Toleke sɛnaka nshi nyɛ!

“Tatolalake djɔ oko akina, koko tɔsɛnake ndo toyalame dimɛna.”​—1 TƐSALƆNIKA 5:6, NW.

1, 2. (a) Lɔsɛnɔ la woho akɔna laki l’anto wa l’osomba wa Pompéi la wa Herculaneum? (b) Ɔhɛmwɛlɔ akɔna waki anto wa l’esomba ehende ɛsɔ kombidja yimba, ndo etombelo akɔna wakonge la dikambo sɔ?

LO NTAMBE ka ntondo ka lo Tena Diaso nɛ, Pompéi la Herculaneum aki esomba ehende w’ɔngɔnyu efula wa la Rɔma waki suke la dikona dia Vésuve diatowɔ dja. Vɔ waki esomba wakeyamaka le anto tshɛ wakatshɔka akanga w’ɛngɔnyi w’ase Rɔma dia tetsha tovakashi. Mvudu yawɔ ya tɔkɛnyɔ yakakokaka mbɔtɔ anto ndekana nunu, nd’osomba wa Pompéi aki la dihole dimɔtshi dia tɔkɛnyɔ dia woke wa mamba diakakokaka suke l’anto tshɛ wa l’osomba mbɔtɔ ko koka. Waa arkɛɔlɔgɛ wa l’osomba wa Pompéi wakatane barɛ kana mvudu yakawasondjaka wanu 118 ndo lo mɔtshi l’atei ayɔ wakakɛnyaka djeke l’awui wa mindo wa dieyanelo. Asango wa lo mpele ndo emindo ekina mɛnyaka woho wakayakimɔka anto l’awui wa mindo wa dieyanelo ndo l’eyango wa lomombo la l’emunyi.

² Lo Ngɔndɔ k’Enanɛi 24, 79 T.D., Dikona diatowɔ dja dia Vésuve diakatatɛ towɔ dja. Wanɛ weka awui wendana l’akona watowɔ dja mbetawɔka dia mbala ka ntondo kakatowɔ dikona sɔ lɔtɛkɛ la otoko wa dja wakakɛlanɛ oko dikɛlɛdu l’esomba ɛsɔ koshimba ondo anto waki lɔkɔ dia vɔ ndawɔ. Mɛnamaka mɛtɛ di’anto efula wakalawɔ. Koko amɔtshi wakate vate yâmɛ ndoko wâle wayowakomɛ, mbut’ate vɔ kombidja yimba lo tolembetelo takɛnyaka dia wâle wekɔ suke ko wakatshikala l’osomba. Ɔnkɔnɛ, oya lo midi k’otsho, lɔtɛkɛ la dja, otoko, l’abanga w’oma lo vɔlka shɔ wakambɔ l’osomba oko dikɛlɛdu kamɛ ndo dinga dia kɔlɔ diakakudunganya anto wakatshikala l’osomba ko wakavu tshɛ l’etitadi. La yôsose ya pindju ka lushi lakayele, mpokoso kakɔ kamɛ kakadiake anto tshɛ waki l’osomba wa Pompéi. Mpokoso ka woke kɛsɔ kakakomɛ anto asɔ l’ɔtɛ wakiwɔ kombidja yimba lo tolembetelo t’ɔhɛmwɛlɔ!

Ekomelo ka dikongɛ di’akambo di’ase Juda

3. Diɔtɔnganelo diakɔna diele lam’asa elanyelo ka Jerusalɛma la k’osomba wa Pompéi la wa Herculaneum?

³ Elanyelo ka Jerusalɛma kakasalema oma le anto koko aha oma lo diangɔ diakatongama ɛnɔnyi divwa la ntondo ka mpokoso ka kɔlɔ efula kakakomɛ osomba wa Pompéi la wa Herculaneum kaki l’etombelo wakaleke tshɛ kɔlɔ. Vɔ mbutaka dia “ndoko osomba wambodingama oma le asɔlayi oko wakadingama osomba wa Jerusalɛma,” ndo ɔnɛ lo elanyelo k’osomba ɔsɔ ndekana miliyɔ ɔtɔi k’ase Juda wakavu. Koko oko wakidiɔ lo kɛnɛ kendana la mpokoso kakakomɛ osomba wa Pompéi ndo wa Herculaneum, Jerusalɛma kondanyema aha la anto mbewɔma.

