SAWO DIA WEKELO 22
Alako wa lomba watokimanyiya lo nsɛnɔ yaso
“Jehowa ndamɛ mbatoshanaka lomba.”—TOK. 2:6.
OSAMBO 89 Tohokame, tokitanyiya ko tayɔtshɔkwama
AWUI WAYƆTƐKƐTAMAa
1. Lande na keso sho tshɛ l’ohomba wa lomba l’oma le Nzambi? (Tokedi 4:7)
NAKA wɛ ambongaka la ntondo ka yɛdikɔ y’ohomba ya mbɔsa, kete aha la taamu wɛ akalɔmbɛ dia nkondja lomba ndo wɛ aki l’ɔkɔkɔ w’oshika wa nsala dui sɔ. (Jak. 1:5) Nkumekanga Sɔlɔmɔna akafunde ate: “Lomba lekɔ ɛngɔ koleki ohomba.” (Adia Tokedi 4:7.) Lo mɛtɛ, Sɔlɔmɔna kɔtɛkɛtaka dia woho tshɛ wa lomba. Nde akatɛkɛtaka dia lomba loye oma le Jehowa Nzambi. (Tok. 2:6) Ko onde lomba l’oma le Nzambi koka tokimanyiya dia ndɔshana l’ekakatanu wahomana la so ɛlɔ kɛnɛ? Eelo, lɔ koka tokimanyiya oko wayangaso diɛna lo sawo nɛ.
2. Naa yoho mɔtshi yakokaso nkoma mɛtɛ akanga wa tomba?
2 Yoho mɔtshi yakokaso nkoma mɛtɛ akanga wa tomba ele, lo mbekaka ndo kambaka la wetshelo w’apami ahende wakalɛmiyamaka efula l’ɔtɛ wa lomba lawɔ. Ntondotondo, tayɔtɛkɛta dikambo dia Sɔlɔmɔna. Bible mbutaka dia “Nzambi akasha Sɔlɔmɔna lomba ndo shɛnɔdi lo yɛdikɔ y’efula ka mamba.” (1 Ku. 4:29) Oma laasɔ, tayɔtɛkɛta dikambo dia Yeso lele ndooko onto laki la lomba oko nde. (Mat. 12:42) Akatama lo dikambo dia Yeso ɔnɛ: “Nyuma ka Jehowa kayodjasɛ le nde, nyuma ka lomba ndo ka yimba.”—Isa. 11:2.
3. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?
3 Lo nkamba la lomba lakawasha Nzambi, Sɔlɔmɔna nde la Yeso wakasha alako w’eshika l’akambo wendana la so sho tshɛ. Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola akambo asato l’atei awɔ: Ohomba wa monga la kanyi yele la wɛdimo lo dikakmbo dia falanga, lo dikambo di’olimu wa l’emunyi ndo lo dikambo diaso shoamɛ.
KANYI YELE LA WƐDIMO LO DIKAMBO DIA FALANGA
4. Ngande wakatshikitana Sɔlɔmɔna nde la Yeso lo kɛnɛ kendana l’ekondjelo?
4 Sɔlɔmɔna aki l’ɔngɔnyi wa mamba ndo la mvudu y’amɛna efula. (1 Ku. 10:7, 14, 15) Yeso lo wedi ande, aki la diangɔ yema tshitshɛ ndo komonga la luudu. (Mat. 8:20) Koko, apami akɔ ahende waki la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo dia lomombo la l’emunyi nɛ dia lomba lawɔ lakaye oma lo Kiɔkɔ yaamɛ, mbuta ate oma le Jehowa Nzambi.
