20) Lo diaaso nɛ, Pɔɔlɔ akakambe kaamɛ la dikumanyi dia la Jɛrusalɛma ndo akonge “l’ɛse k’ɛlɛmbɛ.” Lo nsala ngasɔ, nde akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka nkamba kaamɛ la dikumanyi ndo diaha ntshininala dia paka nsala akambo woho walangaso.​—Hɛb. 13:17.

Collage: 1. Pɔɔlɔ ahokamɛ ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le dikumanyi dia la Jɛrusalɛma. 2. Lo losanganya lɔmɔtshi la dikumanyi la nshi nyɛ, ekumanyi kɛmɔtshi eenda la yambalo tshɛ etena kemɛ dikumanyi dikina anya.

Etena kele ndooko tɔndɔ diakɔnyɔmaka, Pɔɔlɔ aketawɔka dia ntshika. Onde ndo wɛ?

ƐLƐMBƐ W’ASE RƆMƆ NDO ASE RƆMƆ

Mbala efula ewandji w’ase Rɔmɔ kondekaka ndjasha l’awui wa lo waa prɔvɛnsɛ. Lo ndjela woho wakasalemaka akambo, ɛlɛmbɛ w’ase Juda mbakendaka akambo w’ase Juda. Naka ase Rɔmɔ wakayoyatambiya lo dikambo dia Pɔɔlɔ, kete l’ɔtɛ wele lofunge lakatombe lam’akandɔtɔ lo tɛmpɛlɔ lakafukutanya wɔladi w’anto tshɛ.

Ewandji w’ase Rɔmɔ waki la lowandji la mamba otsha le anto waki komonga ase Rɔmɔ waki lo waa prɔvɛnsɛ. Koko aha ngasɔ mbakawasalɛka ase Rɔmɔ akambo.f Lotshungɔ la monga ose Rɔmɔ lakashaka onto waɛsɛ amɔtshi waketawɔmaka ndo wakalɛmiyamaka lo wodja w’otondo. Ɛnyɛlɔ, aki kɔlɔ lo ndjela ɛlɛmbɛ dia nkeleka kana nkɔmɔla ose Rɔmɔ la ntondo ka nshikikɛ kɔlɔ kosadinde nɛ dia paka waa mfumbe mbakawasalɛka ngasɔ. Ase Rɔmɔ waki nto la lotshungɔ la nɔmba nkumekanga kaki la Rɔmɔ dia nyomenda tɛdikɔ takɔsaka nguvɛrnɛrɛ ka prɔvɛnsɛ.

Onto akakokaka nkondja lotshungɔ l’ose Rɔmɔ lo toho efula. Yoho ya ntondo, oma lo eotwelo. Lo tena dimɔtshi, nkumi ya dikanga yakashaka lotshungɔ la monga ose Rɔmɔ le anto amɔtshi kana le anto tshɛ wa l’esomba, kana adistrikɛ amɔtshi l’ɔtɛ w’elimu wakawasale. Mfumbe akakokaka nsomba lotshungɔ la monga ose Rɔmɔ oma le ose Rɔmɔ ɔmɔtshi, mfumbe kele nkumɛnde k’ose Rɔmɔ akotshungolaka kana onto ɔmɔtshi lambokamba edja l’olimu w’ɔsɔlayi ko hayokamba olimu akɔ nto akakokaka monga ose Rɔmɔ. Mɛnamaka dia lo waaso amɔtshi onto akakokaka nsomba lotshungɔ la monga ose Rɔmɔ. Klodiyo Lusiya laki kɔmanda k’asɔlayi akatɛ Pɔɔlɔ ate: “Dimi lakasombe lotshungɔ la monga ose Rɔmɔ la falanga y’efula.” Ko Pɔɔlɔ akawotɛ ate: “Dimi lekɔ ose Rɔmɔ la lootɔ.” (Ets. 22:28) Ɔnkɔnɛ, ondo tshɛnde la Pɔɔlɔ kɛmɔtshi ka pami akakondja lotshungɔ la monga ose Rɔmɔ, kaanga mbahateye lo diaaso diakɔna.

f Lo ntambe ka ntondo T.D., ase Rɔmɔ yema tshitshɛ tsho mbakadjasɛka la Judeya. Paka lo ntambe ka sato mbakayokondjaka anto tshɛ waki lo prɔvɛnsɛ kɛsɔ lotshungɔ la monga ase Rɔmɔ.

