Jehowa ekɔ lo nɔngɔsɔla mboka
“Lukumu l’ololo lone la diulelu layusambishama.”—MATEU 24:14.
1. Kakɔna kakasalema l’eleko ka ntondo ndo l’eleko ka 20 oma l’olimu w’esambishelo?
LAM’ELE Jehowa ekɔ Nzambi ka ngandji, lolango lande ele dia ‘anto wa weho tshɛ nshimbamɛ ndo koma lo ewo k’oshika k’akambo wa mɛtɛ.’ (1 Timote 2:4) Dia dui sɔ ntshama, olimu w’esambishelo ndo wa wetshelo wakahombe salema lo nkɛtɛ k’otondo. L’eleko ka ntondo, etshumanelo k’Akristo kakayoyala ‘ekundji la osukɔ w’akambo wa mɛtɛ’ oma l’olimu ɔsɔ w’esambishelo wakawasalaka. (1 Timote 3:15) L’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, etena k’otale ka diangunelo dia mbetawɔ (apostasie) kakayoya, ko osase w’akambo wa mɛtɛ kɔpɛtaka nto dimɛna. Lo nshi yeke ka mbeta nyɛ, lo ‘etena k’ekomelo,’ ‘ewo ka mɛtɛ’ kamboyofulanɛ nto, ko amboyosha miliyɔ y’anto elongamelo k’oma lo Bible ka panda ka pondjo.—Danyele 12:4.
2. Kakɔna kakasale Jehowa lo kɛnɛ kendana l’olimu w’esambishelo?
2 Kânga mbadja Satana tshete tsho dia nkɔsha sangwelo diaki Nzambi, olimu w’esambishelo wakayala l’etombelo w’ɔlɔlɔ wa diambo efula oyadi l’eleko ka ntondo kana l’eleko ka 20 kɛnɛ. Dui sɔ tôholaka prɔfɛsiya k’Isaya. Lo dikambo di’okalwelo w’Ase Juda oma lo lɔhɔmbɔ l’eleko ka samalo la ntondo ka tena diaso nɛ, Isaya akafunde ate: “Ekidi tshe wayutediama, la ekungu la akuna tshe wayukitshakitshama, ahuli w’akote akote wayusimbo, la ahuli w’afuku afuku wayukitanyiama.” (Isaya 40:4) Jehowa akalɔngɔsɔla mboka nto ndo minya wekamu tshɛ lo dikambo di’olimu wa woke w’esambishelo wa l’eleko ka ntondo la ka 20.
3. Lo weho akɔna wakoka Jehowa kotsha asangwelo ande?
3 Kɛsɔ hɛnya ɔnɛ Jehowa aki la shɛngiya lo kiambokambo tshɛ yaketaka lanɛ laa nkɛtɛ dia nde ntɔla olimu w’esambishelo otsha la ntondo; ndo dui sɔ hadiɛnya ɔnɛ Jehowa akakambe l’akoka ande wa mɛna akambo wa lo nshi yayaye dia nde mbeya oseka dikambo tshɛ diayotomba. Eelo mɛtɛ, Nzambi kokaka mɛna akambo wa lo nshi yayaye ndo tawalɔngɔsɔdi lo woho ɔmɔtshi. (Isaya 46:9-11) Koko nde ekɔ nto la wolo wa ntsha dui dimɔtshi lo menda woho watete akambo. Jehowa ekɔ lo nɔmbɔla anto ande oko olami w’ɛkɔkɔ wa manamana weya woho wa nɔmbɔla ndo kokɛkokɛ lemba lande l’ɛkɔkɔ. Nde mbalɔmbɔlaka otsha lo panda, akokɛ lonyuma lawɔ ndo awatshutshuya dia vɔ kamba l’akambo wa lo lɔsɛnɔ l’anto ndo l’awui watomba wakimanyiya esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ dia tɔ ntshama dimɛna l’andja w’otondo.—Osambu 23:1-4.
Lotumu la wolo efula
4, 5 Bonde kele esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ olimu wele l’ekakatanu efula?
4 Oko waki ɔsɛlɛlɔ wa wâto a luudu lo nshi ya Nɔa, olimu w’esambishelo ka Diolelo waki shakasaka ya lotumu l’eleko ka ntondo ndo wekɔ ngasɔ lo nshi yaso nyɛ. Olimu wa munanda anto tshɛ la losango la woho akɔna tshɛ ekɔ wolo efula, koko olimu w’esambishelo waki l’ekakatanu wa mamba. L’eleko ka ntondo, ambeki waki yema tshitshɛ. Ɔnɔmbɔdi awɔ, Yeso, akadiakema nɛ dia wakômamatanyiyɛ ɔnɛ nde ekɔ lo tɔmbɔsha anto. Ɔtɛmwɛlɔ w’Ase Juda waki nge. Tɛmpɛlɔ ka dimɛna hangɔnɛ kaki la Jerusalɛma. Ɛtɛmwɛlɔ wa wedja waki komonga Ase Juda l’emamu wa Mediteraneya waki nto nge, kâmɛ la tɛmpɛlɔ yawɔ ndo l’ɛlɔmbɛdi awɔ. Popo ndo lam’akatatɛ ‘etena k’ekomelo’ l’ɔnɔnyi wa 1914, Akristo w’akitami waki yema tshitshɛ ndo ase ɛtɛmwɛlɔ ekina wayata ɔnɛ Nzambi mbakambɛwɔ waki efula.—Danyele 12:9.
5 Yeso akatewodi ambeki ande ɔnɛ wayɔhɛnyahɛnyama efula. Nde akate ate: “Wayunyukimo lu asui, wayunyudiaka. Nyu nyayuhetshama lu wedja tshe ne dia lukumbu lami.” (Mateu 24:9) Lâdiko di’ekakatanu wa ngasɔ, Akristo wakahombe ndjotanema lo ‘tena dia pâ ndo dia wolo mbikikɛ,’ alekɔnyake lo “nshi y’ekumelu.” (2 Timote 3:1) Woke woke w’olimu, ɛhɛnyɔhɛnyɔ, ndo pâ ya tena nɛ ambela ekakatanu efula l’olimu w’esambishelo ndo ambowêtɛ wolo efula. Pombamaka paka monga la mbetawɔ ka woke.
6. Eshikikelo kakɔna kakasha Jehowa ekambi ande dia mbaɛnya ɔnɛ olimu awɔ hawotokita tatala?
6 Kânga mbakeyaka Jehowa ɔnɛ ekakatanu wayoyala, nde akeyaka ndo ɔnɛ ndoko ema kayemadja olimu akɔ. Etombelo w’amɛna efula wakahombe monga l’olimu ɔsɔ wakatatami la ntondo lo prɔfɛsiya kɛmɔtshi keyama efula kakakotshama lo yoho ya diambo l’eleko ka ntondo ndo l’eleko ka 20: “Lukumu l’ololo lone la diulelu layusambishama lu kete tshe.”—Sho mbɛnganyisha alɛta ango; Mateu 24:14.
7. Lo yɛdikɔ yakɔna yakasalema olimu w’esambishelo l’eleko ka ntondo?
7 Oko akawalole la mbetawɔ ndo la nyuma k’ekila, ekambi wa Nzambi wa l’eleko ka ntondo wakatetemala ntsha lotumu lawɔ. Lam’ele Jehowa akayala kâmɛ la wɔ, vɔ wakakondja etombelo w’ɛlɔlɔ lo yɛdikɔ yakiwɔ kɔfɔnyaka kânga yema. Etena kakafundɛka Paulo Ase Kɔlɔsai mukanda, ɛnɔnyi oko 27 l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Yeso, nde akakoke mbuta ɔnɛ lokumu l’ɔlɔlɔ ‘lambosambishama le etongelo tshɛ ka l’ɛse olongo.’ (Kolosai 1:23) Popo ndo l’ekomelo k’eleko kɛnɛ ka 20, lokumu l’ɔlɔlɔ lambosambishama lo wedja 233.
8. Efula waketawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ l’atei wa pâ ya woho akɔna? Sha bɛnyɛlɔ dimɔtshi.
8 Miliyɔ y’anto waketawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ l’ɛnɔnyi akumi ɛnɛ weke kambeta. Efula ka l’atei awɔ wakalietawɔ l’atei wa pâ ya mamba: lo tena di’ata, lo nshi y’eshimbamelo k’olimu aso ndo l’atei w’ɛhɛnyɔhɛnyɔ w’efula. Awui asɔ wakasalemaka ndo l’eleko ka ntondo. Lushi lɔmɔtshi, Paulo nde la Silasi wakakɔmama eshingɔ woho w’anyanya ndo wakadjama lo lokanu. Diaaso sɔ mɛtɛ kokoka mbakimanyiya dia vɔ mbetɛ anto ambeki! Koko Jehowa akakambe la diaaso sɔ dia vɔ mbetɛ anto ambeki. Paulo nde la Silasi wakatshungɔ oma lo lokanu ko olami wa lokanu nde la nkumbo kande wakayoyala ambetawudi. (Etsha 16:19-33) Awui wa ngasɔ wakete mɛnyaka ɔnɛ oyadi atunyi kosalaka woho akɔna tshɛ, lokumu l’ɔlɔlɔ layotewoyamaka tsho. (Isaya 54:17) Koyanga mbediɔ ɔsɔku, ɔkɔndɔ wa Lokristo hɛnya ɔnɛ vɔ wakalɔshamaka ndo wakahɛnyahɛnyamaka nshi tshɛ. Kakianɛ, nyɛsɔ tênde awui amɔtshi w’ɔlɔlɔ wakalɔngɔsɔla mboka dia esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ ntshama dimɛna l’eleko ka ntondo ndo ka 20.
Ekimanyielo k’oma l’ɛtɛmwɛlɔ
9, 10. Ngande wakasale Jehowa di’anto ngɛnangɛna olimu w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ l’eleko ka ntondo ndo ka 20?
9 Tênde etena kakahombe olimu w’esambishelo ka lo nkɛtɛ k’otondo ntshama. Lo kɛnɛ kendana l’eleko ka ntondo, prɔfɛsiya ka mingu 70 y’ɛnɔnyi, kofundami lo Danyele 9:24-27, kakatatshi ɔnɔnyi wakahombe Mɛsiya mɛnama: l’ɔnɔnyi wa 29 lo tena diaso nɛ. Kânga mbaki Ase Juda wa l’eleko ka ntondo koshihodiaka etena shikaa kakahombe akambo asɔ ntshama, vɔ waki lo dikongelo, wakakongɛka Mɛsiya. (Luka 3:15) Dibuku dia lo Falase dielɛwɔ Manuel Biblique mbutaka ɔnɛ: “Anto wakeyaka ɔnɛ mingu akumi esambele y’ɛnɔnyi yakashikikɛ Danyɛlɛ yaya suke la mbeta; ɔnkɔnɛ ndoko onto lakambe dia mboka Joani Batista ewoya ɔnɛ diolelo diaki Nzambi diaya suke.”
10 Ko dikambo diakɔna diakayala lo nshi yaso nyɛ na? Dikambo dimɔtshi di’ohomba efula diakasalema ele wahemelo wa Yeso l’okudi l’olongo. Dikambo sɔ mbaki djembetelo ya etatelo ka wôngelo ande lo lowandji la Diolelo. Prɔfɛsiya ka lo Bible mɛnyaka ɔnɛ dikambo sɔ diakasalema l’ɔnɔnyi wa 1914. (Danyele 4:13-17) Anto amɔtshi wa nshi yaso nyɛ wayasha l’akambo w’ɛtɛmwɛlɔ wakakongɛka dikambo sɔ l’asolo walomɔlomɔ ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Dikongelo sɔ diakɛnama hwe ndo l’atei w’Ambeki wa Bible wakayashaka l’otema ɔtɔi, wanɛ wakamɛ tondja jurunalɛ nyɛ l’ɔnɔnyi wa 1879. L’etena kɛsɔ wakelɛka jurunalɛ yakɔ nyɛ ɔnɛ: Tshoto y’Etangelo ya Siɔna—Ɔkɛndji Wewoya Wôngelo wa Kristo. Ɔnkɔnɛ, oyadi l’eleko ka ntondo kana lo nshi yaso nyɛ, elongamelo ka wolo k’akambo w’ɔtɛmwɛlɔ kakalɔngɔsɔla mboka di’olimu w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ salema.a
11. Ekimanyielo kakɔna k’oma l’ɛtɛmwɛlɔ kakakondja olimu w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ?
11 Dikambo dikina nto diakakimanyiya olimu w’Akristo wa l’eleko ka ntondo ndo wa lo nshi yaso nyɛ ele woho ɔnɛ wakekesanɛ anto efula l’Afundelo w’Ekila. L’eleko ka ntondo, atshunda w’Ase Juda wakadiangana lo wedja w’Apanganu waki suke la wɔ. Atshunda asɔ waki la mvudu y’ɛtɛmwɛlɔ lɛnɛ akasanganaka anto esangɔ l’esangɔ dia mpokamɛ wadielo ndo ɔkɛtshanyelo wa l’Afundelo. Ɔnkɔnɛ, Akristo wa ntondo wakakoke ndjohika lâdiko di’ewo k’akambo w’ɛtɛmwɛlɔ kakashile monga le anto. (Etsha 8:28-36; 17:1, 2) L’etatelo ka nshi yaso nyɛ, ekambi wa Jehowa wakahomana la dikambo dia woho ɔsɔ lo wedja efula. Bible akatanemaka lo wedja tshɛ wa Lokristokristo, djekoleko lo nkɛtɛ y’Asɔnyi. Wakakiadaka lo mvudu efula y’ɛtɛmwɛlɔ; miliyɔ y’anto waki la tɔ. Ɔnkɔnɛ, Bible akashile tanema l’anya w’anto, koko vɔ waki l’ohomba w’ekimanyielo dia shihodia ɛngɔ kɛsɔ kaki la wɔ.
Ɛlɔlɔ w’oma l’ɛlɛmbɛ a lɛɛta
12. Ngande waki ɛlɛmbɛ w’Ase Rɔmɔ tshondo y’ekokelo le anto l’eleko ka ntondo?
12 Esangɔ efula, ɛlɛmbɛ wa mbolamatadi kimanyiyaka olimu w’Akristo w’esambishelo. Diolelo dia Rɔmɔ mbakahemɛka andja w’otondo l’eleko ka ntondo, ndo ɛlɛmbɛ awɔ wakafundama waki la shɛngiya ya wolo lo lɔsɛnɔ l’anto la lushi la lushi. Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakakokɛka anto, ndo Akristo wa ntondo wakakimanyiyamaka la wɔ. Ɛnyɛlɔ oko lam’akatɛkɛta Paulo dia ɛlɛmbɛ w’Ase Rɔmɔ, wakayôtshungola oma lo lokanu ndo vɔ kombɔkɔmɔla eshingɔ. (Etsha 16:37-39; 22:25, 29) Lam’akawayowaohola ɛlɔngɔswɛlɔ kɛmɔtshi ka l’ekongelo k’ɛlɛmbɛ k’Ase Rɔmɔ, olui w’anto wakadunganɛka la nkɛlɛ l’Ɛfɛsɔ wakayotutalaka. (Etsha 19:35-41) Mbala kɛmɔtshi, wakayange ndjaka Paulo, koko kɛnɛ kakawotsha ele woho wakinde Ose Rɔmɔ. (Etsha 23:27) L’ɔkɔngɔ diko, ɛlɛmbɛ w’Ase Rɔmɔ wakôkimanyiya dia nde tâmɛɛ mbetawɔ kande la ntondo ka Kayisa. (Etsha 25:11) Kânga mbakolɛka waa Kayisa efula oko waa nkumehangɔhangɔ, ɛlɛmbɛ wa l’eleko ka ntondo waketawɔka nshi tshɛ di’anto ‘mamɛ ndo shikikadia lokumu l’ɔlɔlɔ laka lɛɛta.’—Filipi 1:7.
13. Ɛlɛmbɛ wa mbolamatadi ngande wakimanyiyawɔ olimu w’esambishelo esangɔ efula lo nshi yaso nyɛ?
13 Ngasɔ mbasalema ndo ɛlɔ kɛnɛ lo wedja efula. Kânga mbele anto amɔtshi ‘wakatoyangɛka wâle lo adjango wakawadjaka,’ ɛlɛmbɛ wakafundama lo wedja efula mbɔsaka lotshungɔ l’ɔtɛmwɛlɔ oko diɛsɛ diahomba onto tshɛ monga la diɔ. (Osambu 94:20) Mandji efula yaketawɔ olimu aso lo wedja awɔ dikambo vɔ mɛnaka ɔnɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa bu ndoko wâle lo ngelo. L’États-Unis, lɛnɛ amboleka ekanda w’Ɛmɛnyi wa Jehowa fundama efula; ɛlɛmbɛ wele lɛkɔ wakatosha diaaso dia jurunalɛ nyɛ yelɛso Tshoto y’Etangelo tetemala tombaka tsho polo ndo ɛlɔ kɛnɛ kambeta ɛnɔnyi 120 ndo mbadiema l’andja w’otondo.
Tena dia wɔladi ndo dia dionga dia mbikikanɛ
14, 15. L’eleko ka ntondo, yema ya wɔladi yakongaka lo ngelo akawakimanyiyaka olimu w’esambishelo lo woho akɔna?
14 Olimu w’esambishelo wakakimanyiyama nto la tena dia yema ya wɔladi. Kânga mbakatatshi Yeso ɔnɛ oyadi l’eleko ka ntondo ndo ka 20, ‘wodja wayɔlɔsha wodja okina,’ aki tena dimɔtshi diaketaka l’atei dia wɔladi diakakimanyiyaka ambeki ande dia vɔ sambisha Diolelo lo yɛdikɔ y’efula. (Mateu 24:7) Akristo wa l’eleko ka ntondo wakasɛnaka lo Pax Romana, mbut’ate Wɔladi wa Rɔmɔ. Ombewi ɔmɔtshi w’ɛkɔndɔ akafunde ate: “Rɔmɔ akalɛndja wedja tshɛ wa l’emamu wa Mediteraneya ko akâkomiyɛ eleko k’ata w’etshaka wenya.” Wɔladi ɔsɔ akashaka Akristo wa ntondo diaaso dia vɔ munda nkɛndɔ lo bɛkɛ tshɛ diakolɛka Ase Rɔmɔ aha la wâle ɔmɔtshi mbakomɛ.
15 Diolelo dia Woke dia Rɔmɔ diakasalaka tshɛ dia mbidja kâmɛ l’asa anto waki l’ɛse kadiɔ. Pɔlɔtikɛ kɛsɔ kokeketshaka anto paka dia mɛngɔlaka tsho l’ahole walangawɔ ndo dia minya washo oma lo nkɛwɔ la etshelo w’anto akina ndo wengɔnyelo wa tokanyi koko akakeketshaka anto dia vɔ mbɔsa asekawɔ wa l’andja w’otondo oko anangɛwɔ. Dibuku dimɔtshi (Sur le chemin de la civilisation) mbutaka ɔnɛ: “Kâmɛ kaki lo Diolelo dia [Rɔmɔ] akadje ɛtɛtɔ l’ekambɔ [k’olimu w’Akristo w’esambishelo]. Bariyɛlɛ ya l’asa wedja la wedja komonga nto. Ose Rɔmɔ akɔsamaka oko ose andja w’otondo. . . . Ndo nto, ɔtɛmwɛlɔ wakalakanyaka diokanelo l’asa anto wakakoke mbetawɔma lo wodja wakakeketshaka ehamelo ka kanyi y’onto ndjaoka oko nde ekɔ ose wedja tshɛ.”—Enda ndo lo Etsha 10:34, 35; 1 Petero 2:17.
16. Kakɔna kakayotshutshuya dia vɔ ntsha tshɛ dia mbidja wɔladi lo nshi yaso nyɛ, ndo anto efula ambowoyɛna oma lo dikambo sɔ?
16 Kayotota lo dikambo dia nshi yaso nyɛ na? L’eleko kɛnɛ ka 20, ata wambɔlɔma wambodiaka anto woho w’anyanya ndeka ndo ata tshɛ wakalɔma tatɛ oma lam’akatɔngɔ andja, ndo ata wa l’asa ase lɛtshi la nkɛtɛ ɔtɔi wekɔ lo tetemala ndɔma lo wedja ɛmɔtshi. (Enyelo 6:4) Koko, tena dimɔtshi dia yema ya wɔladi mongaka. Aya ɛnɔnyi ndekana 50 wele wedja woleki wolo l’andja ɔnɛ watalɔ ta dia la wolo awɔ tshɛ nganɛ. Dui sɔ diambotokimanyiya efula dia sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ lo wedja ɛsɔ.
17. Kakɔna katshutshuya anto dia vɔ ntsha tshɛ dia mbidja wɔladi nshi yaso nyɛ, ndo anto efula ayowɛnaka oma lo dikambo sɔ?
17 Wɔma wa ta dia l’eleko ka 20 diakatshutshuya anto efula dia vɔ mɛna ohomba wa lowandji lɔmɔtshi lalɔmbɔla andja w’otondo. Wɔma wa ta di’andja w’otondo akayokonyaka wedja dia vɔ tonga tshunda dia Société des Nations la dia Nations unies. (Enyelo 13:14) Oyango wakewoyama w’ɛlɔngɔswamelo akɔ ɛsɔ ehende ele dia mbidja wɔladi l’asa wedja la wedja ndo mbakeketsha dia vɔ kimanɛ kâmɛ. Esangɔ efula, anto wɛna ohomba wa dikambo sɔ ngɛnangɛnaka lokumu l’ɔlɔlɔ la lowandji l’andja w’otondo layela wɔladi wa shikaa ndo wa pondjo: lowandji lakɔ ko Diolelo diaki Nzambi.
18. Naa dionga di’anto otsha l’akambo w’ɔtɛmwɛlɔ diakakimanyiya olimu w’esambishelo?
18 Kânga mbakahɛnyahɛnyamaka Akristo woho w’anyanya lo tena dimɔtshi oyadi l’eleko ka ntondo kana l’eleko ka 20, tena dimɔtshi mongaka diatshikawɔ onto sɔna ɔtɛmwɛlɔ walangande. (Joani 15:20; Etsha 9:31) Ase Rɔmɔ waketawɔka ndo wakayaekesanyaka la tozambizambi ta wedja wakalɛndjamaka oma le wɔ. Prɔfɛsɛrɛ Rodney Stark akafunde ate: “Lo weho efula, Rɔmɔ akatalɔngɔsɔdi lotshungɔ l’ɛtɛmwɛlɔ lo yɛdikɔ ya woke efula yakayɛnamaka nto edja ndo l’ɔkɔngɔ w’Ɔtɔmbɔkwɛlɔ w’Ase Amɛrika.” Lo nshi yaso nyɛ, anto wa lo wedja efula wekɔ lo taleke mbetawɔ tokanyi t’anto akina; etombelo w’oma lo dionga sɔ ko anto wôlanga mpokamɛ losango la lo Bible latɛmbɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa.
Olimu wa diewo dia tshulatshula
19. Ngande wakakambe Akristo wa ntondo la kɔdɛksɛ?
19 Kakianɛ, aya sho mendaka woho wakakimanyiya Jehowa ekambi ande dia vɔ kamba l’ehamelo k’akambo wa tshulatshula ndo kondja wahɔ oma lɔkɔ. Kânga mbele Akristo wa ntondo kɔnsɛnaka lo nshi yakahamaka akambo wa tshulatshula esadi esadi, etshulatshula kɛmɔtshi kakakambe la wɔ aki kɔdɛksɛ (codex), kana dibuku di’akatshi. Kɔdɛksɛ akayɔhɛnaka wɛɔmbɔ waki wosanu efula. Okanda ɔmɔtshi (The Birth of the Codex) mbutaka ɔnɛ: “Afundji wa mikanda w’ase andja ɔnɛ wakatanyaka wɛɔmbɔ ɔkɔkɛ ɔkɔkɛ ko tadjaka kɔdɛksɛ yema yema l’ahole awɔ, koko Akristo wakamɛ kamba la kɔdɛksɛ mbala kakɔ ɔtɔi ndo l’ahole tshɛ.” Okanda ɔsɔ mbutaka nto ɔnɛ: “Lam’ele Akristo wakakambe la kɔdɛksɛ l’ahole tshɛ lo yɛdikɔ y’efula l’eleko ka hende, lâsɔ ekambelo ka la kɔdɛksɛ akahombe monga la ntondo k’ɔnɔnyi wa 100 wa Nkumadiɔndjɔ.” Waa kɔdɛksɛ aki wɔdu kamba la wɔ oleki wɛɔmbɔ. Avɛsa wakakokaka tanema esadi eto. Dui sɔ mɛtɛ diakakimanyiya Akristo wa ntondo, wanɛ wele, oko Paulo, konembetshiyaka Afundelo ato ko pe koko ‘wakashikikɛka’ akambo wakawalakanyaka oma lo kɛnɛ kakafundama.—Etsha 17:2, 3.
20. Ekambi wa Nzambi wa nshi nyɛ ngande wakambawɔ la diewo dia tshulatshula l’olimu w’esambishelo wa lo nkɛtɛ k’otondo, ndo lande na?
20 L’eleko kaso kɛnɛ, akambo wa tshulatshula wambohama lo yoho ya diambo efula. Mashinyi wafunda ekanda esadi esadi wa mamba wakatokimanyiya dia tondjaka ekanda wɔmbɔla Bible mbala ɔtɔi l’ɛtɛkɛta efula. Diewo dia tshulatshula dia nshi nyɛ diambɔkɛndjakɛndja olimu w’okadimwelo wa Bible esadi esadi. Mituka a weke, kawolo (trains), masuwa la aviyɔ tokimanyiyaka lo mɛmba ekanda wɔmbɔla awui wa Bible esadi eto lo nkɛtɛ k’otondo. Tɛlɛfɔnɛ la mashinyi wasangola mikanda esadi oma l’ahole wa tale wambokimanyiya anto dia vɔ mbewoyanaka nsango mbala kakɔ ɔtɔi oyadi etale kakɔna kanganyiwɔ. Oma l’ekimanyielo ka nyuma kande, Jehowa ambotshutshuya ekambi ande dia vɔ kamba la diewo dia ngasɔ dia tshulatshula dia keketsha odianganyelo wa lokumu l’ɔlɔlɔ l’andja w’otondo.
21. Eshikikelo kakɔna kakokaso monga la tɔ?
21 Yeso akatatshi ate: “Lukumu l’ololo lone la diulelu layusambishama lu kete tshe.” (Mateu 24:14) Oko wakɛnyi Akristo wa ntondo ɔnkɔnɛ wakakotshama prɔfɛsiya kɛsɔ, ndo sho lawɔ tɛkɔ lo mɛna woho wakotshamatɔ nshi nyɛ lo yɛdikɔ ya woke efula. Kânga mbele olimu wekɔ shaka ndo wolo efula, oyadi lo tena di’ɔlɔlɔ kana dia kɔlɔ, oyadi l’atei w’ɛlɛmbɛ la waonga w’anto watatshikitana, oyadi lo nshi ya ta kana ya wɔladi, ndo l’atei a weho tshɛ wa tshulatshula di’oma l’ehamelo ka diewo dia tshulatshula, lokumu l’ɔlɔlɔ lambosambishama ndo lekɔ lo tasambishama. Onde dui sɔ hadiokotsha wɔma lo menda lomba la Jehowa la akoka wa diambo wele la nde wa mɛnaka akambo w’otsha la ntondo? Sho kokaka monga l’eshikikelo tshɛ ɔnɛ olimu w’esambishelo wayoshidiyama lo ndjela ekongelo ka Jehowa ndo ɔnɛ sangwelo diande dia ngandji diayokotshama ko anto w’ɛlɔlɔ wayɔtshɔkɔma. Vɔ wayokita nkɛtɛ ndo wayodjasɛka lɔkɔ pondjo. (Osambu 37:29; Habakuka 2:3) Naka sho mbɔtɔnganyiya nsɛnɔ yaso la sangwelo dia Jehowa, kete tayonga l’atei awɔ.—1 Timote 4:16.
[Footnote]
a Dia wɛ ndeka shihodia prɔfɛsiya shɔ hiende yendana la Mɛsiya, enda lo Ewo Katɔla Otsha lo Lɔsɛnɔ la Pondjo, lɛkɛ 36, 97 ndo 98-107, dibuku diakafundama oma le Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Caption]
[Footnote]
[Caption]
Ovuswelo
◻ Bonde kakayala olimu w’esambishelo lotumu lele l’ekakatanu efula?
◻ Olimu w’Akristo ngande wakawakimanyiyama la tɛdikɔ tɔmɔtshi ta lɛɛta ndo la tena dia yema ya wɔladi lo ngelo?
◻ Woho ɔnɛ watshɔkɔla Jehowa olimu w’esambishelo toshikikɛka akambo akɔna wayosalema lo nshi yayaye?
[Caption]
[Study Questions]