Todje yimba l’ɔtɛkɛta wa prɔfɛsiya waki Nzambi wendana la nshi yaso nyɛ
“On’a untu, uhukami, enelo kene keko lu dikambu dia etena k’ekumelu.”—DANYELE 8:17.
1. Kakɔna kalanga Jehowa anto tshɛ mbeya lo kɛnɛ kendana la nshi yaso nyɛ?
JEHOWA hamamala l’ewo k’akambo wa lo nshi yayaye. Nde ekɔ Ombishodi wa toseke. Nde mɛtɛ nangaka anto tshɛ mbeya ɔnɛ tambɔnyɔngɔmɛ etale lo ‘etena k’ekomelo.’ Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ losango l’ohomba efula le miliyara shamalo y’anto wasɛna la nkɛtɛ nshi nyɛ!
2. Bonde kayakinya anto lo kɛnɛ kendana la nshi yayaye?
2 Onde kokaka sho mamba dia mboka ɔnɛ andja ɔnɛ wa kɔlɔ wayanga komɛ? Onto kokaka kɛndakɛnda lo ngɔndɔ, koko l’ahole efula, nde hakoke kɛndakɛnda l’etadimbo wa l’okama ɔnɛ wa nkɛtɛ aha la mboka wɔma. Nde kokaka ndodja luudu lande la weho wa mashinyi wa nshi nyɛ koko nde hakoke memɛ ehamelo k’ohandjwelo wa nkumbo. Ndo nde kokaka tshula waa ɔrdinatɛrɛ la mashinyi ekina wa nongolaka ndo tomanɛka nsango esadi, koko nde hakoke ndakanya anto woho wa vɔ mbidjasɛ kâmɛ lo wɔladi. Kɛsɔ tshɛ shikikɛka tolembetelo ta l’Afundelo tɛnya ɔnɛ tekɔ lo sɛna lo etena k’ekomelo.
3. Etena kakɔna kakatɛkɛtama ɛtɛkɛta w’ɔnɛ “etena k’ekumelu” mbala ka ntondo lanɛ la nkɛtɛ na?
3 Ɛtɛkɛta ɛsɔ wa diambo w’ɔnɛ “etena k’ekumelu” wakatɛkɛtama mbala ka ntondo lanɛ la nkɛtɛ oma le ondjelo Ngabiriyɛlɛ, ambeta oko ɛnɔnyi 2600. Omvutshi wa Nzambi ɔsɔ wakalole la wɔma akoke Ngabiriyɛlɛ ata ate: “On’a untu, uhukami, enelo kene keko lu dikambu dia etena k’ekumelu.”—Danyele 8:17.
“Etena k’ekumelu” tɔ kɛnɛ!
4. Lo toho takɔna tokina tatɛkɛta Bible dikambo di’etena k’ekomelo?
4 Ɛtɛkɛta w’ɔnɛ “etena k’ekumelu” ndo w’ɔnɛ ‘etena kakasɔnwama k’ekomelo’ tanemaka mbala shamalo lo dibuku dia Danyɛlɛ. (Danyele 8:17, 19; 11:35, 40; 12:4, 9) Vɔ mendanaka la ‘nshi y’ekomelo’ yakatatshi ɔpɔstɔlɔ Paulo. (2 Timote 3:1-5) Yeso Kristo akelɛ etena kɛsɔ ɔnɛ ‘wôngelo’ ande oko Nkumekanga kolɛ l’olongo.—Mateu 24:37-39.
5, 6. Waa na ‘wambekekɔ’ lo nshi nyɛ y’ekomelo ndo ambowokondja?
5 Danyele 12:4 mbutaka ɔnɛ: “Keli we Danyele, ushe aui ane, udihe buku la ematelu edja ndu l’etena k’ekumelu. Efula wayulawolawo lene la lene, ewu kayuyala efula.” Awui efula wakafunde Danyɛlɛ wakombama oko sheke ndo wakamatema ematelo di’aha anto mbashihodia l’edja k’ɛnɔnyi nkama efula. Ko kayotota nshi nyɛ na?
