“Nyulungulaki Angendangenda Ololo”
“Nyukanelaki ekilami lu ehumba awo; nyulungulaki angendangenda ololo.”—ROMO 12:13.
NSHI nyɛ, nkɛndakɛnda l’otsho wa kati lo shinga yahaleke anto mbidjɛ lɔkɔ lo etenyi kɛmɔtshi ka ngelo kahayatɛnaka kokaka mbahɛ onto asolo lâdiko. Koko, wɛ kokaka pandjɔ yimba vwa woho akɔ wâmɛ l’etena keyɛ l’atei w’olui w’anto wele ndoko leyayɛ kana lakeya. Mɛtɛ, etenyi kɛmɔtshi ka woke ka eongelo k’onto tɔ kɛnɛ: onto ekɔ l’ohomba wa vɔ mbokokɛ, wa vɔ mbɔ̂sa oko onto l’ohomba, ndo mbôka ngandji. Ndoko onto lalanga vɔ mbɔ̂sa oko onto lahaweye kana laheyama ɔtɛ l’ekolo.
2 Jehowa Nzambi, Okengi ndo Otungi wa diangɔ tshɛ, mbeyaka dimɛna dimɛna ɔnɛ onto ekɔ l’ohomba w’ɔngɛnyi. Oko wende Otungi w’onto, Nzambi akeye oma k’etatelo ɔnɛ ‘kema ɔlɔlɔ pami tetemalaka monga ndamɛ,’ ko nde akalɔngɔsɔla dikambo sɔ. (Etatelu 2:18, 21, 22) Ɛkɔndɔ wa lo Bible ndola la diɛnyɛlɔ di’awui wakasalaka Jehowa nde l’ekambi ande dia salɛ anto akina ɔlɔlɔ. Dui sɔ tokimanyiyaka dia sho mbeka woho wa ‘nongolaka angɛndangɛnda ɔlɔlɔ,’ dia sho ngɛnyangɛnya anto akina, mbaokiya ɔlɔ, ndo ndjangɛnyangɛnya sho shamɛ.—Romo 12:13.
Lolango l’Efula l’Angɛndangɛnda
3 Tshɛkɛta ‘olongɔnelo’ yofundami lo Bible kadimwama oma lo tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ, phi·lo·xe·niʹa, tshɛkɛta yokengami la tɔtɛkɛta tohende talembetshiya ɔnɛ “ngandji” la “ɔngɛndangɛnda.” Ɔnkɔnɛ, olongɔnelo nembetshiyaka ntondotondo “ngandji k’angɛndangɛnda.” Koko, ɔsɔ kema mbekelo keto kakashikikɛma oma l’ɛlɛmbɛ kana dikambo dia loshilambo. Dui sɔ mendanaka l’otema w’onto ndo la ngandji kele lande. Lo ndjela diksiɔnɛrɛ diaki James Strong (Exhaustive Concordance of the Bible), vɛrbɛ phi·leʹo nembetshiyaka “monga ɔngɛnyi wa (onangi wa [onto kana ema kɛmɔtshi]), mbuta ate monga la lolango la (mɛnyaka lolango kana omamemelo w’onto ndamɛ, oko dikambo di’endana l’otema ande kana l’asolo ande).” Diɔ diakɔ diele olongɔnelo hakome paka lo ngandji kotombi oma l’awui keto, ngandji kele ondo onto kiɛnyaka nɛ dia nde mɛnaka ate lekɔ l’ɔkɛndɛ. Olongɔnelo ekɔ tena tshɛ djembetelo yɛnya ngandji k’oshika, lolango la mɛtɛ ndo lɔngɛnyi la shikaa.
4 Ɔnɛ lalangawɔ efula ele “ɔngɛndangɛnda” (lo Grɛkɛ, xeʹnos). Akɔna akoka monga ɔngɛndangɛnda na? Ndo lâsɔ nto, Concordance kaki yɔnɛ Strong kekɔ lo nembetshiya tshɛkɛta xeʹnos oko ‘ɔngɛndangɛnda (lo mɛtɛ mɛtɛ, ose wodja okina, kana lo yoho ya didjidji onto lele oyoyo le yɛ); lo yoho mɔtshi, onto leleyɛ oya lakayɛ kana (lo yoho yotshikitanyi) ɔngɛndangɛnda wahayeye.’ Ɔnkɔnɛ, olongɔnelo, oko watosha Bible diɛnyɛlɔ lo dikambo sɔ, kokaka mɛnya ɔlɔlɔ wasalɛso onto ɔmɔtshi lalangaso efula, kana vɔ kokaka koma polo ndo le onto lahateye kânga yema tshitshɛ. Yeso akate ate: “Naka nyu nyatulangaka wane watunyulangaka, nyayuyala la difutu diakona? Ndu elungudi w’elambu hawututshaka osoku uka? Naka nyu nyatemulaka anyanyu atu, dikambu diakona diatunyutshaka diulekinyu antu akina? Ndu asi wedja hawututshaka osoku uka?” (Mateu 5:46, 47) Olongɔnelo wa mɛtɛ mɛtɛ hende diatɔnelo kana wɛngiya w’oma lo dionga dia kanɛka anto akina kɔlɔ ndo dia mbaokaka wɔma.
Jehowa, Onongɔnyi wa Kokele
5 L’ɔkɔngɔ wa nde mɛnya dikɔmɔ dia lo ngandji kokana anto, oko wotamidiɔ la diko, Yeso akayota nto ate: “Lâsɔ nyu pombaka monga kokele, oko wele Shɛnyu ka l’olongo kokele.” (Mateo 5:48, NW) Lo mɛtɛ, Jehowa ekɔ kokele lo akambo tshɛ. (Euhwelu k’Elembe 32:4) Koko lanɛ, Yeso akakaka epole ɔsɛkɛ lo dui dimɔtshi dia lânde di’endana la eongelo ka kokele kaki Jehowa, oko wakandate ntondo ate: “[Nzambi] atuhutuyaka unya le antu wa kolo ndu le antu w’ololo, ndu atutumaka mvula le antu w’ololo ndu le antu wa kolo.” (Mateu 5:45) Jehowa bu ndoko la shɔnɔdi lo salanɛ ɔlɔlɔ.
6 Oko wende Otungi, Jehowa mbakanga diangɔ tshɛ. “Nyama tshe ya l’ukunda yeli yami, la ngombe yeli lu akuna kinunu. Dimi latulimbitelaka fudu tshe ya l’ulungu; ndu tshe yatetetaka l’usui, yami mbeyo,” mbata Jehowa. (Osambu 50:10, 11) Koko, nde hamamala ndoko l’ɛngɔ oko kanga lokaki. Lo lokaho lande, nde mbishaka ditongami diande tshɛ kɛnɛ kahombawɔ. Omembi w’esambu akate ɔnkɔnɛ lo dikambo dia Jehowa: “We atukhukulaka lunya laye, atulutshaka engo tshe keli la lumu.”—Osambu 145:16.
7 Jehowa mbishaka anto kɛnɛ kahombawɔ—oyadi kânga anto wahaweye, wanɛ wele angɛndangɛnda le nde. Paulo la Baranaba wakohola atɛmɔdi wa dikishi wa l’osomba wa Lustɛra ɔnɛ Jehowa “kundjatshika aha la djimbitelu, ne dia ndi akâtshela ololo; akanyoloshiya mvula uma l’ulungu, la deku dia nfudia mbu ya nde, akalutsha etema anyu la mbu ya nde la ongenongeno.” (Etsha 14:17) Jehowa mɛnyaka ɔlɔlɔ ndo lokaho lande djekoleko le ase wola. (Euhwelu k’Elembe 10:17, 18) Sho kokaka kondja wetshelo efula oma le Jehowa lo dikambo dia salɛka anto akina ɔlɔlɔ, mongaka la lokaho—ndo nongolaka anto akina dimɛna.
