Lotamanya shishɛka onto nɛmɔ
‘Lam’atoyakaka lotamanya, mbatoyakaka ndo diɔnyɔ; koko lomba latoyalaka kâmɛ la akanga wa ndjâkitshakitsha.’—TUKEDI 11:2.
1, 2. Lotamanya kɛdikɛdi na, ndo lo toho takɔna takonyalɔ onto lo mpokoso?
ƆKƆMIYA waki ose Lɛwi ɔmɔtshi ambôtoma dia tshutshuya lemba l’anto dia tɔmbɔkwɛ ewandji wakasɔnama oma le Jehowa. Ɔnaki owandji ɔmɔtshi lele la nsaki ka lokumu ambodja sheke ya kɔsɔla she lowandji. Nkumekanga kɛmɔtshi kaha la solo dia lotutsha ambɔnyɔla alako w’omvutshi waki Nzambi. Ekɔ dionga dimɔtshi diatanaso le ase Isariyɛlɛ asato asɔ tshɛ, dionga diakɔ ko: Lotamanya.
2 Lotamanya ekɔ dionga dimɔtshi dia l’otema diatelaka anto tshɛ mpokoso ka mamba. (Osambu 19:13) Kanga lotamanya atotshaka akambo paka woho walangande aha la kondja dikimɔ. Mbala efula dionga sɔ konyaka anto lo wâle. Eelo, lotamanya lakakonya nkumi ya dikanga lo elanyelo ndo lakakɔsha waolelo. (Jeremiya 50:29, 31; Danyele 5:20) Ekambi ɛmɔtshi waki Jehowa wakayɔkɔka lo ndjonga ya lotamanya ndo lɔ lakayâkonya l’elanyelo.
3. Ngande wakokaso kondja wetshelo lo kɛnɛ kendana la wâle waya oma lo dionga dia lotamanya?
3 Diɔ diakɔ diata Bible ɔnɛ: ‘Lam’atoyakaka lotamanya, mbatoyakaka ndo diɔnyɔ; kele lomba latongaka kâmɛ l’akanga wa ndjâkitshakitsha.’ (Tukedi 11:2) Bible toshaka bɛnyɛlɔ efula diɛnya mɛtɛ ka yokedi nyɛ. Lo sɛdingola bɛnyɛlɔ dimɔtshi l’atei adiɔ, tayokimanyiyama dia mɛna wâle wayotokomɛ naka sho tamba elelo wakawatodjɛ. Omalɔkɔ, nyɛsɔ tênde nganɛ wele ɔkɔmiya, nsaki ka lokumu, ndo solo di’aha la lotutsha akakonya apami asato wakatashidi l’etatelo ango dia vɔ ndjotsha akambo la lotamanya, ko l’ɔkɔngɔ diko ndjoshisha nɛmɔ diawɔ.
Kɔra—ɔtɔmbɔki wakalole l’ɔkɔmiya
4. (a) Kɔra akinde, ndo lo dikambo diakɔna diakandayatambiya? (b) L’ɛnɔnyi ande wa komelo, naa dikambo dioleki tshɛ kɔlɔ diakahɔhɔla Kɔra?
4 Kɔra aki ose Lɛwi la lo dioho dia Kohata, nde aki ɔna l’enondo laki nyango pami la Mɔsɛ ndo Arɔna. Ondo nde aki la kɔlamelo le Jehowa l’edja k’ɛnɔnyi akumi. Kɔra aki la diɛsɛ dia monga l’atei wa wanɛ wakatenyanya Ndjale ka Beela lo dihindo ndo, ondo ndo nde lawɔ mbaki l’ɔnɔngɔ w’anto wakalongola dui oma le Jehowa dia ndjaka ase Isariyɛlɛ wanɛ wakatɛmɔla yana ya ngɔmbɛ l’Okongo wa Sinai. (Etumbelu 32:26) Koko l’ɔkɔngɔ diko, Kɔra akayonga onto la ntondo l’atei wa wanɛ wakatɔmbɔkwɛ Mɔsɛ nde la Arɔna, ndo dioho dia Rubɛna, Datana, Abiramɛ, la Ɔna, kâmɛ ndo ewandji wa nkumbo 250 w’ase Isariyɛlɛ wakayoyelaka lokolo lande.a Vɔ wakatɛ Mɔsɛ nde la Arɔna vate: “Ambukuka! ne dia ului tshe w’antu waya ekila. Ndu [Jehowa] eko l’atei awo. Okoko wana wayambiyanyu ladiku di’ului wa [Jehowa]?”—Walelu 16:1-3.
5, 6. (a) Bonde kakatɔmbɔkwɛ Kɔra Mɔsɛ nde la Arɔna? (b) Lande na kakokaso mbuta ɔnɛ Kɔra kɔmbɔsaka dihole diaki lande l’ɔlɔngɔswamelo waki Nzambi la nɛmɔ?
5 Lande na kakayɔtɔmbɔkɔka Kɔra l’ɔkɔngɔ wa nde tshikala la kɔlamelo ɛnɔnyi efula? Lo mɛtɛ, Mɔsɛ kɔnɔmbɔlaka ase Isariyɛlɛ la ngala kana mbahɛnyɔla, nɛ dia nde aki “kanga memakana ka wulu, ndeka antu tshe wa la kete.” (Walelu 12:3) Koko, mɛnamaka dia Kɔra akakɔmiyaka Mɔsɛ la Arɔna ndo akawaokaka dukuduku l’otema nɛ dia lokumu lawɔ, ndo kɛsɔ akayokonyaka dia mbuta wotata ɔnɛ Mɔsɛ l’Arɔna wamboyadiya vamɛmɛ la lokaki lâdiko w’etshumanelo k’otondo.—Osambu 106:16.
6 Okakatanu ɔmɔtshi waki la Kɔra aki ondo woho wakinde kɔngɛnangɛnaka waɛsɛ waki lande l’ɔlɔngɔswamelo waki Nzambi. Lo mbuta mɛtɛ, ase Lɛwi wa lo dioho dia Kohata komonga ɛlɔmbɛdi, koko vɔ waki embetsha w’Ɛlɛmbɛ waki Nzambi. Ndo vɔ lawɔ mbakatɛmbaka diangɔ dia lo tabɛrnakɛlɛ etena kakadiahombamaka mɛmbama. Ɔsɔ komonga ɔkɛndɛ wa tshitshɛ, nɛ dia diangɔ di’ekila sɔ diakahombaka mɛmbama paka oma le anto wele l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi ndo wele la lɔkɛwɔ la pudipudi. (Isaya 52:11) Ɔnkɔnɛ, lam’akakakatana Mɔsɛ nde la Kɔra, Mɔsɛ akawombola ate, onde wɛ mbɔsaka ɔkɛndɛ wakiyɛ oko dikambo dia tshitshɛ mbôyoyanga ndo olimu w’ɔlɔmbɛdi? (Walelu 16:9, 10) Kɔra koshihodia dia nɛmɔ dioleki woke ele kambɛ Jehowa la kɔlamelo tshɛ lo ndjela tɛdikɔ tande, koko aha lo monga l’ɔkɛndɛ kana la dihole dimɔtshi dia lânde.—Osambu 84:10.
7. (a) Mɔsɛ akandatshe la Kɔra nde l’anto ande? (b) Mpokoso kakɔna kakayokomɛka Kɔra oma l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ ande?
7 Mɔsɛ akelɛ Kɔra l’anto wakinde dia vɔ tshumana la wedi a pindju lo ɛtɛmwɛlɔ ka dipɛma, ndo akawatɛ dia vɔ ndja la mposo yawɔ ya dja ndo la tshɔ. Kɔra nde l’anto wakinde komonga la lotshungɔ la tshumba tshɔ, nɛ dia vɔ komonga ɛlɔmbɛdi. Lâsɔ naka vɔ mbetawɔ dia ndja la mposo ya dja ndo la tshɔ, kete dikambo sɔ diayɛnya hwe ɔnɛ kânga l’ɔkɔngɔ wa vɔ kanyiya dikambo sɔ otsho w’otondo, anto asɔ wekɔ lo tetemala la fɔnya ɔnɛ vɔ wekɔ lo lotshungɔ la ntsha akambo oko ɛlɔmbɛdi. Lam’akawaye la wedi a pindju, Jehowa mɛtɛ akɛnya nkɛlɛ kande. Lo kɛnɛ kendana la dioho dia Rubɛna, ‘nkɛtɛ yakafola onyɔ atɔ ko mbamɛna epiko.’ Wanɛ wakatshikala, mbidja ndo Kɔra, wakatshumbama la dja y’oma le Nzambi. (Euhwelu k’Elembe 11:6; Walelu 16:16-35; 26:10) Lotamanya laki Kɔra lakayokonyaka lo shisha nɛmɔ lo yoho yoleki tshɛ mbut’ate, Nzambi akayowokaka ɔkɔngɔ!
Toshike ekolo la ntondo ka ‘yimba y’ɔkɔmiya’
8. Ngande wakoka ‘yimba y’ɔkɔmiya’ mɛnama l’atei w’Akristo?
8 Ɔkɔndɔ waki Kɔra wekɔ lo têwola. Lam’ele ‘yimba y’ɔkɔmiya’ yekɔ le onto tshɛ lele kema kokele, yɔ kokaka mɛnama kânga l’atei w’etshumanelo k’Akristo. (Jakoba 4:5) Oko ɛnyɛlɔ, sho kokaka monga lo dihole dimɔtshi dia lokumu. Koko l’ɛnyɛlɔ kaki Kɔra, sho kokaka ndjɔkɔmiya wanɛ wele la waɛsɛ wakombolaso. Kana sho kokaka ndjokoma oko Okristo wa lo ntambe ka ntondo wakawelɛka Diɔtɛrɛfɛ. Nde aki la diɔnyɔ di’efula lo kɛnɛ kendana la lowandji laki l’apɔstɔlɔ, ondo nɛ dia nde akalangaka monga l’ɛkɛndɛ. Diɔ diakɔ diakafunde Joani ate Diɔtɛrɛfɛ ‘atolangaka monga lo dihole dia ntondo.’—3 Joani 9.
9. (a) Naa dionga diendana l’ɛkɛndɛ wa l’atei w’etshumanelo diahombaso mbewɔ? (b) Naa yoho y’ɔlɔlɔ yahombaso mbɔsa dihole diele laso l’ɔlɔngɔswamelo waki Nzambi?
9 Lo mɛtɛ, kema kɔlɔ le Okristo wa pami dia nyanga woho wa kondja ɛkɛndɛ l’atei w’etshumanelo. Paulo akakeketshaka anto dia vɔ nyanga ɛkɛndɛ. (1 Timote 3:1) Koko, tat’ɔsake waɛsɛ w’olimu oko pɛtɛ mɔtshi yashawɔ anto, yele naka tamboyikondja kete lâsɔ sho taya lâdiko di’anto akina. Tohɔ dia Yeso akate ate: “One lalanga monga woke l’atei anyu, dieli la ndi dia ndjala ukambi anyu. One lalanga ndjala la ntundu kanyu, dieli la ndi dia ndjala fumbi kanyu.” (Mateu 20:26, 27) Mbokɛmaka hwe dia bu dimɛna kɔmiya wanɛ wele l’ɛkɛndɛ wa weke, watekana oko kɛnɛmɔ kele laso la ntondo ka Jehowa nemanɛka la ‘dihole’ diele laso l’atei w’ɔlɔngɔswamelo ande. Yeso akate ate: ‘Nyu tshɛ nyekɔ anto l’ɔnango.’ (Mateu 23:8) Eelo, oyadi opandjudi kana ombatshi mboka, onto lêke kabatizama kana lambobatizama ndeko aha nɛ mbeso, teye dia wanɛ tshɛ wakambɛ Jehowa l’anima awɔ tshɛ, wekɔ la dihole dia nɛmɔ l’atei w’ɔlɔngɔswamelo ande. (Luka 10:27; 12:6, 7; Ngalatiya 3:28; Heberu 6:10) Ekɔ mɛtɛ diɛsɛ dia sho kamba dihɛka lo dihɛka kâmɛ la miliyɔ y’anto wasala tshɛ dia kitanyiya dako nɛ dia lo Bible diata ɔnɛ: ‘Nyoyalɔtsha la ndjâkitshakitsha lam’asanyu.’—1 Petero 5:5.
Abisalɔma—ɔnɛ lakayangaka lokumu lo okadi
10. Abisalɔma akinde, ndo ngande wakandakesaka wanɛ wakayaka le nkumekanga dia ndjasambwɛ enongo awɔ?
10 Lɔkɛwɔ laki la Abisalɔma, ɔna la sato laki Nkumekanga Davidi toshaka wetshelo ɔmɔtshi lo kɛnɛ kendana la nsaki ka lokumu. Kanga okadi ɔsɔ akahembaka dia mbekola wanɛ wakayaka le nkumekanga dia nde ndjâsambwɛ akambo awɔ. Ntondotondo, nde akâkesaka ɔnɛ Davidi hadje yimba l’ehomba awɔ. Oma lâsɔ, nde akatokoyemɛ akambo wa lokeso, ko tondja kɛnɛ tshɛ kaki l’otema ande. Abisalɔma akataka la dui di’ɔsɛngɔsɛngɔ ate: “Utunduyala wambumbete usambudi wa kete nye, tshiki dimi lutusambulaka akambu wa untu tshe laya le mi la sambu k’ololo!” Abisalɔma aki mɛtɛ la lokeso lotokomɛ tshɛ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Okone lam’akayakaka untu dia ndjûkusamela la ntundu kandi, ndi akasimbula lunya, akukimela, akûkhumbatela. Osoku mbakatshelaka Abisaloma asi Isariyele tshe wakayakaka le khum’ekanga l’elumbwelu.” Etombelo akɔna wakandakondja na? ‘Abisalɔma akave, mbut’ate akengesola etema w’ase Isariyɛlɛ.’—2 Samuele 15:1-6.
11. Ngande wakahembe Abisalɔma dia kɔsɔla Davidi lowandji?
11 Abisalɔma akayashikikɛ dia kɔsɔla she lowandji. Ɛnɔnyi etanu la ntondo, nde akadiakisha Aminɔna, ɔnaki Davidi l’enondo l’ɔtɛ wa Tamara ka kadiyɛnde. (2 Samuele 13:28, 29) Koko polo ndo lâsɔ ondo ko asolo waki Abisalɔma wakahema paka dia mbɔsa lowandji, diakɔ diakandɔshi nyɔi kaki Aminɔna oko yoho mɔtshi ya mbonyɛ otunyi wotoyɔsɛmanɛ la nde.b Etena tshɛ kakandɛnaka ɔnɛ anto wambowɛkama, Abisalɔma akatasɛmɛsɛmɛka. Nde akatumi dui dia vɔ pandjola lokumu lo wodja w’otondo ɔnɛ nde aya nkumekanga.—2 Samuele 15:10.
12. Lembetshiya nganɛ wele lotamanya laki Abisalɔma akoshishɛ nɛmɔ kana mbokonya lo diɔnyɔ.
12 Lo etena kɛmɔtshi, Abisalɔma aki la lokumu efula, dikambo dia “sheki yakayala wulu, ne dia antu efula wakatakolamelaka mbekama Abisaloma.” L’edjedja ka wonya, Nkumekanga Davidi akahombe paka ndawɔ woho wa kokɛ lɔsɛnɔ lande. (2 Samuele 15:12-17) Kombet’edja, oyango waki Abisalɔma wa nyanga dia kɔsɔla she lowandji wakayokomɛka etena kakayôdiaka Jɔaba nyɔi k’omamandji, ndo kakawakadja odio ande lo difuku dia woke, ko mbofɛ l’ave. Ohokanyiya yema, pami kɛsɔ kaki la nsaki ka lokumu kakalangaka monga nkumekanga, kokundɛma kânga la yema ya kɛnɛmɔ tshitshɛ!c Aha la tamu, lotamanya laki l’Abisalɔma akayoshishɛka nɛmɔ diande.—2 Samuele 18:9-17.
Tewɔ yimba ya lotamanya
13. Ngande wakoka yimba ya nsaki ka lokumu tatɛ sɔnga edio l’otema w’Okristo?
13 Lokumu laki la Abisalɔma ndo woho wakandayɔkɔka toshaka wetshelo. L’andj’ɔnɛ watsha anto akambo paka oko walangawɔ, anto wekɔ la mbekelo ka sɛmɔyaka ewandji awɔ kana mbakɔmbɛkɔmbɛ, l’oyango wa vɔ kondja olimu kana waɛsɛ ɛmɔtshi oma le wɔ. L’etena kakɔ kâmɛ, wanɛ wasɛmɔya anto kokaka ndo vɔ lawɔ funɛ wanɛ wele l’ɛse kawɔ la elongmelo ka anto asɔ mbaɛkama kana mbasukɛ. Naka hatendji ɔlɔlɔ, kete yimba ya ngasɔ ya nsaki ka lokumu kokaka ndjoka edio l’etema aso. Ondo dikambo sɔ diakakomɛ Akristo amɔtshi wa lo ntambe ka ntondo, ndo diɔ mbakayotshutshuyaka apɔstɔlɔ dia ndaka anto dia vɔ mbewɔ weho w’anto wa ngasɔ.—Ngalatiya 4:17; 3 Joani 9, 10.
14. Lande na kahombaso tona nsaki ka lokumu, ndo yimba ya ndjâtombola?
14 Wanɛ wayadiya l’oyango wa ‘nyanga lotombo lawɔ hita,’ kema la dihole l’ɔlɔngɔswamelo waki Jehowa. (Tukedi 25:27) Ndo nto, Bible tewolaka ɔnɛ: ‘Jehowa ayohembola ɛlɔmɔ tshɛ wele la lowando la lokeso, la lolimi latotaka akambo wa ndjasɛma.’ (Osambu 12:3) Abisalɔma aki l’ɛlɔmɔ wa lokeso. Nde akatondjɛ anto wakandalangaka vɔ mbɛkɛ etema le nde awui wa mpɛ, kɛsɔ tshɛ ele nɛ dia nde aki la mposa ka lowandji. Otshikitanyi la nde, sho tekɔ la diɛsɛ dia woke dia monga l’atei wa nkumbo k’anto l’ɔnango wanɛ wayela dako nɛ diaki Paulo diata ate: “Tanyutshaki dikambu la utshanu kana la ndjatumbula, keli la ndjâkitshakitsha ka yimba. Untu l’untu [ɔshi] ati: Ukina kundeki ololo.”—Filipi 2:3.
Saulo—nkumekanga kaha la solo dia lotutsha
15. Ngande wakɛnya Saulo etena kɛmɔtshi dia nde ekɔ la ndjâkitshakitsha?
15 L’etena kɛmɔtshi, Saulo ɔnɛ lakayokomaka nkumekanga k’Isariyɛlɛ aki la ndjâkitshakitsha. Oko ɛnyɛlɔ, tênde kɛnɛ kakatombe lo nshi yakinde êke dikɛnda. Lam’akatɛkɛta Samuɛlɛ, omvutshi waki Nzambi dimɛna lo lokombo lande, Saulo akakadimola la ndjâkitshakitsha tshɛ ate: “Aha usi Bendjamina kemi, diuhu diuleki wauhu tshe wa Isariyele tshitshe? Ndu khumbu kami haleki khumbu tshe ya diuhu dia Bendjamina tshitshe uka? Ukundi amvutelaye osoku?”—1 Samuele 9:21.
16. Lo yoho yakɔna yakɛnya Saulo dia nde bu la solo dia lotutsha?
16 Koko, l’ɔkɔngɔ diko, Saulo akayoshishaka ndjâkitshakitsha kande. Lam’akaye ase Filistiya dia ndjɔ̂lɔsha, nde akalawɔ otsha la Ngilingalɛ, lɛnɛ akandahombe tokonga Samuɛlɛ dia nde ndjɔsɛngɛsɛngɛ Nzambi lo mbolambola elambo. Lam’ele Samuɛlɛ kondja lo wonya wakandate, la lotamanya tshɛ Saulo akalambola olambo wa lotshumba ndamɛ. Nde ashidiya tshumba nganɛ ko Samuɛlɛ ambokoma. Samuɛlɛ akawombola ate: ‘Kakɔna kamboyosala kɛnɛ na?’ Saulo akokaloya dui ate: “Dimi lakenyi nti: Antu wambudiangana etali uma le mi, la we kundja l’etena kakayasonola . . . diako diakamadiaki olembe, mbakamalambudi ulambu wa lutshumba one.”—1 Samuele 13:8-12.
17. (a) Ngande wakokande mɛnama ntondo diele oko kɛnɛ kakatshe Saulo komonga kɔlɔ? (b) Lande na kakânya Jehowa Saulo oma lo solo diande di’aha la lotutsha?
17 Mɛnamaka ntondo di’oko kɛnɛ kakatshe Saulo komonga kɔlɔ. Nɛ dia, ekambi waki Nzambi ‘wakɛnyi vate diakiso amboshila,’ ‘wakadingama djɔ’ ndo wakasakaka lokomba dikambo waki l’okananu, hawoyeya ka sala. (1 Samuele 13:6, 7) Lo mɛtɛ, kema kɔlɔ mbɔsa yɛdikɔ dia nɔngɔsɔla dikambo dimɔtshi lo etena kakoka.d Koko, teye dia Jehowa kokaka mɛna akambo wele l’etei k’etema wakiso ndo mɛna nsaki yaso y’oma k’ɛse otema. (1 Samuele 16:7) Koko, ondo nde akɛnyi akambo amɔtshi lo kɛnɛ kendana la Saulo wele Bible hâkɛnɛmɔla. Oko ɛnyɛlɔ, ondo Jehowa akɛnyi dia solo diele kema la lotutsha diaki la Saulo diakaye oma lo yimba ya lotamanya. Ondo Saulo akomala efula nɛ dia nde, ɔnɛ laki nkumekanga k’Isariyɛlɛ w’otondo, ko okonga osombe w’onto, ɔprɔfɛta wotshimbotshimbo! Lo weho akɔ tshɛ, Saulo akafɔnya dia lam’ele Samuɛlɛ akatshimbatshimbaka, lâsɔ nde aki la lotshungɔ la sala dikambo sɔ ndamɛ ndo mɔnyɔla alako kana ɛlɛmbɛ wakawawosha. Kakɔna kakayotombaka na? Samuɛlɛ kɔngɛnangɛna yɛdikɔ yaki Saulo shɔ. Lo wedi okina, nde akahangwɛ Saulo la nkɛlɛ tshɛ ate: ‘Diolelo diakiyɛ hatolomba . . . nɛ dia wɛ hakitanyiyisha kɛnɛ kakakotɛ Jehowa.’ (1 Samuele 13:13, 14) Tamboka nto dia lotamanya shishɛka onto nɛmɔ.
Toyalame di’aha monga la solo diele bu la lotutsha
18, 19. (a) Kɔndɔla nganɛ wakoka solo di’aha la lotutsha ndjokonya ekambi waki Nzambi wa nshi nyɛ lo sala akambo la lotamanya. (b) Kakɔna kahombaso mbohɔka lo kɛnɛ kendana la yoho yakɛndakɛnda etshumanelo k’Akristo?
18 Ɔkɔndɔ wendana la tshelo ya lotamanya yaki Saulo wakafundama l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi dia wahɔ wakiso. (1 Koreto 10:11) Lam’ele anangɛso kema kokele, akambo amɔtshi wasalawɔ kokaka tohindja asolo kana totsha nkɛlɛ esadi eto. Oko Saulo, sho mbeyaka ndjoshisha solo dia lotutsha, lo fɔnya ɔnɛ di’akambo mbeta dimɛna, sho pombaka mbashidiya shamɛ. Oko ɛnyɛlɔ, ohɔsa dia ɔnangɛso ɔmɔtshi ekɔ l’akoka amɔtshi wolekinde anto akina lo kɛnɛ kendana la konge kana nɔmbɔla akambo amɔtshi. Nde ekɔ l’osasɔki, ndo mbeyaka etshikitanu tshɛ wendana la woho wa sala ekongelo k’akambo wa l’etshumanelo, kana ekɔ la losha la mbeya tɛkɛta ndo ndakanya. Koko, l’etena kakɔ kâmɛ, nde mɛnaka di’anto akina bu l’akoka wɛdimi la wande ndo vɔ wekɔ etale dia monga l’akoka walangande vɔ monga lawɔ. Onde dikambo sɔ koka mbotshutshuya di’aha nde monga la solo dia lotutsha? Onde lâsɔ nde pombaka mɔnyɔla anango, ondo lo mbuta ɔnɛ ndoko di’ɔlɔ diakoka ntshama naka nde bu lawɔ ndo ɔnɛ naka nde hadjisha lonya, kete etshumanelo kayɔkɔ? Ɔsɔ ekɔ dionga dia lotamanya!
19 Kakɔna kakimanyiya mɛtɛ dia etshumanelo k’Akristo monga kâmɛ na? Onde diewo dia kongɛ kana nɔmbɔla akambo? wolo wa ntsha akambo? ewo k’efula? Lo mɛtɛ, akambo asɔ tshɛ wekɔ ohomba di’etshumanelo kɛndakɛnda dimɛna. (1 Koreto 14:40; Filipi 3:16; 2 Petero 3:18) Koko, Yeso akate di’ambeki ande wayeyama ntondo oma lo ngandji kawɔ. (Joani 13:35) Diɔ diakɔ diele dikumanyi di’ɔlɔlɔ, kânga mbeyawɔ ɔnɛ pombaka mbidjaka akambo l’ɔnɔngɔ, vɔ mbeyaka ɔnɛ etshumanelo bu oko atshunda w’ase okanda wele l’ohomba w’ɔnɔmbɔdi w’awui wolo wolo; koko tɔ kengama l’ɛkɔkɔ wele l’ohomba w’ekokelo ka la ngandji. (Isaya 32:1, 2; 40:11) Naka la lotamanya tshɛ sho mɔnyɔla awui asɔ, kete tayotondjaka ewanu mbala la mbala. Lo wedi okina, wɔladi mongaka naka sho mbidja akambo l’ɔnɔngɔ oko walanga Nzambi.—1 Koreto 14:33; Ngalatiya 6:16.
20. Kakɔna kayotɛna lo sawo diayela?
20 Ɛkɔndɔ wa lo Bible wendana la Kɔra, Abisalɔma, ndo la Saulo mɛnyaka hwe dia lotamanya shishɛka onto nɛmɔ kana konyaka onto lo diɔnyɔ, oko wotamidiɔ lo Tukedi 11:2. Koko divɛsa diakɔ diamɛ sɔ mbutaka nto ɔnɛ: ‘Lomba latoyalaka kâmɛ l’akanga wa ndjâkitshakitsha.’ Ko ndjâkitshakitsha kɛdikɛdi na? Naa bɛnyɛlɔ di’oma lo Bible diakoka tokimanyiya dia kɛnɛmɔla dionga sɔ, ndo ngande wakokaso monga la ndjâkitshakitsha ɛlɔ kɛnɛ? Wembola ɛsɔ mbayotɔsɛdingola lo sawo diayela.
[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]
a Lam’ele Rubɛna aki ɔnaki Jakɔba l’enondo, anande wanɛ wakanganyiyama oma le Kɔra dia tɔmbɔkɔ wakokaka Mɔsɛ nkɛlɛ, ɔnɛ laki ɔmɔtshi la lo dioho dia Lɛwi, ɔnɛ laki la lowandji lâdiko diawɔ.
b Hawɔtɛkɛta dia Shileabɛ, ɔnaki Davidi la hende l’ɔkɔngɔ wa eotwelo kande. Ondo mbala mɔtshi nde akavu la ntondo ka Abisalɔma tɔmbɔkɔ.
c Lo nshi yakafundamaka Bible, okundelo wa demba di’onto lambovɔ aki dikambo di’ohomba efula. Koko aki kandji efula naka onto hakundɛmi ndo dikambo sɔ akɛnyaka dia Nzambi akoke onto akɔ ɔkɔngɔ.—Jeremiya 25:32, 33.
d Oko ɛnyɛlɔ, Finehasi akɔshi yɛdikɔ esadi esadi dia ndjaka nunu akumi di’ase Isariyɛlɛ, ndo Davidi akakeketsha anto wakinde waki la ndjala dia ndɛ kâmɛ la nde mapa wa lo ‘luudu la Nzambi.’ L’atei wa ditshelo sɔ, ndoko ɔtɔi wakɔshi Nzambi ɔnɛ diakasalema la lotamanya.—Mateu 12:2-4; Walelu 25:7-9; 1 Samuele 21:1-6.
Onde wɛ akohɔ?
• Lotamanya kɛdikɛdi na?
• Ngande wele ɔkɔmiya akayokonya Kɔra dia sala akambo la lotamanya?
• Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɔkɔndɔ waki Abisalɔma ɔnɛ laki la nsaki ka lokumu?
• Ngande wakokaso mbewɔ solo di’aha la lotutsha diaki la Saulo?
[Osato wa lo lɛkɛ 24]
Saulo akayoshisha solo dia lotutsha ko akayotsha akambo la lotamanya.