Esambelo le wanɛ wasowa
AYA nkama y’ɛnɔnyi yele wombola w’ɔnɛ lande na ketawɔ Nzambi di’anto sowa wekɔ lo tshindja wa filozɔfɛ ndo ambewi wa teoloji efula wɔɔngɔ. Amɔtshi mbutaka ɔnɛ lam’ele Nzambi ekɔ Kanga-Nkudu-Tshɛ, lasɔ nde mbahomba monga lo kiɔkɔ y’asui. Ofundji ɔmɔtshi wa lo ntambe kahende wa dibuku Les Homélies clémentines akate ate Nzambi ekɔ lo nɔmbɔla andja ɔnɛ l’anya ahende. Lo lonya lande la “lɔmɔsɔ” lalembetshiya Diabolo, nde soyaka ndo pɛnyahɛnyaka anto, ndo lo lonya lande la “lomi” lalembetshiya Yeso, nde mbitshaka ndo tshɔkɔlaka anto.
Akina, wanɛ wahetawɔ dia Nzambi kokaka mbetawɔ di’asui monga, kanga mbele aha nde kele lo kiɔkɔ yawɔ, hawetawɔ ɔnɛ asui wekɔ. Mary Baker Eddy akafunde ate: “Kɔlɔ ekɔ tsho dikambo diele kema mɛtɛ, ndo diɔ kema l’etshina ka shikaa.” “Otondongaka pɛkato, elando, ndo nyɔi mbɔsamaka oko akambo w’anyanya, tshike awui asɔ wamboshishɔ.”—Science et Santé avec la clef des Écritures.
Lo menda etombelo w’akambo wa kɔlɔ wambosalema l’ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ l’anto, djekoleko tatɛ oma lo ta dia ntondo di’andja w’otondo polo ndo nshi nyɛ, anto efula wekɔ lo mbetawɔ dia Nzambi kema l’akoka wa shimba asui. Nomb’ewo k’ose Juda David Wolf Silverman akafunde ate: “Dimi fɔnyaka di’odiakelo wa nyemba y’ase Juda lo ta dia hende di’andja w’otondo akashidiya okambelo tshɛ wa kanyi y’ɔnɛ Nzambi ekɔ kanga-nkudu-tshɛ.” Nde akate nto ate: “Naka pombaka mboka Nzambi lo yoho mɔtshi, kete ɔlɔlɔ Ande pombaka mbɔtɔnɛ la wongelo wa kɔlɔ, ndo dikambo sɔ kokaka salema paka kana otondongaka Nde kema Nzambi kanga-nkudu-tshɛ.”
Koko, mbuta ɔnɛ Nzambi mbetawɔka lo yoho mɔtshi di’anto sowa, ndo di’ɔnɛ nde kema l’akoka wa shidiya asui kana di’ɔnɛ asui ekɔ tsho tokanyi t’oma lo timba taso hasha esambelo kahombama le wanɛ wasowa. Ndo kɛnɛ koleki ohomba ele tokanyi ta ngasɔ hatɔtɔnɛ la waonga waki Nzambi watɛkɛtawɔ lo Bible, oko wende kanga losembwe, nkudu, ndo ɔlɔlɔ. (Jobo 34:10, 12; Jeremiya 32:17; 1 Joani 4:8) Ko kakɔna kata Bible lo dikambo di’ɔkɔkɔ watshika Nzambi asui?
Ngande wakatatɛ asui?