“Nde hakoke ntshikala la lɔsɛnɔ!” (Etsha 21:27–22:30)

13. a) Lande na kakadje ase Juda amɔtshi lofunge lo tɛmpɛlɔ? b) Ngande wakashimbamɛ lɔsɛnɔ la Pɔɔlɔ?

13 Awui kombeta dimɛna lo tɛmpɛlɔ. Etena kakatasukanaka nshi y’alɔkɔlɔkɔ w’apami asɔ nshila, ase Juda w’oma l’Aziya wakɛnyi Pɔɔlɔ ndo wakomamatanyiyɛ awui wa kashi ɔnɛ nde ambɔtshiya ase Wedja lo tɛmpɛlɔ ndo wakadje lofunge. Otondongaka kɔmanda k’asɔlayi k’ose Rɔmɔ kombekɛ lonya, tshike wotɔkɔmɔla Pɔɔlɔ polo lo mbodiaka. Koko kaanga mbakidiɔ ngasɔ, kɔmanda k’ase Rɔmɔ akawodje lo lokanu. Ntatɛ lushi lɔsɔ, akahombe mbɔsa ndekana ɛnɔnyi ɛnɛi dia Pɔɔlɔ ndjokondja lotshungɔ lande nto. Ndo nde aki paka lo waale. Etena kakambola kɔmanda ase Juda lande na kakawalɔshaka Pɔɔlɔ, vɔ wakoofunde awui wa weho la weho. Lam’ele lofunge lakikɔ, kɔmanda kokoka mboka kɛnɛ kakawataka. Akayohombama di’asɔlayi ntshɔ la Pɔɔlɔ diaha atunyi ande mbosalɛ kɔlɔ. Lam’akiwɔ suke la mbɔtɔ la Pɔɔlɔ lo mpango k’asɔlayi, Pɔɔlɔ akatɛ kɔmanda ate: “Lambokɔlɔmba dia wɛ mbishami lotshungɔ dia dimi mbutɛ anto dui.” (Ets. 21:39) Kɔmanda aketawɔ ndo Pɔɔlɔ akaamɛ mbetawɔ kande la dihonga tshɛ.

14, 15. a) Kakɔna kakalembetshiya Pɔɔlɔ ase Juda? b) Kakɔna kakasale kɔmanda dia nde mbeya lande na kakoomala ase Juda?

14 Pɔɔlɔ akatatɛ lo mbuta ɔnɛ: “Nyohokame nyote kɛnɛ kakatombe.” (Ets. 22:1) Pɔɔlɔ akatɛkɛta l’olui w’anto ɔsɔ lo Hɛbɛru ndo kɛsɔ kakawakonya dia mbɔlama ki. Nde akaalembetshiya dimɛna dimɛna woho wayande ombeki wa Kristo. Lo nsala ngasɔ, Pɔɔlɔ akatɛkɛta la diewo tshɛ awui wakakoke ase Juda toshikikɛ naka walanga. Pɔɔlɔ akeke l’ekolo wa Ngamaliɛlɛ laki la lokumu efula ndo Pɔɔlɔ akahɛnyahɛnya ambeki wa Kristo ndo anto amɔtshi waki laawɔ wakeyaka dui sɔ. Koko lam’akandatatshɔka otsha la Damasɛkɛ, nde akɛnyi ɛnɛlɔ, Kristo lakolwama mbakatɛkɛta la nde. Wanɛ wakatatshɔka la Pɔɔlɔ wakɛnyi osase wa wolo, wakoke wondjo wa dui, koko vɔ koshihodia awui wakate onto lakatɛkɛta la Pɔɔlɔ. (Enda nɔtɛ ka wekelo kele l’Etsha 9:7; 22:9, nwtsty.) Oma laasɔ, asekande wakalɔmbɔla Pɔɔlɔ laki aya tshungu oma lo dihole sɔ otsha la Damasɛkɛ. Lɛkɔ, Ananiya, pami kakeyamaka oma le ase Juda wa lɛkɔ akasɛnya Pɔɔlɔ lo dihindo.