6 Lo etena kɛnɛ k’ekomelo, Akristo efula wa kɔlamelo ‘wambekekɔ’ l’atei w’akatshi w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, mbut’ate Bible. Ambowokondja oma lɔkɔ na? Jehowa ambâtshɔkɔla ko ewo ka mɛtɛ kamboyala efula. Oko ɛnyɛlɔ, Nzambi akasha Ɛmɛnyi wa Jehowa wele akitami yimba dia vɔ shihodia ɔnɛ Yeso Kristo akayala Nkumekanga l’olongo l’ɔnɔnyi wa 1914. Lo ndjela ɛtɛkɛta w’ɔpɔstɔlɔ Petero wofundami lo 2 Petero 1:19-21, akitami asɔ vɔ l’asekawɔ wa kɔlamelo wekɔ lo ‘mbidja yimba lo ɔtɛkɛta wa prɔfɛsiya’ ndo wekɔ l’eshikikelo tshɛ ɔnɛ etena k’ekomelo tɔ kɛnɛ.
7. Naa ɛkɔndɔ ɛmɔtshi wɛnya ɔnɛ dibuku dia Danyɛlɛ ekɔ dibuku diotshikitanyi l’abuku akina?
7 Dibuku dia Danyɛlɛ tshikitana l’abuku akina tshɛ lo weho efula. Lo dibuku diakɔ, nkumekanga kɛmɔtshi ekɔ lo manɛ dia ndjaka akanga a tomba wakinde tshɛ nɛ dia hawokoke mbotɛ ndo mbosakolɛ dɔ diakandɛnyi di’otshindja wɔɔngɔ, koko omvutshi wa Nzambi amboyowotɛdiɔ ndo amboyosakolɛdiɔ. Ɛlɔngɔlɔngɔ esato wahalange tɛmɔla lohingu la woke wambokadjema lo kuka ka dja kambɔhɛtshama lo yɛdikɔ yoleki tshɛ, koko hawovwe ndo hawolongodi kânga yema. Anto nkama wele lo difɛstɔ dimɔtshi nganɛ, ɛnyiwɔ ko lonya l’onto l’ehele lotafunde ɛtɛkɛta waheyama ndo ɔtɛ l’ekolo. Anto amɔtshi w’etema mindo wambɔtwɛ osombe ɔmɔtshi a pami sheke ko papa kɛsɔ ambokadjema lo difuku dia dimbwe, koko nde ambotomba, hakunami kânga lokala. Nyama nyɛi yambɛnama lo ɛnɛlɔ, ndo wamboyisha kitshimudi ya prɔfɛsiya yendana l’etena katatɛ oma lo nshi shɔ polo ndo lo etena k’ekomelo.
8, 9. Ngande wakokaso kondjaka wahɔ oma lo dibuku dia Danyɛlɛ, djekoleko l’etena k’ekomelo kɛnɛ?
8 Mɛnamaka hwe ɔnɛ dibuku dia Danyɛlɛ diekɔ la tenyi pende diotshikitanyi. Etenyi k’ɛkɔndɔ l’etenyi ka prɔfɛsiya. Tenyi diakɔ pende kokaka keketsha mbetawɔ kaso. Ɛkɔndɔ tɛ̂nyaka ɔnɛ Jehowa Nzambi tshɔkɔlaka wanɛ walama kɔlamelo yawɔ le nde. Etenyi ka prɔfɛsiya keketshaka mbetawɔ kaso lo tɛ̂nya ɔnɛ Jehowa mbeyaka awui wa l’andja ɛnɔnyi nkama efula—kana nunu la nunu—la ntondo.
