Ombutshi Ndo Ekumanyi​—⁠Woho Wakokayɛ Kotsha Ɛkɛndɛ Ɛsɔ Ehende

“Naka untu heyi nombola wa lu luudu landi, wuhu akona wayundulama ekelizia ka [Nzambi, “NW”]?”​—⁠1 TIMOTE 3:⁠5.

EMENDJI wa l’etshumanelo k’Akristo wa lo nshi ya ntondo wakakokaka monga enyemba w’apami, apami wele la wadi ko bu l’ana, kana apami wele la wadi ndo l’ana. Aha la tamu, amɔtshi l’atei w’Akristo asɔ wakakoke ndjela dako di’ɔpɔstɔlɔ Paulo diakandasha Ase Kɔrɛtɔ lo mukanda ande wa ntondo wakandâfundɛ, lo tshapita 7, lo tshikala enyemba. Yeso akate ate: “Elenga ekina weko, wakayatungula ne dia diulelu dia l’ulungu.” (Mateu 19:12) Enyemba w’apami wa ngasɔ, oko Paulo, ondo ndo anyande amɔtshi wakatɛngɔlaka la nde, waki la lotshungɔ la tɛ̂ngɔlaka dia takimanyiyaka anangɛwɔ.

² Bible hate ɔnɛ kana Baranaba, Mako, Silasi, Luka, Timɔtɛ, la Tito waki enyemba. Naka vɔ waki la wadi, kete lâsɔ vɔ waki la lotshungɔ efula mɛtɛ oma l’ɛkɛndɛ wa lo nkumbo dia monga la diaaso dia mɛngɔla ahole efula dia tasalaka elimu. (Etsha 13:2; 15:​39-41; 2 Koreto 8:​16, 17; 2 Timote 4:​9-11; Tito 1:⁠5) Ondo wadiɛwɔ wakatawatshindɛka, oko wakasale Petero la “atumami akina,” wanɛ wele ondo wakatatshɔkaka la wadiɛwɔ lam’akawatɛngɔlaka lo dihole la dihole. (1 Koreto 9:⁠5) Akula la Piriskila wekɔ ɛnyɛlɔ ka wadi l’omi waketawɔka tshika ngelo kawɔ hita ko tetetaka l’ahole akina, watayele Paulo oma la Kɔrɛtɔ otsha l’Ɛfɛsɔ, oma lâsɔ ko ntshɔ otsha la Rɔmɔ, ko kalola nto l’Ɛfɛsɔ. Bible hate dia kana vɔ waki l’ana. Olimu wakawasalaka l’otema ɔtɔi lo dikambo di’anangɛwɔ akâkondjiyɛ lowando la “ekelizia tshe w’asi wedja.” (Romo 16:​3-5; Etsha 18:​2, 18; 2 Timote 4:19) Ɛlɔ kɛnɛ mɛtɛ, ekɔ atshukanyi efula wele, oko Akula la Piriskila, kokaka kambɛ tshumanelo dikina, ondo lo ntshɔ dia todjasɛ lɛnɛ ele ohomba ndeka efula.

Monga Ombutshi ndo Ekumanyi

³ Ondo l’eleko ka ntondo T.D., efula ka dikumanyi di’Akristo waki la wadi ndo l’ana. Lam’akashile Paulo awui wahombama le pami “[ka]yanga ulimu w’umendji,” nde akate ate Okristo ɔsɔ pombaka ndjâla “[onto lalɔmbɔla, NW] luudu landi ololo, [lele] la an’andi wakitanyia diui diandi la kenemo tshe.”​—⁠1 Timote 3:​1, 4.

⁴ Oko wakatadiɛnyi, omendji takinde l’ɔkɛndɛ wa paka monga l’ana, kana monga la wadi. Ko naka nde aki la wadi, kete dia nde monga l’akoka wa ndjâla ekumanyi kana okambi w’olimu, Okristo akahombaka nɔmbɔla wadiɛnde lo yoho y’ɔlɔlɔ ndo yoludi la ngandji ndo mɛnya ɔnɛ nde kokaka mpokolaka anande dia vɔ mongaka l’okitanyiya wasungana nshi tshɛ. (1 Koreto 11:3; 1 Timote 3:​12, 13) Ɛkɔmɔ tshɛ ka woke lo dikambo dia nɔmbɔla wa lo luudu lande kokaka shishɛ ɔnangɛso waɛsɛ wa lânde wende lawɔ l’atei w’etshumanelo. Lande na na? Paulo ekɔ lo nembetshiya ate: “Naka untu heyi nombola wa lu luudu landi, wuhu akona wayundulama ekelizia ka [Nzambi, NW]?” (1 Timote 3:⁠5) Naka ase nkumbo kande hita hawolange ndjâkitshakitsha l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ kande, ngande wayotsha anto akina na?