8 Lâdiko dia nde mbisha ditongami diande diangɔ efula dia l’emunyi diahombawɔ, Jehowa mbashaka ndo kɛnɛ kahombawɔ lo nyuma. Jehowa akɛnya kɛtshi kande koleki tshɛ lam’akandasale woho wa tokimanyiya lo nyuma, oyadi kânga la ntondo k’ɔmɔtshi a l’atei aso mbeya ɔnɛ tekɔ la pâ ka mamba lo nyuma. Romo 5:8, 10 totɛka ɔnɛ: ‘Nzambi tɛnyaka ngandji kande hita lo yoho nyɛ: lam’akiso têke atshi wa pɛkato, Kristo akatovwɛ. . . . Lam’akiso atunyi, takayokanaka la Nzambi lo tshimbo ya nyɔi k’Ɔnande.’ Oma lo yɛdikɔ shɔ mbakoka akanga a pɛkato monga la diokanelo di’ɔngɛnɔngɛnɔ dia lo nkumbo l’asawɔ la Shɛwɔ ka l’olongo. (Romo 8:20, 21) Ndo nto, Jehowa akasale tshɛ dia sho nongolaka alako w’eshika ndo ɛlɔmbwɛlɔ kasungana ate kele totondoya lɔsɛnɔ laso kânga mbeso akanga a pɛkato ndo mbeso bu kokele.—Osambu 119:105; 2 Timote 3:16.
9 Lo menda awui asɔ tshɛ, sho kokaka mbuta ɔnɛ Jehowa mɛtɛ ekɔ onongɔnyi wa kokele lo weoho efula. Nde hohɛ ase wola, anto wa l’ɛse, ndo wanɛ wele la lɔsɛnɔ lokitshikitshi. Nde mbidjaka yimba efula ndo ndjakiyanyaka l’otema ɔtɔi dia kokɛ angɛndangɛnda, koyanga atunyi ande, ndo nde hayange dia vɔ mbofuta diangɔ dimɔtshi. Lo akambo asɔ tshɛ, shi nde ekɔ ɛnyɛlɔ koleki tshɛ k’onongɔnyi wa kokele?
10 Oko wende Nzambi kele l’ɔlɔlɔ w’otema ngasɔ ndo la lokaho, Jehowa nangaka atɛmɔdi ande mbôkoya. Lo Bible k’otondo, sho mɛnaka diɛnyɛlɔ dia weke dia dionga sɔ di’ɔlɔlɔ. Ansiklopedi ɔmɔtshi (Encyclopaedia Judaica) mbutaka ɔnɛ “l’Isariyɛlɛ wa ntondo, olongɔnelo komonga paka dikambo dia dionga di’ɔlɔlɔ diele l’onto to, koko aki mbekelo kakashikikɛ ɛlɛmbɛ lo kɛnɛ k’endana la ditshelo di’ɔlɔlɔ . . . Mbekelo ya lo nshi yakafundamaka Bible, mbekelo ka nongola ose lɔkɛndɔ lambɔlɛmba efula ndo mbɔtshiya ɔngɛndangɛnda lo luudu, aki etshina kakayotondjaka olongɔnelo la awui tshɛ wa lɔkɔ polo ndo lo vɔ ndjɔsama la nɛmɔ di’efula l’atei a mbekelo y’ashidi y’Ase Juda.” Olongɔnelo bu tshapa y’anto wa lo wodja ɔmɔtshi kana wa lo kabila kɛmɔtshi, ɔsɔ pombaka monga djembetelo ya wanɛ tshɛ wele atɛmɔdi wa mɛtɛ wa Jehowa.
Nde Akalongola Andjelo
11 Ɔtɔi ɔmɔtshi w’ɛkɔndɔ wa lo Bible woleki mbeyama lo dikambo dia nongola angɛndangɛnda dimɛna ele ɔkɔndɔ w’Abarahama nde la Sara, lam’akawahange l’atshina w’etamba wa la Mamare, suke la Hɛbɛrɔna. (Etatelu 18:1-10; 23:19) Aha la tamu, ɔpɔstɔlɔ Paulo akohɔka dui sɔ lam’akandashaka dako nɛ ate: ‘Tanyohɛke nongolaka angɛndangɛnda, nɛ dia lo dikambo sɔ, amɔtshi wakahangia andjelo aha la vɔ mbeya.’ (Heberu 13:2) Wekelo w’ɔkɔndɔ ɔsɔ ayotokimanyiya dia sho mɛna ɔnɛ olongɔnelo kema paka dikambo di’endana la mbekelo keto kana woho wakodiama onto oma le ambutshi ande. Koko, ɔsɔ ekɔ dionga diɔtɔnɛ la lolango la Nzambi, dionga diasha onto ɛtshɔkɔ wa mamba.