5. Naa kanyi yele la wɛdimo yaki la Sɔlɔmɔna lo dikambo dia falanga?
5 Sɔlɔmɔna akeyaka dia falanga “kokɛka.” (Ond. 7:12) Naka tekɔ la falanga, kete sho koka nkondja diangɔ dimɔtshi dieso l’ohomba ndo diangɔ dimɔtshi dialangaso. Koko, kaanga mbakinde ɔngɔnyi efula, Sɔlɔmɔna akashihodia ɔnɛ ekɔ diangɔ efula dioleki falanga ohomba. Ɛnyɛlɔ, nde akafunde ate: “Lokombo l’ɔlɔlɔ [kana “lokumu l’ɔlɔlɔ,” lo ndjela nɔtɛ] kahomba sɔnama lo dihole dia ɔngɔnyi w’efula.” (Tok. 22:1) Sɔlɔmɔna akɛnyi nto dia anto wele la ngandji ka falanga, hawoleke ngɛnangɛna la kɛnɛ kele la wɔ. (Ond. 5:10, 12) Ndo nde akatɔhɛmɔla dia hatohombe ndjaɛkɛ tshɛ lo falanga, nɛ dia oyadi falanga ya ngande yele la so, yɔ koka nshishɔ lo kamula ka sso.—Tok. 23:4, 5.
Onde kanyi yele laso lo dikambo dia lomombo la l’emunyi toshimbaka dia mbetsha wahɔ wa Diolelo lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ laso? (Enda odingɔ 6-7)d
6. Naa kanyi yele la wɛdimo yaki la Yeso lo dikambo dia lomombo la l’emunyi? (Mateo 6:31-33)
6 Yeso aki la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo dia lomombo la l’emunyi. Nde akangɛnangɛnaka mbo ya ndɛ ndo wanu. (Luka 19:2, 6, 7) Lo diaaso dimɔtshi, nde akakadimola ashi wanu wakaleke amɛna, ɔsɔ mbaki dihindo diande dia ntondo. (Jni. 2:10, 11) Ndo lushi lakandavu, nde akalɔtɛ dihɔndɔ di’oshinga wolo. (Jni. 19:23, 24) Koko Yeso kombetawɔ dia diangɔ dia l’emunyi monga dui diakaleke ohomba lo lɔsɛnɔ lande. Nde akatɛ ambeki ande ate: “Ndooko onto lakoka kambɛ ewandji 2 olimu . . . Nyu hanyokoke kambɛ Nzambi la ɛngɔnyi olimu oko ɛhɔmbɔ.” (Mat. 6:24) Yeso akatetsha dia naka sho nyanga ntondo Diolelo, kete Jehowa ayotokotshɛ diangɔ dikina dieso l’ohomba.—Adia Mateo 6:31-33.
7. Ngande wakakondja ɔnangɛso ɔmɔtshi wahɔ lo monga la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo dia falanga?
7 Anangɛso l’akadiyɛso efula wakakondja wahɔ lo nkamba la lomba l’oma le Nzambi lo dikambo dia falanga. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ k’ɔnangɛso ɔmɔtshi l’onyemba lelɛwɔ Daniel. Nde mbutaka ate: “Lam’akimi l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi, lakɔshi yɛdikɔ ya mbetɛ akambo wa lo nyuma dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ lami.” Lam’ele nde aketɛ lɔsɛnɔ lande ɔsɛlɛngɛ, Daniel akonge l’akoka wa nkamba la wenya ndo l’akoka ande l’elimu efula wa teokrasi. Nde kotshaka ate: “La losembwe tshɛ halonyange pondjo l’ɔtɛ wa mboka kakamasɔnɛ. Lo mɛtɛ, lakakoke nkondja falanga efula otondonga lakayadjɛ oyango wa yɔ monga dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ lami. Koko, dimi kombetawɔ dia falanga mbɔsa dihole dia diɔtɔnganelo dia dimɛna diaki lam’asami la Nzambi. Onde yɔ yotokoka mpɛna ɔngɛnɔngɛnɔ wamomokondja lo mbeya dia laketsha Diolelo lo dihole dia ntondo? Ndooko lofulo la falanga la ngande lakoka mbɛdima l’ɛtshɔkɔ wambombisha Jehowa.” Mbokɛmaka hwe dia sho kondjaka wahɔ naka sho ndjasha efula, aha lo falanga, koko l’awui wa lo nyuma.