15 Pɔɔlɔ akatetemala nkɔndɔla lo mbuta dia l’ɔkɔngɔ wa nde nkalola la Jɛrusalɛma, Yeso akɛnama le nde lo tɛmpɛlɔ. Lo dui sɔ, ase Juda wakaleke ntshimba wɔɔngɔ ndo wakate la dui dia wolo vate: “Nya onto ɔnɛ oma la nkɛtɛ, nɛ dia nde hakoke ntshikala la lɔsɛnɔ!” (Ets. 22:22) Dia nshimbɛ Pɔɔlɔ, kɔmanda akatshu la nde lɛnɛ akadjasɛka asɔlayi. Lam’ele nde akalange mbeya lande na kakokaka ase Juda Pɔɔlɔ nkɛlɛ, kɔmanda akate dia vɔ mbɔkɔmɔla mfimbɔ dia nde mbososɔ akambo. Koko Pɔɔlɔ akakambe la yɛdikɔ mɔtshi ya l’ɛlɛmbɛ dia ndjakokɛ ndo akɛnya dia nde aki ose Rɔmɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, atɛmɔdi wa Jehowa kambaka la tɛdikɔ tɔmɔtshi ta l’ɛlɛmbɛ tatanema dia vɔ mamɛ mbetawɔ kawɔ. (Enda tokombo tɔnɛ: “Ɛlɛmbɛ w’ase Rɔmɔ ndo ase Rɔmɔ” ndo “Awui wa dombo wa nshi nyɛ.”) Lam’akandoke dia Pɔɔlɔ ekɔ ose Rɔmɔ, kɔmanda akɛnyi dia nde pombaka nyanga yoho nkina ya mbeya awui akina wendana la nde. Lushi lakayele, nde akatɔlɛ Pɔɔlɔ lɛnɛ akasangana ase tominadi ta laadiko t’ase Juda.

AWUI WA DOMBO WA NSHI NYƐ

Oko ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wa nshi nyɛ nyangaka dia lɛɛta lokina menda dikambo diawɔ etena kashimba lɛɛta lɔmɔtshi olimu awɔ w’esambishelo. Vɔ wokongaka l’ohetoheto lo kɛnɛ kendana la “mamɛ ndo lo nshikikɛ lokumu l’ɔlɔlɔ laka lɛɛta.”​—Flpɛ. 1:7.

L’ɛnɔnyi wa 1920 la 1930, Ɛmɛnyi nkama wakandama l’ɔtɛ wakawasha anto abuku walembetshiya Bible. Ɛnyɛlɔ, lo 1926, taki la dombo 897 lo tominadi ta l’Allemagne. Awui wa dombo waki efula ko akɛnama dia ekɔ ohomba monga la departɛma dienda awui wa dombo lo Bɛtɛlɛ ka l’Allemagne. L’ɛnɔnyi wa 1930 l’États-Unis wakandaka anangɛso nkama ɔnɔnyi tshɛ l’ɔtɛ wakawasambishaka lo luudu la luudu. Lo 1936 lofulo lɔsɔ lakadɛ lo anto 1 149. L’oyango wa mbisha anangɛso ɛlɔmbwɛlɔ ka dimɛna k’awui wa laka lɛɛta, departɛma dienda awui wa dombo diakatema l’États-Unis. Oma lo 1933 polo lo 1939, wakafunde Ɛmɛnyi wa Jehowa 530 la Roumanie. Koko l’ɔtɛ wakawayange dia tominadi ta laadiko ta la Roumanie nyomenda dikambo diawɔ, wakayowaɔsɛ tɛdikɔ t’amɛna efula. Awui wele oko wasɔ salemaka lo wedja ekina.