12 Etatelu 18:1, 2 mɛnyaka ɔnɛ Abarahama kombeyaka angɛndangɛnda asɔ ndo nde kombakongɛka, kɛdikɛdi vɔ waki paka oko anto asato w’oma lo wodja okina mbatete la mboka. Lo ndjela wa nomb’ewo mɔtshi, ase lɛkɛ l’Ehotwelo ka Wonya waki la mbekelo k’ɔnɛ onto latɛngɔla lo wodja wahandeye aki la lotshungɔ la nde nɔmba dia vɔ mbolongola, oyadi kânga nde heye ndoko onto lɛkɔ. Koko Abarahama kokonga di’angɛndangɛnda asɔ ndjohika dui sɔ; nde akamɛ sala dikambo sɔ. Nde “akakundjo la luwangu” dia tohomana l’angɛndangɛnda waki yema tshalola—Abarahama akasalaka awui asɔ tshɛ la ‘yanyi ya tɛɛ’ ndo lâsɔ ko nde ele l’ɛnɔnyi 99 w’etondo! Kema diɔ diakɔ mɛtɛ diakɔshi Paulo Abarahama oko ɛnyɛlɔ kahombaso mbokoya? Ɔsɔ mɛtɛ mbelɛwɔ olongɔnelo, lolango l’efula kana ngandji k’angɛndangɛnda, ndjakiyanya dia shidiya ehomba awɔ. Ɔsɔ ekɔ dionga di’ɔlɔlɔ.
13 Ɔkɔndɔ akɔ ɔsɔ totɛka nto ɔnɛ l’ɔkɔngɔ wa nde pomana l’angɛndangɛnda akɔ, Abarahama ‘akakusama polo ndo lo nkɛtɛ.’ Nkusamɛ anto wahandeye kânga yema? Eelo, okusamelo, oko akasale Abarahama, aki yoho mɔtshi ya mbisha ɔngɛndangɛna wa lokumu kana ɔnɛnɛ ɔmɔtshi mɔyɔ, koko aha tshelo ya ntɛmɔla onto, nɛ dia Nzambi ndamɛ oto mbahomba tɛmɔlama. (Ɛdika la Etsha 10:25, 26; Enyelo 19:10.) Lam’akandakusama, aha paka kɔlɛ ɔtɛ tsho koko kusama ‘polo ndo lo nkɛtɛ,’ Abarahama akasha angɛndangɛnda asɔ nɛmɔ ɔnɛ vɔ wekɔ anto a wake. Nde aki owandji wa nkumbo ka woke ndo k’ɔngɔnyi kele pami mbakahemɛka, koko nde akɔshi angɛndangɛnda asɔ oko vɔ sunganaka kondja nɛmɔ dioleki diande ndamɛ. Dionga dia ngasɔ mɛtɛ tshikitana efula la mbekelo ka kanɛka angɛndangɛnda kɔlɔ, ndo mbekelo ka mongaka la yewo la ntondo k’angɛndangɛnda! Abarahama mɛtɛ akɛnya kitshimudi y’ɛtɛkɛta ɛnɛ wata ɔnɛ: ‘Nyoyale anto wa ntondo lo mbishana nɛmɔ onto la onyande.’—Romo 12:10.
14 Etenyi kekina k’ɔkɔndɔ akɔ mɛnyaka ɔnɛ Abarahama aki l’otema w’ɔlɔlɔ. Otondo wa mma diakandâkatɛ aki dikambo dia mamba. Koyanga lo nkumbo ka woke kele la dongalonga efula, “osongo a ngombe w’ololo wununyi” kema olelo wa lushi tshɛ. Lo dikambo dia mbekelo yakatanemaka efula lo lɛtshi lɔsɔ la nkɛtɛ, dibuku diaki John Kitto (Daily Bible Illustrations) mbutaka ɔnɛ: “Elelo wa lokumu wakalɛ̂maka paka lo afɛstɔ amɔtshi, kana lam’akoma ɔngɛndangɛnda ɔmɔtshi; paka lo tena dia ngasɔ to mbakawalɛka nyama, kânga akanga wa nyama la dongalonga efula.” Edungu ka lɛkɔ kombetawɔka dia diangɔ diakoka pɔnda mbetɛma wombo, ɔnkɔnɛ dia vɔ katɛ dambo dia ngasɔ, ema tshɛ kakahombe salema l’etena kakɔ kâmɛ. Lâsɔ mɛtɛ, hatokoke mamba lo mɛna ɔnɛ tshɛkɛta “esadi” kana “samanya” fundama mbala shato, ndo Abarahama “akalawo” lo mɛtɛ mɛtɛ dia tɔlɔngɔsɔla mbo ya ndɛ!—Etatelu 18:6-8.
15 Koko, oyango wele lanɛ kema wa sala shaka ya difɛstɔ dia mambia onto. Kânga mbakayatshutshuya Abarahama nde la Sara dia sala awui asɔ tshɛ dia katɛ mma ndo disha angɛndangɛnda, tolembete nganɛ wakelɛ Abarahama mma diakɔ ntondo: “Nyetawo ntukumuya la tshina di’utamba one, wanyela ashi wa nyu nsula ekulu. Dimi lambutsho dia ntunyosela ukama a ma dia nyu nkikitsha alimba anyu, ne dia le mi, dimi ukambi anyu, kuyenyu. Uma laso kanyokolameli lokendo lanyu. Vo wakûkaluya diui vati: Utshi uku wataye.” (Etatelu 18:4, 5) “Ukama wa ma” oso akayoyalaka dambo di’ɔsɔngɔ a ngɔmbɛ a wata kâmɛ l’ekate w’ebolonga wakasalema la shima ka pudipudi, la matɛka, ndo la abɛlɛ—ɔsɔ mɛtɛ aki dambo dia lɔɔka. Naa wetshelo wakokaso mbɔsa oma lo dikambo sɔ na? Etena kalongolaso ɔngɛndangɛnda, dui di’ohomba, kana kɛnɛ kahombaso mbika epole ɔsɛkɛ, bu diangɔ dia ndɛ kana dinɔnɔ efula di’oshinga wolo diayototondja, kana olongwelo woludi l’awui a weoho la weoho, ndo awui akina efula. Olongɔnelo hete dia kana onto ekɔ l’akoka wa kondja diangɔ di’oshinga wolo. Koko, olongɔnelo ndja oma lo woho wayakiyanyaso l’otema ɔtɔi dia kimanyiya akina ndo oma lo saki kele laso dia salɛ anto akina ɔlɔlɔ lo yɛdikɔ yɛdimi l’akoka aso. Yokedi mɔtshi ya lo Bible mbutaka ɔnɛ: “Nde djese lam’eli ngandji, ambuleka unatshi wa ngombe lam’eli luhetshu ololo,” ndo lâsɔ mbele sheke y’olongɔnelo wa mɛtɛ mɛtɛ.—Tukedi 15:17.
16 Koko, sho pombaka nembetɛ ɔnɛ ndo awui wa lo nyuma wakɔtɔ yema lo dikambo sɔ di’otondo. Lo yoho mɔtshi, Abarahama akɛnyi ɔnɛ angɛndangɛnda asɔ waki akɛndji w’oma le Jehowa. Dui sɔ mɛnamaka l’ɛtɛkɛta ɛnɛ wakandawatɛ: “[Jehowa], dimi lambukosengasenga nti: Naka dimi lambuhumo lukulu l’olo lu ashu aye, tundekanaki, dimi ukambi aye.”a (Etatelu 18:3; ɛdika la Etumbelu 33:20.) Abarahama kombeyaka la ntondo ɔnɛ vɔ waki la losango la mbotɛ oma le Jehowa, ko kana vɔ wakatetaka tsho la mboka. Kânga mbakidiɔ ɔsɔku, nde akɛnyi ɔnɛ sangwelo dimɔtshi dia Jehowa diekɔ lo kotshama. Anto asɔ wakasalaka olimu ɔmɔtshi wakawasha Jehowa. Otondoyala nde akakoke mbisha lonya l’okotshamelo wa sangwelo diakɔ, tshike nde otɔngɛnangɛna efula. Nde akeyaka ɔnɛ ekambi wa Jehowa sunganaka kondja kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ, ndo nde aketawɔ mbasha kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ lo etena kɛsɔ. Lam’akandasale ɔsɔku, nde akahombe ndjolongola ɔtshɔkɔ wa lo nyuma, oyadi le nde ndamɛ kana le onto okina. Oko wakadiayɛnamaka l’ɔkɔngɔ diko, Abarahama nde la Sara wakatshɔkwama efula l’ɔtɛ w’olongɔnelo awɔ w’oma k’ɛse otema.—Etatelu 18:9-15; 21:1, 2.
Anto Walongɔna
17 Ɛnyɛlɔ ka woke k’Abarahama kokoka mbohamɛ oma le wodja wakotɔ oma le nde. Ɛlɛmbɛ wakasha Jehowa Ase Isariyɛlɛ waki ndo la tɛdikɔ tɔmɔtshi takɔsama dia nongolaka angɛndangɛnda l’atei awɔ. “Ongendangenda ludjashi la nyu, kayali uku on’a luta l’atei anyu. Kanyuwukaki ngandji, uku atunyuyaukaka ngandji, ne dia ndu nyu mbaki angendangenda lu kete ya Edjibitu. Dimi keli [Jehowa Nzambi kanyu, NW].” (Akambu w’Asi Lewi 19:34) Anto wakahombaka menda ase wola lo yoho ya lânde ndo aha mbanya yimba. Lam’akâtshɔkɔlaka Jehowa lo mbasha dinela di’efula, lam’akawangɛnangɛnaka lo afɛstɔ awɔ, lam’akawomuyaka oma lo ntumu yawɔ lo ɛnɔnyi wa Sabato, ndo lo tena dikina, anto wakahombaka mbohɔ wanɛ wele bu l’ekondjelo k’efula—wadi waki edo, ana w’apami waha la washɛwɔ, ndo ase wedja ekina wakadjasɛka l’atei awɔ.—Euhwelu k’Elembe 16:9-14; 24:19-21; 26:12, 13.
18 Ohomba wa salanɛka ɔlɔlɔ, wa monga la lokaho, ndo wa nongolaka anto, djekoleko ase wola, kokaka mɛnama lo kɛnɛ kakasalɛka Jehowa Ase Isariyɛlɛ lam’akawanyaka yimba dia monga la waonga asɔ. Jehowa akɛnya hwe ɔnɛ ɔlɔlɔ la lokaho la ngasɔ otsha le angɛndangɛnda la ase wola ekɔ l’atei wa kɛnɛ kahomba anto ande sala dia vɔ nongola ɛtshɔkɔ tena tshɛ oma le nde. (Osambu 82:2, 3; Isaya 1:17; Jeremiya 7:5-7; Ezekiyele 22:7; Zekariya 7:9-11) Etena kaki wodja w’otondo l’osalosalo dia sala awui asɔ ndo akambo akina wakandâlɔmbaka, vɔ wakayalaka l’ɔngɔnyi wa l’emunyi ndo wa lo nyuma. Lam’akawayatambiyaka tshavu lo tayange wahɔ awɔ hita la lokaki tshɛ ndo kakawohɛka kɛnɛmɔla waonga asɔ w’ɛlɔlɔ efula otsha le ase wola, Jehowa akâtonaka, ndo l’ɔkɔngɔ diko, vɔ wakalongolaka alanya.—Euhwelu k’Elembe 27:19; 28:15, 45.