KANYI YELE LA WƐDIMO LO DIKAMBO DI’OLIMU WA L’EMUNYI
8. Ngande weyaso dia Sɔlɔmɔna aki la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo di’olimu? (Ondaki 5:18, 19)
8 Sɔlɔmɔna akelɛ ɔngɛnɔngɛnɔ wakokaso nkondja oma l’olimu aso wa wolo ɔnɛ “woshasha wa Nzambi.” (Adia Ondaki 5:18, 19.) Nde akafunde ate: “Olimu tshɛ wa wolo wekɔ la wahɔ.” (Tok. 14:23) Sɔlɔmɔna akeyaka di’ɛtɛkɛta ɛsɔ wekɔ mɛtɛ. Nde aki okambi w’olimu wa wolo! Nde akake mvudu, akakambe dikambɔ dia vinyɔ, akasale tojardɛ ndo eduwa. Nde akake nto esomba. (1 Ku. 9:19; Ond. 2:4-6) Ɔsɔ aki olimu wa wolo ndo aha la taamu dui sɔ diakawosha ɔngɛnɔngɛnɔ. Koko, Sɔlɔmɔna kondjaɛkɛ paka l’elimu ɛsɔ dia nde monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Nde akayasha nto l’elimu wa lo nyuma. Ɛnyɛlɔ, nde akalɔmbɔla olimu wa wokelo wa tɛmpɛlɔ k’olangala dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa, olimu ɔsɔ wa wokelo wakasalema ɛnɔnyi esambele! (1 Ku. 6:38; 9:1) L’ɔkɔngɔ wa nde ndjasha lo weho tshɛ w’elimu, wa l’emunyi ndo wa lo nyuma, Sɔlɔmɔna akashihodia ɔnɛ elimu wa lo nyuma ndeka elimu wa lo demba ohomba la fwa. Nde akafunde ate: “Akambo tshɛ wambokɛma, ekomelo ka dikambo tɔ kɛnɛ: Oka Nzambi ka mɛtɛ wɔma ndo kitanyiyaka ɛlɛmbɛ ande.”—Ond. 12:13.
9. Ngande wakakitsha Yeso olimu ande wa l’emunyi lo dihole diawɔ?
9 Yeso aki okambi w’olimu wa wolo. L’ɛnɔnyi ande wa ntondo la nkɛtɛ, nde akakambe oko otshudi w’abaya. (Makɔ 6:3) Aha la taamu, ambutshi ande wakangɛnangɛna ekimanyielo kande etena kakawasalaka la wolo dia nkotsha ehomba wa nkumbo kawɔ ka woke. Yeso aki kokele, nde akakoke nkamba olimu lo yoho ya kokele woho wele ondo anto efula wakalekaka ngɛnangɛna diangɔ diakandasalaka! Ondo Yeso akangɛnangɛnaka olimu ande efula. Koko, kaanga mbakandayashaka l’olimu ande wa l’emunyi, Yeso akayaombɛka etena ka ndjasha l’elimu wa lo nyuma. (Jni. 7:15) L’ɔkɔngɔ diko, oko wakinde okambi wa lo tena tshɛ, nde akalake ampokami ande ate: “Tanyokambake olimu dikambo dia mbo ya ndɛ yayolana, koko nyokambe dikambo dia mbo ya ndɛ yatshikala edja yasha lɔsɛnɔ la pondjo.” (Jni. 6:27) Ndo lo Dako dia lo dikona, Yeso akate ate: “Nyoyaombe diangɔ dia nɛmɔ l’olongo.”—Mat. 6:20.
