Vɔ ‘Wakatshe Ɔsɔku’
“Ngandji ka [Nzambi, “NW”] kene, dia shu nama elembe andi.”—1 JOANI 5:3.
‘NZAMBI ELE NGANDJI.’ Anto tshɛ wayokomaka lo mbeya Nzambi ndo lo kitanyiya ɛlɛmbɛ ande ndjongaka la lowando l’efula lo dikambo dia woke wa ngandji kakɔ. “Dia dikambu ne mbeli ngandji, aha ne dia shu takalangi [Nzambi, NW], keli ne dia ndi akatulangi. Ndi akatumi On’andi dia ndjala ulambu ne dia kolo yasu.” Naka sho monga la mbetawɔ l’olambo w’etshungwelo waki Yeso w’oshinga a wolo, kete ‘tayotshikala lo ngandji ka Nzambi.’ (1 Joani 4:8-10, 16) Ɔnkɔsɔ mbayotokoka monga l’ɛtshɔkɔ wa mamba wa lo nyuma ɛlɔ kɛnɛ ndo lo dikongɛ di’akambo diayaye, lɔsɛnɔ la pondjo.—Joani 17:3; 1 Joani 2:15, 17.
2 Bible ndola l’ɛkɔndɔ wa diɛnyɛlɔ di’anto wakalame ɛlɛmbɛ a Nzambi ndo wakatshɔkwama efula oma lo dikambo sɔ. L’atei awɔ tanemaka ɛmɛnyi wakasɛnaka la ntondo ka nshi ya Kristo, anto wakafunde ɔpɔstɔlɔ Paulo lo dikambo di’amɔtshi ɔnɛ: “Vɔ tshɛ wakavu lo mbetawɔ, aha la mɛna ekotshamelo k’alaka, koko wakawaɛnyi l’etale, wakâlongola ndo wakate lo sɛkɛ ɔnɛ vɔ wekɔ anto wa kana ndo angɛndangɛnda la nkɛtɛ.” (Hɛbɛru 11:13, NW) L’ɔkɔngɔ diko, ekambi wa Nzambi wakayakimɔ wakayokondjaka ɛlɔlɔ oma lo “ngandji ka mamba la mete [kakaye] uma le Jesu Kristu.” (Joani 1:17) L’edja k’ɛnɔnyi 6 000 wa l’ɔkɔndɔ w’otondo w’onto, Jehowa okofutaka ɛmɛnyi ande wa kɔlamelo wakitanyiya ɛlɛmbɛ ande, wele mɛtɛ “hawuleki wutshu.”—1 Joani 5:2, 3.
Lo Nshi ya Nɔa
3 Bible kɔndɔlaka ɔnɛ: “Dia mbetawo, mbakenyama Noa akambu wahatayi uma le [Nzambi, NW]; dia woma a [Nzambi mbakandasɛlɛ, NW] watu a luudu dia nshimbela khumbu kandi. Dia [mbetawɔ kakɔ, NW], mbakandamia wa la kete, mbakandayala ukito w’akambu w’ololo wa lu mbetawo.” Oko wakinde “umvutshi w’akambu w’ololo,” Nɔa akakitanyiya Nzambi l’akambo tshɛ, êwola ase andja wa ngala waki la ntondo ka Mvula k’Elola lo dikambo di’oyelo w’elombwelo ka Nzambi. (Heberu 11:7; 2 Petero 2:5) Lam’akandasɛlaka wato a luudu, nde akayelaka ekongelo ka wokelo a wɔ la kiongamu tshɛ oko akawotɛ Nzambi. L’ɔkɔngɔ mbakandayɔtshiyaka nyama yakasɔnama la mbo ya ndɛ yakatshumanyema. “Noa akatshi osoku. Dikambu tshe diakawutela [Nzambi, NW] mbakandatshi.”—Etatelu 6:22.