19 Lâsɔ mɛtɛ, ekɔ ohomba sho ndjaenda ɔlɔlɔ dia mɛna kana tekɔ lo kotsha kɛnɛ katɔlɔmba Jehowa lo dikambo sɔ! Ekɔ ohomba sho sala ngasɔ djekoleko nshi nyɛ, lo menda yimba ya lokaki ndo ya diatɔnelo ya l’andja ɔnɛ. Ngande wakokaso mɛnya olongɔnelo w’Akristo l’andja wambâtɔna na? Dui sɔ mbotshiwɔ lo sawo diayela.
[Footnote]
a Dia wɛ mbeya awui efula lo dikambo sɔ, enda sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Onde Onto Ɔmɔtshi Ambɛnaka Nzambi?,” lo Tshoto y’Etangelo ya Yitshu 15, 1988, lɛkɛ 21-23 (lo Falase).
[Study Questions]
1. Onto ekɔ l’ohomba wa dui diakɔna dia woke, ndo ngande wɛnamadiɔ?
2. Ngande wakashidiya Jehowa ohomba aso w’ɔngɛnyi?
3. Lembetshiya kitshimudi ya ntondo ya tshɛkɛta olongɔnelo.
4. Wa na wahombaso nongolaka?
5, 6. (a) Yeso akandakanyiyaka lam’akandate ate: ‘Shɛnyu ka l’olongo ekɔ kokele’? (b) Ngande wɛnama lokaho la Jehowa?
7. Naa wetshelo wakokaso kondja oma lo woho wɔsa Jehowa angɛndangɛnda la ase wola?
8. Ngande wakɛnya Jehowa lokaho lande lo tosha kɛnɛ kahombaso lo nyuma?
9, 10. (a) Lande na kakokaso mbuta ɔnɛ Jehowa ekɔ onongɔnyi wa kokele? (b) Ngande wahomba atɛmɔdi wa mɛtɛ mbokoya Jehowa lo dikambo sɔ?
11. Naa ɛnyɛlɔ ka woke kɛnya ɔnɛ olongɔnelo akela onto ɛtshɔkɔ wakinde konongamɛka? (Enda ndo lo Etatelu 19:1-3; Embadi 13:11-16.)
12. Ngande wakɛnya Abarahama ngandji kakandokaka angɛndangɛnda?
13. Lande na ‘kakakusama’ Abarahama la ntondo k’angɛndangɛnda?
14. Kakɔna kakashisha Abarahama ndo ngande wakandayatshutshuya dia nongola angɛndangɛnda ande dimɛna?
15. Naa kanyi yasungana yahombaso monga layɔ lo diangɔ dia l’emunyi lam’alongolaso angɛndangɛnda, lo ndjela ɛnyɛlɔ k’Abarahama?
16. Ngande wakɛnya Abarahama nɛmɔ diakandashaka akambo wa lo nyuma lo kɛnɛ kakandasalɛ angɛndangɛnda ande?
17. Jehowa akandalɔmbɛ Ase Isariyɛlɛ lo dikambo di’angɛndangɛnda ndo di’ase wola waki l’atei awɔ?
18. Ngande wele olongɔnelo ohomba dia Jehowa tosalɛ ɔlɔlɔ ndo tɔtshɔkɔla?
19. Ayotɔsɛdingola lo sawo diayela?
[Caption]
[Notɛ ka l’ɛsɛ ka dikatshi]
[Caption]
[Wembola]
[Caption on page 25]
Onde Wɛ Mbohɔka?
◻ Naa kitshimudi ya tshɛkɛta ya lo Bible yokadimwami ɔnɛ ‘olongɔnelo’?
◻ Ngande wele Jehowa ɛnyɛlɔ ka kokele lo dikambo dia nongɔnaka?
◻ Polo ndo lo yɛdikɔ yakɔna yakakome Abarahama dia nde nongola angɛndangɛnda dimɛna?
◻ Lande na kahomba atɛmɔdi wa mɛtɛ tshɛ ‘nongolaka angɛndangɛnda ɔlɔlɔ’?