9 Prɔfɛsiya efula yakafunde Danyɛlɛ mbikaka epole ɔsɛkɛ lo Diolelo diaki Nzambi. Lam’endaso ekotshamelo ka prɔfɛsiya ya ngasɔ, mbetawɔ kaso keketshamaka ndo sho ndekaka shikikɛ ɔnɛ tekɔ lo sɛna lo etena k’ekomelo. Koko, waa nomb’ewo mɔtshi mɔnyɔlaka Danyɛlɛ, vate prɔfɛsiya ya lo dibuku diande yakayofundama mɛtɛ l’ɔkɔngɔ w’akambo akɔ ntshama. Ko naka awui asɔ watawɔ wekɔ mɛtɛ, kete wembola wa wolo wayotomba lo kɛnɛ kendana l’awui wakatatshi dibuku dia Danyɛlɛ lo dikambo dia etena k’ekomelo. Akanga a tâmu hawetawɔ ndo ɛkɔndɔ wa lo dibuku sɔ. Lâsɔ nyɛsɔ toyange dia mbishola kɛnɛ kele mɛtɛ.
Dibuku diaya lo tuminadi!
10. Lo yoho yakɔna yaya dibuku dia Danyɛlɛ oko onto lambofundama lo tuminadi?
10 Ohokanyiya dia wɛ ekɔ lo tuminadi, ahokamɛ kilombo kɛmɔtshi. Onomboyi ekɔ lo tɛtɛ ɔnɛ onto akɔ lofundjiwɔ ekɔ mɛtɛ l’onongo, nde ekɔ kanga lokeso. Eelo mɛtɛ, dibuku dia Danyɛlɛ mɛnyaka dia diɔ diekɔ dibuku dia shikaa diakafundama mɛtɛ oma le omvutshi ɔmɔtshi w’ose Hɛbɛru wakasɛnaka l’eleko k’esambele la ka samalo N.T.D. Koko, waa nomb’ewo mbutaka ɔnɛ ɔsɔ ekɔ dibuku dia kashi. Lâsɔ, nyɛsɔ totokenda ntondo kana ɛkɔndɔ wa lo dibuku diakɔ mbɔtɔnɛka l’akambo wakasalema mɛtɛ lo nshi yakete.
11, 12. Onde ɛtɛkɛta a wa nomb’ewo w’ɔnɛ Bɛlɛshaza komonga wakayɛnama mɛtɛ kana kashi?
11 Totokenda dikambo dia nkumekanga katawɔ ɔnɛ komonga. Danyele tshapita 5 mɛnyaka ɔnɛ Bɛlɛshaza akolɛka oko nkumekanga la Babilɔna lam’akayɔkɔka osomba ɔsɔ l’ɔnɔnyi wa 539 N.T.D. Koko waa nomb’ewo hawetawɔ dui sɔ, nɛ dia lokombo la Bɛlɛshaza halotanema ndoko dihole dikina, paka lo Bible oto. Lo dihole dia Bɛlɛshaza, ambewi w’ɛkɔndɔ wa lo nshi y’edjedja mɛnyaka ɔnɛ Nabɔnidɛ mbaki nkumekanga ka komelo ka Babilɔna.
12 Koko l’ɔnɔnyi wa 1854, wakakundola pase dimɔtshi dia totshitshɛ di’awomba l’atei wa diangɔ diakatshikala l’osomba wa Ura, lo Babilɔna k’edjedja, lɛnɛ elɛwɔ nshi nyɛ ɔnɛ Iraq. Lo diangɔ sɔ diakafundama l’alɛta w’atshuku atshuku, aki ndo dɔmbɛlɔ dimɔtshi diakalɔmbɛ Nkumekanga Nabɔnidɛ lo dikambo dia “Bɛlɛ-sa-ru-suru, ɔna[nde] l’enondo.” Kânga waa nomb’ewo wakahombe paka mbetawɔ ɔnɛ ɔsɔ mɛtɛ aki Bɛlɛshaza wa lo dibuku dia Danyɛlɛ. Ɔnkɔnɛ, nkumekanga kɛsɔ akikɔ mɛtɛ, kânga ekanda w’ase andja ɔnɛ tɛkɛtaka dikambo diande. Ɔsɔ ekɔ paka djembetelo ɔtɔi tsho l’atei a tolembetelo efula tɛnya ɔnɛ efundelo wa Danyɛlɛ wekɔ mɛtɛ. Djembetelo ya nganɛ mɛnyaka ɔnɛ dibuku dia Danyɛlɛ mɛtɛ diekɔ etenyi kɛmɔtshi k’Ɔtɛkɛta wa prɔfɛsiya waki Nzambi ndo sunganaka sho didja yimba efula etena kɛnɛ, lo etena k’ekomelo.