4 Nɔa nde la nkumbo kande waki la dia ndɔshana la shɛngiya ya kɔlɔ y’andjelo wakatɔmbɔkɔ. Ana a Nzambi asɔ wakahilɔ anto wakayodjasɛka la amato oko esenge awɔ, ko wakayotaka akongote w’ana wakayɔhɛnyahɛnyaka anto hakoke. “Kete yakayala kolo lu ashu a [Nzambi, NW], yakaluli too la akambu wa ngala.” Jehowa akayɔlɔshaka Mvula k’Elola ko ndjomana anto wa kɔlɔ oshiki. (Etatelu 6:4, 11-17; 7:1) Oma ko nshi ya Nɔa, andjelo w’ɛdiɛngɛ kokondja lotshungɔ la ndɔta alemba w’anto nto. Koko, ‘andja w’otondo wekɔ lo tetemala la kimamɛ lo wolo wa lowandji la kanga kɔlɔ,’ Satana Diabolo. (1 Joani 5:19; Enyelo 12:9) Lo ndjela pɔlɔfɛsi, Yeso akɛdinya lɔlɔnga lakatɔmbɔkɔ la lo nshi ya Nɔa lɔsɔ la lɔlɔnga l’anto wakôtone oma kam’akatatɛ mɛnama ndjembetelo ya “wôngelo” ande lo 1914.—Mateu 24:3, 34, 37-39; Luka 17:26, 27.
5 Ɛlɔ kɛnɛ, Satana ekɔ lo sala la wolo ande tshɛ dia kumiɛ anto tshɛ wa lo nkɛtɛ kaso k’otondo l’elanyelo oko waki lo nshi ya Nɔa. (Enyelo 11:15-18) Omalɔkɔ, tatotshimbatshimbake dia ndjela didjango diakasambiyama nɛ: “Nyolote eloto tshe wa ta wa [Nzambi, NW], dia nyu mbeya nshikikala la ntundu ka kesu tshe ya [Diabolo, NW].” (Efeso 6:11) Dia dikambo diakɔ sɔ, sho tambokeketshama dia mbekaka Dui dia Nzambi ndo dikitanyiyaka lo nsɛnɔ yaso. Lâdiko dia lâsɔ, sho tekɔ l’ɔlɔngɔswamelo waki Jehowa watokokɛ, kâmɛ l’akitami wakenga “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ” ndo dikumanyi dia lɔkɔ dioka anto ngandji, wanɛ watɔlɔmbɔla l’asolo wa lotutsha lo mboka kahombaso ntshɔ. Tekɔ l’olimu w’esambishelo wa l’andja w’otondo wahombaso kamba. (Mateo 24:14, 45-47, NW) Oko Nɔa lakakitanyiya alako wa Nzambi la kiɔmi tshɛ, ndo sho lawɔ totshake “osoku” nshi tshɛ.
Mɔsɛ—Kanga Ndjakitshakitsha Koleki Anto Tshɛ
6 Tende dikambo dia Mɔsɛ—onto okina laki la mbetawɔ. Nde akakokaka mbɔka lo dɛɛngɔ l’atei w’ɔngɔnyi w’efula waki l’Edjibito. Koko, nde akasɔnɛ dia “nsuwa la antu wa [Nzambi, NW], aha ngenangena lu akambu wa kolo tshenyitenyi.” Oko wakinde okambi ndo otomami waki Jehowa, “ndi akalungamelaka difutu diayayi . . . [ndo] akatetemala, uku untu lena one lahenamaka.”—Heberu 11:23-28.
7 Lo Walelu 12:3, sho mbalaka ɔnkɔnɛ: “Keli Mose aki untu kanga [ndjakitshakitsha koleki, NW] antu tshe wa la kete.” Koko, lo wedi ande, Farawɔ ka l’Edjibito akatshaka akambo oko kanga didiya dioleki anto akina tshɛ. Lam’akadjangɛ Jehowa Mɔsɛ la Arɔna dia vɔ mbewoya Farawɔ elombwelo kande, ngande akawatshe na? Ɔnkɔnɛ mbâlaso: “Mose la Arona wakatshi osoku. Vo wakatshi uku akawatela [Jehowa].” (Etumbelu 7:4-7) Ande ɛnyɛlɔ ka dihonga le so, sho wanɛ wewoya dombwelo dia Nzambi nshi nyɛ lee!
8 Onde Ase Isariyɛlɛ wakasukɛ Mɔsɛ la kɔlamelo tshɛ oka? L’ɔkɔngɔ wa Jehowa nsoya wodja w’Edjibito l’asui divwa lo dikumi, nde akasha Ase Isariyɛlɛ alako w’ɔm’ɔmɔ lo woho wakawahombe sala Pasaka. “Ku wodja wakakole ete awo, wakatemola. Ku asi Isariyele wakatshu, wakatutsha pupu; uku akadjangela [Jehowa] Mose la Arona mbakawatshi.” (Etumbelu 12:27, 28) L’atei a deke wa lushi lakɔ lakatshama akambo asɔ, lo ngɔndɔ ka Nisana 14, 1513 N.T.D., ondjelo wa Nzambi akatatɛ ndjaka ana wa nondo tshɛ wa l’Edjibito koko akalekana mvudu y’Ase Isariyɛlɛ. Lande na aki kondjakema ana wa nondo w’Ase Isariyɛlɛ na? Nɛ dia, vɔ wakashimbamela oma lo dikila dia ɔn’ɔkɔkɔ w’Elekanelo diakakitama la diko di’asoko wa mvudu yawɔ. Vɔ wakatshe oko wakadjangela Jehowa Mɔsɛ la Arɔna. Eelo, ‘wakatshe ɔsɔku.’ (Etumbelu 12:50, 51) Lo Ndjale ka Bela, Jehowa akatosalaka dihindo dikina dia shimbela anto ande w’okitanyiya lam’akandalanya Farawɔ la diangatangata diande di’alembe dia wolo efula. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ wakoke Ase Isariyɛlɛ lee! Woho akɔ wâmɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, anto efula wakitanyiya ɛlɛmbɛ waki Jehowa wayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛna eyindjelo kande lo Armagɛdɔ.—Etumbelu 15:1, 2; Enyelo 15:3, 4.
9 Lam’akandjangɛ Jehowa Ase Isariyɛlɛ dia vɔ kimɔ elambo wa mbika tabɛrnakɛlɛ l’oswe wa shɛnga, anto wakasukɛ yɛdikɔ shɔ l’anya akɔ ahende lo kimɔ eshasha awɔ la lolango. Ɔnkɔsɔ, oyadi kânga lo tokambokambo ta totshitshɛ, Mɔsɛ la anyande wakakambaka lande la lolango lawɔ wakayele ekongelo ka wokelo kakawasha Jehowa. “Osoku mbakashidiya asi Isariyele tumu tshe ya [tabɛrnakɛlɛ ka luudu la dipɛma la nsanganya, NW]. Akambu tshe wakatela [Jehowa] Mose, mbakawatshi.” Woho akɔ wâmɛ mbele, lam’akatatɛ kambema olimu wa dioho di’ɛlɔmbɛdi, “Mose akatshi; akambu tshe wakawutela [Jehowa], mbakandatshi.” (Etumbelu 39:32; 40:16) Nshi nyɛ, tekɔ la diaaso dia sukɛ olimu w’esambishelo l’otema ɔtɔi ndo weoho ekina w’ekongelo k’endana l’ehamelo ka Diolelo. Lâsɔ, ɔsɔ ekɔ diɛsɛ diele laso dia sangana kâmɛ lo ntshaka “osoku.”
Jashua—Kanga Dihonga ndo Wolo
10 Lam’akasha Mɔsɛ Jashua ɔkɛndɛ wa nde nɔmbɔla Ase Isariyɛlɛ otsha lo nkɛtɛ ya daka, ondo lâsɔ ko Dui dia Jehowa diakasambiyama diambofundama paka abuku atanu wa Mɔsɛ ato, osambu ɔtɔi kana ehende, la dibuku dia Jɔbɔ. Mɔsɛ akatela Jashua dia nde tshumanya anto lam’ayowɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka ndo dia ‘mbala ɛlɛmbɛ la ntondo k’Ase Isariyɛlɛ tshɛ ndo l’atui awɔ.’ (Euhwelu k’Elembe 31:10-12) Lâdiko dia lâsɔ, Jehowa ndamɛmɛ akatɛ Jashua ate: “Aui w’uma lu buku ne di’elembe, tawumoki uma l’unyo aye. Ukanaki la wo yimba ndu la yanyi ndu l’utshu, dia we nkitanyia aui tshe wufundami loko. Osoku mbayuyuluwanya elimu aye ndu mbayuyuhumo lukulu l’olo lu akambu tshe wayuyutshaka.”—Jashua 1:8.
11 Walelo wa “buku” diaki Jehowa lushi la lushi akakimanyiya Jashua dia nde tondoya ehemba waki la ntondo kande, woho akɔ wâmɛ mbele walelo wa Bible, Dui dia Jehowa, keketshaka Ɛmɛnyi Ande wa nshi nyɛ dia vɔ tondoya ekakatanu wa “nshi y’ekumelu” ya wolo nyɛ. (2 Timote 3:1) Lam’ele andja w’akambo wa ngala ɔnɛ todinga, todje dako nɛ diakasha Nzambi Jashua l’etema aso: “Ukikitali, uyali la dihunga. Tateki asulu, tukaki woma, ne dia [Jehowa Nzambi kayɛ, NW] ayutayalaka la ye lu ahuli tshe wayuyutatshokaka.” (Jashua 1:9) L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbɔsa wodja wa Kanana, nkumbo y’Ase Isariyɛlɛ yakakondja difuto dia dimɛna di’efula lam’akawatodjasɛka lo nkɛtɛ yawɔ ya sango. “Uku akadjangela [Jehowa] Mose, mbakatshi asi Isariyele.” (Jashua 14:5) Difuto dia woho akɔ wâmɛ diekɔ lo tokongɛ sho tshɛ wanɛ wâla Dui dia Nzambi ndo wadikotsha ɛlɔ kɛnɛ lo nsɛnɔ yaso, tasala “osoku” l’okitanyiya tshɛ.
Nkumi ya Dikanga—Ya Kɔlamelo ndo y’Ehedia
12 Kahombaso mbuta lo dikambo dia nkumi ya dikanga ya l’Isariyɛlɛ na? Jehowa akafundɛ nkumi ya dikanga dia vɔ kitanyiya ɔlɛmbɛ ɔnɛ: “Lam’ayundudjase lu kiti ka diulelu ka diulelu diandi, ndi kayasangweli aui weli lu elembe ene, uma lu buku dieli l’okende w’elombedi w’asi Lewi. Dieli la ndi dia ntshikala la wo la mbâlaka nshi tshe ya lumu landi, dia ndi mbeka mbuka [Jehowa Nzambi kande, NW], woma, dia nama la ntshaka aui tshe weli lu elembe ene ndu adjangu ane.” (Euhwelu k’Elembe 17:18, 19) Onde nkumi ya dikanga ya l’Isariyɛlɛ wakayele didjango sɔ oka? Dikambo dia kandji ko, efula ka l’atei awɔ wakakite tatala, ko wakadiɛnɛ la mananu yakatama la ntondo lo Euhwelu k’Elembe 28:15-68. L’edjedja ka wonya, Ase Isariyɛlɛ wakayêkekɔ “uma la kuma kemotshi ka kete pulu ndu la kuma kekina.”
13 Koko, Davidi—nkumekanga ka ntondo ka kɔlamelo ka l’Isariyɛlɛ—akɛnya ndjakimɔ kande lo woho wa lânde le Jehowa. Nde akɛnya ɔnɛ nde mbele ‘ɔsɔngɔ wa kimbwe wa la Juda,’ waki didjidji dia Kristo Yeso, ‘kimbwe ka lo nkumbo ka Juda, lɔhɔkɔ la Davidi.’ (Etatelu 49:8, 9; Enyelo 5:5) Lende akakimamɛka wolo wa Davidi na? Nde akɔsaka Dui dia lofunda diaki Jehowa la nɛmɔ di’efula ndo akadiyelaka lo lɔsɛnɔ lande. L’Osambu 19, “lembo lakembe Davidi,” sho mbalaka ɔnɛ: “Olembe wa [Jehowa wekɔ kokele, NW].” L’ɔkɔngɔ wa nde ntɛkɛta dikambo di’awui wambohola, di’adjango la di’ɛlɛmbɛ la woho wasambola Jehowa enongo, Davidi akatetemala la mbuta ate: “Yo ndeka paunyi ushinga wulu, ee, yo yatulekaka usanga wa [n]djui mpe, ee, yo yatulekaka usanga w’uma lu ehihi mpe. Sambu yako yatewulaka ukambi aye; Ee, wane watuyilamaka, weko la difutu dia wuki.” (Osambu 19:7-11) Naka walelo wa Dui dia Jehowa wa lushi la lushi ndo okanelo a yimba lɔkɔ aki la difuto ambeta ɛnɔnyi 3 000, kete ɛlɔ kɛnɛ dui sɔ pombaka monga la difuto dia woke efula mɛtɛ!—Esambu 1:1-3; 13:6; 119:72, 97, 111.
14 Koko, monga la ewo keto hate dikambo. Ekɔ ohomba nto le ekambi a Nzambi dia vɔ ndjela ewo kakɔ, kamba latɔ olimu lo ndjela lolango la Nzambi—eelo, ntsha “osoku.” Sho kokaka mpotɔ dikambo sɔ lo mbɔsa ɛnyɛlɔ k’ɔnaki Davidi le Sɔlɔmɔna, ɔnɛ lakasɔnɛ Jehowa “dia mbudjasha lu kiti ka diulelu dia [Jehowa] lu Isariyele.” Sɔlɔmɔna akalongola ɔkɛndɛ wa mbika tɛmpɛlɔ, lo kamba olimu la ekongelo ka wokelo kakalongola Davidi ‘lam’akandasambiyama.’ (1 Ekondo 28:5, 11-13) Woho akɔna wakakoke Sɔlɔmɔna kamba olimu wa mamba wa ngasɔ na? Lo ekadimwelo ka dɔmbɛlɔ diande, Jehowa akawosha lomba la ewo. Ele la lomba la ewo, ndo lo ndjela ekongelo ka wokelo kakandakondja, Sɔlɔmɔna akakoke mbika luudu lɔsɔ la dimɛna efula, luudu lakayololaka la lotombo la Jehowa. (2 Ekondo 7:2, 3) Koko, l’ɔkɔngɔ diko, Sɔlɔmɔna akayɔkɔka. Polo ndo lo yɛdikɔ yakɔna? Ɛlɛmbɛ wa Jehowa wakataka lo dikambo dia nkumekanga ka l’Isariyɛlɛ ɔnɛ: “Ndi tayalaki la wadi efula, ne dia utema andi atukuyukadimo.” (Euhwelu k’Elembe 17:17) Koko, Sɔlɔmɔna “akose ana wa khumi ya dikanga kama esambeli wadi, la esika kama shatu. Ku wadiendi wakakadimula utema andi [yema yema, NW] . . . wakenge utema andi utsha le [tozambizambi tokina, NW].” L’ɛnɔnyi ande wa komelo, Sɔlɔmɔna akayotshikaka ntsha “osoku.”—1 Khumi ya Dikanga 11:3, 4; Nehemiya 13:26.
15 Nkumi ya dikanga y’okitanyiya komonga efula la Juda, Josiya mbaki nkumekanga k’ekomelo l’atei awɔ. L’ɔnɔnyi 648 N.T.D., nde akatatɛ la minya ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi oma lo wodja w’otondo ndo vusola tɛmpɛlɔ kaki Jehowa. Lɛkɔ mbakatosholaka ɔlɔmbɛdi a lâdiko “buku di’elembe wa [Jehowa] waki uma le Mose.” Kakɔna kakasale Josiya l’abuku w’ɛlɛmbɛ asɔ? “Ndi akatshu utsha la luudu la [Jehowa] ndi la apami tshe wa Juda, asi Jerusalema, elombedi, asi Lewi, la antu tshe a waki ndu wa tshitshe. Ku ndi akawalela aui w’uma lu buku dia sheki, diakawatani lu luudu la [Jehowa]. Khum’ekanga akemala ladiku dia loyenga landi, akadji la [Jehowa] sheki dia mbuyelaka la namaka elembe andi, aui andi la adjangu andi l’utema tshe ndu la lumu tshe dia ntshaka aui tshe wa sheki nye wakafundama lu buku ne.” (2 Ekondo 34:14, 30, 31) Eelo, Josiya ‘akatshe ɔsɔku.’ Oko etombelo w’oma lo lɔkɛwɔ lande la kɔlamelo, ekotshelo ka dombwelo diaki Jehowa oya le Juda, wodja waha la mbetawɔ akatokoyemadiama polo ndo lo nshi y’anande wa kɔlɔ.
Toyaɔtɔnganyiake la Dui dia Nzambi
16 L’atei w’anto tshɛ wambônga la lɔsɛnɔ, Nkumadiɔndjɔ Yeso Kristo oto mbambosha ɛnyɛlɔ koleki dimɛna ka kanaka yimba lo Dui dia Nzambi ndo lo ndjaɔtɔnganyiyaka la diɔ. Le nde, Dui dia Nzambi diaki oko mma. (Joani 4:34) Lushi lɔmɔtshi nde akatela ampokami ande ate: “Ona heyi ntsha nduku dikambu ndame, keli ndi atutshaka uku wenandi Shi atsha, ne dia Ona atutshaka akambu tshe watutshaka Shi.” (Joani 5:19, 30; 7:28; 8:28, 42) Yeso ‘akatshe ɔsɔku,’ ata ate: “Dimi lakayi uma l’ulungu, aha dia ndjutsha lulangu lami, keli lulangu la one lakantumi.” (Joani 6:38) Sho wanɛ wele Ɛmɛnyi wa Jehowa wamboyâkimɔka, tambêlamɛ dia ntsha “osoku” lo ndjelaka wanya wa Yeso.—Luka 9:23; 14:27; 1 Petero 2:21.
17 Lo yimba ya Yeso, ntsha lolango la Nzambi mbaki dikambo diakalekaka ohomba nshi tshɛ. Nde akahotɔka Dui dia Nzambi woho w’anyanya ndo diɔ diakɔ diakandashanaka ekadimwelo lo shila Afundelo. (Mateu 4:1-11; 12:24-31) Naka tayokitshaka yambalo yaso lo Dui dia Nzambi, kete ndo sho lawɔ tayokoka ndjâla ‘l’akoka w’eshika, tɔlɔngɔswami woho wa kokele dia ntsha olimu tshɛ w’ɔlɔlɔ.’ (2 Timote 3:16, 17) Nyɛsɔ toyele ɛnyɛlɔ k’ekambi wa kɔlamelo waki Jehowa wa lo nshi yakete ndo y’edjedja, djekoleko, kɛnɛ kaki Nkumɛso Yeso Kristo, lakate ate: “Kele anja weewe dya dimi nangaka Mbapa, ndo dimi ncaaka wooho ɔnɛ wakamfundɛɛ Mbapa.” (Yowanɛ 14:31, Dyookaneelo dy’oyooyo) Tɛnya ndo sho lawɔ ngandji kokaso Nzambi lo ntshâka “osoku.”—Mako 12:29-31.
18 Naka sho kana yimba lo eyango w’okitanyiya waki l’ekambi wa Nzambi wa lo nshi yakafundamaka Bible, onde hatotokondja ekeketshelo dia kamba olimu wa kɔlamelo l’edja ka nshi y’ekomelo ya dikongɛ dia kɔlɔ diaki Satana? (Romo 15:4-6) Mɛtɛ, sho pombaka keketshama dia ‘ndjâla atshi wa dui’ lo weoho tshɛ oko wayotɛnya sawo diayela.—Jakoba 1:22.
[Study Questions]
1. Kakɔna kakokaso mbuta lo dikambo dia woke wa ngandji ka Nzambi?
2. Woho akɔna wakondja ekambi wa Nzambi wahɔ oma lo nama ɛlɛmbɛ ande na?
3. Lo weoho akɔna wakatshe Nɔa “osoku”?
4, 5. (a) Woho akɔna wele shɛngiya ya kɔlɔ yekɔ lo mbisanya anto polo ndo ɛlɔ kɛnɛ? (b) Lande na kahombaso ntshâka “osoku” lo kitanyiyaka alako wa Nzambi na?
6, 7. (a) Ɔsɔnwɛlɔ akɔna wele la difuto wakasale Mɔsɛ? (b) Ɛnyɛlɔ kakɔna ka dihonga kakatotshikɛ Mɔsɛ?
8. Woho akɔna wakalɔmbama Ase Isariyɛlɛ dia vɔ ntsha “osoku” ndo ngande wayɔtɔnganɛ ɔngɛnɔngɛnɔ ɔsɔ la wɔnɛ wayonga lo nshi yayaye?
9. Waɛsɛ akɔna wa nshi nyɛ wakɛnamaka lo didjidji dia woho wakatshe Ase Isariyɛlɛ “osoku” lo dikambo dia wokelo wa tabɛrnakɛlɛ na?
10, 11. (a) Kakɔna kakakimanyiya Jashua dia nde kondja etombelo w’ɔngɛnɔngɛnɔ? (b) Woho akɔna wakokaso keketshama dia sho tondoya ekakatanu wa nshi nyɛ na?
12. (a) Ɔlɛmbɛ akɔna wakawadjɛ nkumi ya dikanga ya l’Isariyɛlɛ? (b) Etombelo akɔna wakɛnamaka lam’akakitaka nkumi ya dikanga tatala dia kitanyiya ɔlɛmbɛ ɔsɔ?
13. Woho akɔna wakokaso kondja wahɔ, oko Davidi, lo mɛnyaka ngandji kele laso lo Dui dia Jehowa?
14. Lo woho akɔna wele oyango waki la Sɔlɔmɔna mɛnyaka ohomba wa monga l’ɛngɔ kekina koleki lâdiko dia ewo na?
15. Woho akɔna wakatshe Josiya “osoku”?
16, 17. (a) Lo yɛdikɔ yakɔna yahombaso ndjela wanya wa Yeso na? (b) Ekambi a Nzambi akɔna ekina wa kɔlamelo watosha ɛnyɛlɔ na?
18. Kakɔna kahomba tokeketsha dia sho ‘ndjâla atshi wa dui,’ ndo dikambo diakɔna diayotosawola mbala kayaye?
[Caption]
[Wembola]
[Caption on page 7]
Onde Wɛ Mbɔhɔka?
◻ Kakɔna kahomba tolembetshiya “ngandji ka Nzambi”?
◻ Kakɔna kambotêka oma l’ɛnyɛlɔ kaki Nɔa, Mɔsɛ la Jashua na?
◻ Lo yɛdikɔ yakɔna yakakitanyiyaka nkumi ya dikanga ya l’Isariyɛlɛ “dui” dia Nzambi?
◻ Woho akɔna wele Yeso ɛnyɛlɔ kaso ka ntshâka “osoku”?