4. Djembetelo yakɔna yakatasha Yeso dia mbewola ambeki ande ɔnɛ ekomelo ka dikongɛ di’akambo di’ase Juda kaya suke, ndo ngande wakakotshama dikambo sɔ ntondo lo ntambe ka ntondo?

⁴ Yeso Kristo akatɛkɛta dikambo di’elanyelo k’osomba ɔsɔ, ndo akewoya akambo wayosalema la ntondo k’elanyelo kɛsɔ, ɛnyɛlɔ oko ata, ndjala ya kasha, adidimu wa nkɛtɛ, ndo diɔnywɛlɔ di’ɛlɛmbɛ. Amvutshi wa kashi wayotomba, koko lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo layosambishama l’andja w’otondo. (Mateu 24:4-7, 11-14) Kânga mbakotshama ɛtɛkɛta waki Yeso lo yɛdikɔ ya woke ɛlɔ kɛnɛ, vɔ wakakotshama lo yɛdikɔ ya tshitshɛ l’etena kɛsɔ. Ɔkɔndɔ mbutaka dia ndjala ka kasha kakonge la Judiya. (Etsha 11:28) Josephus, ombewi ɔmɔtshi w’ɛkɔndɔ w’ose Juda mbutaka dia yema tshitshɛ la ntondo k’elanyelo ka Jerusalɛma, didimu dia nkɛtɛ diakasalema. Lam’akayasukanaka elanyelo ka Jerusalɛma, ata wakalɔmaka lam’asa ase pɔlitikɛ w’ase Juda, ndo anto wakadiakema efula l’esomba wakadjasɛka ase Juda l’ase Wedja. Koko, lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo lakasambishama “l’etungelu tshe [ka] la tshina di’ulungu.”​—Kolosai 1:23.

5, 6. (a) Ɛtɛkɛta akɔna wa prɔfɛsiya waki Yeso wakakotshama lo 66 T.D.? (b) Lande na kakavu anto efula lam’akayɔkɔka Jerusalɛma lo 70 T.D.?

⁵ L’ɔnɔnyi 66 T.D., ase Juda wakatɔmbɔkwɛ diolelo dia Rɔma. Lam’akadinge Cestius Gallus Jerusalɛma nde l’alembe ande, ambeki waki Yeso wakohɔ ɛtɛkɛta wakandate ɔnɛ: “Lam’ayunyena elui w’alimbi wambudinga Jerusalema, kanyeyi nyati: Elanyelu kayo kaya suki. Lushi lako, wane weli la Judiya, kawulawo l’ekungu; wane weli l’atei a ngelu, kawumo; wane weli l’esui tawuyakaki loko.” (Luka 21:20, 21) Etena kakakoke dia minya demba oma la Jerusalɛma. Ko ngande wakawakoke sala dikambo sɔ lam’ele osomba wakadingama l’asɔlayi? Lo shashimoya, Gallus akanya asɔlayi ande, dui sɔ diakasha Akristo wa la Jerusalɛma la wa la Judiya diaaso dia kitanyiya ɛtɛkɛta waki Yeso ko ndawɔ otsha l’akona.​—Mateu 24:15, 16.

⁶ Ɛnɔnyi ɛnɛi l’ɔkɔngɔ, oya lo nshi ya Pasaka, asɔlayi w’ase Rɔma wakakawola nto l’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jeneralɛ Titus lakayashikikɛ dia kumiya l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ w’ase Juda. Alembe ande wakadinge Jerusalɛma ndo wakahike “lungeli,” di’aha kânga onto ndawɔ. (Luka 19:43, 44) Kânga mbakalɛndalɛndaka ta, ase Juda w’oma l’atshuku tshɛ wa Diolelo dia Rɔma wakahungumɔ oya la Jerusalɛma lo fɛtɛ ka Pasaka. Vɔ tshɛ wakayondama lo djonga. Lo ndjela Josephus, angɛndangɛnda mbakaleke mvɔ lam’akalanyema osomba oma l’anya w’asɔlayi w’ase Rɔma.a Lam’akayɔkɔka Jerusalɛma, suke la k’esambele ɔtɔi k’ase Juda tshɛ waki lo Wodja wa Rɔma wakadiakema. Olanyelo wa Jerusalɛma ndo wa tɛmpɛlɔ katɔ akalembetshiya ekomelo ka dikongɛ dia pɔlitikɛ ndo di’ɔtɛmwɛlɔ di’ase Juda diakake etshina l’Ɛlɛmbɛ waki Mɔsɛ.b​—Mako 13:1, 2.