Nzambi kotonga anto dia vɔ ndjosowa. Koko, nde akatshɔkɔla atshukanyi wa ntondo, Adama l’Eva, lo mbasha timba ndo alemba wa kokele, nde akâlɔngɔsɔlɛ ekambɔ ka dimɛna efula dia tɔ monga edjaselo kawɔ ndo akawasha olimu wa dimɛna ndo w’ɔngɛnɔngɛnɔ. (Etatelu 1:27, 28, 31; 2:8) Koko, ɔngɛnɔngɛnɔ awɔ wototetemala otondonga vɔ wakatetemala la mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi ndo lotshungɔ lele lande la nshikikɛ kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ la kɔlɔ. Didjango diaki Nzambi sɔ diakeyamaka oma l’otamba wakawelɛka ɔnɛ: “Utamba wa ewu k’akambu w’ololo ndu k’akambu wa kolo.” (Etatelu 2:17) Adama nde l’Eva wakahombe mɛnya ndjakitshakitsha kawɔ otsha le Nzambi otondongaka vɔ kɔndɛ olowa w’oma l’otamba ɔsɔ.a
Lonyangu ko, Adama l’Eva kotetemala monga l’okitanyiya otsha le Nzambi. Etongami k’ɔtɔmbɔki ka lo nyuma, kakayetamaka lɔkɔngɔ ɔnɛ Satana Diabolo, aketawoya Eva ate monga l’okitanyiya otsha le Nzambi komonga dikambo dia wahɔ efula lende. Ekɔ oko Nzambi akôdime ɛngɔ kɛmɔtshi kakaleke dimɛna, mbut’ate dipanda kana lotshungɔ la sɔna ndamɛ kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɔlɔ. Satana akawɛnya dia naka nde ndɛ olowa w’oma l’otamba ɔsɔ, kete ‘washo ande wakahombe dihɔ ndo nde akahombe mbɛdima la Nzambi, lo mbeya ɔlɔlɔ la kɔlɔ.’ (Etatelu 3:1-6; Enyelo 12:9) Oko wakandalange kanyi ya monga la dipanda, Eva akɔshi olowa wakawâshimbe ko akale, ndo kombeta edja oma lasɔ Adama nde lawɔ akayɔlɛka olowa akɔ.
Lushi lakɔ ɔtɔi, Adama nde l’Eva wakatatɛ mɛna etombelo w’oma l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ awɔ. Lam’akawatone ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi, vɔ wakashisha ekokelo ndo ɛtshɔkɔ waya oma l’okitanyiya otsha le Nzambi. Nzambi akawatshanya oma lo Paradiso ndo akatɛ adama ate: “Kete yambudjama mananu dikambu diaye. Uma lu pa kayuyolekaka mbu ya nde nshi tshe ya lumu laye. Uma l’ulimu a ntumba diangasa l’elundji kaye mbayuyukundjaka mbu ya nde, edja ndu we ambukalula lu kete.” (Etatelu 3:17, 19) Adama nde l’Eva wakahombe tata wa hemɔ, kandji, tshunda esombe, ndo mvɔ. Asui wakayongaka lo nsɛnɔ y’anto.—Etatelu 5:29.
Woho wa kandola dikambo sɔ
Onto ɔmɔtshi mbeyaka mimbola ate: ‘Landena kaki Nzambi kominya tsho yimba oma lo pɛkato kakasale Adama l’Eva na?’ Nde kokoka minya yimba nɛ dia dikambo sɔ diotokonya anto akina dia nyomoleka mɔnyɔla lowandji lande, ondo diotoyoleka keketsha ɔtɔmbɔkwɛlɔ lo nshi y’otsha la ntondo ndo asui wotoyoleka fulanɛ. (Undaki 8:11) Ndo nto, minya washo oma l’ohedia ɔsɔ otɛnama oko ndo Nzambi mbakasale kɔlɔ. Mɔsɛ, ofundji ɔmɔtshi wa Bible toholaka ate: ‘Elimu wa Nzambi wekɔ kokele, ne dia mboka yande tshɛ yekɔ losembwe. Nzambi ka kɔlamelo, laha la kɔlɔ, nde ele ɔlɔlɔ ndo losembwe.’ (Euhwelu k’Elembe 32:4) Dia nde ndjaɛnya kanga losembwe, Nzambi akatshike Adama l’Eva dia vɔ mina asui w’oma l’ohedia awɔ.
Ko lande na kaki Nzambi kondanya atshukanyi wa ntondo asɔ wonya akɔ wamɛ kamɛ la Satana laki kiɔkɔ y’ɔtɔmbɔkwɛlɔ awɔ na? Nde aki la nkudu ka sala dikambo sɔ. Adama l’Eva otowodiakema tshike totowota ana wakahombe ndjosowa ndo ndjovɔ. Ndo, otonga Nzambi akɛnya wolo ande lo yoho shɔ tshike totondɛnya lotshungɔ lele lande la monga owandji ladiko wa ditongami diande diele la yimba. Lâdiko wa lasɔ, otondonga Adama l’Eva wakavu aha la mbota ana, tshike sangwelo diaki Nzambi dia ndodia nkɛtɛ la tokanula tawɔ ta kokele totodiokotshama. (Etatelu 1:28) Ndo ‘Nzambi kema oko anto . . . Dui tshɛ dialakande, salemaka; diatande, kotshamaka.’—Walelu 23:19.