Ɛkɔhɔtanya ekina wa laka lɛɛta wakatombe etena kakatone Akristo dia nsala awui wahɔtɔnɛ la nkum’otema kawɔ lo kɛnɛ kendana la lomangemange. (Isa. 2:2-4; Jni. 17:14) Atunyi wakaahindɛ ɔnɛ wambɔtɔmbɔkwɛ lɛɛta ndo dui sɔ diakakonya mbala efula di’olimu awɔ shimbama tshɛ lo tshɛ. Koko l’edja k’ɛnɔnyi, mandji efula yakayɛnaka di’Ɛmɛnyi wa Jehowa bu waale lewɔ.g

g Dia mbeya awui akina efula lo kɛnɛ kendana l’etshumba wakadje Ɛmɛnyi wa Jehowa la ka lɛɛta lo wedja efula, enda tshapita ya 15 ya dibuku Diolelo diaki Nzambi diekɔ lo mbolɛ! Ndo tshapita ya 30 ya dibuku Les Témoins de Jéhovah​—Prédicateurs du Royaume de Dieu.

“Dimi lekɔ Ofarisɛ” (Etsha 23:1-10)

16, 17. a) Kɔndɔla kɛnɛ kakete etena kakatɛkɛta Pɔɔlɔ la ntondo k’ase tominadi ta laadiko t’ase Juda. b) Etena kakawɔkɔmɔla, ngande wakatshike Pɔɔlɔ ɛnyɛlɔ k’okitshakitsha?

16 Pɔɔlɔ akatatɛ ndjaswɛlɛ la ntondo ka tominadi ta laadiko t’ase Juda lo mbuta ɔnɛ: “Analengo, polo lushi l’ɛlɔ, dimi lekɔ la nkum’otema ka pudipudi lo washo wa Nzambi.” (Ets. 23:1) Nde kɔtɛkɛta awui efula. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Lam’akandoke ngasɔ, ɔlɔmbɛdi a laadiko Ananiya akasha wanɛ wakemala suke la nde dikimɔ dia mbɔkɔmɔla l’onyɔ.” (Ets. 23:2) Ande kɔlɔ lee! Ndo ɔsɔ mɛtɛ aki kanɛ onto kɔlɔ, lo mbuta dia Pɔɔlɔ ekɔ kanga kashi la ntondo ka nshikikɛ dui sɔ! Diakɔ diakakadimola Pɔɔlɔ ɔnɛ: “Nzambi ayokɔkɔmɔla wɛ kanga dungi pende. Onde wɛ ambodjasɛ lo kilombo dia nomboshami lo ndjela Ɛlɛmbɛ ko etena kakɔ kaamɛ wɛ ekɔ lo nsekola Ɛlɛmbɛ lo mbidjanga dia vɔ kɔmɔlami?”​​—Ets. 23:3.

17 Anto amɔtshi waki laawɔ wakomalɛ aha ɔnɛ lakakɔmɔla Pɔɔlɔ, koko lo woho wakakadimola Pɔɔlɔ. Vɔ wakawotɛ ɔnɛ: “Wɛ ekɔ lo ntɛnga ɔlɔmbɛdi a laadiko waki Nzambi?” Woho wakakadimola Pɔɔlɔ, akawasha wetshelo w’okitshakitsha ndo w’onto lakitanyiya Ɛlɛmbɛ. Nde akate ate: “Analengo, dimi hambeyi dia nde ekɔ ɔlɔmbɛdi a laadiko. Nɛ dia akafundama ɔnɛ: ‘Tɔtɛkɛtake kɔlɔ lo dikambo dia owandji wa wodja anyu.’”d (Ets. 23:4, 5; Eto. 22:28) Pɔɔlɔ akasale awui lo yoho yotshikitanyi. Lam’ele nde akeye di’ase tominadi ta laadiko t’ase Juda efula waki Afarisɛ la Asadukɛ, nde akate ate: “Analengo, dimi lekɔ Ofarisɛ, ɔna Afarisɛ. Dimi lekɔ lo nomboshama lanɛ l’ɔtɛ wemi la mbetawɔ lo eolwelo k’anto wakavu.”​​—Ets. 23:6.

Pastɛrɛ enda la yambalo tshɛ divɛsa dimɔtshi lo Bible kande etena koosambisha ɔnangɛso ɔmɔtshi.

