Woho Wakokaso Mbeya Akɛndji Wa Mɛtɛ
“Dime katushikikeka diui di’ukambi ami. Dimi latushidiyaka akambu wahatayi watutaka akendji ami.”—ISAYA 44:25, 26.
JEHOWA NZAMBI mbele Ɔnɛ latoshikikɛka ɔnɛ wanɛ mɛtɛ mbele akɛndji ande wa mɛtɛ. Nde tɛnyaka ɔnɛ wanɛ kana wanɛ mbele akɛndji ande wa mɛtɛ lam’atondokotshaka nsango yawashande dia vɔ mbewoya. Jehowa ekɔ nto Ɔnɛ latotondjaka akɛndji wa kashi sɛkɛ. Ngande watondâtondjaka sɛkɛ na? Nde tofukutanyaka tolembetelo tawɔ ndo tosalaka di’aha akambo wahataye watawɔ kotshama. Lo yoho shɔ mbatondɛnyaka ɔnɛ anto asɔ vamɛ mbayasɔna dia mbutaka awui wahataye, ndo nsango yawɔ mɛtɛ ndja oma lo tokanyi tawɔ vamɛ ta kashi—oma lo tokanyi ta l’emunyi takanyiyawɔ oko akanga w’aladi!
2 Isaya nde l’Ezekiyɛlɛ wakataka ɔnɛ akɛndji wa Jehowa Nzambi mbewɔ. Onde mɛtɛ mbakawataka? Nyɛsɔ tênde dikambo diakɔ sɔ. Isaya akasale olimu w’omvutshi la Jerusalɛma oma lo suke l’ɔnɔnyi wa 778 N.T.D. polo ndo l’etena kɛmɔtshi l’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi wa 732 N.T.D. Ezekiyɛlɛ aki lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna l’ɔnɔnyi wa 617 N.T.D. Nde akasalaka olimu w’omvutshi l’atei w’anango w’Ase Juda waki lɛkɔ. Amvutshi asɔ ahende wakataka la dihonga tshɛ ɔnɛ Jerusalɛma ayolanyema. Koko amvutshi akina wakataka ɔnɛ Nzambi hatetawɔ dikambo dia ngasɔ ntshama. Lâsɔ wa na wakɛnama ɔnɛ vɔ mbele akɛndji wa mɛtɛ mɛtɛ na?
Jehowa Ambotondja Amvutshi wa Kashi Sɛkɛ
3 Lam’akinde la Babilɔna, Ezekiyɛlɛ akɛnyi ɛnɛlɔ k’awui wakasalemaka lo tɛmpɛlɔ ka la Jerusalɛma. Apami 25 waki lo mbɔtwɛlɔ ka soko dia lo lɛkɛ l’ehotwelo ka wonya. L’atei awɔ mbaki ndo ɛlɔhɛ ehende wakawelɛka Jazaniya la Pelatiya. Jehowa ngande wakandɔsaka apami asɔ na? Ezekiyele 11:2, 3 kadimolaka ɔnɛ: ‘Ɔna onto, apami anɛ wekɔ anto watosangoyaka dia ntsha awui wa kɔlɔ ndo watoshanaka alako wa kɔlɔ lo dikambo di’osomba ɔnɛ; vɔ totaka vate: Shi etena ka mbika mvudu kaya ka suke?’ Amɛmbi asɔ wa nsango ya wɔladi, akanga wa lotamanya, wakataka ɔnɛ: ‘Ndoko wâle wayokomɛ Jerusalɛma. Kɛdikɛdi tayanga nyomoka mvudu l’osomba ɔnɛ!’ Ɔnkɔnɛ, Nzambi akatɛ Ezekiyɛlɛ dia nde mbuta akambo dia ndɔshana l’amvutshi asɔ wa kashi. Lo divɛsa 13 dia tshapita 11, Ezekiyɛlɛ ekɔ lo totɛ dikambo diakayohomɔka ɔmɔtshi a l’atei awɔ: “Kam’akamataka akambu wahatayi, Pelatiya, on’a Benaya, akavu.” Dikambo sɔ diakasalema ondo nɛ dia Pelatiya mbaki ɔlɔhɛ wakaleke woke, waki la lowandji l’efula ndo nde mbakalekaka tɛmɔla dikishi. Nyɔi ka shashimoya kakandavu kakɛnya ɔnɛ nde mɛtɛ aki omvutshi wa kashi!