7. Lande na kakahandɔ Akristo wa kɔlamelo lam’akalanyema Jerusalɛma?

⁷ L’ɔnɔnyi 70 T.D., Akristo w’ase Juda wakakoke ndjakema kana tɔlama lo fumbe kamɛ l’anto akina waki l’osomba wa Jerusalɛma. Koko, ɔkɔndɔ mɛnyaka dia vɔ wakakitanyiya ɔhɛmwɛlɔ wakasha Yeso ɛnɔnyi 37 la ntondo. Vɔ wakatombe oma l’osomba ndo vɔ kokalola nto lɔkɔ.

Ɔhɛmwɛlɔ wakasha apɔstɔlɔ la wonya

8. Naa ohomba wakɛnyi Petero, ndo ɛtɛkɛta akɔna waki Yeso wele ondo nde akawaohɔ na?

⁸ Ɛlɔ kɛnɛ tekɔ suke l’elanyelo koleki tshɛ woke, mbut’ate elanyelo kayokumiya dikongɛ nɛ di’akambo. Ɛnɔnyi esamalo la ntondo k’elanyelo ka Jerusalɛma, ɔpɔstɔlɔ Petero akasha dako di’ohomba efula ndo diakaye la wonya dialeka mendana l’Akristo wa lo nshi yaso nyɛ, dako diakɔ mbutaka ɔnɛ: Nyambalɛke! Petero akɛnyi ohomba di’Akristo mangasanya ‘akoka awɔ w’ekanelo ka yimba’ di’aha vɔ mbohɛ ‘didjango dia Nkumadiɔndjɔ’ Yeso Kristo. (2 Petero 3:1, 2) Lo keketsha Akristo dia vɔ mambalɛka, ondo Petero akohɔ kɛnɛ kakandoke Yeso atɛ apɔstɔlɔ Ande nshi ngana la ntondo ka nde mvɔ ate: ‘Nyewɔ, nyosungukalake, nɛ dia nyu hanyeye etena kakashikikɛma.’​—Mako 13:33.

9. (a) Naa dionga dia wâle efula diakoka anto amɔtshi monga la diɔ? (b) Lande na kele dionga dia diɔnyɔ diekɔ wâle efula?

⁹ Ɛlɔ kɛnɛ anto amɔtshi wekɔ lo mimbola la lɔsɔkɔ vate: “Daka dia eyelu kandi, lend’edio?” (2 Petero 3:3, 4) Ekɔ mɛtɛ di’anto asɔ fɔnyaka di’awui hawotshikitana koko wekɔ paka woho wakiwɔ oma k’etongelo k’andja. Diɔnyɔ dia ngasɔ diekɔ wâle efula. Diɔnyɔ koka ndjotohiya dia sho pombaka kamba olimu aso la shamanya ndo ndjotokonya dia sho ndjakimɔ tshɛ dia kotsha nsaki yaso ndo eyango aso hita. (Luka 21:34) Ndo nto, oko wakadiɛnya Petero, amɔnyɔdi asɔ mbohɛka Elola ka lo nshi ya Nɔa, kakalanya dikongɛ di’akambo tshɛ dia l’etena kɛsɔ. Andja wakatshikitana mɛtɛ l’etena kɛsɔ!​—Etatelu 6:13, 17; 2 Petero 3:5, 6.

10. L’ɛtɛkɛta akɔna wakeketsha Petero wanɛ washisha solo dia lotutsha?

¹⁰ Petero kimanyiyaka ambadi wa mukanda ande dia vɔ monga la solo dia lotutsha lo mbaohola bonde kele mbala efula Nzambi hɔsaka yɛdikɔ mbala kak’ɔtɔi. Ntondo, Petero mbutaka ate: “Lushi otoi leli uku deku kinunu lu ashu wa Khumadiondjo, la deku kinunu dieko uku lushi otoi.” (2 Petero 3:8) Lam’ele Jehowa sɛnaka pondjo pondjo, nde mbeyaka sɛdingola awui tshɛ wendana la dikambo dimɔtshi ko nde sɔna etena koleki dimɛna ka nde sala dikambo kapanda. Oma lâsɔ, Petero ambɛnya nto woho walanga Jehowa di’anto wa l’ahole tshɛ ndjatshumoya dia kɔlɔ yawɔ. Solo dia lotutsha diaki Nzambi nembetshiyaka panda le anto efula wotokoka nanyema naka Nzambi mbɔsa yɛdikɔ lo pandjikwi. (1 Timote 2:3, 4; 2 Petero 3:9) Koko solo dia lotutsha diaki Jehowa halange mɛnya dia Jehowa hɔsaki pondjo yɛdikɔ mɔtshi. Petero akate dia ‘lushi la Jehowa layoya oko wovi.’​—2 Petero 3:10.

11. Kakɔna kayotokimanyiya di’aha ndala djɔ lo nyuma, ndo ngande wayoya lushi la Jehowa la ‘shamanya’?

¹¹ Wɛdikelo wakakambe la Petero sunganaka mɛtɛ. Dia munda wovi bu dikambo dia tshitshɛ, koko sɛtɛdi kasungukala otsho w’otondo ekɔ l’akoka wa munda wovi oleki sɛtɛdi kanyingɔnyingɔ djɔ tena la tena. Kakɔna kakoka shimba sɛtɛdi dia sɛnaka otsho w’otondo? Sɛtɛdi hatolala djɔ naka nde ayɔkɛndakɛndaka lo dihole dia mbidjasɛ lodjasɛ otsho w’otondo. Woho akɔ wamɛ, monga l’ohetoheto l’akambo wa lo nyuma ayotokimanyiya oko weso Akristo dia sho sɛnaka. Diakɔ diatokeketsha Petero dia ndjakimɔ l’olimu wendana l’‘etsha wa lɔkɛwɔ l’ekila ndo w’anto wamamema Nzambi.’ (2 Petero 3:11) Olimu ɔsɔ wayotokimanyiya dia sho tetemala la ‘namaka oyelo wa lushi laki Jehowa lo timba taso.’ Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi ɔnɛ “namaka lo yimba” mbeyaka kadimɔma nto ɔnɛ “samanyisha.” (2 Petero 3:12; NW, nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi) Ekɔ mɛtɛ dia sho hatokoke tshikitanya alamanaka waki Jehowa. Lushi lande layoya lo wonya wakandalɔngɔsɔla. Koko tayɛna di’oma ko kakiye polo lo lushi lɔsɔ, wenya kana nshi yekɔ lo teete esadi esadi, naka tayoyakimɔ tshɛ l’olimu ande.​—1 Koreto 15:58.

12. Ngande wakokaso onto l’onto kondja wahɔ oma lo solo dia lotutsha diaki Jehowa?

¹² Ɔnkɔnɛ, onto tshɛ lɛna di’oko lushi la Jehowa lekɔ lo mbiviya keketshamaka dia ndjela dako diaki Petero lo kongɛ la solo dia lotutsha etena kakashikikɛ Jehowa. Lo mɛtɛ, sho koka kamba dimɛna la wenya wakondjaso oma lo solo dia lotutsha diaki Nzambi. Ɛnyɛlɔ, sho kokaka tetemala la kɛnɛmɔla waonga w’ohomba efula w’Okristo kana ndeka sambisha anto efula. Naka sho tetemala la sɛnaka kete Jehowa ayototana “la ki, aha la vadi, aha la unungu” l’ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo. (2 Petero 3:14, 15) Ɔsɔ mɛtɛ ayonga ɔtshɔkɔ wa mamba!

13. Naa ɛtɛkɛta wakafundɛ Paulo Akristo wa la Tɛsalɔnika wasungana efula le Akristo ɛlɔ kɛnɛ?

¹³ Lo mukanda ande wa ntondo le ase Tɛsalɔnika, Paulo lawɔ akɛnya ohomba wa sɛnaka. Nde akalake ate: “Tatolalake djɔ oko akina, koko tɔsɛnɛ ndo toyalame dimɛna.” (1 Tɛsalɔnika 5:2, 6, NW) Ɛlɔ kɛnɛ, lam’ele elanyelo ka dikongɛ di’otondo di’akambo nɛ kaya suke, ekɔ mɛtɛ ohomba efula dia sɛnaka! Atɛmɔdi waki Jehowa wekɔ lo nsɛna l’andja wele anto hawoyasha l’akambo wa lo nyuma, ndo dikambo sɔ koka monga la shɛngiya le wɔ. Diakɔ diakasha Paulo dako nɛ ate: “[Toyalame], tolote engawo ka mbetawo la ngandji; tulimbe dembo dia kusu la elungamelu ka panda.” (1 Tesalonika 5:8) Wekelo wa mbala la mbala w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi kamɛ l’osanganelo wa l’anangɛsɔ l’akadiyɛso lo nsanganya ayotokimanyiya dia kitanyiya dako diaki Paulo ndo hatotoshisha yambalo yaso y’ɔnɛ ekomelo kaya k’onyɔ.​—Mateu 16:1-3.

Miliyɔ y’anto wekɔ lo tetemala la sungukala

14. Naa toshifidi tɛnya di’ɛlɔ kɛnɛ efula k’anto wekɔ lo ndjela dako diaki Petero diawatɛnde dia sɛnaka?

¹⁴ Onde ekɔ anto efula ɛlɔ kɛnɛ wayela dako di’oma l’Afundelo diakeketsha dia vɔ mambalɛka? Eelo. L’ɔnɔnyi w’olimu 2002, lofulo l’oyoyo l’apandjudi 6304645 mbut’ate, ohamelo wa pursa 3,1 lo mbɛdika l’ɔnɔnyi 2001​—wakɛnya dia vɔ wekɔ lo mambalɛ lo nyuma lo mbetsha wenya 1202381302 lo sambisha anto akina dikambo dia Diolelo diaki Nzambi. Le anto asɔ, olimu ɔsɔ komonga olimu wa kamba la wendjudi. Vɔ waki olimu woleki ohomba tshɛ lo nsɛnɔ yawɔ. Dionga diakɛnya efula ka l’atei awɔ kɛnɛmɔmaka l’ɛnyɛlɔ k’oma lo wodja wa El Salvador kaki Eduardo nde la Noemi.

15. Ɛnyɛlɔ kakɔna k’oma lo wodja wa El Salvador kɛnya di’anto efula wekɔ lo tetemala mambalɛ lo nyuma?

¹⁵ Ambeta ɛnɔnyi ɛmɔtshi, Eduardo la Noemi wakakane yimba l’ɛtɛkɛta waki Paulo wata ɔnɛ: ‘Akambo wa l’andja ɔnɛ wekɔ lo tatshikitana.’ (1 Koreto 7:31) Vɔ wakayanyɛ diangatangata ko wakatatɛ kamba olimu wa lo tena tshɛ oko ambatshi mboka. L’edjedja ka wonya, vɔ wakayokondjaka waɛsɛ efula, vɔ wakayokambaka nd’olimu w’otshimbedi ndo wa distrikɛ. Kânga mbakawahomana l’ekakatanu wa wolo efula, Eduardo la Noemi wekɔ l’eshikikelo dia vɔ wakɔshi yɛdikɔ ya dimɛna lo tshika lomombo la l’emunyi dia kamba olimu wa lo tena tshɛ. Efula ka l’atei w’apandjudi 29269 ​—mbidja ndo ambatshi mboka 2454​—wa lo wodja wa El Salvador wakɛnya yimba ya woho ɔsɔ ya ndjahombia, ɔsɔ mbele ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wele wodja ɔsɔ wakonge l’ohamelo wa pursa 2 lo lofulo l’apandjudi ɔnɔnyi wetshi.

16. Dionga diakɔna diakɛnya ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi w’ɔnangɛso lo wodja wa Côte d’Ivoire?

¹⁶ Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi w’Okristo akɛnya dionga dia woho akɔ wamɛ lo wodja wa Côte d’Ivoire. Nde akafundɛ biro ka filialɛ ka lɛkɔ ate: “Lekɔ okambi w’olimu. Koko hakoke mbutɛ anangɛmi l’akadiyɛmi dia vɔ kamba olimu w’ombatshi mboka nɛ dia dimɛ halasha ɛnyɛlɔ ka dimɛna lo dikambo sɔ. Diakɔ diakamɔshi yɛdikɔ ya tshika olimu wakamafutamaka dimɛna ndo ɛlɔ kɛnɛ lekɔ lo ndjakambɛ djimulimu mɔtshi yambisha etena ka dimi ndeka ndjasha l’olimu w’esambishelo.” Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔsɔ akayokomaka ɔmɔtshi wa l’atei w’ambatshi mboka 983 wa lo wodja wa Côte d’Ivoire, lɛnɛ akakimɔ apandjudi 6701 alapɔlɔ ndo wodja ɔsɔ wakonge l’ohamelo wa pursa 5 ɔnɔnyi wetshi.

17. Ngande wakɛnya osekaseka ɔmɔtshi w’Ɔmɛnyi wa Jehowa wa la Belgique dia dikanyiyakanyiya diaki l’anto lo dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa kombosha wɔma?

¹⁷ Apandjudi 24961 wa la Belgique wekɔ lo tetemala la diɛnɛ l’ɔtɛ wahawatshike ki dia vɔ kamba olimu awɔ, lo woho wakanɛwɔ kɔlɔ ndo l’ɔtɛ wa shɔnɔdi yele l’anto wa lo wodja ɔsɔ. Koko, vɔ wekɔ lo sambisha l’ohetoheto ndo hawoke wɔma. Lam’akoke osekaseka ɔmɔtshi w’Ɔmɛnyi wa Jehowa w’ɛnɔnyi 16 asekande wa la kalasa wata di’Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ yato y’ɔtɛmwɛlɔ wonya wa wekelo wendana l’ɛlɛmbɛ wa lɔkɛwɔ, nde akalɔmbɛ dikimɔ dia nde mbalembetshiya dimɛna woho wele dikambo sɔ. Lo kamba la bandɛ vidɛo Les Témoins de Jéhovah : un nom, une organisation, la biukubuku Les Témoins de Jéhovah : qui sont-ils?, nde akalembetshiya dimɛna kɛnɛ kele mɛtɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa. Ambeki wakangɛnangɛna awui wakandate, ndo lomingu lakayele wakasha ambeki ɛgzamɛ wele wembola tshɛ wakɔsama oma l’akambo wendana l’ɔtɛmwɛlɔ w’Ɛmɛnyi wa Jehowa.

18. Kakɔna kɛnya di’ekakatanu wendana l’ekondjelo koshimba apandjudi wa l’Argentine la wa lo Mozambique dia mbika washo awɔ l’olimu wakambɛwɔ Jehowa?

¹⁸ Lo nshi y’ekomelo nyɛ, suke l’Akristo tshɛ wekɔ lo pomana l’ekakatanu wa wolo. Koko kânga mbediɔ ngasɔ, vɔ wekɔ lo tetemala mbika washo l’olimu awɔ. Kânga mbadiɛnɛ wodja w’Argentine l’ekakatanu weya anto tshɛ wendana l’ekondjelo, wodja ɔsɔ wakakonya lofulo l’oyoyo l’Ɛmɛnyi wa Jehowa 126709 ɔnɔnyi wetshi. Lo wodja wa Mozambique, wola wekɔ lo takokanɛ le anto. Koko, anto, 37563 wakayasha l’olimu w’esambishelo ndo wakonge l’ohamelo wa pursa 4. Lɔsɛnɔ lekɔ wolo le anto efula wa lo wodja w’Albanie, koko alapɔlɔ w’oma lo wodja ɔsɔ mɛnyaka dia vɔ wakonge l’ohamelo wa dimɛna wa pursa 12, wodja ɔsɔ waya la lofulo l’oyoyo l’apandjudi 2708. Mɛnamaka hwe di’ekakatanu hawoshimbe nyuma ka Jehowa dia tɔ kamba olimu etena ketsha ekambi ande wahɔ wa Diolelo lo dihole dia ntondo.​—Mateu 6:33.

19. (a) Kakɔna kɛnya dia ekekɔ anto efula wele oko ɛkɔkɔ wele la ndjala k’akambo wa mɛtɛ wa lo Bible? (b) Naa akambo akina wele l’alapɔlɔ w’ɔnɔnyi ɔnɛ wɛnya di’ekambi waki Jehowa watalale djɔ lo nyuma? (Enda l’alapɔlɔ w’olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’andja w’otondo lo lɛkɛ 22-25.)

¹⁹ Lofulo la l’atei atei l’anto 5309289 weka laso Bible ngɔndɔ tshɛ l’andja w’otondo lo ndjela alapɔlɔ w’ɔnɔnyi wetshi mɛnyaka dia anto efula wele oko ɛkɔkɔ wele la ndjala k’akambo wa mɛtɛ wa lo Bible wakakoke tanema. L’atei wa lofulo l’oyoyo l’anto 15597746 wakɔtɔ lo losanganya l’Eohwelo, efula kawɔ watakome ekambi waki Jehowa. Vɔ nɔmbamaka dia tetemala la pama l’ewo ndo lo ngandji, oyadi ka Jehowa kana k’anto l’ɔnango. Ekɔ mɛtɛ ɔngɛnɔngɛnɔ dia mɛna dia “ului a wuki w’antu” wa lo ‘ɛkɔkɔ ekina’ wekɔ lo tetemala la ntɔ elowa lam’akambɛwɔ Otungi “ndu la yanyi ndu l’utshu lu etemwelo kandi” kamɛ l’anangɛwɔ w’akitami w’esɔ.​—Enyelo 7:9, 15; Joani 10:16.

Wetshelo oma le Lɔta

20. Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɛnyɛlɔ kaki Lɔta la wadɛnde?

²⁰ Ekɔ mɛtɛ dia kânga ekambi waki Nzambi wele la kɔlamelo mbeyaka mbohɛ lo tshanda mɔtshi dia vɔ pombaka sala akambo la shamanya. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka Lɔta k’ɔnaki ɔnango Abarahama. Andjelo ahende wakaye dia ndjowenda wakawotɛ dia Nzambi ayanga nanya osomba wa Sɔdɔmɔ la Ngɔmɔra. Losango lɔsɔ kokoka mambia Lɔta, ɔnɛ ‘lakayakiyanyaka heyama oma l’akambo wa kɔlɔ wakatshaka wanɛ wakɔnyɔlaka ɛlɛmbɛ.’ (2 Petero 2:7) Koko, lam’akawotɛ andjelo asɔ dia nde pombaka tomba oma l’osomba, nde “akatshimbatshimbaka.” Andjelo wakakome polo lo mbotondja nde la nkumbo kande la wolo oma l’osomba. Wadi aki Lɔta kondjela dako diakawasha andjelo di’aha mbɛwɔ l’ɔkɔngɔ. Nde akavu l’ɔtɛ wa dionga diande dia diɔnyɔ. (Etatelu 19:14-17, 26) Yeso akatɔhɛmɔla ate: “Nyuho wadi a Lota.”​—Luka 17:32.

21. Lande na kele ɛlɔ kɛnɛ mbamboleka monga ohomba wa sɛnaka?

²¹ Mpokoso kakakomɛ anto wa l’osomba wa Pompéi ndo wa Herculaneum ndo akambo wakasalema yema tshitshɛ la ntondo ka Jerusalɛma ndanyema kamɛ ndo ɛnyɛlɔ ka Mvula k’Elola ka lo nshi ya Nɔa ndo ɛnyɛlɔ kaki Lɔta, mɛnyaka ohomba wa mbidja yimba dimɛna l’ɔhɛmwɛlɔ. Oko weso ekambi waki Jehowa, sho mbeyaka tolembetelo tɛnya dia tekɔ lo sɛna lo nshi y’ekomelo. (Mateu 24:3) Sho tamboshilaka la ndjakakitola shamɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. (Enyelo 18:4) Oko Akristo wa lo ntambe ka ntondo, sho pombaka ‘namaka oyelo wa lushi laki Jehowa lo timba taso.’ (2 Petero 3:12) Eelo, ɛlɔ kɛnɛ oleki nshi yambeta, mbamboleka monga ohomba di’Akristo sɛnaka! Naa wanya wakoka onto l’onto takola ndo waonga akɔna wakokaso monga lawɔ dia sho sɛnaka nshi tshɛ na? Sawo diayela diayɔtɛkɛta akambo asɔ.

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

Ngande wayoyokadimola?

• Akambo akɔna wakakimanyiya Akristo w’ase Juda dia vɔ panda lam’akalanyema Jerusalɛma?

• Ngande watokimanyiya dako diele l’efundelo waki ɔpɔstɔlɔ Petero la Paulo dia sho sɛnaka?

• Waa na wɛnya di’ɛlɔ kɛnɛ vɔ wekɔ lo sɛna?

• Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɔkɔndɔ waki Lɔta la wadɛnde?

[Tablo ka lo lɛkɛ 22-25]

ALAPƆLƆ W’OLIMU W’ƐMƐNYI WA JEHOWA WA L’ANDJA W’OTONDO L’ƆNƆNYI 2002

(Enda okanda)

[Esato wa lo lɛkɛ 26]

Kambaka olimu awɔ kimanyiyaka Akristo di’aha ndala djɔ