L’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ sho nyangaka awui wosangiso l’anto lolemi etena kasambishaso anto wa l’ɛtɛmwɛlɔ ekina

18. Lande na kakate Pɔɔlɔ dia nde ekɔ Ofarisɛ, ndo ngande wakokaso nsala kɛnɛ kakandasale lo waaso amɔtshi?

18 Lande na kakayaelɛ Pɔɔlɔ ɔnɛ Ofarisɛ? Ekɔ ngasɔ nɛ dia nde aki “ɔna Afarisɛ” la lo nkumbo ka yaato y’ɔtɛmwɛlɔ shɔ. Ɔnkɔnɛ, anto efula wakawɔsaka oko Ofarisɛ.e Ko ngande wakakoke Pɔɔlɔ nsukɛ dietawɔ dia waa Afarisɛ diendana la eolwelo? Afarisɛ wakɔsaka dia anima w’onto tetemalaka nsɛna etena kavɔ demba ndo ɔnɛ anima w’anto w’ɛlɔlɔ wayɔsɛna nto oko anto. Pɔɔlɔ kombetawɔka awui asɔ, koko nde aki la mbetawɔ lo eolwelo kaketsha Yeso. (Jni. 5:25-29) Koko, Pɔɔlɔ aki kanyi ɔtɔi la Afarisɛ y’ɔnɛ elongamelo kekɔ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi, kanyi yakatshikitana la ya Asadukɛ, wanɛ waki komonga l’elongamelo kendana la nshi yayaye. Sho koka nkamba l’ekanelo kakɔ kaamɛ etena kasambishaso aseka Mupɛ kana ase Asɔnyi. Sho koka mbatɛ dia woho wewɔ la mbetawɔ le Nzambi mbeso ndo sho la mbetawɔ le Nzambi. Koko vɔ mbetawɔka Losato l’osanto, etena kele sho mbetawɔka Nzambi ɔtɔi katɛkɛtama lo Bible. Koko, sho lawɔ nsanga lolemi dia Nzambi ekɔ.

19. Lande na kakayokomɛ losanganya l’ase tominadi ta laadi t’ase Juda lo lofunge?

19 Kɛnɛ kakate Pɔɔlɔ kakakonya di’ase tominadi ta laadiko t’ase Juda mbatɔna. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Ɔnkɔnɛ, anto wakade ekoko wa wolo ndo afundji amɔtshi wakasukɛka Afarisɛ wakemala ndo wakatatɛ mana la nkɛlɛ tshɛ, wata vate: ‘Sho hatɛnyi ndooko kɔlɔ kosadi pami kɛnɛ. Naka etongami ka lo nyuma kana ondjelo ɔmɔtshi akatɛkɛtshi la nde. . . .’” (Ets. 23:9) Etelo k’ɔnɛ ondjelo akakoke ntɛkɛta la Pɔɔlɔ aki tshondo ya mananu le Asadukɛ, wanɛ waki kombetawɔka di’andjelo wekɔ! (Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Asadukɛ ndo Afarisɛ.”) Lofunge lakayala wolo efula diakɔ diele kɔmanda k’asɔlayi k’ose Rɔmɔ akaye ndjoshimbɛ Pɔɔlɔ. (Ets. 23:10) Koko Pɔɔlɔ aki paka lo waale. Kakɔna kakahombe mbokomɛ oma laasɔ? Kɛsɔ mbayotɛna lo tshapita yayela.

ASADUKƐ NDO AFARISƐ

Tominadi ta laadiko t’ase Juda, mbuta ate lɛɛta lakaleke woke lo wodja ndo tominadi takaleke t’ase Juda, taki la elui ehende waki kombokanaka​—Asadukɛ ndo Afarisɛ. Lo ndjela Flavius Josèphe, ombeyi w’ɛkɔndɔ wa lo ntambe ka ntondo, dui diakaleke ntshikitanya elui ehende ɛsɔ ele Afarisɛ wakalangaka mbidjɛ anto dɛmbɛlɛmbɛ di’ashidi. Koko Asadukɛ wakɔsaka dia paka kɛnɛ kakatanemaka l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ mbakahombaka anto nkitanyiya. Elui akɔ ehende waki atunyi wa Yeso.

Mɛnamaka dia Asadukɛ wakatetemalaka nama mbekelo y’ashidi waki la diɔtɔnganelo dia ma ma l’ɛlɔmbɛdi ndo Anasi ndo Kayifasi, wanɛ wakakambe oko ɛlɔmbɛdi a laadiko waki lo yaato y’ɔtɛmwɛlɔ yaki la shɛngiya ya wolo shɔ. (Ets. 5:17) Josèphe mbutaka dia wetshelo w’Asadukɛ wakakokaka “mbetawoya paka ase ɛngɔnyi ato.”