Lam’ele nde ekɔ la lomba la kokele, Jehowa Nzambi akɔshi yɛdikɔ ya tokotshika di’asui monga lo tshanda mɔtshi. Atɔmbɔki wakakoke kondja diaso di’efula dia mbeya etombelo waya oma lo dipanda diakawayange oma le Nzambi. Awui weta l’andja lo ndjela ɔkɔndɔ w’ana w’anto mɛnyaka hwe di’anto wekɔ l’ohomba w’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi ndo wa lowandji lele lâdiko wa lɔnɛ laki anto kana laki Satana. L’etena kakɔ kamɛ, Nzambi akɔshi yɛdikɔ ya shikikɛ dia sangwelo diande di’oma l’etatelo lo kɛnɛ kendana la nkɛtɛ diayokotshama. Nde akalake dia ‘lɔtɔngɔ’ kana ‘kanula’ yakahombe ndja dia ‘ndjominola Satana l’ɔtɛ,’ ko ndjonya ɔtɔmbɔkwɛlɔ ande ndo etombelo wa kɔlɔ w’oma lɔkɔ mbala kakɔ ɔtɔi lo pondjo.—Etatelu 3:15.
Yeso Kristo mbaki lɔtɔngɔ lɔsɔ lakalakema. Lo 1 Joani 3:8 sho mbadiaka ɔnɛ: “On’a [Nzambi] akenama . . . dia ndjulanya elimu wa [Diabolo].” Nde akasale dikambo sɔ etena kakandalambola lɔsɛnɔ lande l’onto la kokele ndo kakandafute olambo wa tshungo dia tshungola ana waki Adama oma lo pɛkato la nyɔi kakawahowɔ. (Joani 1:29; 1 Timote 2:5, 6) Wanɛ wele mɛtɛ la mbetawɔ l’olambo waki Yeso wambolakema etshungwelo ka pondjo oma l’asui. (Joani 3:16; Enyelo 7:17) Etena kakɔna kayosalema dikambo sɔ na?
Ekomelo k’asui
Ohedia wa lowandji laki Nzambi akela asui waheyama mbuta. Lasɔ, sunganaka dia Nzambi kamba la lowandji lande lo yoho ya lânde dia komiya asui w’anto ndo kotsha sangwelo diande di’oma l’etatelo lo kɛnɛ kendana la nkɛtɛ. Yeso akatɛkɛta dikambo di’ɔlɔngɔswɛlɔ waki Nzambi ɔsɔ etena kakandetshaka ambeki ande dia nɔmba ɔnɛ: “Shesu le l’ulungu, . . . Diulelu diaye diayi. Lulangu laye latshami la kete uku atshamalo l’ulungu.”—Mateu 6:9, 10, (sho mbɛnganyisha alɛta ango.)
Etena kakatshike Nzambi di’anto ndjalɔmbɔla vamɛ kekɔ suke la komɛ. Lo ndjela ekotshamelo ka prɔfɛsiya ya lo Bible, Diolelo diande diakashile la shikikɛma l’olongo l’ɔnɔnyi 1914, ndo Yeso mbele Nkumekanga lɔkɔ.b Kem’edja, Diolelo diakɔ diayolanya ndo diayokomiya mandji y’ana w’anto tshɛ.—Danyele 2:44.
Lo yema ya nshi yakandasambisha lanɛ la nkɛtɛ, Yeso akɛnya lo tshena pe woho wayokondja anto ɛtshɔkɔ lam’ayonga ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi. Evanjiliɔ mɛnyaka dia Yeso akokaka ase wola ndo anto wakahɛnyahɛnyamaka kɛtshi. Nde akakɔnɔya ase hemɔ, akalesha anto, ndo akolola edo. Kanga welo wa l’andja ɔnɛ oko lɔpɛpɛ l’ashi wakalɛmiyaka dui diande. (Mateu 11:5; Mako 4:37-39; Luka 9:11-16) Ohokanyiya kɛnɛ kayosala Yeso etena kayondokamba l’olambo ande wa tshungo wɛdia anto dia wanɛ tshɛ wayakitshakitsha kondja wahɔ! Bible ndakaka ɔnɛ oma lo tshimbo y’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Yeso, Nzambi “ayukitula asoi tshe lu ashu awo; nyoi hayuyala ntu, kuyanga ndjawi, kuyanga kandji.”—Enyelo 21:4.
Esambelo le wanɛ wasowa
Ekɔ mɛtɛ ekeketshelo efula dia mbeya ɔnɛ Jehowa, Nzambi kaso ka ngandji ndo ka nkudu tshɛ ekɔ lo tokokɛ ndo kem’edja nde ayototshungola! Mbala efula, onto lele la hemɔ mbetawɔka esakelo kayowɔkɔnɔla oyadi kânga tɔ mbishaka pâ efula. Woho akɔ mbele, naka tekɔ lo mbeya dia woho wasala Nzambi akambo ayotela ɛtshɔkɔ wa pondjo, kete ewo kɛsɔ koka tokeketsha la ntondo k’oseka woho w’okakatanu tshɛ wahomana laso.
Ricardo, lakatatɛkɛtshi dikambo diande lo sawo dia ntondo, ekɔ l’atei w’anto wakakondja esambelo oma l’alaka wele lo Bible. Nde akohɔ ate: “L’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka wadɛmi, dimi lakayadjasɛ dimɛ mangana l’anto akina koko kombeta edja lakayɛnaka dia dikambo sɔ kokoka mbolola wadɛmi koko diakatalekaka fudia lonyangu lami.” Ricardo akayotshikitanyaka dionga diande, ndo akayotetemala la mbekelo kande ka mbɔtɔka lo nsanganya ndo sambishaka anto akina. Ricardo akate ate: “Lam’akamɛnyi osukelo waki Jehowa woludi la ngandji ndo woho wakandakadimolaka alɔmbɛlɔ ami l’akambo wa totshitshɛ, dimi lakaleke mbomamema. Woho wakameyaka dia Nzambi ekɔ la ngandji oya lemi mbakakimanyiya dia dimi mbikikɛ ohemba wa wolo efula ɔsɔ wakakomɛ.” Nde aketawɔ ate: “Dimi lakohɔka wadɛmi edja efula, koko kakianɛ lambetawɔ l’eshikikelo tshɛ dia ndoko dikambo ɔtɔi dietawɔ Jehowa dia diɔ koma diakoka tela okiyanu wahashile.”
L’ɛnyɛlɔ kaki Ricardo ndo ka miliyɔ kina y’anto, onde wɛ kombolaka ndjɛna etena kayonga asui w’anto wa nshi nyɛ ‘hawoyohɔma nto lo yimba, kana l’asolo’? (Isaya 65:17) Yashikikɛ dia wɛ koka kondja ɛtshɔkɔ waki Nzambi naka wɛ ndjela dako dia lo Bible di’ata ɔnɛ: “Nyuyangi [Jehowa] lam’eyandi ntanema. Nyôlombaki lam’ekindi lasuki.”—Isaya 55:6
Dia wɛ kimanyiyama woho wa sala dikambo sɔ, etsha wadelo la wekelo w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi dikambo di’ohomba efula lo lɔsɛnɔ layɛ. Ona woho wa mbeya Nzambi ndo ɔnɛ lakandatome, Yeso Kristo. Sala tshɛ dia ndjela ɛlɛmbɛ waki Nzambi ndo ɛnya dia wɛ nangaka monga l’ɛse ka lowandji lande. Naka wɛ ayosalaka ngasɔ, kete wɛ ayongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula oyadi woho w’ohemba tshɛ wakoka pomana layɛ. Ndo lo nshi yayaye, wɛ ayongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo lɔsɛnɔ layɛ l’andja wahatonga l’asui nto.—Joani 17:3.
[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]
a Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi ka l’Etatelu 2:17, lo Bible de Jérusalem nembetshiyaka ɔnɛ: “Ewo k’akambo w’ɔlɔlɔ ndo k’akambo wa kɔlɔ” ekɔ “wolo wa mbɔsa yɛdikɔ . . . lo kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo kele kɔlɔ ndo wa sala akambo akɔ kana oyangelo wa lotshungɔ la l’akambo tshɛ lakonya onto lo tona mbetawɔ dia nde ekɔ l’ɔnɔngɔ wa ditongami.” Nɔtɛ kakɔ mbutaka nto ɔnɛ: “Pɛkato ka ntondo aki ɔlɔshɛlɔ wa lowandji laki Nzambi.”
b Dia mbeya akambo efula lo prɔfɛsiya ka lo Bible kendana l’ɔnɔnyi 1914, enda lo tshapita ya 10 ndo 11 ya dibuku Ewo Katɔla Otsha lo Lɔsɛnɔ la Pondjo, diakafundama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.
[Kiombo ya lo lɛkɛ 6, 7]
NGANDE WAKOKASO NDƆSHANA L’ASUI?
“Nyukitsha ukananu anyu tshe le [Nzambi].” (1 Petero 5:7) Etena kadiɛnɛso l’asui kana kɛnaso woho wasowa onto ɔmɔtshi lokaso ngandji, sho totshimbaka yimba, tongaka la nkɛlɛ ndo toyaokaka oko anto wambowokalɛ. Koko teye dia Jehowa mbeyaka woho wayaokaso. (Etumbelu 3:7; Isaya 63:9) L’ɛnyɛlɔ k’ewandji wa nkumbo wa kɔlamelo wa lo nshi y’edjedja, sho kokaka mbodihwɛ etema aso ndo mbotɛ tâmu ndo ekiyanu wele laso. (Etumbelu 5:22; Jobo 10:1-3; Jeremiya 14:19; Habakuka 1:13) Ondo nde hatotonyɛ ehemba aso lo dihindo, koko nde ayokadimola lo alɔmbɛlɔ aso w’oma k’ɛs’otema lo tosha lomba ndo wolo wa ndɔshana l’ehemba akɔ.—Jakoba 1:5, 6.
“Tanyambaki dia akambu wa wulu weli l’atei anyu, wambuya le nyu dia nyuhimba, nyati: Dikambu di’uyuyu diambuya le su.” (1 Petero 4:12) Lanɛ Petero ekɔ lo tɛkɛta dikambo di’ɛhɛnyɔhɛnyɔ, koko ɛtɛkɛta ande mendanaka nto la weho w’asui tshɛ wakoka ombetawudi pomana la wɔ. Anto wekɔ lo diɛnɛ dia kotsha ehomba awɔ wa lo lɔsɛnɔ, wekɔ lo diɛnɛ la hemɔ ndo l’ovushelo wa wakiwɔ wa ngandji. Bible mbutaka dia ‘tena ndo akambo wa shashimoya komɛka’ onto tshɛ. (Undaki 9:11) Weho w’akambo asɔ wekɔ l’atei w’awui wahomana l’anto ɛlɔ kɛnɛ. Naka sho mbeya dikambo sɔ, kete tayonga l’akoka wa ndɔshana l’asui kana la mpokoso etena katokomɛtɔ. (1 Petero 5:9) Ntondotondo, naka sho mbohɔ woho watoshikikɛ Bible ɔnɛ “ashu wa [Jehowa] weko le antu w’ololo, la atui andi weko hwe lu alelu awo,” kete lo yoho ya lânde dui sɔ diayonga kiɔkɔ y’esambelo le so.—Osambu 34:15; Tukedi 15:3; 1 Petero 3:12.
“Nyongenangenaki lu elungamelu.” (Romo 12:12) Lo dihole dia kanyiyaka tsho ɔngɛnɔngɛnɔ waki laso lo nshi yakete, sho kokaka kana yimba lo alaka waki Nzambi wendana la woho wayondokumiya asui tshɛ. (Undaki 7:10) Elongamelo ka shikaa kɛsɔ kayotokokɛ oko watokokɛka lofulɛ ɔtɛ. Elongamelo kitshakitshaka pâ k’oma l’ekakatanu watokomɛ lo lɔsɛnɔ ndo tokimanyiyaka di’aha sho mbokala wâle lo yimba, l’asolo ndo lo nyuma.—1 Tesalonika 5:8.
[Osato wa lo lɛkɛ 5]
Adama l’Eva wakatone ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi
[Osato wa lo lɛkɛ 7]
Nzambi ambolaka andja wahatonga l’asui nto