‘Lele l’Ana Wele Ambetawudi’

⁵ Lam’akandatɛka Tito dia nde sɔnɔla emendji lo tshumanelo dia la Kɛrɛtɛ, Paulo akate hwe ate: “Naka untu aha la unungu, leli la wadi otoi utu, ndu leli la an’andi embetawudi, waha asongwamedi wa lundju la uhedia. Diele la umendji w’ekelizia dia ndjala aha la unungu, ulami a diango dia [Nzambi, NW].” Kakɔna kakandalange nembetshiya lam’akandate ɔnɛ pombaka nde ‘monga l’ana wele ambetawudi’ na?​—⁠Tito 1:​6, 7.

⁶ Tshɛtɛka ‘ana wele ambetawudi’ kɛdikɛdi ana wamboshila nambola nsɛnɔ yawɔ le Jehowa ndo wambobatizama, kana ana w’akɛnda watahame dia ndjâkimɔ le Nzambi ndo dia batizama. Ase etshumanelo nongamɛka dia ana tshɛ waki dikumanyi monga la nkɛwɔ y’ɔlɔlɔ ndo l’okitanyiya. Pombaka mɛnama hwe ɔnɛ ekumanyi ekɔ lo sala kɛnɛ tshɛ kakokande sala dia nde keketsha mbetawɔ k’anande. Nkumekanga Sɔlɔmɔna akafunde ate: “Ekiya ona lu mbuka k’ololo kahumbandi ntsho. Ku lam’ayunduyala ekumanyi, ndi hangana uma loko.” (Tukedi 22:⁠6) Ko kakɔna kahomba salema naka ɔlɔngɔlɔngɔ wakalongola wetshelo wa ngasɔ ambotona kambɛ Jehowa kana ambotsha munga kɛmɔtshi ka woke na?

⁷ Mbokɛmaka hwe ɔnɛ divɛsa dioshilami la diko ndo hadiodje ɔlɛmbɛ wahakoke kɔkɔla. Diɔ hadiotola dui diendana la lotshungɔ lele l’onto la sala kɛnɛ kalangande. (Euhwelu k’Elembe 30:​15, 16, 19) Naka ɔna pami kana ɔna omoto aya l’ɛnɔnyi wa nde mɛmba ɛkɛndɛ, kete nde pombaka mbɔsa tɛdikɔ tande ndamɛ lo dikambo dia ndjakimɔ le Nzambi ndo batizama. Naka she lele ekumanyi akawosha ekimanyielo ka lo nyuma kahombama, alako, ndo ohokwelo ko ɔlɔngɔlɔngɔ akɔ kana osekaseka akɔ halange kambɛ Jehowa, kete she hakoke shisha waɛsɛ ande w’omendji. Lo wedi okina, naka ekumanyi ekɔ l’ana w’akɛnda efula lo luudu lande, ko anakɔ, ndjâka ɔnɛ amɔ ko okina mbahɔna, wekɔ la hemɔ ndo l’ekakatanu wa lo nyuma, kete nde hahombe mbɔsama nto oko ɔnɛ “[lalɔmbɔla, NW] luudu landi ololo.” (1 Timote 3:⁠4) Otondo a dikambo diatama diɔ nɛ: pombaka mɛnama hwe ɔnɛ omendji ekɔ lo sala kɛnɛ tshɛ kakokande sala dia monga ‘l’ana wele ambetawudi, ana wele kema l’onongo w’akambo a mindo kana wele l’ɔtɛ wolo.’a

Ɔnɛ Lotshuki “Wadi Laha Umbetawudi”

⁸ Lo dikambo di’Akristo wele la wadi wele bu ambetawudi, Paulo akafunde ate: “Naka unyasu omotshi eko la wadi laha umbetawudi, la umuntu uku ambetawo mbidjase la ndi, ndi tûkimoki. . . . Ne dia . . . wadi laha umbetawudi nkidiamaka uma le umendi. Utunduyala aha osoku, tshiki an’anyu hawukidiama, keli kakiane vo weko ekila. . . . umi, we mbeyaka kana we ayushimbela wadeye?” (1 Koreto 7:​12-14, 16) Tshɛkɛta “laha umbetawudi” yele lanɛ hayolembetshiya wadi lele bu l’ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi koko nembetshiyaka wadi lahatayakimɔ le Jehowa. Nde akakokaka monga l’ɔtɛmwɛlɔ w’Ase Juda kana ɔtɛmɔdi wa tozambizambi t’apanganu. Ɛlɔ kɛnɛ, mbeyaka ndjâla ko ekumanyi ambotshukaka wadi lele lo ɔtɛmwɛlɔ wotshikitanyi la wande, wadi akɔ mbeyaka monga onto letawɔ wetshelo w’ɔnɛ hatokoke shikikɛ ɔnɛ Nzambi ekɔ kana bu, kana hetawɔ ɔnɛ Nzambi ekɔ. Naka wadi akɔ nangaka mbidjasɛ la nde, nde tawɔsɛkake paka l’ɔtɛ w’ɔnɛ vɔ ahende kema l’ɔtɛmwɛlɔ ɔtɔi. Nde pombaka tetemala ‘mbidjasɛ la nde la ewo, mbɔlɛmia uku lokenga loleki wɔdu, lokenga la omoto,’ ndo sɛna l’elongamelo ka mboshimbɛ.​—⁠1 Petero 3:7; Kolosai 3:⁠19.

⁹ Naka omendji ekɔ l’ana, kete nde ayokamba la lowandji lande l’omi ndo l’ombutshi lo yoho y’ɔlɔlɔ, lo mbaodja “lu elembe la lu wetshelu wa [Jehowa].” (Efeso 6:⁠4) Lo wedja efula, ɛlɛmbɛ wa Lɛɛta mbishaka ndo papa ndo mama lotshungɔ la mbisha ana wetshelo w’akambo w’ɔtɛmwɛlɔ. L’etena kɛsɔ, wadi kokaka nɔmba dia kamba la lowandji lande dia ndakanya ana wetshelo la ditshelo dia l’ɔtɛmwɛlɔ ande, ndo nde mbeyaka ntshɔ lawɔ otsha lo luudu la Nzambi.b Mɛtɛ, ana wayohomba ndjela nkum’otema kawɔ kolowanyemi la Bible lo dikambo di’aha mbɔtɔ lo sɛlɛmɔnyi mɔtshi ya l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Oko wende ɔtɛ a nkumbo, ombutshi a pami ayokamba la lowandji lande dia mbekaka l’anande ndo ntshɔkaka lawɔ lo nsanganya lo Mbalasa ka Diolelo, naka diaaso diekɔ. Lam’ayowokoma l’ɛnɔnyi wakokawɔ mbɔsa tɛdikɔ tawɔ vamɛ, vɔ wayɔsɔna mboka kayowodjɛ. (Jashua 24:15) Naka anyande dikumanyi la ase etshumanelo kokaka mɛna ɔnɛ nde ekɔ lo ntsha kɛnɛ tshɛ kawosha ɛlɛmbɛ wa Lɛɛta dikimɔ dia mbetsha anande dimɛna lo mboka ka mɛtɛ, kete nde hoshisha waɛsɛ ande w’omendji.

‘Lalɔmbɔla Luudu Lande Ɔlɔlɔ’

¹⁰ Kânga le ekumanyi kele ombutshi ndo kele la wadi lele onyande Okristo, kema dikambo dia tshitshɛ dia nde mbeya kahanya wenya ande la yimba yande le wadi, ana, ndo l’ɛkɛndɛ wa l’etshumanelo. Afundelo mɛnyaka hwe ɔnɛ ombutshi a pami wele Okristo ekɔ l’ɔkɛndɛ wa kokɛ wadiɛnde l’anande. Paulo akafunde ate: “Keli naka untu humbi wane wuto la ndi, djekaleka wa lu khumbu kandi, ndi ambutuna mbetawo kandi, ambuleka untu lahetawo kolo.” (1 Timote 5:⁠8) Lo mukanda akɔ wâmɛ, Paulo akate ate paka apami wele la wadi, ko wamboshila la mɛnya ɔnɛ wekɔ waomi ndo ambutshi w’ɛlɔlɔ mbakoka nongola waɛsɛ wa kamba oko emendji.​—⁠1 Timote 3:​1-5.

¹¹ Ekumanyi pombaka ‘kotsha’ ehomba w’ase luudu lande, aha wa l’emunyi eto koko ndo wa lo nyuma la wa l’asolo. Sɔlɔmɔna, Nkumekanga ka lomba, akafunde ate: “Olongosole ulimu aye wa l’andja, utshi ulimu w’ekambo kaye. Ku l’okongo diku, kuyuhiki luudu laye.” (Tukedi 24:27) Ɔnkɔnɛ, lam’akotshande ehomba wa l’emunyi, wa l’asolo, ndo wa tɔkɛnyɔ wa wadiɛnde l’anande, omendji pombaka nto mbakeketshaka lo nyuma. Dui sɔ mbɔ̂sɛka wenya​—⁠wenya wahandatokoka mbɔsa dia mbetsha l’akambo wa l’etshumanelo. Koko ɔsɔ ekɔ etena kakoka monga la wahɔ efula: ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo nkumbo la lonyuma la nge. L’edjedja ka wonya, naka nkumbo kekɔ nge lo nyuma, kete ondo ekumanyi hongaka l’ohomba wa mbetsha wenya efula dia kandolaka ekakatanu wa lo nkumbo. Dui sɔ diayowosha diaaso di’efula dia nde menda akambo wa l’etshumanelo dimɛna. Ɛnyɛlɔ kande k’omi l’ɔlɔlɔ la ombutshi w’ɔlɔlɔ kayokimanyiya etshumanelo lo nyuma.​—⁠1 Petero 5:​1-3.

¹² Di’onto nɔmbɔla wa lo luudu lande lo yoho y’ɔlɔlɔ, nde pombaka nto nama wenya ɛmɔtshi wa nɔmbɔlaka wekelo wa lo nkumbo. Ekɔ ohomba efula dia dikumanyi mbisha ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ lo dikambo sɔ, nɛ dia nkumbo yele nge kengaka tshumanelo diele nge. Etena k’omendji hahombe mbetaka mbala la mbala paka lo olimu wa l’etshumanelo ko aya bu ndo la wonya wa mbeka la wadiɛnde la anande. Naka ngasɔ mbediɔ, kete nde pombaka nɔngɔsɔla ekongelo kande ka wenya. Nde mbeyaka nyomokongɛ kana kitshakitsha wenya wakandômbe dia sala akambo amɔtshi, esangɔ ɛmɔtshi koyanga nkimɔ waɛsɛ amɔtshi wende lawɔ.

Olimu w’Omendji Wahɛngama Lɛkɛ Lɔmɔtshi

¹³ Alako wata dia mbokanya ɛkɛndɛ wa lo nkumbo la wa l’etshumanelo kema dikambo diambotama ɛlɔ oto. L’edja k’ɛnɔnyi efula, “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ” ekɔ lo mbisha dikumanyi alako lo dikambo sɔ. (Mateo 24:​45, NW) Ambeta ɛnɔnyi ndekana 37, Tshoto y’Etangelo ya l’Angɛlɛ ya Lovula 15, 1959, lɛkɛ 553 la 554 (lo Falase, Tshango 15, 1960, lɛkɛ 22), yakasha dako nɛ: “Shi ɔsɔ mɛtɛ ekɔ dikambo dia mbɛdinya akambo asɔ tshɛ wɔ̂sa wenya aso? Lam’ɛdikayɛ akambo asɔ, wɛ pombaka mbisha wahɔ wa nkumbo kayɛ hita wotsho wahombama. Lo mɛtɛ, Jehowa Nzambi halɔmbɛ onto dia nde nkimɔ wenya ande tshɛ l’akambo w’etshumanelo, lo takimanyiaka anango l’anyande anto dia vɔ kondja eko, koko hayasha dia nyanga eko k’anto wa lo luudu lande hita. Wadiɛnde la anande mbele ɔkɛndɛ ande wa ntondo.”

¹⁴ Tshoto y’Etangelo ya Tshaka Fudu 1, 1986, lɛkɛ 22 (lo Falase), yakasha dako nɛ: “Naka nyu tombaka l’olimu w’esambishelo nkumbo kanyu k’otondo, kete kâmɛ kanyu kayokeketala, koko ehomba wa lânde wele l’ana nɔmbaka etena kayɛ hita la asolo ayɛ. Ɔnkɔnɛ, ekɔ ohomba monga lo katikati dia shikikɛ wenya engana wakokayɛ mbetsha lo . . . ɛkɛndɛ wa l’etshumanelo ko kotshaka ndo ehomba wa lo nyuma, wa l’asolo, ndo wa l’emunyi wa wanɛ ‘wele wakiyɛ hita.’ [Okristo] pombaka ‘teki ntondo dia mamema Nzambi lo luudu [lande] hita.’ (1 Timote 5:​4, 8)”

¹⁵ Yokedi mɔtshi ya l’Afundelo mbutaka ɔnɛ: “Uma lu yimba, katukamaka luudu; ndu uma l’ewu, katulushikimalaka.” (Tukedi 24:⁠3) Eelo, di’omendji kotsha ɛkɛndɛ ande wa Teokrasi ko keketsha luudu lande l’etena kakɔ kâmɛ, nde mɛtɛ pombaka monga la lomba efula ndo la shɛnɔdi y’efula. Lo ndjela Afundelo, nde ekɔ l’elimu efula w’omendji. Pombaka nde menda ndo nkumbo kande la ɛkɛndɛ ande wa l’etshumanelo. Nde pombaka monga la shɛnɔdi dia mbɛdinya elimu ɛsɔ. (Filipi 1:​9, 10) Nde pombaka monga la lomba dia nde shikikɛ akambo wahombande mbetsha la ntondo. (Tukedi 2:​10, 11) Oyadi woho akɔna wayaokande dia nde ekɔ l’ɔkɛndɛ wa nama waɛsɛ ande wa l’etshumanelo, nde pombaka mbeya ɔnɛ oko wênde omi la ombutshi, ɔkɛndɛ ande wa ntondo wakawosha Nzambi ele wa kokɛ nkumbo kande ndo mbayangɛ panda.

Ambutshi w’Ɛlɔlɔ ndo Dikumanyi di’Ɛlɔlɔ

¹⁶ Ekumanyi kele l’ana wele la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ kokaka monga onto l’ohomba efula. Naka nde akeke woho wa kokɛka nkumbo kande dimɛna, kete nde kokaka kimanyiya nkumbo kina ya l’atei w’etshumanelo. Nde shihodiaka ekakatanu awɔ dimɛna ndo kokaka mbasha alako w’oma lo akambo wambôndɛnaka ndamɛ. Diɛsɛ ko, nunu dia dikumanyi diele l’andja w’otondo wekɔ lo ntsha olimu w’ɔlɔlɔ oko wewɔ waomi, ambutshi ndo emendji.

¹⁷ Dia papa ka nkumbo monga ekumanyi, nde pombaka monga Okristo wambotshunda wɔɔngɔ ndo wele, kânga mbakokɛnde wadiɛnde l’anande, nde kokaka nɔngɔsɔla akambo ande woho wa monga l’etena ka mongaka lâle anto akina wa l’etshumanelo ndo mbadjaka yimba. Nde hahombe mbohɛ ɔnɛ olimu ande w’olami w’ɛkɔkɔ tatɛka lakande. Oko weyawɔ ɔnɛ dikumanyi diele la wadi ndo l’ana wekɔ l’ɔkɛndɛ ndo wa nkumbo yawɔ ndo w’akambo w’etshumanelo, ase etshumanelo wayohomba nyanga di’aha mbaɔsɛ wenya awɔ tshanana. Oko ɛnyɛlɔ, ekumanyi kele l’ana wahomba ntshɔ la pindju otsha lo kalasa tena dimɔtshi hakoke monga la diaaso dia tshikalaka wenya ɛmɔtshi nshi tshɛ l’ɔkɔngɔ wa nsanganya ya la dikɔlɔ. Ase etshumanelo akina pombaka mboka dikambo sɔ ndo ndjadja lo dihole diande.​—⁠Filipi 4:⁠5.

Sho Pombaka Mbokaka Dikumanyi Diaso Ngandji k’Efula

¹⁸ Ɔsɛdingwelo aso wa tshapita 7 ya mukanda wa ntondo wa Paulo le Ase Kɔrɛtɔ ambotokimanyiya dia mɛna ɔnɛ, lo ndjela alako wa Paulo, ekɔ enyemba efula w’apami wakamba la lotshungɔ lawɔ dia kambɛ wahɔ wa Diolelo. Ekɔ ndo nunu di’anangɛso wele la wadi ko bu l’ana, koko kânga mbadjawɔ wadiɛwɔ yimba lo yɛdikɔ yakoka, vɔ wekɔ lo kamba oko emendji wa distrikɛ, w’etshimbedi, wa tshumanelo, ndo lo wa filialɛ yaki la Société Watch Tower, l’ekimanyielo ka dimɛna efula k’oma le wadiɛwɔ. Lo tshumanelo suke la 80 000 di’ekambi wa Jehowa, ekɔ ambutshi efula w’apami wakokɛ wadiɛwɔ la anawɔ la ngandji tshɛ koko mbɔsaka ndo etena ka kimanyiya anangɛwɔ oko olami w’ɛkɔkɔ wele l’etema a kɛtshi.​—⁠Etsha 20:⁠28.

¹⁹ Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Dikumanyi diatolombolaka ololo, dialeki nemiama. Wane watutshaka ulimu wa nsambisha ndu wa mbetsha walemiami utamanya.” (1 Timote 5:17) Eelo, dikumanyi dialɔmbɔla mvudu yawɔ la etshumanelo lo yoho y’ɔlɔlɔ sunganaka sho mbaoka ngandji ndo mbalɛmiya. Mɛtɛ sho pombaka ‘tetemala mboka anto wa ngasɔ ngandji efula.’​—⁠Filipi 2:⁠29.

[Footnotes]

[Study Questions]

1, 2. (a) L’eleko ka ntondo, ngande wakakokaka emendji w’enyemba la wanɛ waki la wadi ko bu l’ana kambɛ anangɛwɔ? (b) Ngande wele Akula la Piriskila ɛnyɛlɔ le atshukanyi efula ɛlɔ kɛnɛ na?

3. Kakɔna kɛnya ɔnɛ dikumanyi efula dia l’eleko ka ntondo waki la wadi ndo l’ana?

4. Kakɔna kakalɔmbamaka le dikumanyi diaki la wadi ndo l’ana?

5, 6. (a) Dui diakɔna dialɔmbama lo dikambo di’ana diakatɛ Paulo Tito? (b) Kakɔna kalɔmbama le dikumanyi diele l’ana?

7. (a) Bonde kokɛmande hwe ɔnɛ Tukedi 22:6 hadje ɔlɛmbɛ wahakoke kɔkɔla? (b) Naka ɔnaki ekumanyi kɛmɔtshi halange kambɛ Jehowa, lande na kahakoke ekumanyi shisha waɛsɛ ande mbala kakɔ kâmɛ?

8. Ngande wahomba ekumanyi salɛka wadiɛnde laha ombetawudi akambo?

9. Lo wedja wele ɛlɛmbɛ wa Lɛɛta mbishaka omi la wadi lotshungɔ la ndakanya ana wetshelo w’ɛtɛmwɛlɔ awɔ, ngande wahomba ekumanyi sala, ndo ngande wayonanda dui sɔ waɛsɛ ande?

10. Naka papa ka nkumbo ekɔ ekumanyi, ele ɔkɛndɛ ande wa ntondo?

11. (a) Ngande wakoka ekumanyi ‘kotsha ehomba a wa lo luudu lande’? (b) Ngande wakoka dui sɔ kimanyiya ekumanyi dia nde kotsha ɛkɛndɛ ande wa l’etshumanelo?

12. Lo dikambo diakɔna dia lo nkumbo diahomba ambutshi wele dikumanyi mbisha ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ na?

13, 14. Dako diakɔna diakasha “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ” le dikumanyi diele la nkumbo na?

15. Bonde kele ekumanyi kele la wadi l’ana pombaka monga la lomba ndo la shɛnɔdi?

16. Wahɔ akɔna wele l’ekumanyi naka nde ekɔ ndo l’ana?

17. (a) Kakɔna kahahombe mbohɛ pami kele ombutshi ndo ekumanyi? (b) Ngande wakoka ase etshumanelo mɛnya dia vɔ ndjadjaka lo dihole diande?

18, 19. (a) Woho wambotɔsɛdingola 1 Koreto tshapita 7 ambotokimanyiya dia sho mɛna na? (b) Ngande wakokaso mbɔsa Akristo w’apami wa ngasɔ?

[Caption]

[Notɛ ka l’ɛsɛ ka dikatshi]

[Caption]

[Wembola]

[Caption on page 18]

[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 18]

Nkumbo yele nge kengaka tshumanelo diele nge

[Caption on page 20]

Ovuswelo

◻ Ngande weyaso ɔnɛ dikumanyi efula dia l’eleko ka ntondo T.D. diaki apami waki la wadi ndo l’ana?

◻ Kakɔna kalɔmbama le dikumanyi diele la wadi ndo l’ana, ndo lande na?

◻ “Monga l’ana wele ambetawudi” kɛdikɛdi na, ko kakɔna kahomba salema naka ekumanyi ekɔ l’ɔna lahalange kambɛ Jehowa na?

◻ Ehomba akɔna wahomba ekumanyi ‘kotshɛ wa lo luudu lande’?