13, 14. Nɛbukandinɛza akinde, ndo jambizambi ya kashi yakɔna yakandalekaka tɛmɔla?
13 Etenyi kɛmɔtshi ka dibuku dia Danyɛlɛ ele prɔfɛsiya yendana la diahɔnelo dia wedja wakayahemɛka andja w’otondo ndo akambo wakasale emboledi awɔ ɛmɔtshi. Ɔmɔtshi a l’atei w’emboledi ɛsɔ kokaka mbelamɛ ɔnɛ ɔndɔshi w’ata wakatonge diolelo dia woke. Oko wakinde ɔna nkumekanga ka Babilɔna lakahombe ndjoyala okitɔ wa she, nde l’alembe ande wakahandjola asɔlayi waki Farawɔ Neko ka l’Edjibito l’osomba wa Karakɛmishɛ. Koko, losango lɔmɔtshi akayotshutshuyaka ɔnaki owandji wa la Babilɔna lakatadjaka etshumba l’ata dia nde tshikɛ tojeneralɛ takinde olimu wa nɛmbia asɔlayi akina wakemɛka ɛtɛ. Lam’akandoke ɔnɛ Nabopolasara wa she ambovɔ, ɔlɔngɔlɔngɔ Nɛbukadinɛza akadjasɛ l’okudi l’ɔnɔnyi wa 624 N.T.D. L’edja k’ɛnɔnyi 43 wakandale lowandji, nde akatonge diolelo dia woke diakɔshi ndo bɛtshi dia nkɛtɛ diakalɔmbwamaka ntondo oma le wodja w’Asuriya ko nde nanula ɛtshi kande ka nkɛtɛ polo la Suriya, la Palɛstinɛ, ndo l’olelo w’Edjibito.
14 Nɛbukadinɛza akalekaka tɛmɔla Maraduku, jambizambi yakahemɛ tshɛ la Babilɔna. Nkumekanga akataka ɔnɛ Maraduku mbakawodjɛka etshumba lo ata ande tshɛ. Lo wodja wa Babilɔna, Nɛbukadinɛza akake ndo akalɛngɛ tɛmpɛlɔ efula ya Maraduku la ya lokema la tozambizambi tokina ta Babilɔna. Ondo kimɛta ka paunyi kakemɛ nkumekanga kɛsɔ ka Babilɔna l’oswe wa Dura, kakasalema dia tɛmɔlaka Maraduku. (Danyele 3:1, 2) Mbokɛmaka nto dia Nɛbukadinɛza akayashaka efula l’alɔhɔ dia nde sala ekongelo k’akambo ande w’ata.
15, 16. Nɛbukandinɛza akandasale lo Babilɔna, ndo kakɔna kakatombe lam’akandamɛ ndjafuna?
15 Lam’akandayoshidiya ekelo ka pele pende diakatatate she mbika dia nyinga Babilɔna, Nɛbukadinɛza akayetɛ osomba ɔsɔ wa nkumekanga oko osomba wahakokaki mbidjama anya pondjo oma le atunyi. Vate Nɛbukadinɛza akasale tojardɛ talɛndalɛnda dia nde ngɛnyangɛnya wadiɛnde l’ose Mediya, lakakombolaka akona la ekonda wa lo wodja ande wa lôtɔ. Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ ɔtɔi ɔmɔtshi a l’atei w’akambo esambele wa diambo wa lo nshi y’edjedja. Nde aketɛ Babilɔna ɔmɔtshi a l’atei w’esomba woleki weke wakadingama la pele lo nshi yakɔ. Nde aki l’ofunu wa mamba l’ɔtɛ w’osomba ɔsɔ waki oko ɛsɛlɔ k’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi.
16 Lushi lɔmɔtshi, Nɛbukadinɛza akafune ate: ‘Ɔnɛ aha Babilɔna ka Woke kakamahike dimamɛ?’ Koko, lo ndjela Danyele 4:30-36, nkumekanga akadjɔ dadi ‘kam’akandatɛkɛtaka.’ Ɛnɔnyi esambele w’etondo nde kokoka nɔmbɔla wodja ndo akalɛka adiyo oko wakatatshi Danyɛlɛ. L’ɔkɔngɔ wa lâsɔ ko vɔ ndjôkaloyɛ diolelo. Onde wɛ mbeyaka kitshimudi ya prɔfɛsiya ya dikambo sɔ? Onde wɛ kokaka nembetshiya woho watokonya ekotshamelo katɔ ka woke polo ndo lo etena k’ekomelo?
Tênde awui amɔtshi wa lo prɔfɛsiya
17. Ngande wakokayɛ nembetshiya dɔ dia prɔfɛsiya diakɛnya Nzambi Nɛbukandinɛza l’ɔnɔnyi wa hende wa diolelo diande oko owandji wa l’andja w’otondo?
17 Kakianɛ, aya sho tɛkɛtaka di’awui amɔtshi wa lo prɔfɛsiya ka lo dibuku dia Danyɛlɛ. L’ɔnɔnyi wa hende wa lowandji la Nɛbukadinɛza oko omboledi w’andja (606 kana 605 N.T.D.), Nzambi akawɛnya dɔ dimɔtshi dia wɔma efula. Lo ndjela Danyele tshapita 2, nde akɛnyi dɔ dia lohingu lɔmɔtshi la woke lele l’ɔtɛ wa paonyi, ntolo la anya wa fɛsa, dikundju la pɛlɔhɛlɔ di’ɔhɔtɛla, ekala wa mbolo ndo ekolo wa mbolo sɔhanyema la diwomba. Tenyi diotshikitanyi dia lohingu lɔsɔ akadialembetshiyaka na?
18. Ɔtɛ, ntolo, l’anya wa paonyi wa lohingu lakandɛnyi lo dɔ ndo dikundju la pɛlɔhɛlɔ di’ɔhɔtɛla akalembetshiyaka na?
18 Omvutshi wa Nzambi akatɛ Nɛbukadinɛza ate: “Khum’ekanga li, . . . we keli ote wa paunyi.” (Danyele 2:37, 38) Nɛbukadinɛza aki ɔtɛ w’ɔlɔndji w’ewandji wakolɛ lo Diolelo dia Woke dia Babilɔna. Diɔ diakayɔkɔshamaka oma le ase Mediya l’ase Pɛrɛsiya, wedja waki oko ntolo la anya wa fɛsa wa lohingu. Oma lâsɔ ko Diolelo dia Woke di’ase Ngirika ndjoya, diɔ mbaki dikundju la pɛlɔhɛlɔ di’ɔhɔtɛla. Ngande wakamɛ wodja ɔsɔ mbahemɛ andja w’otondo na?
19, 20. Alexandre wa Woke akinde, ndo akandasale dia ndjokonya Ngirika wodja woleki wolo l’andja w’otondo?
19 Lo ntambe ka nɛi N.T.D., ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi akakotsha ɔkɛndɛ ɔmɔtshi w’ohomba efula lo ekotshamelo k’etenyi kɛsɔ ka prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ. Nde akotɔ l’ɔnɔnyi wa 356 N.T.D., ndo anto wakayowelɛka ɔnɛ Alexandre wa Woke. L’ɔkɔngɔ wa Filipɛ ka she ndjakema l’ɔnɔnyi wa 336 N.T.D., Alexandre akɔ̂hɛnɛ l’okudi wa Makɛdɔniya, lâsɔ ko nde ele l’ɛnɔnyi 20.
20 L’etatelo ka Ngɔndɔ ka Tanu ɔnɔnyi wa 334 N.T.D., Alexandre akamɛ olimu wa talɔka ata ko tɔsaka bɛtshi dia nkɛtɛ. Nde aki l’asɔlayi wa l’ekolo 30 000 ndo ambahemi a falasa 5 000. Alembe ande kânga mbakiwɔ komonga efula koko wakeyaka ndɔ ta woho w’anyanya. Alexandre akadje otshumba lo ta diande dia ntondo diakandalɔ l’ase Pɛrɛsiya l’Ɔkɛdi wa Granique, lo nɔrdɛ-wɛsta k’Asie Mineure (lɛnɛ elɛwɔ nshi nyɛ ɔnɛ Turquie). L’ɔnɔnyi wa 326 N.T.D., ɔndɔshi ɔsɔ w’ata wahahekɔ akalɛndja ase Pɛrɛsiya ko akatshu polo ndo l’ehotwelo, l’Ɔkɛdi wa Indus, wele lo wodja welɛwɔ nshi nyɛ ɔnɛ Pakistan. Koko wakayɔ̂lɛndja lo ta diande dia komelo lam’akinde la Babilɔna. Lo Ngɔndɔ ka Samalo 13, ɔnɔnyi wa 323 N.T.D., l’ɔkɔngɔ wa nde sɛna ɛnɔnyi 32 eto la ngɔndɔ 8, Alexandre akayɔtɔ l’anya w’otunyi woleki woke w’anto: nyɔi akayowodja otshumba. (1 Koreto 15:55) Oma l’ata wakandalɔ ko mbɔsa bɛtshi dia nkɛtɛ efula, Ngirika akayokomaka wodja wakahemɛ andja w’otondo, ɔnkɔnɛ wakatatshi prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ.
21. Lâdiko wa Diolelo dia Woke di’ase Rɔma, naa diolelo dikina dia woke diaki didjidji dia ekolo wa mbolo wa lohingu lɔsɔ na?
21 Alembetshiya ekolo wa mbolo wa lohingu lɔsɔ la woke na? Vɔ wakalembetshiyaka Rɔma, diolelo diaki oko lowolo, diakawɛdiawɛdia ndo tɛtshatɛtsha Diolelo dia Woke dia Ngirika. Oko wakidiɔ kɔnɛmiyaka Diolelo diaki Nzambi diakasambishaka Yeso Kristo, ase Rɔma wakayodiaka Yeso l’otamba w’asui l’ɔnɔnyi wa 33 T.D. Rɔma akayɔhɛnyahɛnya ndo ambeki wa Yeso l’oyango wa nanya Lokristo la mɛtɛ. Koko, ekolo wa mbolo wa lohingu lakɛnyi Nɛbukadinɛza lo dɔ komonga didjidji dia Diolelo dia Woke dia Rɔma to koko akalembetshiyaka ndo lɔsɔngɔ la pɔlitikɛ lakayotombaka oma lo diolelo sɔ, mbut’ate Grande-Bretagne la États-Unis, wedja waheme andja w’otondo.
22. Ngande watokimanyiya lohingu lɔsɔ dia mɛna ɔnɛ tambɔnyɔngɔmɛ efula l’etena k’ekomelo?
22 Naka sho mbeka awui asɔ dimɛna dimɛna, kete tayɛna dia tambɔnyɔngɔmɛ etale l’etena k’ekomelo, nɛ dia tambeya alembetshiya ekolo wa mbolo ndo wa diwomba dia lohingu lɔsɔ lakɛnama lo dɔ. Mandji mɔtshi ya nshi nyɛ yekɔ oko lowolo kana hiadi, koko kina yekɔ oko diwomba. Kânga mbele mandji y’‘ana w’anto’ oko diwomba diakoka tɛtshatɛtshama esadi eto, mandji yele oko lowolo yakafundamɛ dia tshika anto k’anto mbuta akambo amɔtshi wele lawɔ la ntondo ka mandji yâlama. (Danyele 2:43; Jobo 10:9) Lo mɛtɛ, mandji ya hiadi la anto k’anto hayokoke monga kâmɛ oko wele lowolo la diwomba nto hawokoke sɔhanyema. Koko kem’edja nto, Diolelo diaki Nzambi diayanga komiya andja ɔnɛ wambatɔna l’akambo wa pɔlitikɛ.—Danyele 2:44.
23. Ngande wakokayɛ kɔndɔla dɔ ndo ɛnɛlɔ kakɛnyi Danyɛlɛ l’ɔnɔnyi wa ntondo wa lowandji laki Bɛlɛshaza?
23 Tshapita 7 ya prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ pahanyaka asolo ndo totɛka nto awui wendana l’etena k’ekomelo. Yɔ kɔndɔlaka dikambo dimɔtshi diakatombe l’ɔnɔnyi wa ntondo waki Bɛlɛshaza, nkumekanga ka Babilɔna. Lo nshi yakɔ shɔ yakinde l’ɛnɔnyi 70 Danyɛlɛ akɛnyi ‘dɔ la waɛnɛlɔ wa l’ɔtɛ ande lam’akinde lo tange.’ Waɛnɛlɔ asɔ wakawôkiya wɔma wa mamba. Nde ate: “Lakenyi pepe nyei y’uma l’ulungu yapepa ladiku dia ashi a waki, . . . Nyama nyei ya waki yutshikitanyi yakayatumbaka uma lu ashi.” (Danyele 7:1-8, 15) Ɔsɔ aki nyama ya mamba! Nyama ka ntondo ekɔ kimbwe kele l’ahafu, ka hende fɔnaka la laondo. Oma lâsɔ ko nkɔi kele l’ahafu anɛi la ɛtɛ ɛnɛi ndjoya! Nyama ka nɛi kele la wolo wa mamba kekɔ la akatanga a wanyu wa mbolo la nseke dikumi. Shekeseke mɔtshi yekɔ lo ndjatombe l’atei a nseke yatɔ dikumi. ‘Shekeseke’ yakɔ yekɔ la ‘washo oko w’onto’ ndo ‘onyɔ watɛkɛta akambo wa mamba.’ Nyama shɔ mɛtɛ mpɔi ya mpɔi!
24. Lo ndjela Danyele 7:9-14, Danyɛlɛ akandɛnyi l’olongo ndo kakɔna kakɛnyaka ɛnɛlɔ kɛsɔ?
24 Kakianɛ, waɛnɛlɔ wa Danyɛlɛ wambomɛ tɛkɛta awui weta l’olongo. (Danyele 7:9-14) Nde ambɛna Jehowa Nzambi, ‘Ntango-Andja,’ odjashi la lotombo l’okudi oko Shushi ya lo Tuminadi ta l’olongo. ‘Nunu la nunu wekɔ lo mbokambɛ, ndo miliyɔ nkama memala la ntondo kande.’ Nzambi ambolomboya nyama shɔ, amboyiɛna kɔlɔ ko ambâhɔtɔla lowandji ndo ambodiaka nyama ka nɛi. Wambosha ‘ɔnɛ lɔfɔnyi la ɔna onto’ lowandji la pondjo lâdiko dia ‘anto wa wedja tshɛ, wa waoho tshɛ ndo w’ɛtɛkɛta tshɛ.’ Ɛnɛlɔ kɛsɔ akɛnyaka etena k’ekomelo la wahemelo w’Ɔna onto, mbut’ate Yeso Kristo, l’okudi l’ɔnɔnyi wa 1914.
25, 26. Wembola akɔna wakokaso ndjaoka lam’adiaso dibuku dia Danyɛlɛ, ndo okanda akɔna wakoka tokimanyiya dia kadimola wembola ɛsɔ?
25 Onto tshɛ ladia dibuku dia Danyɛlɛ ayonga mɛtɛ la wembola efula. Ɛnyɛlɔ: nyama nyɛi ya lo Danyɛlɛ tshapita 7 alembetshiyayɔ na? Ngande wakokaso nembetshiya prɔfɛsiya ka Mɛsiya kendana la “bingu akumi esambeli” kofundami lo Danyele 9:24-27 na? Ko kayotota dia Danyele tshapita 11 ndo di’owanu wakatatami l’asa ‘nkumekanga ka ngɛl’a nkushi’ la ‘nkumekanga ka la diko dia kushi’ na? Ko kakɔna kakokaso nongamɛ lo dikambo dia nkumi ya dikanga shɔ nshi nyɛ, lo etena k’ekomelo kɛnɛ na?
26 Eelo, Jehowa akasha ekambi ande w’akitami wele lanɛ la nkɛtɛ yimba dia vɔ shihodia akambo asɔ. Ekambi akɔ mbelɛwɔ lo Danyele tshapita 7:18 ɔnɛ ‘ekilami w’Ɔnɛ Laheme Tshɛ.’ Lâdiko dia lâsɔ, ‘ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ’ ambɔlɔngɔsɔla woho ɔmɔtshi wa sho tshɛ nyomoleka shihodia efundelo w’omvutshi Danyɛlɛ. (Mateu 24:45) Sho kokaka shihodia akambo asɔ lo dibuku di’oyoyo diakatakondja diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ Prêtons attention à la prophétie de Daniel ! (He Dja Yimba lo Prɔfɛsiya ka Danyɛlɛ!) Dibuku sɔ diele la ndjɛkɛ y’akatshi 320 ndo l’alɛdi w’amɛna efula nembetshiyaka etenyi l’etenyi ka lo dibuku dia Danyɛlɛ. Diɔ tɛkɛtaka dia prɔfɛsiya tshɛ kakeketsha mbetawɔ ndo di’ɛkɔndɔ tshɛ wakafunde Danyɛlɛ, omvutshi walangema efula.
Kɛnɛ kalembetshiya mɛtɛ prɔfɛsiya shɔ lo nshi yaso nyɛ
27, 28. (a) Akokaso mbuta lo kɛnɛ kendana l’ekotshamelo ka prɔfɛsiya ya lo dibuku dia Danyɛlɛ? (b) Tekɔ lo sɛna l’etena kakɔna, ndo ahombaso ntsha?
27 Tênde dikambo nɛ di’ohomba efula: Prɔfɛsiya tshɛ ya lo dibuku dia Danyɛlɛ yambokotshama onyake lo towuiwui tɔmɔtshi toto. Ɛnyɛlɔ, tamboshila mɛna woho wele awui w’andja ɔnɛ, awui wolembetshiyami lo didjidji oko ekolo wa lohingu lakɛnama lo dɔ dia lo Danyele tshapita 2. Ehekele k’osongo wa lo Danyele tshapita 4 kakakelekɔma ɔkɔdi lam’akahema Mɛsiya Nkumekanga Yeso Kristo l’okodi l’ɔnɔnyi wa 1914. Oko akadiatatami lo Danyele tshapita 7, l’etena kɛsɔ mbakɔshi Tango-Andja lowandji ko mbisha Ɔna onto.—Danyele 7:13, 14; Mateu 16:27–17:9.
28 Nshi 2 300 ya lo Danyele tshapita 8 la nshi 1 290 ndo nshi 1 335 ya lo tshapita 12 yambetaka tshɛ. Wekelo wa Danyele tshapita 11 mɛnyaka ɔnɛ owanu wa l’asa ‘nkumekanga ka la ngɛl’a nkushi’ la ‘nkumekanga ka la diko dia nkushi’ waya kaa shila. Akambo asɔ tshɛ shikikɛka tolembetelo t’Afundelo tɛnya ɔnɛ tambɔnyɔngɔmɛ etale nshi nyɛ lo etena k’ekomelo. Lo menda dihole dia lânde diele la so l’atei wa tena nɛ diatete, ahombaso ntsha na? Aha onyake, sho pombaka tetemala mpokɛ lotui lo ɔtɛkɛta wa prɔfɛsiya waki Jehowa Nzambi.
Ngande wayoyokadimola?
• Kakɔna kalanga Nzambi anto mbeya lo dikambo dia nshi yaso nyɛ?
• Ngande wakoka dibuku dia Danyɛlɛ keketsha mbetawɔ kaso?
• Ngande waki tenyi dia lohingu lakɛnyi Nɛbukandinɛza lo dɔ, ndo tenyi diakɔ akadialembetshiyaka?
• Akokaso kimɛ lo kɛnɛ kendana l’ekotshamelo ka prɔfɛsiya ya lo dibuku dia Danyɛlɛ?