Woho wa monga la wɛdimo lo dikambo di’olimu

LO ANDJA ɔnɛ wele l’ahole wasondjawɔ diangɔ anto waya l’ekakatanu heyama, shɛmanedi ya kɔlɔ, ndo wotondjaka lomombo lamboleka, anto efula hawoyɔngɛnangɛna tshɔka lushi tshɛ otsha l’olimu. Koko sho pombaka ngɛnangɛna olimu aso. Lande na? Nɛ dia takatongama l’efanelo ka Nzambi, ndo Nzambi ngɛnangɛnaka olimu ande. Ɛnyɛlɔ, l’ɔkɔngɔ wa nde menda kɛnɛ kakandasale l’ekomelo ka nshi shamalo y’etongelo, mbut’ate l’etena k’otale, Etatelu 1:31 mbutaka dia ‘Nzambi akɛnyi dia ɛngɔ tshɛ kakandatonge kaki dimɛna efula.’

Aha la tâmu, ɔkɔkɔ ɔmɔtshi welamɛ Jehowa ɔnɛ ‘Nzambi k’ɔngɛnɔngɛnɔ’ ndja oma lo woho walangande olimu. (1 Timote 1:11) Shi mbokɛmaka hwe lâsɔ dia tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula, naka tayowokoya lo yɛdikɔ y’efula? Lo dikambo sɔ, Nkumekanga Sɔlɔmɔna ka l’Isariyɛlɛ w’edjedja, ombiki ndo onto lakeyaka mbidja akambo l’ɔnɔngɔ akafunde ate: “Ushasha wa [Nzambi] le untu tshe one: nde, no la ngenangena l’ulimu andi.”​—Undaki 3:13.

Monga la wɛdimo ndo la kanyi y’ɔlɔlɔ lo dikambo di’olimu lo nshi nyɛ yahakɔhɛ anto tshikitanya ahole w’olimu, koka monga dikambo dia wolo efula. Koko Jehowa Nzambi tshɔkɔlaka wanɛ wayela ɛlɔmbwɛlɔ kande ka la ngandji. (Osambu 119:99, 100) Anto asɔ komaka as’olimu wɔsama la nɛmɔ ndo wɛkɛwɔ otema le wɔ ndo vɔ hawoleke nshisha olimu awɔ oshishashisha. Vɔ mbekaka nto dia mbɔsa nsɛnɔ yawɔ ndo olimu awɔ aha tsho oko ɛngɔ kakoka mbakimanyiya l’emunyi koko ndo lo nyuma. Dui sɔ mbakimanyiyaka dia mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna lo lɔsɛnɔ ndo dia vɔ mbeya di’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo ekokelo kawɔ hakomɛ paka l’olimu awɔ kana hendana l’awui w’okanda wahakɔhɛ la tshikitana. (Mateu 6:31-33; 1 Koreto 2:14, 15) Dikambo sɔ mbakimanyiyaka dia monga la wɛdimo lo dikambo di’olimu.

Onga la nkum’otema k’ɔlɔlɔ kangɛnyangɛnya Nzambi lo kɛnɛ kendana l’olimu

Anto amɔtshi ndjashaka tshɛtshɛ l’olimu, ko tshindjaka awui akina tshɛ l’ɔkɔngɔ. Akina kongɛka l’asolo walomɔlomɔ ekomelo ka lushi lawɔ l’olimu dia vɔ minyɔ ko tshɔ la ngelo. Monga la wɛdimo kɛdikɛdi na? Bible kadimolaka ɔnɛ: “Ambuleka ololo lunya ndjala too la mumuya, uleki anya ahendi ndjala too l’ulimu, uku untu latatshanya lopepe.” (Undaki 4:6) Ɔnkɔnɛ, kamba wolo amboleka kana l’etena k’otale k’efula mbelaka onto ekakatanu, koko hokimanyiya dia kotsha eyango ande, mbut’ate le nde, dui sɔ mongaka oko onto “latatshanya lopepe.” Lande na kediɔ ngasɔ? Nɛ dia sho koka ndjosala akambo wakoka toshishɛ ɔngɛnɔngɛnɔ aso woleki, mbut’ate diɔtɔnganelo dia lo nkumbo ndo dia l’angɛnyi aso, lonyuma laso, yonge yaso ya demba ndo kana ndjosusa nshi yaso ya lɔsɛnɔ. (1 Timote 6:9, 10) Monga la wɛdimo, kɛdikɛdi ngɛnangɛna la yema tshitshɛ yele laso naka tekɔ la wɔladi lo yɛdikɔ mɔtshi oleki ndjayangɛ lomombo efula lo kamba olimu lo yɛdikɔ yamboleka aha la monga ndo la wɔladi.

Kânga mbatokeketsha Bible dia monga la wɛdimo, tɔ hetawɔ nɛndɛ kânga yema. (Tukedi 20:4) Nɛndɛ shishɛka onto nɛmɔ diande ndo nɛmɔ diahomba anto akina mbosha. Kɛnɛ koleki tshɛ kɔlɔ ele tɔ ndanyaka diɔtɔnganelo diele lam’asaso la Nzambi. Bible mbutaka hwe ɔnɛ onto latona kamba atɔlɛkake kɛnɛ k’oma l’olimu w’anto akina. (2 Tesalonika 3:10) Koko nde pombaka tshikitanya ditshelo diande ndo kamba la wolo dia ndjakotshɛ ehomba ande ndo wa wanɛ wendɛ l’anya ande. Lo kamba olimu wa wolo, onto mbeyaka kimanyiya wanɛ wele mɛtɛ lo dihombo oko watokeketsha Ɔtɛkɛta wa Nzambi.​—Tukedi 21:25, 26; Efeso 4:28.

Ana wetshame oma ko akɛnda dia nanga olimu

Aha lo kɔma anya monga anto la mbekelo y’ɔlɔlɔ yendana l’olimu; vɔ ndjiekaka leka oma ko akɛnda awɔ. Ɔnkɔnɛ, Bible ndakaka ambutshi ɔnɛ: “[Nyetsha] ona lu mbuka k’ololo kahumbandi ntsho. Ku lam’ayunduyala ekumanyi, ndi hangana uma loko.” (Tukedi 22:6) Lâdiko wa mbisha anawɔ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ k’ambutshi wakamba olimu, ambutshi wele la lomba tatɛka mbetsha anawɔ lo mbasha tolimulimu ta la ngelo tɛdimi l’ɛnɔnyi awɔ. Kânga mbakoka ana momala etena kawashawɔ tolimulimu tɔmɔtshi, vɔ wayoyokoma lo ndjaɛna dia wekɔ ohomba l’atei wa nkumbo, djekoleko etena kawandola Mama kana Papa l’olimu w’ɔlɔlɔ wokambiwɔ. Lonyangu ko, ambutshi amɔtshi salɛka anawɔ tokambokambo tshɛ, lo fɔnya ɔfɔnyafɔnya ɔnɛ ɔsɔ ekɔ yoho ya mbaɛnya ngandji. Sunganaka di’ambutshi asɔ kana yimba l’ɛtɛkɛta wa lo Tukedi 29:21, wata ɔnɛ: “Untu latudiaka ukambi andi ololo uma lu nshi ya dikenda, ukambi ako kayuyala ukito andi.”

Ambutshi w’eshika mbidjaka yimba efula lo kalasa k’anawɔ, lo mbakeketsha dia mbeka ndo di’aha mbidja dɛwɔlɛwɔ lo kalasa. Dui sɔ koka ndjokimanyiya ana l’ɔkɔngɔ etena kayowoyohomba kamba olimu wa l’emunyi.

Onga la lomba l’ɔsɔnwɛlɔ ayɛ w’olimu

Kânga mbahatotɛ Bible woho w’olimu wahombaso kamba, tɔ toshaka alako w’ɔlɔlɔ di’aha ehamelo kaso ka lo nyuma, olimu wakambɛso Nzambi ndo ɛkɛndɛ aso ekina w’ohomba ndjonga lo wâle. Ɛnyɛlɔ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: ‘Etena kambotshikala kaya mondo. Diele la wanɛ wayasha l’akambo wa l’andja ɔnɛ, monga oko wanɛ wahayasha tshɛ lɔkɔ nɛ di’akambo wa l’andja ɔnɛ wekɔ lo tatshikitana.’ (1 Koreto 7:29-31) Ndoko dui diayotshikala pondjo l’andja ɔnɛ aha la tshikitana. Lâsɔ kimɔ wenya ndo wolo aso tshɛ lɔkɔ ekɔ oko wanɛ wayaombɛ diangɔ lo luudu lokiwɔ lo dihole dieyaso ɔnɛ elola kayoya ko linyukola. Naka sho sala ngasɔ, kete ɔsɔ ayonga mɛtɛ dui di’enginya efula!

Dikadimwelo dikina dia Bible kadimolaka etelo k’ɔnɛ ‘monga oko wanɛ wahayasha tshɛ lɔkɔ’ ɔnɛ “aha ndjasha tshɛ lɔkɔ” ndo ɔnɛ “aha ndjatshuha tshavu lɔkɔ.” (The Jerusalem Bible; Today’s English Version) Anto wele la lomba hawohɛ pondjo dia etena kambotshikalɛ andja ɔnɛ ‘kaya mondo,’ woho ɔnɛ wele naka onto ndjasha tshɛ l’awui wa l’andja ɔnɛ, kete nde ayoyoshama sɔnyi ndo ndjonyanga l’ɔkɔngɔ.​—1 Joani 2:15-17.

‘Nzambi hakɔsɛkaki pondjo’

Jehowa mbeyaka ehomba aso oleki ndo sho shamɛ. Nde mbeyaka nto lende ambotokoma lo kɛnɛ kendana l’ekotshamelo ka sangwelo diande. Koko nde toholaka ate: “Tanyuyalaki la saki ya diango. Nyuyali la ongenongeno lu diango dieli la nyu, ne dia [Nzambi], ndame kakati ati: Dimi hakoseke, halakutshiki.” (Heberu 13:5) Ɛtɛkɛta ɛsɔ tokeketshaka mɛtɛ. Lo mbokoya woho wayakiyanya Nzambi la ngandji tshɛ dikambo di’ekambi ande, Yeso akɔshi etenyi ka woke ka Dako diande dia diambo efula dia lo Dikona lo mbetsha ambeki ande kanyi y’ɔlɔlɔ yahomba monga lawɔ lo kɛnɛ kendana l’olimu ndo la diangɔ dia l’emunyi.​—Mateu 6:19-33.

Ɛmɛnyi wa Jehowa salaka la wolo dia kitanyiya wetshelo ɛsɔ. Ɛnyɛlɔ, lam’akalɔmbɛ owandji ɔmɔtshi w’olimu Ɔmɛnyi ɔmɔtshi wa Jehowa wakeyaka akambo wa kura dia kambaka mbala la mbala lo wenya wa lâdiko, ɔnangɛso ɔsɔ akatone. Lande na? Nɛ dia nde konanga di’olimu ande wa l’emunyi mbɔ̂sɛ wenya wahombande mbetshaka kamɛ la nkumbo kande ndo l’akambo wa lo nyuma. Lam’ele nde aki os’olimu w’ɔlɔlɔ efula ndo wakɛkɛka anto otema le nde, owandji ande w’olimu akalɛnya yɛdikɔ yande. Lo mɛtɛ, aha mbala tshɛ mbatetaka akambo ngasɔ. Onto ɔmɔtshi vɔ mbeyaka mbonya l’olimu, ko nde ndjonga l’ɔkɛndɛ wa nyanga olimu okina dia monga la lɔsɛnɔ la wɛdimo. Koko wanɛ wayaɛkɛ tshɛ le Jehowa ndjɛnaka dia lɔkɛwɔ ndo nkum’otema kawɔ k’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’olimu ndjahumuyaka lokolo l’ɔlɔ le ewandji awɔ w’olimu.​—Tukedi 3:5, 6.

Etena kayonga elimu tshɛ dimɛna

L’andja ɔnɛ wele kema kokele, ekakatanu hawohandɔki pondjo l’olimu ndo anto hawongaki l’elongamelo ka shikaa k’ɔnɛ wayokondja olimu. Ɔnkɔnɛ, lam’ataleke ndana awui wa l’andja ɔnɛ ndo nɛmɔ dia falanga, mbakoka ndo akambo ndeka tshɔ otsha lo kɔlɔ. Koko dui sɔ diayanga kandɔma kem’edja. Kem’edja, onto tshɛ ayonga l’olimu ande hita. Kɛnɛ koleki tshɛ ele olimu tshɛ wayonga l’onto ayonga mɛtɛ olimu wa dimɛna ndo wele l’ɛtshɔkɔ. Ngande wayosalema dikambo sɔ? Akɔna ayela otshikitanu wa ngasɔ ɔsɔ?

Oma lo tshimbo y’omvutshi ande Isaya, Jehowa akatɛkɛta dikambo di’etena kɛsɔ. Nde akate ate: “Enda, dimi lutsha ntunga ulungu w’uyuyu la kete y’uyuyu, akambu wa ntundu wayuhamamela, hawuyuhwama ntu.” (Isaya 65:17) Nde akatɛkɛtaka dikambo dia lowandji lande l’oyoyo, lele l’ɛlɔmbwɛlɔ kalɔ mbayɔsɛna tshunda di’oyoyo di’anto diotshikitanyi tshɛ lo tshɛ la tshunda di’anto dia nshi nyɛ.​—Danyele 2:44.

Lo kɛnɛ kendana la woho wayɔsɛnaka anto ndo olimu wayowokambaka, prɔfɛsiya tetemalaka mbuta ɔnɛ: “Vo wayuhika mvudu, wayudjaseka loko; wayune dikambo di’elua , wayolekaka elua w’uma loko. Vo hawuhika mvudu, ku akina ndjudjase loko. Vo hawukamba kambo di’elua, ku akina ndjole elua uma loko. Nshi y’antu ami yayuyala uku nshi y’etamba. Esonami ami wayongenangena ne dia elimu w’anya awo. Vo hawukamba ukambakamba, kuyanga mbuta ana, dia vo ndjakema shashimuya, ne dia vo weli ana w’atshokwami wa [Jehowa] ndu an’awo pupu.”​—Isaya 65:21-23.

Andja w’oyoyo waki Nzambi ɔsɔ wayela etshikitanu wa diambo efula! Onde wɛ nangaka nsɛna lo woho w’andja wa ngasɔ, wele ‘onto hatɛna pâ ka wɛnɛna’ koko ayɔngɛnangɛna dimɛna dimɛna ‘l’elowa’ w’oma l’olimu ande wa wolo? Teye dia wanɛ wayɔngɛnangɛna l’ɛtshɔkɔ ɛsɔ ele: ‘Ana wa atshɔkwami wa Jehowa.’ Wɛ koka monga ɔmɔtshi wa l’atei w’‘anto wambɔtshɔkwama’ asɔ lo mbeka awui wendana la Jehowa ndo la kɛnɛ kalɔmbande. Yeso akate ate: “Lumu la pundju lone, eli nkêya, weme [Nzambi k]a mete, la Jesu Kristu, lakayatumi.” (Joani 17:3) Ɛmɛnyi wa Jehowa wayɔngɛnangɛna kokimanyiya dia wɛ kondja oma lo wekelo w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, mbut’ate wa Bible, ewo kasha onto lɔsɛnɔ kɛsɔ.

[Kiombo ya lo lɛkɛ 4]

“ANTO EFULA KOMBOLAKA MBAƆSA L’OLIMU”

‘Akambo tshɛ watshanyu, nyâtshe l’anima anyu tshɛ, oko Nzambi mbasalɛnyu, koko aha anto.’ (Kolosai 3:23) Ekɔ mɛtɛ di’onto lele la nkum’otema k’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’olimu ndo layela tɔndɔ di’ɔlɔlɔ sɔ ayonga os’olimu wa dimɛna. Lo dikambo sɔ, J. J. Luna, lo dibuku diande How to Be Invisible, akasha wanɛ wayanga as’olimu dako dia mbayanga l’atei w’ase ɛtɛmwɛlɔ ɛmɔtshi, koko nde akakotsha ate: “Kɛnɛ kele mɛtɛ ele mbala tshɛ sho ngɛnangɛnaka mbɔsa Ɛmɛnyi wa Jehowa l’olimu.” Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi l’atei w’ɛkɔkɔ wakandasha ele vɔ mbeyamaka dimɛna oko anto wele la losembwe, ndo dikambo sɔ konyaka “di’anto efula kombola mbaɔsa” l’elimu wa weho la weho.

[Osato wa lo lɛkɛ 5]

Monga la wɛdimo lam’asa olimu la elimu wa lo nyuma ndo la osutshasutshelo wa demba mbelaka ɔngɛnɔngɛnɔ