BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w98 11/1 lk. 14-19
  • Jerusalɛma: Osomba Wɔ̂tɔnɛ La Lokombo Lawɔ

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • Jerusalɛma: Osomba Wɔ̂tɔnɛ La Lokombo Lawɔ
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1998
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • Wambɔtɔ Losanganya la Diambo
  • Losanganya Lokina l’Ɔngɛnɔngɛnɔ
  • Tatohɛke Luudu la Nzambi
  • Esapwelo k’Ɔngɛnɔngɛnɔ Efula
  • Ɔkɔkɔ w’Ɔngɛnɔngɛnɔ wa Pondjo
  • Onde Jerusalɛma Ekɔ ‘Kiɔkɔ Ya Woke Y’ɔngɛnɔngɛnɔ Ayɛ’?
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1998
  • Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Nehemiya
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2006
  • Mpele dia Jɛrusalɛma
    Wetshelo wakokayɛ nkondja oma lo Bible
  • Dihele dia Jerusalɛma
    Buku di’ɛkɔndɔ wa lo Bible
Enda awui akina
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—1998
w98 11/1 lk. 14-19

Jerusalɛma: Osomba Wɔ̂tɔnɛ La Lokombo Lawɔ

“Nyuyali la ongenongeno wa pundju, ne dia kene kayangami ntunga. Enda, dimi lutsha ntunga Jerusalema, usumba w’ongenongeno.”​—⁠ISAYA 65:⁠18.

OKO wakinde ombeki wa manamana wa Dui dia Nzambi, Ɛzɛra, ɔlɔmbɛdi w’Ose Juda akangɛnangɛnaka dihole diaki la Jerusalɛma l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi waki Jehowa. (Euhwelu k’Elembe 12:5; Ezera 7:27) Ngandji kakandokaka osomba waki Nzambi ɔsɔ mɛnamaka hwe l’etenyi ka Bible kakandasambiyama dia funda ndamɛ, mbut’ate: Ɛkɔndɔ wa Ntondo la wa Hende, la dibuku di’Ɛzɛra. L’ɛkɔndɔ wa mɛtɛ ɛsɔ, lokombo Jerusalɛma tanemaka suke la ka nɛi ɔtɔi l’ahole ndekana 800 watanemalɔ lo Bible k’otondo.

2 Lo Hɛbɛru, ɔtɛkɛta wakafundama Bible, sho kokaka mɛna dia “Jerusalema” akafundama oko lo yoho mɔtshi ya lo Hɛbɛru yakawelɛka ɔnɛ duel, tshɛkɛta ya lo gramatika ka Hɛbɛru kɛnya diangɔ diɔsama pende pende. Ɛnyɛlɔ oko washo, atui, anya, la ekolo. Lo yoho shɔ, lokombo Jerusalɛma mbeyaka mbɔsama oko wɔladi wakate amvutshi ɔnɛ ekambi a Nzambi wayonga lawɔ lo weho ehende wotshikitanyi: lo nyuma la l’emunyi. Afundelo hɛnya dia kana Ɛzɛra akamane dikambo sɔ fundo kana bu. Koko oko wakinde ɔlɔmbɛdi, nde akatshe tshɛ dia kimanyiya Ase Juda dia vɔ monga lo wɔladi l’asawɔ la Nzambi. Ndo lo mɛtɛ, nde akatshe tshɛ dia Jerusalɛma ndjâla osomba wɔ̂tɔnɛ la lokombo lawɔ, mbut’ate: dia yɔ monga “Ɛngɔ [kana Etshina] kele la weho ehende wa wɔladi.”​—⁠Ɛzɛra 7:​6, NW.

3 Bible hatotɛ lɛnɛ aki Ɛzɛra lo ɛnɔnyi 12 wakete lâsa etena kakandatshu la Jerusalɛma la lam’akayoyaka Nehemiya lɛkɔ. Woho wakayoyâkimɔ wodja ɔsɔ l’akambo wa mindo l’etena kɛsɔ tôkiyaka dia Ɛzɛra tâkinde lɛkɔ. Koko, Ɛzɛra akayomɛ kamba nto oko ɔlɔmbɛdi wa kɔlamelo la Jerusalɛma kam’akawashidiya mbika ehele kayɔ.

Wambɔtɔ Losanganya la Diambo

4 Wakashidiya mbika ehele ka Jerusalɛma nshi ya difɛstɔ dia woke efula diakatshamaka lo Ngɔndɔ ka Tishiri, Ngɔndɔ k’Esambele lo ndjela alamanaka w’ɔtɛmwɛlɔ w’Ase Isariyɛlɛ. Lushi la ntondo la Ngɔndɔ ka Tishiri aki lushi la lânde la difɛstɔ dia wâlelo wa ngɔndɔ, difɛstɔ diakawelɛka ɔnɛ: Difɛstɔ di’Edelo k’Amama. Lushi lɔsɔ, ɛlɔmbɛdi wakadaka amama lam’akawalambolaka Jehowa elambo. (Walelo 10:10; 29:⁠1) Lushi lɔsɔ lakalɔngɔsɔlaka Ase Isariyɛlɛ otsha lo Lushi la Dingɛdi dia Pɛkato (Jour de propitiation) lakatshamaka mbala ɔtɔi l’ɔnɔnyi lo Ngɔndɔ ka Tishiri nshi 10 ndo oya lo Difɛstɔ dia Totombotombo di’ɔngɛnɔngɛnɔ diakatshamaka oma lo ngɔndɔ nshi 15 polo nshi 21 ka ngɔndɔ kakɔ kâmɛ.

5 Lo ‘Ngɔndɔ k’Esambele lushi ɔtɔi,’ ‘anto tshɛ’ wakasangana, ondo Nehemiya nde l’Ɛzɛra mbakâkeketsha dia vɔ ntsha ngasɔ. Apami, amato, la ‘wanɛ tshɛ wakakokaka kimɛ awui’ waki laawɔ. Ana w’akɛnda waki laawɔ ndo wakahokamɛka la yambalo tshɛ lam’akemala Ɛzɛra lo lɔyɛnga ko tatɛ mbadia Ɛlɛmbɛ “umaka pindju edja ndu unya l’atei ote.” (Nehemiya 8:​1-4) Ase dioho dia Lɛwi wakêngɔnyaka dia nembetshiyaka anto awui wakâdiemaka. L’etena kakawashihodia ɔnɛ ndo vɔ, ndo watshɛwɔ wakahindola ɛlɛmbɛ a Nzambi, Ase Isariyɛlɛ wakakitɛka lo ndela.​—⁠Nehemiya 8:​5-9.

6 Koko ɔsɔ tâkikɔ etena ka vɔ ndela nhii hii. Vɔ waki lo difɛstɔ, ndo Ase Jerusalɛma waki mala shidiya la mbika ehele k’osomba awɔ. Ɔnkɔnɛ, Nehemiya akâkimanyiya dia vɔ kadimola etema, awatɛ ate: “Nyutshu, nyutuli unatshi weli la wata, nyutono dinono dia pe. Nyutumeli wane waki konongosola nduku engo etenyi, ne dia lushi l’elo leli ekila le Khumesu. Tanyunyangaki ne dia ongenongeno wa [Jehowa] eli wulu anyu.” L’okitshakitsha tshɛ, “antu tshe wakatshu dia ntole la ntono ndu la ntutumela antu tenyi, la dia ngenangena l’ongenongeno a wuki, ne dia vo wakalimbitela aui wakawawatela ndu wakawalimbitshiya.”​—⁠Nehemiya 8:​10-12.

7 Ekambi a Nzambi wa nshi nyɛ kokaka kondja wetshelo w’efula oma l’ɔkɔndɔ ɔsɔ. Wanɛ wele la diɛsɛ dia mbishaka alako lo nsanganya ya l’etshumanelo ndo ya weke pombaka nama ɛnyɛlɔ kɛsɔ lo timba tawɔ. Dia mbisha anto alako wele mbala mɔtshi ekɔ ohomba dia mangola, vɔ pombaka kamba la waaso asɔ dia mbaɛnya ɛlɔlɔ ndo ɛtshɔkɔ wayowokondja lo kitanyiya ɛlɛmbɛ waki Nzambi. Ekɔ ɔlɔlɔ mbândolaka etena katshawɔ dikambo dimɔtshi di’ɔlɔlɔ ndo mbakeketshaka dia vɔ tetemala. Ekambi wa Nzambi pombaka tomba l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’asolo oma lo nsanganya ya ngasɔ nɛ dia wambotokondja wetshelo wâkeketsha oma lo Dui dia Nzambi.​—⁠Heberu 10:​24, 25.

Losanganya Lokina l’Ɔngɛnɔngɛnɔ

8 Lo lushi la hende la ngɔndɔ kɛsɔ ka lânde, “ete wa khumbu wa wudja tshe, elombedi la asi Lewi wakasangana lasuki la ufundji Ezera dia nunga elimbitshiyelu k’aui uma l’elembe.” (Nehemiya 8:13) Ɛzɛra aki l’akoka wa nɔmbɔla losanganya lɔsɔ, nɛ dia nde “akadji utema andi dia mbeka la ntsha elembe wa [Jehowa], la mbetsha elembe ako la adjangu [“wa losembwe,” NW] l’atei wa Isariyele.” (Ezera 7:10) Lo mɛtɛ, losanganya lɔsɔ lakatɛkɛtaka akambo wakahombaka ekambi a Nzambi ndjalɔngɔsɔla dia ndjela l’ɔlɔlɔ tshɛ awui wa lo sheke y’Ɛlɛmbɛ. Kɛnɛ kakawaleke mbidja yimba l’etena kɛsɔ aki dia ndjalɔngɔsɔla dimɛna dia ndjotsha Difɛstɔ dia Totombotombo diaki ka suke.

9 Difɛstɔ sɔ diakaviyaka lomingu l’otondo diaketaka dimɛna efula, anto tshɛ wakadjasɛka tshanda mɔtshi lo totombotombo takawakaka l’avundja ndo l’akatshi w’esongo wa weho la weho. Vɔ wakakaka totombotombo tɔsɔ lâdiko dia mvudu yawɔ, lo asɛkɛ a ngelo yawɔ, lo asɛkɛ wa tɛmpɛlɔ, ndo lo akɔtɛ wa lo toshinga ta la Jerusalɛma. (Nehemiya 8:​15, 16) Ande diaaso di’ɔlɔlɔ diakikɔ dia kɔngɔsanya anto ngasɔ ndo mbawadiɛ Ɛlɛmbɛ wa Nzambi lee! (Ɛdika la Euhwelu k’Elembe 31:​10-13.) Wakatshaka ngasɔ lushi tshɛ, “umaka lushi la ntundu edja ndu lushi l’ekumelu” la difɛstɔ, ndo ekambi a Nzambi waki l’‘ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula.’​—⁠Nehemiya 8:​17, 18.

Tatohɛke Luudu la Nzambi

10 Wonya la dihole di’ɔlɔlɔ diekɔ di’ekambi a Nzambi shidiya ekakatanu a welo wele lam’asawɔ. Lam’akaweyaka ɔnɛ ɔsɔ aki etena ka vɔ ntsha ngasɔ, Ɛzɛra la Nehemiya wakɔshi yɛdikɔ di’anto kilaka mbo ya ndɛ lo Ngɔndɔ ka Tishiri nshi 24. Wakadiaka Ɛlɛmbɛ a Nzambi nto, ko anto wakasholaka pɛkato yawɔ. Oma lâsɔ, ko ase nkumbo ka Lɛwi wakawaoholaka nganɛ wakôkaka Nzambi ekambi ande wa mpokotui kɛtshi, nganɛ wakawahombaka tɛmɔla Jehowa, ndo wakadje “sheki” yaketawɔma oma le ewandji awɔ, Asi Lɛwi, l’ɛlɔmbɛdi.​—⁠Nehemiya 9:​1-38.

11 Anto tshɛ wakatshike dɔkɔlɔkɔ dia ndjela ‘yɛdikɔ shɔ ya lofunda.’ Vɔ wakahombe “kendakenda lu elembe wa [“Nzambi ka mɛtɛ,” NW].” Vɔ kombetawɔ tshukana nto l’‘anto wa lo wodja ɔsɔ.’ (Nehemiya 10:​28-30) Lâdiko dia lâsɔ, Ase Juda waketawɔ la lolango lawɔ dia namaka lushi la Sabato, kimɔka woshasha wa falanga ɔnɔnyi tshɛ dia sukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, kimɔka kunyi ya pɛtshaka l’elambwelo, nambolaka ana wa nondo wa dongalonga diawɔ, ndo dia kimɔka shima yawɔ y’ɔlɔnga la weho tshɛ w’elowa w’oma lo nkɛtɛ yawɔ lo mvudu y’olelo ya lo tɛmpɛlɔ. Lo mɛtɛ, vɔ wakayashikikɛ di’aha ‘mbohɛ luudu la Nzambi kawɔ.’​—⁠Nehemiya 10:​32-39.

12 Ɛlɔ kɛnɛ, ekambi wa Jehowa pombaka nama di’aha mbohɛ diɛsɛ diawɔ dia ‘kambaka olimu w’ekila’ l’asɛkɛ wa tɛmpɛlɔ ka woke kaki Jehowa ka lo nyuma. (Enyelo 7:15) Vɔ pombaka nɔmbaka Jehowa oma ka tshina di’otema nshi tshɛ di’ɔtɛmwɛlɔ ande tâhamaka tsho. Dia vɔ ndjaɔtɔnganyiya l’alɔmbɛlɔ wa ngasɔ, vɔ pombaka nɔngɔsɔlaka nsanganya y’Akristo ndo mbishaka wa kɔmatɛrɛ, tombaka l’olimu w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ, ndo kimanyiyaka wanɛ wayasha lo mɛtɛ lo kalolaka atowaembola, ndo mbeka la wɔ Bible naka kokaka. Efula ka wanɛ wahalange minya luudu la Nzambi yimba kimɔka weshasha wa falanga dia sukɛ olimu w’esambishelo ndo ahole w’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Ndo sho lawɔ kokaka sukɛ tɛdikɔ tendana la wokelo wa mvudu ya nsanganya yamboleka ohomba nshi nyɛ, ndo dia nama ahole akɔ pudipudi. Yoho mɔtshi yakokaso mɛnya ɔnɛ sho mbokaka luudu la Nzambi la lo nyuma ngandji ele kamba dia mbidja wɔladi l’atei w’ambetawudi ndo kimanyiya anto tshɛ wele lo dihombo, oyadi l’emunyi kana lo nyuma.​—⁠Mateu 24:14; 28:​19, 20; Heberu 13:​15, 16.

Esapwelo k’Ɔngɛnɔngɛnɔ Efula

13 ‘Ɛlɔngɔswɛlɔ ka dimɛna’ kakawatshe lo nshi ya Nehemiya kakalɔngɔsɔla ekambi a Nzambi w’edjedja otsha lo lushi l’esapwelo k’ehele ka Jerusalɛma. Koko aki dui dikina nto di’esadi esadi diakawahombe mbidja yimba. Etena kakadingama Jerusalɛma l’ehele k’asoko 12, aki ohomba w’anto efula mbidjasɛ lɛkɔ. Kânga mbele Ase Isariyɛlɛ amɔtshi waki lɛkɔ, “usumba aki wuki ndu enanonano, keli antu waki tshitshe, ndu mvudu yatahikama.” (Nehemiya 7:⁠4) Dia kandola dikambo sɔ, anto “wakatshikala wakuki uwali dia nsonola untu otoi otoi l’atei a dikumi, dia ndjudjase la Jerusalema, usumba w’ekila.” Woho wakawetawɔ yɛdikɔ shɔ akasokoya anto dia vɔ tshɔkɔla “apami tshe waketawo l’ongenongeno dia ndjudjase la Jerusalema.” (Nehemiya 11:​1, 2) Ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna le atɛmɔdi wa mɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ, wanɛ wele nsɛnɔ yawɔ mbakimanyiyaka dia vɔ monɔ otsha lɛnɛ ele ohomba w’efula w’ekimanyielo k’Akristo wambotshunda lee!

14 Oshimu kele edja, vɔ wakatatɛ ndjalɔngɔsɔla dimɛna dikambo dia lushi la woke l’esapwelo k’ehele ka Jerusalɛma. Amembi l’eyaka wakatshumanyema oma l’esomba efula wa Juda. Vɔ wakakahanya amembi l’elui ehende a weke w’ambuki wa losaka, lemba l’anto lakatayelaka olui l’olui k’ɔkɔngɔ. (Nehemiya 12:​27-31, 36, 38) Elui akɔ ehende kâmɛ nd’anto wakatawayelaka wakatatɛ oma lo kioma mɔtshi y’ehele y’anganyi etale la tɛmpɛlɔ, ondo oma lo Soko dia Okidi, ko wakatatshɔka wanɛ otsha lɛnɛ, wanɛ otsha lɛnɛ polo ndo vɔ tohomana lo luudu la Nzambi. “Vo wakalambula elambu efula lushi lako, wakangenangena, ne dia [Nzambi] akângenyangenya ongenongeno a wuki, ndu amantu ndu akenda wakangenangena. Okone waelu w’ongenongeno w’uma la Jerusalema wakukema etali.”​—⁠Nehemiya 12:⁠43.

15 Bible hate lushi lakatshama esapwelo kɛsɔ k’ɔngɛnɔngɛnɔ efula. Koko lo mɛtɛ, ɔsɔ aki nyango fɛtɛ, kana kondoko ya ɛlɔngɔswɛlɔ ka Jerusalɛma. Mɛtɛ, waki la dia tetemala la mbika mvudu l’etei k’osomba. Koko l’edjedja ka wonya, Ase Jerusalɛma wakayoshishaka dihole di’ɔlɔlɔ diaki lawɔ lo nyuma. Oko ɛnyɛlɔ, lam’akatshu Nehemiya atenda osomba mbala ka hende, nde akatotanaka dia anto wamboka luudu la Nzambi ɔkɔngɔ nto ndo wambotshukana nto la amato w’apanganu. (Nehemiya 13:​6-11, 15, 23) Lonyuma lawɔ lakayofukutanaka, omvutshi Malaki shikikɛka awui akɔ asɔ lo dibuku diande. (Malaki 1:​6-8; 2:11; 3:⁠8) Omalɔkɔ, esapwelo k’ehele ka Jerusalɛma komonga nto ɔkɔkɔ w’ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo.

Ɔkɔkɔ w’Ɔngɛnɔngɛnɔ wa Pondjo

16 Ɛlɔ kɛnɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakombolakɔ heyama etena kayodja Nzambi atunyi ande tshɛ otshumba. Dui sɔ diayotatɛ l’elanyelo ka “Babilona ka wuki”, osomba wa didjidji wɔkɔngɔsanyisha weho w’ɛtɛmwɛlɔ tshɛ wa kashi. (Enyelo 18:​2, 8) Elanyelo k’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi mbayonga nna dia ntondo diayɛnya ɔnɛ fɔnu ka woke kamboya. (Mateu 24:​21, 22) Awui wa mamba watokongɛkɔ la ntondo: diwala diayotsha Nkumadiɔndjɔ Yeso Kristo l’olongo nde la amambedi ande 144000, ase “Jerusalema y’uyuyu.” (Enyelo 19:7; 21:⁠2) Hatokoke mbuta lushi shikaa layotshama diwala dia l’olongo sɔ, koko mɛtɛ, diayonga etena k’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mamba.​—⁠Enda lo Tshoto y’Etangelo Ngɔndɔ k’Enanɛi 15, 1990, lɛkɛ 30-1.

17 Sho mbeyaka dia Jerusalɛma y’Oyoyo yaya kashila la mbikama. (Mateu 24:​3, 7-14; Enyelo 12:12) Otshikitanyi la Jerusalɛma ya la nkɛtɛ, yɔ hakiyanyaki anto pondjo. Ayonga ngasɔ nɛ dia wanɛ tshɛ wayikenga wekɔ akitami ndo ambeki wa Yeso Kristo wakahembama ndo wakɛdiama. Oko alamawɔ kɔlamelo yawɔ polo ndo lo nyɔi, vɔ tshɛ, onto l’onto ayɛnya ɔnɛ nde ayolamaka kɔlamelo yande pondjo pondjo otsha le Jehowa Nzambi, Omboledi w’andja w’otondo. Dui sɔ diekɔ la kitshimudi ya lânde le anto akina tshɛ, oyadi wasɛna kana wambovɔ!

18 Tênde kɛnɛ kayotshama lam’ayokotola Jerusalɛma y’Oyoyo yambalo yayɔ le anto wele la mbetawɔ l’olambo w’etshungwelo waki Yeso. Ɔpɔstɔlɔ Joani akafunde ate: “Enda, edjaselu ka [Nzambi] keko l’atei w’antu! Ndi ayudjase la wo, ku vo wayuyala antu andi. [Nzambi] ndame ayuyala la wo, ndu ayuyala [Nzambi kawɔ]. Ndi ayukitula asoi tshe lu ashu awo; nyoi hayuyala ntu, delu hadiuyuyala ntu, kuyanga ndjawi, kuyanga kandji. Akambu wa ntundu wambushila.” (Enyelo 21:​2-4) Lâdiko dia lâsɔ, Nzambi ayokamba la yɛdikɔ yakandɔshi yele oko osomba shɔ dia konya anto kokele. (Enyelo 22:​1, 2) Ande ɛkɔkɔ wa mamba wele lawɔ wa ‘mangasana ndo monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula pondjo pondjo lo kɛnɛ katonga Nzambi ɛlɔ kɛnɛ’ lee!​—⁠Isaya 65:⁠18.

19 Koko, anto wayatshumuya hawokonge paka l’etena kɛsɔ dia kondja ekimanyielo ka Nzambi. Lo 1919, Jehowa akatatɛ tshumanya atshikadi w’ekomelo wa l’atei w’anto 144000 lo paradiso ka lo nyuma, lɛnɛ ayɔkɛnɛmɔla anto elowa wa nyuma ka Nzambi, ɛnyɛlɔ oko ngandji, ɔngɛnɔngɛnɔ, la wɔladi lo yɛdikɔ y’efula. (Ngalatiya 5:​22, 23) Dikambo di’ohomba efula diambotsha paradiso kɛsɔ ka lo nyuma ele mbetawɔ kele l’akitami wakikenga, wanɛ wambɔtɔ elowa wa mamba l’odianganyelo wa lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diaki Nzambi lo nkɛtɛ k’otondo. (Mateu 21:43; 24:14) Etombelo wɛnama ele suke l’anto miliyɔ shamalo ya “ekoko ekina,” wele l’elongamelo ka nsɛna la nkɛtɛ, wakakondja diaaso dia mbɔtɔ lo paradiso kɛsɔ ka lo nyuma ndo wakambakɔ olimu akɔ ɔsɔ watahame tsho. (Joani 10:16) Vɔ wakakondja akoka wa kamba olimu ɔsɔ oma lo ndjakimɔ vamɛ le Jehowa Nzambi lo tshimbo ya mbetawɔ kawɔ l’olambo w’etshungwelo w’Ɔnande, Yeso Kristo. Lo mɛtɛ, woho wakambawɔ kâmɛ la wanɛ wayoyala ase Jerusalɛma y’Oyoyo ekɔ tshondo y’ɔtshɔkɔ. Omalɔkɔ, lo woho wongande l’Akristo w’akitami, Jehowa ambokaka etshina ka wolo ka ‘nkɛtɛ y’oyoyo,’ mbut’ate: ka tshunda di’anto woka Nzambi wɔma wayokita etenyi ka la nkɛtɛ ka Diolelo dia l’olongo.​—⁠Isaya 65:17; 2 Petero 3:⁠13.

20 Wɔladi wele l’ekambi wa Jehowa ɛlɔ kɛnɛ lo paradiso kawɔ ka lo nyuma wayanga monga ndo lo paradiso ka l’emunyi ka la nkɛtɛ. Dui sɔ diayotshama lam’ayoholɔ Jerusalɛma y’Oyoyo oma l’olongo dia fukwɛ anto wa la nkɛtɛ ɛtshɔkɔ. Ekambi wa Nzambi wayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ watolakawɔ lo Isaya 65:​21-25 lo weho akɔ ehende. Oko watɛmɔlawɔ Jehowa kâmɛ lo paradiso ka lo nyuma, akitami wanɛ wâkakonge dia mbɔsa ahole awɔ lo Jerusalɛma y’Oyoyo ya l’olongo ndo wanɛ wele l’atei w’“ekoko ekina” wekɔ la wɔladi wawasha Nzambi. Wɔladi wa ngasɔ mbayonga polo ndo lo Paradiso ka l’emunyi, etena ‘kayotshama lolango la Nzambi lo nkɛtɛ k’otondo oko atshamalɔ l’olongo.’ (Mateu 6:10) Eelo, osomba a lotombo waki Nzambi wa l’olongo wayɔtɔnɛ la kitshimudi ya lokombo Jerusalɛma oko ‘etshina kele la Weho Ehende wa Wɔladi.’ Lo pondjo pondjo, vɔ wayoyala osomba wayotombwamaka Jehowa Nzambi, Otungi aso wa Woke, ndo wayonga dia lotombo la Otshuki ndo Nkumekanga Yeso Kristo.

[Study Questions]

1. Ngande akayaokaka Ɛzɛra lo dikambo di’osomba wakasɔnɛ Nzambi?

2. Naa pɔlɔfɛsi koshami l’edia ka kitshimudi ya lokombo Jerusalɛma?

3. Ɛnɔnyi engana wakete la ntondo ka sho nyomoyeya awui akina wendana l’olimu w’Ɛzɛra, ndo olimu akɔna wambotoyôtana atsha nto?

4. Dui diakɔna dia woke diakatshama lo lushi la ntondo la Ngɔndɔ k’Esambele k’Ase Isariyɛlɛ?

5. (a) Ngande wakakambe Ɛzɛra la Nehemiya lo yoho y’ɔlɔlɔ la “lushi la ntundu la ngondo k’esambeli” na? (b) Bonde kakalelaka Ase Isariyɛlɛ na?

6, 7. Wetshelo akɔna wakoka Akristo kondja oma lo kɛnɛ kakatshe Nehemiya dia shimba Ase Juda di’aha vɔ ndela na?

8, 9. Naa losanganya la lânde lakatshamaka lo Ngɔndɔ k’Esambele nshi hiende, ndo lɔ laki la shɛngiya yakɔna le ekambi a Nzambi na?

10. Bonde kakatshumana ekambi a Nzambi lo yoho ya lânde lo Ngɔndɔ k’Esambele ambɔtɔ nshi 24?

11. ‘Yɛdikɔ yakɔna yasungana’ yakɔshi Ase Juda vamɛ na?

12. Kakɔna kalɔmbamaso di’aha minya luudu la Nzambi yimba ɛlɔ kɛnɛ na?

13. La ntondo ka sapola ehele ka Jerusalɛma, dikambo diakɔna di’esadi esadi diakahombe mbidjama yimba, ndo ɛnyɛlɔ kakɔna k’ɔlɔlɔ kakasha anto efula?

14. Kakɔna kakatombe lushi lakawasapolaka ehele ka Jerusalɛma?

15. Bonde kele esapwelo k’ehele ka Jerusalɛma komonga kiɔkɔ y’ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo na?

16. Naa ekambokambo kalongamɛ ekambi a Nzambi lo nshi yayaye?

17. Kakɔna keyaso lo dikambo di’oyelo wa Jerusalɛma y’Oyoyo?

18. Bonde kahombaso ‘mangasana ndo ndjâla l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo’ na?

19. Naa paradiso ka lo nyuma katshumanyema Akristo l’atei atɔ na?

20. Ngande wayoyaɔtɔnganyiya Jerusalɛma y’Oyoyo la kitshimudi ya lokombo layɔ na?

[Caption]

[Questions]

[Caption on page 17]

[Caption on page 17]

Ehele ka Jerusalɛma aki oko otale akɔ wamɛ l’etena kakalanyema osomba la lam’akayɔlɔmbɔlaka Nehemiya ehikelo katɔ nto

[Caption on page 17]

[Map on page 17]

Asoko Wa Jerusalɛma

[Caption on page 17]

Toshifidi mɛnyaka otale wa nshi nyɛ wanganyi ahole akɔ l’ebamubamu ka ndjale

[Caption]

SOKO DIA NSE

[Caption]

SOKO DI’OSOMBA W’EDJEDJA

[Caption]

SOKO DIA ƐFARAYIMA

[Caption]

SOKO DIA TSHUKU

[Caption]

Ehele ka Woke

[Caption]

Sɛkɛ di’Anto Tshɛ

[Caption]

SOKO DIA L’OKIDI

[Caption]

DIHATA DIA HENDE

[Caption]

Ehele ka Ntondo ka lo Nɔrdɛ

[Caption]

OSOMBA WA DAVIDI

[Caption]

SOKO DI’ODUWO W’AKALANGA

[Caption]

Okidi wa Hinɔmɛ

[Caption]

Luudu la Jitɛ

[Caption]

SOKO DI’ƐKƆKƆ

[Caption]

SOKO DI’ELAMELO

[Caption]

Emamu wa Tɛmpɛlɔ

[Caption]

SOKO DIA DIETELO

[Caption]

SOKO DIA FALASA

[Caption]

OFELE

[Caption]

Sɛkɛ di’Anto Tshɛ

[Caption]

SOKO DI’ASHI

[Caption]

Kiɔkɔ ya Ngihɔna

[Caption]

SOKO DI’ƐTƐKƆ

[Caption]

Ekambɔ ka Nkumekanga

[Caption]

Ɛnɛ-Rɔngɛlɛ

[Caption]

Okidi wa Tirɔpoɛmɔ (l’atei atei)

[Caption]

Okidi w’Ɔkɛdi wa Kidɛrɔna

[Caption on page 18]

[Review on page 18]

Onde Wɛ Mbohɔka?

◻ Kakɔna kakatshama lam’akatshumanya Nehemiya anto la Jerusalɛma?

◻ Kakɔna kakahombe Ase Juda w’edjedja ntsha di’aha vɔ mboka luudu la Nzambi ɔkɔngɔ, ndo ahombaso ntsha?

◻ Ngande wendana “Jerusalema” la dui dia têla wɔladi l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo na?

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto