Dibuku dia lomba diele la losango lendana la nshi yaso nyɛ
JƆBƆ, owandji w’edjedja wa nkumbo ndo ɔmɔtshi a l’atei w’anto wakaleke ɔngɔnyi lo nshi yande, akɛnyi ate: ‘Tapa diolodi la lomba ndeka nɛ diolodi la mbɔkɔ y’oshinga wolo nɛmɔ.’ (Jobo 1:3; 28:18; 42:12) Lo mɛtɛ, lomba ndeka lomombo la l’emunyi nɛmɔ lo kɛnɛ kendana la kimanyiya onto dia tondoya lɔsɛnɔ lande. Sɔlɔmɔna, Nkumekanga ka lomba, akate ate: ‘Lomba latokokɛka onto oko watokokɛka falanga onto. Koko, wahɔ w’ewo ele: lomba namaka lɔsɛnɔ laki ɔnɛ lele lalɔ.’—Undaki 7:12.
Ko lende akokaso tana woho wa lomba lɔsɔ ɛlɔ kɛnɛ na? Dia kandola ekakatanu awɔ, anto ntshɔka le afundji wa tojurunalɛ, le wanɛ weka eongelo ka yimba y’onto, le enganga wa hemɔ ya l’ɔtɛ, kânga ndo le anɔngɔsɔdi w’avo la le wa toshufɛlɛ. Waa nomb’ewo efula mbetawɔka mbisha anto alako lo suke la kambo kambo tshɛ naka wayokondja difuto di’ɔlɔlɔ. Koko, ɛtɛkɛta wa ‘lomba’ w’oma le wɔ ɛsɔ hayɔngɛnyangɛnyaka otema w’onto ndo mbala mɔtshi ndjelâka anto mpokoso. Ko ngande wakokaso tana lomba la mɛtɛ na?
Lushi lɔmɔtshi, Yeso Kristo, ɔnɛ lakamanaka akambo w’anto fundo, akate ate: ‘Lomba lamboyindjama oma l’elimu alɔ.’ (Mateu 11:19) Nyɛsɔ tende ekakatanu ɛmɔtshi waleka mpomana l’anto lo nsɛnɔ yawɔ ko tayɛna ɛtɛkɛta akɔna mɛtɛ wa lomba wakâkimanyiya ndo wakɛnama ɔnɛ vɔ ndeka ‘tapa diolodi la mbɔkɔ y’oshinga wolo’ nɛmɔ. Ndo wɛ lawɔ mbeyaka tana ‘tapa sɔ diolodi la lomba’ ko kondja wahɔ oma lɔkɔ.
Onde wɛ ekɔ lo sowa l’ɔkɔmwɛlɔ wa yimba?
Jurunalɛ mɔtshi ya la Londres (International Herald Tribune) mbutaka ɔnɛ: “Naka eleko ka 20 akela Etena koludi l’Ekiyanu, kete ekomelo katɔ kekɔ lo mɛna etatelo k’Etena k’Ɔkɔmwɛlɔ wa yimba le anto.” Yɔ mbutaka nto ɔnɛ “wekelo wa ntondo wakasalema lo wedja efula lo kɛnɛ kendana l’ɔkɔmwɛlɔ wa yimba w’efula mɛnyaka ɔnɛ efukutanu watomba l’andja w’otondo wekɔ lo tafulanɛ tsho. Lo wedja wotshikitanyi, ɛnyɛlɔ oko la Taiwan, la Liban ndo la Nouvelle-Zélande, lɔlɔnga tshɛ layole ndeka sɔmama la hemɔ.” Vɔ mbutaka dia wanɛ wakotɔ l’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi wa 1955 ndeka diɛnɛ l’ɔkɔmwɛlɔ wa yimba w’efula oleki yoho yakôkaka watshɛwɔ.
Kɛsɔ mbakakomɛ Tomoe, ɔnɛ laki lo sowa l’ɔkɔmwɛlɔ wa yimba w’efula ndo laketsha suke la lɔsɛnɔ lande l’otondo paka lo mbeto. Lam’ele nde kokoka kokɛ yana yande ya pami y’ɛnɔnyi ehende, nde akonɔ le ambutshi ande. Kombeta ndoko edja, osukanyi ɔmɔtshi wa womoto laki l’ɔna laki lɔlɔnga ɔtɔi l’ɔnaki Tomoe akayowambɛka ɔngɛnyi. Lam’akawotɛ Tomoe ɔnɛ ndoko ɔlɔ w’onto wemi, osukanyi ande ɔsɔ akawɛnya efundelo w’oma lo dibuku dimɔtshi. Lɔkɔ vɔ mbutaka ɔnɛ: “Su hadieye mvutela lunya ati: Dimi kema la ye uhumba. Ntu, ote heyi mvutela ekulu ati: Dimi kema la nyu uhumba. Aha osoku, keli beke diku dia dimba dienasu shati: Dio mbuleki wodu, dieko uhumba.”a Tomoe akalele lam’akandoke ɔnɛ l’andj’ɔnɛ ndoko lele okalema ndo onto tshɛ ekɔ ohomba.
Osukanyi ande akɔlɔmbɛ dia nde mboka sso lo dibuku nɛ diakɔsama ɛtɛkɛta ɛsɔ. Tomoe aketawɔ, kânga mbele polo lasɔ ko nde atakoke ntsha kanga dikambo ɔtɔi kana mbisha daka dimɔtshi. Osukanyi ande akokimanyiyaka lushi tshɛ la mbosombɛ diangɔ ndo mbahɛka la nde diangɔ dia ndɛ. L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ ɔtɔi, Tomoe akayomɛka memɔ pindju tshɛ dia ndjosola ahɔndɔ, sola luudu, somba diangɔ, mbahɛ yema ya diangɔ dia la pindju oko watotshaka womoto tshɛ lotshukami. Nde akahombe tondoya ekakatanu efula. Ko nde akate ate: “Dimi laki l’eshikikelo nte, naka layoyela ɛtɛkɛta wa lomba wamomoyoshola ɛnɛ, kete layonga dimɛna.”
Lo kamba la lomba lakandayoshola, Tomoe akalɛndja ɔkɔmwɛlɔ wa yimba w’efula waki lande nshi efula. Ɛlɔ kɛnɛ, Tomoe ekɔ lo kamba tena tshɛ dia kimanyiya akina dia vɔ kamba l’ɛtɛkɛta akɔ wâmɛ wakokimanyiya dia nde ndɔshana l’ekakatanu ande. Ɛtɛkɛta ɛsɔ wa lomba tanemaka lo dibuku dimɔtshi di’edjedja diele la losango lɔmɔtshi lendana l’anto tshɛ ɛlɔ kɛnɛ.
Onde wɛ ekɔ lo ndɔshana l’ekakatanu wa lo nkumbo?
L’andja w’otondo, ohandjwelo w’awala wekɔ lo tadɛ paka mbidɛ tsho. Ekakatanu wa lo nkumbo wekɔ lo tadɛ tsho kânga lo Wedja wa l’Ehotwelo ka Wonya, lɛnɛ akangɛnangɛnaka anto nshi ya ntondo la diokanelo dia lam’asa ase nkumbo. Lende akokaso tana alako wa lomba wakoka nɔmbɔla nkumbo dimɛna na?
Tɔshi ɛnyɛlɔ kaki Shugo nde la Mihoko, wadi l’omi wanɛ waki l’ekakatanu woho w’anyanya lo nkumbo. Vɔ wakawanaka l’oseka kambo kambo tshɛ. Shugo akomalaka esadi ndo Mihoko konangaka tshikala la tongo wonya tshɛ wakandawɛnaka la munga kɛmɔtshi. Mihoko akafɔnyaka nd’ɔnɛ: ‘hatôkanaki kânga lo kambo kambo ɔtɔi.’
Lushi lɔmɔtshi, womoto ɔmɔtshi akaye ndjenda Mihoko ndo akawadiɛ ɛtɛkɛta w’oma lo dibuku dimɔtshi. Ɛtɛkɛta akɔ vɔɛnɛ: “Okone nyutsheli antu akambu tshe uku alanganyu vo nyutshela.”b Koyanga mbakinde kondjashaka l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ, Mihoko aketawɔ mbeka dibuku diele l’ɛtɛkɛta ɛsɔ. Mposa kaki lande aki dia ndowanya lɔsɛnɔ la lo nkumbo kande. Ɔnkɔnɛ, lam’akawawaelɛ lo losanganya lɔmɔtshi lɛnɛ akekamaka dibuku Comment s’assurer une vie de famille heureuse, Mihoko nde l’omɛnde waketawɔ leeta lɔsɔ esadi eto.c
Lo losanganya lakɔ, Shugo akɛnyi dia wanɛ waki lɔkɔ wakakotshaka akambo wakawekaka ndo akɛnamaka dia vɔ wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Nde akɔshi yɛdikɔ ya mboka sso lo dibuku diakekaka wadɛnde. Etelo kɛmɔtshi akakotola yambalo yande esadi eto. Etelo kakɔ tɔ kɛnɛ: “One lahuki kele esadi, atuyalaka la yimba efula. Keli one latumalaka esadi, atuhamiaka akambu w’enginya.”d Kânga mbele nshi kambe yakete, la ntondo ka nde ndjokitanyiya dako sɔ lo lɔsɛnɔ lande, wanɛ wakadjasɛka la nde kâmɛ ndo wadɛnde wakɛnyi etshikitanu wakandayatshaka yema yema.
Lam’akandɛnyi etshikitanu wambosala omɛnde, Mihoko lawɔ akamɛ kamba la kɛnɛ kakandekaka. Dui dimɔtshi diakaleke mbokimanyiya diɔ nɛ: ‘Tanyolomboyake, kele watonyolomboyake. Dikambo woho walomboyanyu mbayowonyolomboya.’e Ɔnkɔnɛ, Mihoko l’omɛnde wakɔshi yɛdikɔ ya tɛkɛtaka akambo awɔ ndo woho wakokawɔ ndjalowanya oleki nyanganaka la dikɔmɔ lam’asawɔ. Etombelo akɔna wakonge na? Mihoko mbohɔka ɔnɛ: “Dikambo sɔ diakambisha mɛtɛ ɔngɛnɔngɛnɔ. Sho takasawolaka mbala tshɛ kakatalɛka mma dia dikɔlɔ. Ndo yana yaso ya pami y’ɛnɔnyi esato mbosawola la so. Ɔsɔ aki mɛtɛ dikambo di’ekeketshelo le so!”
Lam’akakambe nkumbo kɛsɔ l’alako w’eshika wakawalongola, vɔ wakonge l’akoka wa kandola ekakatanu ɛnɛ wakalangaka nanya diɔtɔnganelo diawɔ. Shi alako asɔ ndeka tapa diolodi tɔ la mbɔkɔ y’eshinga wolo nɛmɔ?
Wɛ nangaka monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ?
Oyango wele l’anto efula ɛlɔ kɛnɛ ele wa ndjamɔtshɛ lomombo. Koko, kɔmɛlɛsa kɛmɔtshi ka l’États-Unis lakakimɔ woshasha ɔmɔtshi le ase kɛtshi wa dɔlara ndekana miliyɔ 600 akate ate: “Anto amɔtshi nangaka falanga woho w’anyanya, koko ndoko onto ɔtɔi lakoka ndɔta ekolo ehende wa sabata mbala kakɔ ɔtɔi.” Wanɛ wetawɔ ɛtɛkɛta ɛsɔ wekɔ yema tshitshɛ, ndo wanɛ watshika mbesa ekundji wekɔ atɔi ato.
Hitoshi aki ose wola, ɔnkɔnɛ nde aki la saki k’efula ka ndjâla ɔngɔnyi. L’ɔkɔngɔ wa nde mɛna woho wasoyama asɔmbi oma le asɔndjanyi awɔ, nde akate ate: “Ɔnɛ loleki falanga efula mbele owandji.” Hitoshi akayaɛkɛ efula lo nkudu kele la falanga polo lo nde ndjɔfɔnya ɔnɛ nsɛnɔ y’anto kokaka sombama la falanga. L’oyango wa nde ndjamɔtshɛ lomombo efula, nde akayasha efula l’olimu ande wa tadjaka ɛlɔnda w’ashi ndo akakambe ɔnɔnyi w’otondo aha la nde mbɔsa vakashi. Lo woho wakandayakimɔka tshɛ l’olimu, nde akayɛnaka dia nde hakomaki pondjo oko ɔnɛ lakawɔshi l’olimu. Lushi tshɛ nde aki l’ɔkɛyi ndo kombeyaka ka ntsha nto.
L’ɔkɔngɔ diko, pami kɛmɔtshi akaye laka Hitoshi ko akawombola dia kana nde mbeyaka ɔnɛ Yeso Kristo akavu l’ɔtɛ ande. Lam’ele Hitoshi akafɔnyaka ɔnɛ ndoko lakoka mvwɛ onto oko nde, nde aki la mposa k’efula ka mbeya dui sɔ ndo aketawɔ dia vɔ nyomoyosawola nto. Lomingu lakayele, nde akaye lo losanganya ndo akanandema efula lam’akandoke dako diata dia monga la ‘sso di’ɔsɛlɛngɛ.’ Ɔtɛkɛtshi akalembetshiya ɔnɛ sso di’‘ɔsɛlɛngɛ’ ekɔ sso diɛna etale ndo diokami paka l’akambo wa lo nyuma. Lo wedi okina, sso dia ‘kɔlɔ,’ kana ‘di’ɔkɔmiya’ mbikamaka paka lo nsaki ya demba ndo diɔ hɛnyi etale. Dako diata ɔnɛ ‘lɛnɛ ele okundji ayɛ mbayonga ndo otema ayɛ’ akawonanda efula l’otema.f Ekɔ dikambo dimɔtshi dioleki kondja lomombo ohomba efula! Nde atokaka woho wa dikambo dia ngasɔ ndoko lushi ɔtɔi.
Nde akambiama efula ko akamɛ kamba la kɛnɛ kakandekaka. Lo dihole dia nde ndjaɛnya pâ l’oyango wa falanga, nde akamɛ mbetsha akambo wa lo nyuma la ntondo lo lɔsɛnɔ lande. Nde akayakimɔ nto lo kotshaka ehomba wa lo nyuma wa nkumbo kande. Lo mɛtɛ, tena diakandetshaka l’olimu ande diakayokitakita, koko olimu ande wakayolowana. Lande na na?
Lo kamba la dako diakandalongola, nde akayotshikaka lonto lande la ngala ko ndjokoma pami ka ki ndo kekesanɛ l’anto tshɛ. Nde akaleke mambiama la dako nɛ: “Keli kakiane, nyunya akambu ane tshe: kele, lutunu, somboki, lotengo, aui wa sonyi uma l’enyo anyu. Tanyutaki kashi, ne dia nyu nyambukulula untu edjedja la akambu andi, nyambolota untu uyuyu, lufanyi la utungi andi lu yewu y’uyuyu.”g Woho wakandakitanyiya dako sɔ kombokonya ɔngɔnyi, koko ‘lonto lande l’oyoyo’ akâmbiya kiliya yande ndo wakamɛ ndjaɛkɛ le nde ndo mbɔ̂sa oko kanga losembwe. Eelo, ɛtɛkɛta wa lomba wakandashola akokimanyiya dia nde monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Le nde, ɛtɛkɛta wa lomba wakaleke tapa diolodi la mbɔkɔ y’oshinga wolo nɛmɔ lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ.
Onde wɛ ayofola tapa diakɔ?
Onde wɛ kokaka mbeya tapa sɔ diolodi la lomba diakɛnamaka ohomba efula le anto ango woshidiso la diko? Ɔsɔ ekɔ lomba lɔnɛ latanema lo Bible, dibuku diamboleka pandjɔnɛ ndo tanema l’anya w’anto lo nkɛtɛ k’otondo. Ondo wɛ ekɔ la bible kɛmɔtshi kana kokaka kikondja esadi eto. Koko, monga la tapa diolodi tɔ la mbɔkɔ y’oshinga wolo aha la kamba la mbɔkɔ yakɔ hakondjiyɛ kangadiɔ wahɔ w’efula. Woho akɔ mbele, monga la Bible aha la kamba la kɛnɛ kele lɔkɔ hasha ɔnɛ lele latɔ wahɔ w’efula. Lande na kahayafola tapa sɔ, mbut’ate Bible ndo kamba l’alako w’ɔlɔlɔ wele lɔkɔ ndo mɛna nganɛ wakokatɔ kokimanyiya dia ndɔshana l’ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ na?
Naka wayokosha tapa diolodi tɔ la mbɔkɔ y’oshinga wolo, onde wɛ hatɔngɛnangɛna ndo nyanga dia mbeya ɔnɛ lokoshadiɔ woho wa wɛ mbokawoya losaka oka? Ko onde wɛ mbeyaka Ɔnɛ lakatosha Bible oka?
Bible tosholɛka ɔnɛ lele Kiɔkɔ ya lomba latanema lɔkɔ lam’atatɔ ɔnɛ: ‘Efundelo tshɛ wakasambiyama oma le Nzambi ndo wekɔ ɔlɔlɔ.’ (2 Timote 3:16) Tɔ totɛka nto ɔnɛ ‘Dui dia Nzambi diekɔ la lɔsɛnɔ ndo la nkudu k’efula.’ (Heberu 4:12) Diɔ diakɔ diele ɛtɛkɛta wa lomba watanaso lo Bible wekɔ ohomba efula le so ɛlɔ kɛnɛ. Ɛmɛnyi wa Jehowa wayɔngɛnangɛna dia kokimanyiya dia wɛ mbeka akambo wendana la Jehowa Nzambi, ɔnɛ Lashana diangɔ la lokaho, woho wa wɛ kondja wahɔ oma lo ‘tapa diolodi la mbɔkɔ y’oshinga wolo,’ mbut’ate mbɔkɔ yele lo Bible, dibuku dia lomba diele la losango lendana l’anto tshɛ ɛlɔ kɛnɛ.
“[Jehowa] li, utunduyala we ali efula ka kolo, we Khumadiondjo, akona ututshikala? Keli edimanyelu keko le ye, dia vo nkuka woma.”—Osambu 130:3, 4.
‘Otema w’ɔngɛnɔngɛnɔ atetɛka elundji ngaingai. Kele olengolengo mbatolanyaka otema.’—Tukedi 15:13.
“Totekoyake ndjala ololo efula, kuyanga ndjaete kanga yimba efula. Okoko wana wukukiye ndjalanya okone?”—Undaki 7:16.
‘Ɔngɛnɔngɛnɔ wa mbisha ndeka wa nongola.’—Etsha 20:35.
“Nyuki kele, ku tanyutshaki kolo. Unya tadjelaki kele kanyu.”—Efeso 4:26.
‘Lam’aha sawo dia lo sheke, sangwelo diatofutanaka. Kele lam’ediɔ sangwelo diatoshikikalaka.’—Tukedi 15:22.
“Utema wa kanga yimba atukundjaka ewu, ndu tui dia kanga yimba diatuyangaka ewu.”—Tukedi 18:15.
‘Dui diotami la wonya wakoka, diekɔ oko olowa wa paunyi lo dɔnga dia fɛsa.’—Tukedi 25:11.
“Nyukikaneli kolo. Nyudimanyanyia kolo yanyu, naka untu eko la ukina dikambu. Uku akanyudimanyia Khumadiondjo kolo, dieli la nyu, ndu nyu dia nyimanyiana kolo. Ladiku dia akambu ane tshe, nyolote ngandji; to keli dimama dia uluwanyi.”—Kolosai 3:13, 14.
‘Anyami wa ngandji, nyeye nyate: Onto tshɛ pombaka monga esadi dia mpokamɛ, ɔkɔkɛ dia tɛkɛta ndo ɔkɔkɛ lo mboka kɛlɛ.’—Jakoba 1:19.
“Engo ka mbedika wutshu la lukesu, eko wononyi le [Jehowa]. Keli edikelu ka mete katôngenyangenyaka.”—Tukedi 11:1.
“Utaku katetaka la ntundu k’elanyelu, la djawudi la ntundu k’ekwelo.”—Tukedi 16:18.
“Untu laha la ndjakimela, eli uku usumba wambuhandjo, waha la lukumbu.”—Tukedi 25:28.
“Tukaki yenyi esadi, ne dia yenyi yatuyalaka lu etema w’akanga a dinginya.”—Undaki 7:9.
“Ukadja ma diaye la diku di’ashi, ne dia we ayuditana l’okongo a nshi kambi.”—Undaki 11:1.
“Diui dia kolo tadiutumbaki uma l’enyo anyu, keli paka aui w’ololo, weya mbudia antu uku ahumbawo, ne dia nfudiya wane wuka ngandji ka mamba.”—Efeso 4:29.
[Footnotes]
a Ɛtɛkɛta ɛnɛ mbɔsama oma lo 1 Koreto 12:21, 22.
c Akatondjama oma le Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania.
[Caption]
[Footnotes]
[Caption on page 4]
[Box on page 4]
Ɛtɛkɛta wa lomba dia nama yimba ndo asolo ɔlɔlɔ
[Caption on page 5]
[Box on page 5]
Ɛtɛkɛta wa lomba dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo nkumbo
[Caption on page 6]
[Box on page 6]
Ɛtɛkɛta wa lomba dia tondoya lɔsɛnɔ
[Caption on page 7]
[Caption on page 7]
Na dia ntondo diahomba onto takula dia kondja wahɔ oma lo ‘tapa diolodi la mbɔkɔ y’oshinga wolo’ ele mbeka Bible