4 Koyanga mbakadiake Jehowa Pelatiya, amvutshi akina wa kashi kotshika mbuta awui wa kashi lo lokombo la Nzambi. Anto asɔ wa lokeso wakatetemala ntsha awui awɔ wa dinginya lo mbutaka akambo wahataye wahɔtɔnɛ la lolango la Nzambi. Diɔ diakɔ diakatɛ Jehowa Nzambi Ezekiyɛlɛ ate: “Mananu kayali le amvutshi wa dinginya, watuyelaka tukanyi tawo, ndu wahatenyi nduku enelo.” Oko Pelatiya, anto asɔ ‘takawahombe monga nto’ dia ndjâmanɛka la Nzambi lo mɛnaka ‘waɛnɛlɔ wa wɔladi lo dikambo dia Jerusalɛma ko tete wɔladi bu.’—Ezekiyele 13:3, 15, 16.
5 Awui tshɛ w’oma le Nzambi wakate Isaya lo dikambo dia Jerusalɛma wakayokotshama. L’asa ngɔndɔ ka samalo la ka divwa, l’ɔnɔnyi wa 607 la ntondo ka tena diaso nɛ, Ase Babilɔna wakahandjola osomba wa Jerusalɛma vwa ndo wakande Ase Juda wakatshikala ko vɔ mbatɔla la Babilɔna oko ase fumbe. (2 Ekondo 36:15-21; Ezekiyele 22:28; Danyele 9:2) Onde mpokoso shɔ ya weke yakashimbe amvutshi asɔ wa kashi di’aha vɔ tetemala dimbiya wodja a Nzambi lo mbatɛka awui w’anyanya? Atonga, amɛmbi asɔ wa nsango ya kashi wakatetemala l’awui awɔ!
6 Lâdiko dia lâsɔ, Ase Isariyɛlɛ, wanɛ wakatɔlama lo lɔhɔmbɔ, wakatohomana ndo l’akanga w’ɛsɛmɔ w’Ase Babilɔna: amvutshi w’akambo wahataye, asaki w’awolo ndo wetshi wa tɔɔtɔ. Koko Jehowa akɛnya ɔnɛ akɛndji asɔ tshɛ wa kashi waki dipɔka, nde akâkonya ewo, nɛ dia vɔ wakataka kɛnɛ kotshikitanyi l’awui wakahombe ndjosalema l’ɔkɔngɔ. L’ɔkɔngɔ wa tena efula, nde akayɛnya ɔnɛ Ezekiyɛlɛ aki ɔkɛndji ande wa mɛtɛ oko Isaya. Jehowa akayokotsha ɛtɛkɛta tshɛ wakandatɛkɛta lo tshimbo yawɔ, oko wakandadilake ate: “Dime katufutanyaka tulimbitelu ta akanga a kashi. Dime kateteka wetshi w’awulu dipoka. Dimi katukaluyaka akanga a yimba ekongokongo, katukadimulaka yimba yawo enginya. Dime katushikikeka diui di’ukambi ami. Dimi latushidiyaka akambu wahatayi watutaka akendji ami.”—Isaya 44:25, 26.
Nsango ya Diambo lo Dikambo dia Babilɔna la Jerusalɛma
7 Juda la Jerusalɛma akahombe pandjɔ vwa, ko tshikala tɔngɔ to l’edja k’ɛnɔnyi 70, aha l’onto ɔmɔtshi mbidjasɛ lɔkɔ. Koko, Jehowa akate l’onyɔ w’Isaya la w’Ezekiyɛlɛ ate osomba ɔsɔ wayoyohikama nto ndo anto wayoyodjasɛ nto lo nkɛtɛ yakɔ lo etena kakandatashikike la ntondo! Ɔsɔ mɛtɛ aki pɔlɔfɛsi ka diambo efula. Lande na na? Nɛ dia Babilɔna akeyamaka oko osomba wahakokaki nkimɔ ase lokanu wandama lɔkɔ. (Isaya 14:4, 15-17) Ko lâsɔ, akɔna akakoke tshungola ase fumbe asɔ na? Akɔna akakoke nɛmbia osomba wa Babilɔna wa wolo, osomba waki la pele dia weke weke ndo wakadingama l’ɛkɛdi a weke w’ashi na? Jehowa Kanga-Nkudu-Tshɛ akakoke sala dikambo sɔ! Ndo nde akɛnya ɔnɛ nde ayotsha dikambo diakɔ lam’akandate ate: “Dimi katutelaka dingunda [afuku w’ashi w’ɛhɔngɔ wakadinge osomba] nti: Umi; dimi layumia ekedi aye. Dimi katutaka dia Kuro nti: Ndi eli ulami ami w’ekoko. Ndi ayushidiya lulangu lami tshe. Ndi ayuta dia Jerusalema ati: Yo yahikami ntu; la dia [tɛmpɛlɔ] ati: Atshina ato wahikami.”—Isaya 44:25, 27, 28.
8 Ohotokokanyiya dikambo sɔ! Ɔkɛdi wa Woke wa Eyufarata aki bariyɛlɛ ka mamba le anto, koko lo asho wa Jehowa, vɔ waki oko dipɔpɔ di’ashi lo lokangɔ lambelɔ beela la dja. Lo tshenyi ya wonya ya tshitshɛ tsho, ashi asɔ waki oko bariyɛlɛ wakahombe ndjôma! Babilɔna akahombe ndjɔkɔ. Kânga mbele l’etena kɛsɔ aki oko ɛnɔnyi 150 la ntondo ka Kurɔ k’Ose Pɛrɛsiya mbotɔ, Jehowa akatɛ Isaya dia nde mbewoya ɔnɛ nkumekanga kɛsɔ ayoyɔlɛmbia Babilɔna ko ndjotshungola Ase Juda wakandama lo fumbe, lo mbasha dikimɔ dia vɔ kalola dia tohika Jerusalɛma la tɛmpɛlɔ kayɔ nto.
9 Pɔlɔfɛsi kɛsɔ fundama l’Isaya 45:1-3 ɔnɛ: “Okone mbateketa [Jehowa] le Kuro, lakandakiti iso l’ote, latundukimelaka lu lunya la pami dia nembia wedja weli la ntundu kandi, . . . la dia mbudihwela kuki ne dia yo yatukudihama ati: Dimi layutsho la ntundu kaye, layukitanyia akuna. Layuhandjula kuki y’ehotela, la mpimbula tukengiti ta mbulu. Dimi layukusha ukundji wushami la diango di’ushinga a wulu diukhundami; dia we mbeya wati: Dimi keli [Jehowa], [Nzambi ka] Isariyɛlɛ, latuketaka [lu] lukumbu laye.”
10 Tolembete dia Jehowa akatɛka Kurɔ awui wate kana Kurɔ kakɔ amboshilaka mbotɔ. Dui sɔ mbɔtɔnɛka la ɛtɛkɛta wa Paulo w’ɔnɛ Jehowa ‘mbelɛka diangɔ diele bu wate kana oko diɔ diambotayalaka.’ (Romo 4:17) Ndo nto, Nzambi akelɛ Kurɔ ɔnɛ ‘okitami ande w’esɔ.’ Lande na kakandawelɛ ngasɔ na? Ndoko lushi lakɔshi ɔlɔmbɛdi wa Jehowa wa lâdiko esɔ k’ekila ko nde kitɛ l’ɔtɛ wa Kurɔ. Lâsɔ mɛtɛ, ɔsɔ aki okitelo w’esɔ wa lo pɔlɔfɛsi. Dui sɔ diakɛnyaka ɔnɛ nde ambɔsɔnama dia kamba olimu ɔmɔtshi. Diɔ diakɔ diakakoke Nzambi tatshi dia woho wakandasɔnɔla Kurɔ la ntondo ɔnɛ nde ambôkita esɔ.—Ɛdika la 1 Khumi ya Dikanga 19:15-17; 2 Khumi ya Dikanga 8:13.
Nzambi Ambokotsha Ɛtɛkɛta w’Akɛndji Ande
11 Lam’akatshu Kurɔ dia tɔlɔshana la Babilɔna, Ase Babilɔna wakafɔnyaka ɔnɛ ndoko wâle wayowakomɛ ndo wakɛnaka di’oko vɔ waki lo ekokelo k’efula. Osomba awɔ wakadingama l’afuku w’ɛhɔngɔ ndo wa weke wakalole tɔ l’ashi; afuku akɔ wakasalema oma lo Ɔkɛdi a Woke wa Eyufarata ndo vɔ waki oko tshondo y’ekokelo k’osomba ɔsɔ. Lo dihole diakakɛlaka lushi lɔsɔ l’atei w’osomba, dibongo di’otale diaki lo wedi wa lushi wa lo lɛkɛ l’ehotwelo ka wonya. Dia kakitola lushi lɔsɔ la osomba, Nɛbukadinɛza akake kɛnɛ kakandelɛ ɔnɛ: “Ehele ka woke kele oko dikona diahakoke sutshasutshama,” nde akadiya ɔtɛ w’ehele kakɔ otale efula wate kana otondo wa dikona mɛtɛ.a Ehele kɛsɔ kaki l’asoko waki la nkuke ya weke y’ɛhɔtɛla. Di’onto mbɔtɔ lɔkɔ, nde akahombaka mbudɛ lo okona waki l’ohembo wa lushi. Lâsɔ mɛtɛ, tekɔ lo mboka lande na kele wanɛ wakandamaka lo lokanu la Babilɔna komonga l’elongamelo ka tshungɔ lushi lɔmɔtshi!
12 Koko Ase Juda, wanɛ wakandama lo lɔhɔmbɔ ndo waki la mbetawɔ le Jehowa, waki la kanyi ya woho okina. Vɔ waki l’elongamelo ka mamba. Lo tshimbo y’amvutshi ande, Nzambi akalake dia mbatshungola. Ngande wakakotsha Nzambi daka diande na? Kurɔ akatomɛ alembe ande dui dia vɔ mbɛtɔya Ɔkɛdi a Woke wa Eyufarata lo dihole diaki lo kilɔmɛtɛlɛ efula lo ngɛl’a kushi ka Babilɔna. Ɔnkɔnɛ, lushi lɔsɔ lakalekaka kokɛ osomba akayoyalaka oko dibolo diaya bu l’ashi efula. L’otsho wakasalemaka ekambokambo kɛsɔ, anto wakadjɔdjɔka wanu lo Babilɔna ko wakohɛ ndjiha nkuke yakɛlɛnganɛ l’Ɔkɛdi a Woke wa Eyufaratɛ. Jehowa kopandjola nkuke y’ɛhɔtɛla lo mɛtɛ mɛtɛ, ndo nde kopembola tokengete ta mbolo takawadje lɔkɔ; koko yoho ya diambo yakandakolonganya akambo di’aha nkuke yakɔ shɔ ndjihama ndo di’aha tokengete tayɔ mbekɛma, aki oko nkuke yakɔ yakahandjɔma ndo tokengete tayɔ takahembolama. Pele dia Babilɔna komonga ndoko ohomba. Asɔlayi waki Kurɔ komonga l’ohomba wa mbudɛ lo pele diakɔ dia vɔ mbɔtɔ l’etei. Jehowa akatatshɔka la ntondo ka Kurɔ, akatanyaka ‘ekongo’ kana wekamu tshɛ waki lo mboka. L’etena kɛsɔ, Isaya akayɛnama dia nde aki ɔkɛndji wa Nzambi wa mɛtɛ.
13 Lam’akalɛmbia Kurɔ osomba w’otondo, ekundji wa lɔkɔ tshɛ wakɔtɔ l’anya ande, oyadi ekundji wakombama lo ahole wa wodjima, kana lo ahole wa woshamu. Lande na kakasalɛ Jehowa Nzambi Kurɔ dikambo sɔ na? Ele dia nde mbeya ɔnɛ Jehowa, ‘Ɔnɛ lakawelɛ lo lokombo lande,’ mbele Nzambi ka pɔlɔfɛsi ya mɛtɛ ndo Omboledi waheme lâdiko di’andja w’otondo. Nde akahombe ndjêya ɔnɛ Nzambi mbakalɔngɔsɔla dia nde ndjokondja lowandji ko ndjotshungola wodja Ande Isariyɛlɛ.
14 Hokamɛ ɛtɛkɛta wakatɛ Jehowa Kurɔ: “Ne dia ngandji kukami ukambi ami Jakoba, Osonami ami Isariyele, mbatumuketaka [lu] lukumbu laye. Kuyanga we hambeyi, dimi lambukusha lukumbu la nemo. Dimi leli [Jehowa], nduku ukina, ee, nduku [Nzambi kekina kekɔ]. Kuyanga we hambeyi, dimi katukukikitshaka, dia antu w’uma l’ehutwelu ndu w’uma l’edjelu mbeya vati: Nduku [Nzambi kekina kekɔ]. Dimi leli [Jehowa], nduku ukina. Dimi katutumaka usasi la udjima. Dimi katelaka ki [mbut’ate le wodja ande wakandama lo lɔhɔmbɔ] ndu ohenyohenyo [le Babilɔna]. Dimi, [Jehowa], katutshaka akambu aso tshe.”—Isaya 45:4-7.
15 Jehowa mbahomba nongola lotombo l’ɔtɛ w’otshumba wakadje Kurɔ Babilɔna, nɛ dia Nde mbakawokeketsha dia nde kotsha kɛnɛ kakandangɛnangɛnaka lo dikambo di’osomba ɔsɔ wa kɔlɔ ndo tshungola wodja Ande waki lo lɔhɔmbɔ. Lo yoho shɔ mbakatɛ Nzambi olongo dia vɔ ndɔsha tɔsɛngiya kana wolo wa losembwe oko mvula. Nde akatɛ nkɛtɛ dia tɔ ndjihɔ ko akambo wa losembwe salema ndo wodja ande waki lo lɔhɔmbɔ kondja panda. Olongo ande wa didjidji la nkɛtɛ yande ya didjidji wakakitanyiya dui sɔ. (Isaya 45:8) Ɛnɔnyi ndekana lokama l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kande, Isaya akayɛnama dia nde aki ɔkɛndji wa Jehowa wa mɛtɛ!
Losango l’Ɔlɔlɔ Layɛmbɛ Ɔkɛndji oya le Siɔna!
16 Akambo akina nto wekɔ. Isaya 52:7 totɛka dia losango l’ɔlɔlɔ le Jerusalɛma: “Ndi amena weli ekulu w’omembi wa kumu y’ololo l’ekungu li! Ee, dikendji diatudianganyaka lukumu la ki, [di]atelaka kumu y’ololo, diatudianganyaka lukumu la panda, diatutelaka Siona ati: [“Nzambi kayɛ aya nkumekanga,” NW]!” Ohokanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula wakikɔ dia mɛna ɔkɛndji ayaye oma l’akona oya la Jerusalɛma! Nde mɛtɛ aki la losango lɔmɔtshi. Losango lakɔna na? Ɔsɔ ekɔ losango la dimɛna efula le Siɔna. Losango la wɔladi, losango la lolango l’ɔlɔlɔ laki Nzambi. Jerusalɛma la tɛmpɛlɔ kayɔ pombaka mbikama nto! Ɔkɛndji akɔ ekɔ lo mbewoya losango lakɔ la wangasanu wa tshɛ ate: “Nzambi kayɛ aya nkumekanga!”
17 Lam’aketawɔ Jehowa Ase Babilɔna nkɔsha okudi ande wa didjidji wakadjasɛka nkumi ya dikanga ya l’ɔlɔndji wa Davidi, akɛnamaka di’oko Nde aya bu Nkumekanga nto. Aki oko Maraduku, jambizambi yakaleke woke la Babilɔna, mbaki nkumekanga lo dihole dia Jehowa. Koko, etena kakayɔlɛmbiamaka Babilɔna oma le Nzambi ka Siɔna, nde akɛnya lowandji lande la l’andja w’otondo—nde akɛnya ɔnɛ nde mbele Nkumekanga koleki woke. Dia ndeka shikikɛ dikambo sɔ, Jerusalɛma, “usumba wa khum’ekanga ka wuki,” wakahombe ndjohikama nto kâmɛ la tɛmpɛlɔ kayɔ. (Mateu 5:35) Ɔkɛndji wakayɛmbaka losango la ngasɔ, koyanga mbakasana ekolo ande la ditshu tɔ, mbakiwɔ mindo, ndo mbakawatondɔtondɔ l’ahoha, vɔ waki amɛna efula lo asho wa wanɛ walanga Siɔna la Nzambi kayɔ.
18 Lo eokelo k’awui wa pɔlɔfɛsi, ɔkwɛlɔ wa Babilɔna akɛnyaka ɔnɛ diolelo diaki Nzambi diambomɛ mbolɛ ndo ɔmɛmbi wa lokumu l’ɔlɔlɔ akatadianganyaka losango la dikambo sɔ. Ndo nto, ɔkɛndji ɔsɔ w’edjedja, wakatatshi Isaya, aki didjidji di’ɔmɛmbi wa losango l’ɔlɔlɔ loleki woke—lɔ mɛtɛ ndeka woke l’ɔtɛ w’awui w’amɛna efula wele lɔkɔ, l’ɔtɛ w’ɛlɔlɔ efula w’oma lɔkɔ wayokondja anto tshɛ wele la mbetawɔ, ndo nɛ dia Diolelo mbele ɔtɛ a dui wa lɔkɔ.
19 Ezekiyɛlɛ, ndo nde lawɔ, akalongola pɔlɔfɛsi ya mamba yakataka ɔnɛ Nzambi ayolola nkɛtɛ ya wodja ande. Nde akatatshi ɔnɛ: “Khumadiondjo [Jehowa] kata ati: . . . dimi layuladia antu l’esumba ntu, ahuli wakalanyema wayolongoswama. Ku vo wayuta vati: Kete yako yakalanyema, yayuyala uku ekambo ka Edena.”—Ezekiyele 36:33, 35.
20 Lam’akiwɔ lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna, wodja wa Nzambi wakalelaka lo dikambo dia Siɔna. (Osambu 137:1) Koko vɔ wakakoke ndjɔngɛnangɛna l’ɔkɔngɔ diko. Isaya akawakeketsha ate: “Nyu ahuli wakalana wa Jerusalema, nyudji dielu di’ongenongeno kame, ne dia [Jehowa] ambusamba wudja andi, ambushimbela Jerusalema. [Jehowa] akakumbula dihondo lu lunya landi l’ekila, akalusunula la ntundu ka wedja tshe. Ku kuma tshe ya kete yambena panda ka [Nzambi kaso].”—Isaya 52:9, 10.
21 Mɛtɛ, wodja wakasɔnama oma le Jehowa waki l’ɔkɔkɔ wa woke wa vɔ ngɛnangɛna. L’etena kɛsɔ, vɔ waki suke la todjasɛ nto lo ahole wakalanyema ko mbakadimola oko ekambɔ k’Ɛdɛna. Jehowa ‘akakombola dihɔndɔ oma lo lonya lande l’ekila’ dia nde mbakimanyiya. Nde akanɛ lonya la dihɔndɔ diande, lo yoho ya didjidji, dia nde kamba olimu wa kaloya wodja ande oya lo nkɛtɛ yawɔ ya lôtɔ yakawalangaka efula. Ɔsɔ komonga dikambo dia tshitshɛ diaki kɔmɛnama lo sɛkɛ. Anto tshɛ waki la lɔsɛnɔ l’etena kɛsɔ wakɛnyi ɔnɛ ‘lonya’ la Nzambi lakakombolama dihɔndɔ lekɔ lo mbekama l’atei w’akambo w’anto dia mbisha wodja w’otondo panda ka mamba. Anto asɔ wakɛnyi djembetelo ya mɛtɛ mɛtɛ y’ɔnɛ Isaya nde la Ezekiyɛlɛ wekɔ akɛndji wa Jehowa wa mɛtɛ. Ndoko onto lakakoke mbidja tamu ɔnɛ Nzambi ka Siɔna ndamɛ oto mbaki Nzambi ka sɛna ndo ka mɛtɛ lo nkɛtɛ k’otondo. Isaya 35:2 mbutaka ɔnɛ: ‘Wanɛ wayɛna lotombo la Jehowa wayoyala, ndo wayɛna dimɛna dia Nzambi kaso.’ Wanɛ waketawɔ djembetelo shɔ ya Lozambi laki Jehowa wakayokomaka atɛmɔdi ande.
22 Sho mɛtɛ pombaka ngɛnangɛna ndo monga la lowando le Jehowa nɛ dia nde mɛnyaka ɔnɛ wanɛ kana wanɛ mbele akɛndji ande wa mɛtɛ! Nde mɛtɛ mbele ‘Ɔnɛ latokotshaka ɔtɛkɛta w’okambi ande, ndo Ɔnɛ latoshidiyaka akambo wata akɛndji ande hita.’ (Isaya 44:26) Pɔlɔfɛsi yakandasha Isaya la Ezekiyɛlɛ yakatɛkɛtaka dikambo dia mbolola nkɛtɛ ya wodja ande yakɛnyaka ngandji kande ka woke, ɔlɔlɔ ande w’ɔtɛkɔya, ndo kɛtshi kokande ekambi ande. Jehowa mɛtɛ sunganaka kondja lotombo laso tshɛ lo dikambo sɔ! Ɛlɔ kɛnɛ, sho pombaka ndeka ngɛnangɛna ndo mbosha losaka nɛ dia nde ekɔ lo tondja akɛndji wa kashi sɛkɛ. Ngasɔ mɛtɛ mbahombaso ntsha nɛ dia akɛndji akɔ waya efula l’andja ɔnɛ. Nsango yawɔ ya mamba hayɔtɔnɛ la asangwelo wa Jehowa. Sawo diayela diayotokimanyiya dia sho mbeya wanɛ wele akɛndji wa kashi.
[Footnote]
a The Monuments and the Old Testament, dibuku diakafunde Ira Maurice Price lo 1925.
[Study Questions]
1. Ngande watɛnyaka Jehowa ɔnɛ wanɛ mbele akɛndji wa mɛtɛ, ndo ngande watondotondjaka akɛndji wa kashi sɛkɛ?
2. Lo na aki kombokanaka akɛndji lam’asawɔ lo nshi y’Isariyɛlɛ w’edjedja?
3, 4. (a) Naa nsango hiende yotshikitanyi yakawewoya Ase Isariyɛlɛ lam’akiwɔ la Babilɔna, ndo ngande wakatondja Jehowa ɔkɛndji ɔmɔtshi wa kashi sɛkɛ? (b) Lo ndjela kɛnɛ kakate Jehowa, kakɔna kakahombe komɛ amvutshi wa kashi?
5, 6. Ngande wakayɛnamaka Isaya ɔnɛ nde ekɔ omvutshi wa mɛtɛ, oyadi kakɔna tshɛ kakataka akɛndji wa kashi?
7, 8. Losango lakɔna l’oma le Nzambi lakewoya Isaya lo dikambo dia Babilɔna, ndo ɛtɛkɛta ande akawalembetshiyaka?
9. Jehowa akandasɔnɔla oko ehomɔ kande dia mbisha Babilɔna dilanya?
10. Lo yoho yakɔna yaki Kurɔ ‘okitami w’esɔ,’ ndo ngande wakakoke Jehowa mbotɛ awui ɛnɔnyi ndekana lokama la ntondo ka nde mbotɔ?
11. Lande na kakafɔnyaka Ase Babilɔna ɔnɛ ndoko wâle wakoka mbakomɛ?
12, 13. Ngande wakakotshama ɛtɛkɛta wakate Jehowa l’onyɔ w’ɔkɛndji ande Isaya lam’akakɔ Babilɔna la ntondo ka Kurɔ?
14, 15. Ngande weyaso ɔnɛ Jehowa mbahomba nongola lotombo l’ɔtɛ w’otshumba wakadje Kurɔ Babilɔna?
16. Naa losango l’ɔlɔlɔ lakawakoke mbewoya l’osomba wa Jerusalɛma wakahandjɔ lam’akadjama Babilɔna otshumba?
17, 18. Ngande wakɔsama lokombo la Jehowa lo menda woho wakadje Kurɔ Babilɔna otshumba?
19. Jehowa akandate l’onyɔ w’Ezekiyɛlɛ lo dikambo dia nkɛtɛ y’Isariyɛlɛ?
20. Dako diakɔna di’ɔngɛnɔngɛnɔ diakasha Isaya le Jerusalɛma lo pɔlɔfɛsi?
21. Ngande wakayokotshamaka ɛtɛkɛta wa lo Isaya 52:9, 10 l’ɔkɔngɔ w’ɔkwɛlɔ wa Babilɔna?
22. (a) Lo dikambo diakɔna diahombaso ngɛnangɛna ndo mbisha Nzambi losaka nshi nyɛ? (b) Lande na kahombaso monga la lowando efula le Jehowa l’ɔtɛ w’ɔnɛ nde ekɔ lo tondja akɛndji wa kashi sɛkɛ?
[Caption]
[Footnotes]
[Caption]
[Questions]
[Caption on page 17]
[Caption on page 17]
Akɛnamaka di’oko ndoko wodja ɔtɔi wa lo nshi y’Ezekiyɛlɛ wakakoke nɛmbia Babilɔna
[Caption on page 20]
[Review on page 20]
Onde Wɛ Kokaka Nembetshiya?
◻ Ngande watɛnyaka Jehowa ɔnɛ wanɛ mbele akɛndji ande wa mɛtɛ?
◻ Lo ndjela kɛnɛ kakatama l’onyɔ w’Isaya, Jehowa akandasɔnɔla oko ehomɔ kande dia nɛmbia Babilɔna?
◻ Ngande wakakotshama pɔlɔfɛsi y’Isaya yakatɛkɛtaka dikambo dia ɔkwɛlɔ wa Babilɔna?
◻ Etombelo akɔna w’ɛlɔlɔ wakakondja lokombo la Jehowa oma lo ɔkwɛlɔ wa Babilɔna?