Afarisɛ lo wedi awɔ waki la shɛngiya y’efula le anto k’anto. Koko tokanyi tawɔ lo kɛnɛ kendana la pudipupi kambotamba elelo aketshaka ɛlɛmbɛ awɔ edika w’edika le anto. Otshikitanyi l’Asadukɛ, Afarisɛ wakɔsaka dia awui tshɛ wakatakongɛmaki la ntondo ndo waketawɔka dia anima tshikalaka la lɔsɛnɔ etena kavɔ demba ndo oma laasɔ, vɔ futama kana nongola dilanya naka onto akasalaka ɔlɔlɔ kana kɔlɔ.

a Dia kotshaka ehomba wa lo nyuma w’Akristo efula w’ase Juda asɔ, tshumanelo efula diakasanganaka lo mvudu y’anangɛso.

b Ɛnɔnyi ɛmɔtshi l’ɔkɔngɔ, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafundɛ ase Hɛbɛru mukanda wakandɛnya lɔkɔ woho wele sheke y’oyoyo yakaleke nɛmɔ. Lo mukanda akɔ nde akalembetshiya hwe dia sheke y’oyoyo yambɔhɛna sheke y’edjedja. Laadiko dia mbisha tokanyi tokɛma hwe takakoke Akristo w’ase Juda nkamba la tɔ dia nkadimola wanɛ wakawaɔnyɔlaka, ekanelo ka yimba ka Pɔɔlɔ kakakeketsha aha la taamu mbetawɔ k’Akristo amɔtshi wakayashaka efula dia ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ.​—Hɛb. 8:7-13.

c Waa nomb’ewo mbutaka di’apami asɔ anɛi wakatshike dɔkɔlɔkɔ di’Okidiami. (Wal. 6:1-21) Ekɔ mɛtɛ dia lam’ele alɔkɔlɔkɔ wa ngasɔ wakasalemaka lo ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, ndo vɔ wakete loowe. Koko Pɔɔlɔ akakoke mɛna dia ndooko kɔlɔ di’apami asɔ nkotsha diɔkɔlɔkɔ diakawalake Jehowa. Laasɔ komonga kɔlɔ le nde dia mfuta adepasɛ awɔ ndo mbatshindɛ. Hateye shikaa woho wa dɔkɔlɔkɔ diakawatshike, koko oyadi dɔkɔlɔkɔ diakɔna, Pɔɔlɔ totondetawɔ dia mbasombɛ nyama ka nambola olambo (oko wakasalaka Ekidiami) lo mbɔsa dia olambo ɔsɔ wayowaɛdia oma lo pɛkato. Olambo wa Kristo wa kokele wakayonya nɛmɔ diaki l’elambo wa ngasɔ. Oyadi kakɔna tshɛ kakasale Pɔɔlɔ, tekɔ l’eshikikelo dia nde kokoka nsala dui diakakoke nkum’otema kande mbaanya.

d Anto amɔtshi mbutaka dia Pɔɔlɔ aki la hemɔ ka lo washo diakɔ diakinde kombeya ɔlɔmbɛdi a laadiko. Kana aki aya edja efula kakandamɔ oma la Jɛrusalɛma, laasɔ nde kombeyaka ɔnɛ laki ɔlɔmbɛdi a laadiko l’etena kɛsɔ. Kana lam’ele anto waki efula, Pɔɔlɔ kɔmɛna ɔnɛ lakate dia vɔ mbɔkɔmɔla.

e Lo 49 T.D., etena kakakɛtshanyaka apɔstɔlɔ la dikumanyi dia kana ase Wedja wakahombe nkitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, Akristo amɔtshi waki laawɔ waki “oma lo yaato y’ɔtɛmwɛlɔ y’Afarisɛ wakakome ambetawudi.” (Ets. 15:5) Mɛnamaka di’ambetawudi asɔ wakatetemala ndjaeyanya lo yɛdikɔ mɔtshi oko anto wakayelaka mbekelo ya waa Afarisɛ.

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto