Kanyi yaki Nzambi lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ la pudipudi
“Dimi, Jehowa, lekɔ Nzambi kayɛ, Ɔnɛ latoketshaka dia wahɔ wakiyɛ wɛmɛ, ndo latokɛnyaka mboka kahombayɛ kɛndakɛnda.”—ISAYA 48:17, NW.
1, 2. (a) Anto efula ngande wɔsawɔ awui wa dieyanelo? (b) Kanyi yakɔna yele l’Akristo lo kɛnɛ kendana l’awui wa dieyanelo?
ƐLƆ kɛnɛ, l’ahole efula wa lanɛ la nkɛtɛ, anto wɔsaka dia monga la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ ekɔ dikambo diahomba onto ndamɛ mbɔsa yɛdikɔ. Anto wɔsaka dieyanelo oko yoho mɔtshi yakokawɔ mɛnyanya ngandji, ndo oko dikambo diakokawɔ sala wonya tshɛ walangawɔ, koko aha oko dikambo diahomba pembetɛ paka lam’asa wanɛ wotshukanyi. Vɔ fɔnyaka ɔnɛ naka dikambo diakɔ hadiotshɛ ndoko onto kɔlɔ, kete ndoko kɔlɔ onto monga la woho wa lɔkɛwɔ lalangande. Vɔ kanyiyaka ɔnɛ, ndoko onto lahomba nomboshama l’akambo wendana la lɔkɛwɔ, djekoleko l’akambo wendana la dieyanelo.
2 Wanɛ wambeya Jehowa wekɔ la kanyi yotshikitanyi lo akambo asɔ. Vɔ ngɛnangɛnaka ɛlɔmbwɛlɔ k’Afundelo nɛ dia vɔ mbokaka Jehowa ngandji ndo nangaka mbɔngɛnyangɛnya. Vɔ mbetawɔka dia Jehowa mbaokaka ngandji ndo mbashaka ɛlɔmbwɛlɔ dikambo di’ɔlɔlɔ wakiwɔ, ɛlɔmbwɛlɔ kayowaela mɛtɛ wahɔ ndo mbasha ɔngɛnɔngɛnɔ. (Isaya 48:17) Lam’ele Nzambi mbele Kiɔkɔ ya lɔsɛnɔ, lâsɔ ekɔ dikambo dia lomba dia vɔ mendɛ le nde dia kondja ɛlɔmbwɛlɔ lo yoho yahombawɔ kamba l’alemba wakiwɔ, djekoleko lo dikambo dia dieyanelo diokakatanyi la mbisha anto akina lɔsɛnɔ oma lo diwotshi.
Woshasha w’oma le otungi wa ngandji
3. Kakɔna kakawetsha anto efula wa lo Lokristokristo lo kɛnɛ kendana l’awui wa dieyanelo, ndo ngande wakokaso mbɛdika dikambo sɔ la kɛnɛ ketsha Bible?
3 Otshikitanyi l’andja wa nshi nyɛ ɔnɛ, ase Lokristokristo amɔtshi wekɔ lo mbetsha anto ɔnɛ dieyanelo ekɔ dikambo dia sɔnyi, dia pɛkato, ndo ɔnɛ ‘pɛkato kakasalema l’etatelo’ l’ekambɔ k’Ɛdɛna aki woho wakayɔkɔshaka Eva Adama l’awui wa dieyanelo. Kanyi ya woh’ɔsɔ tshikitana la kɛnɛ kata Afundelo. Lam’atɛkɛta Bible dikambo dia pami la womoto la ntondo, tɔ mbaetaka ate ‘pami la wadiɛnde.’ (Etatelu 2:25) Nzambi akawatɛ dia monga l’ana, lo mbuta ɔnɛ: “Nyuyali la diwutshi, nyufulaneli, nyuludia kete.” (Etatelu 1:28) Hakoke mbokɛma dia Nzambi shila mbidjangɛ Adama la Eva dia mbota ana ko l’ɔkɔngɔ diko nde ndjowasha dilanya ɔnɛ lengole nyu kambokotsha ɛtɛkɛta ɛsɔ wakandawatɛ ndamɛ.—Osambu 19:8.
4. Bonde kakasha Nzambi anto akoka wa diwotshi?
4 Lo didjango sɔ diakawasha ambutshi aso wa ntondo, didjango diakawayoshaka ndo Nɔa l’anande, sho mɛnaka oyango wa woke wa dieyanelo dia l’asa pami la womoto, oyango akɔ ko: mbota ana. (Etatelu 9:1) Koko, Ɔtɛkɛta waki Nzambi mɛnyaka di’ekambi wakinde wambotshukana hawokoke pembetshiya awui wa dieyanelo paka lo kanyi ya mbota ana tsho. Dieyanelo kokaka nto kotsha ehomba ɛnɛ wendana la ngandji, ehomba wa l’emunyi ndo monga kiɔkɔ y’ɔngɛnɔngɛnɔ le atshukanyi. Le wɔ, ɔsɔ ekɔ yoho ya vɔ mɛnyanya ngandji k’efula lam’asawɔ.—Etatelu 26:8, 9; Tukedi 5:18, 19; 1 Koreto 7:3-5.
Ɛlɛmbɛ waki Nzambi
5. Nzambi akandasekɛ anto lo kɛnɛ kendana l’awui wa dieyanelo?
5 Kânga mbele dieyanelo ekɔ woshasha w’oma le Nzambi, diɔ hadiohombe salema aha la elelo. Dikambo sɔ mendanaka ndo l’anto wambotshukana. (Efeso 5:28-30; 1 Petero 3:1, 7) Dieyanelo hadietawɔma le wanɛ wahatatshukana. Bible nembetshiyaka dikambo sɔ dimɛna dimɛna. L’Ɛlɛmbɛ wakasha Nzambi wodja w’Isariyɛlɛ, nde akate ate: “Tunanaki luseka.” (Etumbelu 20:14) L’ɔkɔngɔ diko, Yeso akayodjaka ndo “munanyi” ‘loseka’ la “tukanyi ta kolo” taya oma l’otema ndo tadja onto mindo. (Mako 7:21, 22) Ɔpɔstɔlɔ Paulo akatshutshuyama la nyuma k’ekila dia ndaka Akristo wa la Kɔrɛtɔ ɔnɛ: “Nyulawo munanyi.” (1 Koreto 6:18) Ndo lo mukanda wakandatomɛ ase Hɛbɛru, Paulo akafunde ate: “Diwala dialemiami le antu tshe, dia antu tawunanaki, ne dia [Nzambi] ayulumbuya akanga a munanyi la luseka.”—Heberu 13:4.
6. Lo Bible, tshɛkɛta “munanyi” alembetshiyayɔ?
6 Kakɔna kalembetshiya tshɛkɛta “munanyi”? Yɔ ndja oma lo tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ por·neiʹa, tshɛkɛta yakamba la wɔ mbala efula dia nembetshiya dieyanelo dia lam’asa anto wahatatshukana. (1 Koreto 6:9) L’ahole akina, ɛnyɛlɔ oko lo Mateu 5:32 ndo lo Mateu 19:9, tshɛkɛta shɔ yekɔ la dilembetshiyelo efula ndo yɔ mendanaka nto la loseka, la dieyanelo dia lam’asa wanɛ wotɔ, ndo la dieyanelo dia lam’asa onto la nyama. Totshelo tokina tendana l’awui wa dieyanelo wa lam’asa anto wahatatshukana, ɛnyɛlɔ oko, tshelo ya mbeyana l’onto oma l’onyɔ kana oma l’odingi ndo ɔkɛnyɛlɔ wa la tenyi diakana dia demba dia diwotshi, kokaka mbelamɛ nto por·neiʹa. Ɔtɛkɛta waki Nzambi hetawɔ weho wa ditshelo sɔ tshɛ kânga yema.—Akambu w’Asi Lewi 20:10, 13, 15, 16; Romo 1:24, 26, 27, 32.a
Wahɔ wakondjaso oma l’ɛlɛmbɛ waki Nzambi wendana la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ
7. Ɛlɔlɔ akɔna wakondjaso lo nama lɔkɛwɔ la pudipudi?
7 Kitanyiya ɔlɛmbɛ waki Jehowa wendana l’awui wa dieyanelo kokaka monga dui dia wolo le anto anɛ wele kema kokele. Maimonides, filozofɛ kɛmɔtshi ka lokumu k’ose Juda ka lo ntambe ka 12, akafunde ate: “Lo Tɔrɔa [mbut’ate l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ], ndoko ɔlɛmbɛ woleki wolo kitanyiya oko ɔlɛmbɛ wasekɛ dieyanelo ndo awui wa mindo wa dieyanelo.” Koko, naka sho kitanyiya ɛlɛmbɛ waki Nzambi, kete tayokondja ɛtshɔkɔ efula. (Isaya 48:18) Oko ɛnyɛlɔ, kitanyiya ɛlɛmbɛ lo dikambo nɛ tokimanyiyaka dia ndjâkokɛ oma lo hemɔ yasambemɛ oma l’awui wa dieyanelo, yele mɔtshi l’atei ayɔ bu l’okanga ndo kokaka ndjaka onto.b Sho kokamɛka nto oma lo waemi wa l’andja wa diwala. Kamba la lomba l’oma le Nzambi tokimanyiyaka nto dia monga la nkum’otema ka pudipudi. Naka sho sala ngasɔ, kete tayoyasha nɛmɔ ndo tayokoka nɛmiyama oma le anto akina, mbidja ndo ewotɔ aso, wadi kana omɛso, anaso, ndo anangɛso l’akadiyɛso w’Akristo. Kamba la lomba l’oma le Nzambi tokimanyiyaka nto dia monga la demba dia dimɛna, ndo la dionga di’ɔlɔlɔ l’awui wendana la dieyanelo, dionga diayotosha ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala. Okristo ɔmɔtshi wa womoto akafunde ate: “Akambo wa mɛtɛ wa l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi mbele ekokelo koleki tshɛ. Dimi lekɔ lo kongɛ lushi layomotshukama, ndo lushi lakɔ, dimi layotɛ Okristo wa pami wayotshuka l’ofunu tshɛ nte dimi leke emuma.”
8. Lo toho takɔna takoka lɔkɛwɔ laso la pudipudi tɔla ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi otsha la ntondo?
8 Lɔkɛwɔ laso la pudipudi, kokaka tokimanyiya efula dia minya tokanyi ta kɔlɔ tele l’anto lo kɛnɛ kendana l’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi ndo kotola anto oya le Nzambi kɛnɛ katɛmɔlaso. Ɔpɔstɔlɔ Petero akafunde ate: “Nyuyali la ditshelu di’ololo l’atei w’asi wedja. Okone, naka wambunyosongwela vati: Nyu nyeko atshi wa kolo, naka vo wayena etsha anyu w’ololo, ku vo wayutumbula [Nzambi], lu lushi layundâkendela.” (1 Petero 2:12) Oyadi kânga wanɛ wahakambɛ Jehowa hawetawɔ kana hawɔngɛnangɛna lɔkɛwɔ laso la pudipudi, sho kokaka ndjashikikɛ dia Shɛso lele l’olongo, mbetawɔka lɔkɛwɔ lɔsɔ, ndo ngɛnangɛnaka weolo wadjaso dia ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kakinde.—Tukedi 27:11; Heberu 4:13.
9. Bonde kahombaso monga la mbetawɔ l’ɛlɛmbɛ waki Nzambi, oyadi kânga hatoshihodia bonde kakandandje ɛlɛmbɛ akɔ? Sha ɛnyɛlɔ.
9 Monga la mbetawɔ le Nzambi kɛdikɛdi ndjashikikɛ ɔnɛ nde mbeyaka kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ le so, oyadi kânga hatoleke shihodia dimɛna ɛkɔkɔ wôtshutshuya dia nde tɔlɔmbɔla lo mboka katandatɔlɔmbɔla. Tɔshi ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi k’oma l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi wakendanaka la pango k’asɔlayi wakalɔmbaka di’anto kundɛ tumi tawɔ l’andja wa pango. (Euhwelu k’Elembe 23:13, 14) Ondo ase Isariyɛlɛ wakayambolaka bonde kakadjama ɔlɛmbɛ ɔsɔ; ndo ondo amɔtshi wakafɔnya dia ɔlɛmbɛ ɔsɔ bu ohomba. Koko, paka nshi nyɛ mamboyeya enganga di’ɔnɛ ɔlɛmbɛ ɔsɔ aki ohomba diaha mindo shɔ ndjɔkɛla l’alende wa mvula ko todja mikrɔbɛ lo tɔkɔkɔ t’ashi ndo vɔ wakakokɛka anto oma lo waa hemɔ efula yakoka nsambemɛ oma le tshingo kana tofumbɔfumbɔ tokina. Yoho yakɔ yamɛ, ekɔ ɛkɔkɔ ɛmɔtshi wendana la lonyuma, la lɔsɛnɔ la lo tshunda, la ngandji, la demba, ndo la yimba wele Nzambi akɛnyi ɔlɔlɔ di’awui wa dieyanelo komɛ paka lam’asa wanɛ wambotshukana. Kakianɛ, aya sho sɛdingola bɛnyɛlɔ dimɔtshi di’oma lo Bible dia wanɛ waki la lɔkɛwɔ la pudipudi.
Yɔsɛfu—akatshɔkwama nɛ dia lɔkɛwɔ lande la pudipudi
10. Onto akɔna akalange kɔsha Yɔsɛfu, ko Yɔsɛfu akandatshe?
10 Ondo nyu mbeyaka dimɛna efula ɛnyɛlɔ ka lo Bible kaki Yɔsɛfu y’ɔnaki Jakɔba. Lam’akinde l’ɛnɔnyi 17, nde akonge fumbe kaki Pɔtifara, owandji w’anami waki Farawɔ ka l’Edjibito. Jehowa akatshɔkɔla Yɔsɛfu, ndo l’edjedja ka wonya, nde akayokomaka omendji wa kɛnɛ tshɛ kaki lo luudu laki Pɔtifara. Lam’akandakotsha ɛnɔnyi 20, Yɔsɛfu “aki la diema di’ololo la dimba dia dimena.” Dimɛna diande diakayokotolaka ndo yambalo yaki wadi aki Pɔtifara, ɔnɛ lakayoyangaka dia mbɔkɔsha. Yɔsɛfu akawotɛ hwe dia nde halange, lo mbolembetshiya dia naka nde mbetawɔ sala dikambo sɔ kete nde hatosalɛ tsho kumɛnde kɔlɔ koko ‘ayontshela Nzambi kɔlɔ.’ Bonde kakakanyiya Yɔsɛfu yoho shɔ na?—Etatelu 39:1-9.
11, 12. Kânga mbele ndoko ɔlɛmbɛ waki Nzambi wa lofunda waki nshi shɔ wakasekɛka monanyi la loseka, lande na kele woho wakatshe Yɔsɛfu mbakahombamaka?
11 Lo mɛtɛ, Yɔsɛfu kɔmbɔsa yɛdikɔ shɔ la wɔma w’ɔnɛ anto watokoyôtana. Yɔsɛfu akasɛnaka lo dihole dianganyi la nkumbo kande etale, ndo she akafɔnyaka dia nde ambotashilaka la mvɔ. Kânga ohosala Yɔsɛfu awui asɔ wa mindo wa dieyanelo, nkumbo kande totoweya kânga yema. Ndo ondo lotondotsha pɛkato kɛsɔ, ko Pɔtifara l’ekambi ande w’apami haweye, nɛ dia aki tena dimɔtshi diaki komongaka ndoko onto la ngelo. (Etatelu 39:11) Koko, Yɔsɛfu akeyaka dia dikambo sɔ totodiokoka mbishɛma lo washo wa Nzambi.
12 Yɔsɛfu akakane yimba la kɛnɛ kakandeyaka lo dikambo diaki Jehowa. Aha la tamu, nde akeyaka kɛnɛ kakate Jehowa l’ekambɔ k’Ɛdɛna ɔnɛ: “Uma lu dikambu ne, pami ayutshika shi la nyangu, ayumamana la wadendi, ku vo wayuyala dimba otoi.” (Etatelu 2:24) Ladiko dia lâsɔ, ondo Yɔsɛfu akohɔka kɛnɛ kakatɛ Jehowa nkumekanga kɛmɔtshi k’ase Filistiya, ɔnɛ lakayange mbeyana la Sara, nyango tshɛnde la Yɔsɛfu. Jehowa akatɛ nkumekanga kɛsɔ ate: “We aya uku udu lu dikambu dia umuntu lakayoshi, ne dia ndi eko la umi. . . . Diako mbakamakushimbi dia nsukana le ndi nti: Utukutsha kolo la ntundu kami.” (Etatelu 20:3, 6, sho mbɛngɔnyisha alɛta ango.) Kânga mbele polo ndo l’etena kɛsɔ ko Jehowa atatondja ndoko ɔlɛmbɛ wa lofunda, kanyi yande lo kɛnɛ kendana la diwala yakokɛmaka hwe. Kanyi y’ɔlɔlɔ yaki la Yɔsɛfu, kâmɛ ndo saki kande ka ngɛnyangɛnya Jehowa, akokimanyiya dia tona awui wa mindo.
13. Lande na kele ondo Yɔsɛfu kokoka mbewɔ wadi aki Pɔtifara?
13 Koko wadi aki Pɔtifara akawokama oko losondjo, lo mbɔ̂sɛngasɛngaka “lushi la lushi” dia vɔ mbeyana. Ko lande na kaki Yɔsɛfu kombewɔ tsho na? Eelo, oko wakinde fumbe, nde aki l’elimu wa sala ndo ndoko woho okina wakandakoke sala dia mbewɔ. Emindo wakawayosholaka lo wodja ɔsɔ mɛnyaka dia woho wakakaka ase Edjibito mvudu, aki dia wɛ koma lo luudu lakawombaka mbo ya ndɛ paka ombotalekanyi salɔ ka woke. Lâsɔ, mbokɛmaka dia Yɔsɛfu kokoka mbewɔ wadi aki Pɔtifara kânga yema.—Etatelu 39:10.
14. (a) Kakɔna kakakomɛ Yɔsɛfu l’ɔkɔngɔ wa nde ndawɔ wadi aki Pɔtifara? (b) Jehowa ngande wakandatshɔkɔla Yɔsɛfu oma lo kɔlamelo yande?
14 Lushi lɔmɔtshi, wakayotanemaka vɔ ahende ato lo luudu. Wadi aki Pɔtifara akamamɛ Yɔsɛfu lo demba, ata ate: “Yaka tetami!” Koko, nde akalawɔ. Womoto ɔsɔ akanyange heyama woho wakatone Yɔsɛfu, ko nde akayofunda ɔnɛ nde akalangi mbeyana la nde la wolo. Kakɔna kakayotombaka l’ɔkɔngɔ na? Onde Jehowa akofute mbala kakɔ ɔtɔi oma lo kɔlamelo yakinde? Kema. Wakadje Yɔsɛfu lo lokanu ndo wakokeleka mɔlɔla. (Etatelu 39:12-20; Osambu 105:18) Jehowa akɛnyi wɛngiya ɔsɔ ko l’ɔkɔngɔ diko nde akayodiyaka Yɔsɛfu oma lo lokanu otsha lo mbalasa ka nkumekanga. Nde akayokomaka onto la hende lakaleke lokumu l’Edjibito ndo akayongaka la diɛsɛ dia kondja wadi ndo mbota ana. (Etatelu 41:14, 15, 39-45, 50-52) Ndo nto, ɔkɔndɔ ɔsɔ wendana la kɔlamelo yaki Yɔsɛfu wakakɔndwama ambeta ɛnɔnyi 3500 w’etondo dikambo di’ekambi waki Nzambi w’oma ko etena kɛsɔ polo nd’ɛlɔ kɛnɛ. Nde mɛtɛ akakondja ɛtshɔkɔ efula lo kitanyiya ɛlɛmbɛ waki Nzambi wa losembwe! Yoho yakɔ yamɛ, sho mbeyaka monga ko hatolongodi ɛtshɔkɔ mbala kakɔ ɔtɔi oma lo kɔlamelo yakiso, koko, sho kokaka ndjashikikɛ dia Jehowa mɛnaka ndo ayotɔtshɔkɔla l’etena kasungana.—2 Ekondo 16:9.
‘Sheke’ yakɔtɔ jɔbɔ ‘la washo wakinde’
15. Jɔbɔ ‘akadje la washo wakinde sheke’ yakɔna?
15 Jɔbɔ ekɔ onto okina lakatshikala la kɔlamelo. Lam’akinde l’atei w’ehemba wakawela Diabolo, Jɔbɔ akasɛdingola lɔsɛnɔ lande ko akate ndamɛ dia kondja dilanya dia wolo naka nde mɔnyɔla ɛlɛmbɛ waki Jehowa, mbidja ndo wɛnɛ wendana l’awui wa dieyanelo. Jɔbɔ akate ate: “Dimi lakalakana l’ashu ami, diaha nkumbula usekaseka w’emuma pundju.” (Jobo 31:1) Oma l’ɛtɛkɛta ɛsɔ, Jɔbɔ akalembetshiya dia lo yɛdikɔ yande ya tshikala la kɔlamelo otsha le Nzambi, nde akayashikikɛ di’aha kɔmiya kânga womoto. Lo mɛtɛ, lushi tshɛ nde akɛnaka wamato ndo esangɔ ɛmɔtshi nde akâkimanyiyaka naka wekɔ l’ohomba w’ekimanyielo. Koko, nde akayashikikɛ di’aha ndjakotola kana ndjalotsha la nsaki y’anyanya. La ntondo k’ehemba wakahomana lande, nde aki pami kaki l’ɔngɔnyi woho w’anyanya, nde “aki la lukumu ndeka antu tshe wa lu leke l’ehutwelu.” (Jobo 1:3) Koko, nde kokamba l’ɔngɔnyi wakinde dia ndjakotwɛ wamato efula. Mbokɛmaka hwe, dia ndoko lushi lakandakanyiya dia ndjakimɔ l’awui wa dieyanelo wa mindo l’esekaseka wa wamato.
16. (a) Bonde kele Jɔbɔ ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula le atshukanyi w’Akristo? (b) Ngande wakatshikitana lɔkɛwɔ l’apami wa lo nshi ya Malaki la l’anto waki lo nshi ya Jɔbɔ, ko kayotota dikambo dia lɔkɛwɔ lele l’anto wa nshi nyɛ?
16 Ɔnkɔnɛ, oyadi lo tena di’ɔngɛnɔngɛnɔ kana dia pâ, Jɔbɔ akɛnya kɔlamelo yakinde. Jehowa akɛnyi dikambo diakɔ ko akɔtshɔkɔla efula. (Jobo 1:10; 42:12) Jɔbɔ ekɔ mɛtɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula le Akristo wambotshukana, oyadi apami kana wamato! Aha la tamu, Jehowa akolange efula! Lo yoho yotshikitanyi, lɔkɛwɔ lele l’efula k’anto ɛlɔ kɛnɛ mbɔtɔnɛka efula la lɔnɛ laki l’anto wa lo nshi ya Malaki. Omvutshi ɔsɔ kɔngɛnangɛna kânga yema lo mɛna yoho yakasɛkaka waomi efula wadiɛwɔ, dia tshukana mbala efula l’esekaseka wa wamato. Tɛmpɛlɔ ka Jehowa kakalole l’asɔi wa wadi wakasɛkama oma le waomɛwɔ, ndo Nzambi akânya anto asɔ lo woho ‘wakawakesaka’ wadiɛwɔ.—Malaki 2:13-16.
Osekaseka waki la lɔkɛwɔ la pudipudi
17. Ngande waki ɔna womoto l’ose Shulama oko “ekambo kudingami lukumbu kwi”?
17 Ɛnyɛlɔ ka sato k’onto laki la kɔlamelo ele kaki ɔna womoto l’ose Shulama. Osekaseka w’olangala ɔsɔ, akakotola aha tsho washo waki ɔlɔngɔ ɔmɔtshi wakalamaka ɛkɔkɔ, koko ndo waki Sɔlɔmɔna, nkumekanga k’ɔngɔnyi efula ka l’Isariyɛlɛ. L’ɔkɔndɔ w’otondo wa dimɛna wa lo dibuku dia Limbu la Solomona, vɔ mbutaka dia ɔna womoto l’ose Shulama aki la lɔkɛwɔ la pudipudi, diɔ diakɔ diakɔlɛnyaka anto wakasɛnaka la nde. Kânga mbele osekaseka ɔsɔ kombolanga, Sɔlɔmɔna akatshutshuyama la nyuma k’ekila dia funda ɔkɔndɔ wakinde. Ndo ɔlɔngɔ waki olami w’ɛkɔkɔ wakandayolangaka akɔlɛnyaka oma lo lɔkɛwɔ lande la pudipudi. Etena kɛmɔtshi nde akɛdika ɔna womoto ɔsɔ la “ekambo kudingami lukumbu kwi.” (Limbu la Solomona 4:12) Lo Isariyɛlɛ w’edjedja, ekambɔ k’olangala kaki la weho wa tombatomba di’amɛna efula, alɛmbɔlɛmbɔ w’elangala, ndo etamba wa weke efula. Weho wa dikambɔ dia ngasɔ diakadingamaka djɔ la lokombo ndo onto akakokaka mbɔtɔ paka oma lo soko diele vɔ didihaka la sapi. (Isaya 5:5) Le olami ɔsɔ w’ɛkɔkɔ, lɔkɛwɔ la pudipudi laki ɔna womoto l’ose Shulama ndo olangala wakinde waki oko ekambɔ kɛmɔtshi koleki dikambɔ dikina tshɛ olangala. Nde aki pudipudi l’akambo tshɛ. Nde akayohomba mɛnya ngandji kande paka le pami kakayohombaka mbotshuka.
18. Kakɔna katohola ɔkɔndɔ waki Yɔsɛfu, Jɔbɔ la waki ɔna womoto l’ose Shulama?
18 Lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ la kɔlamelo, ɔna womoto l’ose Shulama akatshikɛ Akristo wa wamato wa nshi nyɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula. Jehowa akɛnyi ndo akangɛnangɛna lɔkɛwɔ la pudipudi laki ɔna womoto l’ose Shulama ndo nde akɔ̂tshɔkɔla oko wakandatshɔkɔla Yɔsɛfu nde la Jɔbɔ. Dia ntosha bɛnyɛlɔ dia sho ndjela, etsha wakiwɔ wa kɔlamelo kɔndwama l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi. Kânga mbele weolo wadjaso dia nama kɔlamelo yaso ɛlɔ kɛnɛ hawofundami lo Bible, Jehowa ekɔ la ‘dibuku di’eohwelo’ dikambo dia wanɛ wasala la wolo dia ntsha lolango lakinde. Tatohɛke pondjo dia Jehowa ‘mbidjaka yimba’ ndo ngɛnangɛnaka weolo wadjaso dia nkɔlamɛ monga la lɔkɛwɔ la pudipudi.—Malaki 3:16.
19. (a) Ngande wahombaso mbɔsa lɔkɛwɔ la pudipudi? (b) Kakɔna kayotɛna lo sawo diayela?
19 Kânga mbakoka tɔsɔka anto wele bu la mbetawɔ, sho ngɛnangɛnaka dia monga l’okitanyiya le Otungi wakiso wa ngandji. Tekɔ la lɔkɛwɔ loleki tshɛ dimɛna, lɔkɛwɔ l’anto woka Nzambi wɔma. Ɔsɔ ekɔ ɛngɔ kahombaso nfuna, ndo kiɔsa la nɛmɔ di’efula. Lo nama lɔkɛwɔ laso la pudipudi, sho kokaka ngɛnangɛna l’ɛtshɔkɔ w’oma le Nzambi ndo nongamɛ l’ɔlɔlɔ tshɛ dia ndjokondja ɛtshɔkɔ waha l’ekomelo lo nshi yayaye. Koko, lo yoho yokɛma hwe, kakɔna kakokaso sala dia tetemala nama lɔkɛwɔ la pudipudi na? Tayɔsɛdingola wombola w’ohomba ɔsɔ lo sawo diayela.
[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]
a Enda lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka Samalo 15, 1983, lɛkɛ 29-31.
b Lonyangu ko, anangɛso kana akadiyɛso watshukana l’anto wele kema ambetawudi ndjɔsaka hemɔ yasambiyama oma l’awui wa dieyanelo oma le anto asɔ wahayele ɛlɛmbɛ waki Nzambi.
Onde wɛ kokaka nembetshiya?
• Kakɔna katetsha Bible lo kɛnɛ kendana l’awui wa dieyanelo?
• Lo Bible, tshɛkɛta “munanyi” alembetshiyayɔ?
• Wahɔ akɔna wakondjaso lo tshikala la lɔkɛwɔ la pudipudi?
• Bonde kele Yɔsɛfu, Jɔbɔ, la ɔna womoto l’ose Shulama wekɔ bɛnyɛlɔ di’amɛna efula le Akristo wa nshi nyɛ?
[Osato wa lo lɛkɛ 21]
Yɔsɛfu akalawɔ di’aha sala awui wa mindo
[Osato wa lo lɛkɛ 22]
Ɔna womoto l’ose Shulama aki oko “ekambo kudingami lukumbu kwi”
[Osato wa lo lɛkɛ 23]
Jɔbɔ akadje ‘sheke nde la washo ande’