Ngande wakokaso nama kanyi yele la wɛdimo lam’asa elimu wa l’emunyi la elimu wa teokrasi? (Enda odingɔ 10-11)e
10. Okakatanu akɔna wakoka anto amɔtshi mpomana la wɔ l’olimu awɔ wa l’emunyi?
10 Lomba l’oma le Nzambi tokimanyiyaka dia monga la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo di’olimu aso wa l’emunyi. Oko weso Akristo, sho mbetshamaka dia ‘nkamba olimu wa wolo ndo w’ɔlɔlɔ.’ (Ɛf. 4:28) Mbala efula ewandji w’elimu mɛnaka losembwe laso ndo etete kaso l’olimu ndo vɔ koka totɛ dia vɔ ngɛnangɛnaka efula yoho yaso ya nkamba olimu. Naka hatendji ɔlɔlɔ, kete dui sɔ koka ndjotokonya dia nkamba wenya efula l’ɔtɛ walangaso di’owandji aso w’olimu monga la kanyi ya dimɛna lo dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Koko naka sho nsala ngasɔ, kete sho koka ndjɛna dia tambotatɛ minya yimba l’ɛkɛndɛ aso wa lo nkumbo ndo wa teokrasi. Sho pombaka nsala etshikitanu, mbuta ate monga la wɛdimo.
11. Wetshelo akɔna wakakondja ɔnangɛso ɔmɔtshi lo kɛnɛ kendana la monga la wɛdimo lo dikambo di’olimu?
11 Ɔnangɛso ɔmɔtshi l’ɔlɔngɔlɔngɔ lelɛwɔ William akɛnyi l’etatelo ohomba wa nkitsha olimu wa l’emunyi lo dihole diawɔ. Lo kɛnɛ kendana l’ekumanyi kɛmɔtshi kakawɔshi l’olimu ntondo, William mbutaka ate: “[Ɔnangɛso ɔsɔ] ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula k’onto lele la wɛdimo lo dikambo di’olimu. Nde kambaka olimu efula ndo nde ekɔ la diɔtɔnganelo dia dimɛna la waa kidiya yande l’ɔtɛ w’olimu wa dimɛna wakambande. Koko l’ekomelo ka lushi naka olimu amboshila, nde tshikaka olimu ndo nde ndjashaka le nkumbo kande ndo l’ɔtɛmwɛlɔ ande. Onde nyu mbeyaka etombelo wele la dui sɔ? Nde ekɔ l’atei w’anto weyami woleki monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ!”b
KANYI YELE LA WƐDIMO LO DIKAMBO DIASO SHOAMƐ
12. Ngande wakɛnya Sɔlɔmɔna dia nde aki la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo diande ndamɛ, ndo ngande wakandayoshisha kanyi yele la wɛdimo shɔ?
12 Etena kakinde ɔtɛmɔdi wa Jehowa wa kɔlamelo, Sɔlɔmɔna aki la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo diande ndamɛ. Etena kakinde ɔlɔngɔlɔngɔ, nde akeyaka elelo ande ndo akalɔmbɛ Jehowa dia mbosha ɛlɔmbwɛlɔ. (1 Ku. 3:7-9) L’etatelo k’ɛlɔmbwɛlɔ kande, Sɔlɔmɔna akeyaka nto waale waya lo monga otako. Nde akafunde ate: “Otako katetaka la ntondo ka elanyelo, ndo yimba ya lotamanya la ntondo ka ɔkwɛlɔ.” (Tok. 16:18) Lonyangu ko, l’ɔkɔngɔ diko Sɔlɔmɔna kondjokamba la dako diande ndamɛ. Etena kɛmɔtshi l’ɛlɔmbwɛlɔ kande, nde akayonga l’otako ndo akayotatɛ minya ɛlɛmbɛ wa Nzambi yimba. Ɛnyɛlɔ, ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi wakataka dia nkumekanga k’ose Hɛbɛru hahombe “ntshuka wadi efula, diaha otema ande ndjotakɔ mboka.” (Eoh. 17:17) Sɔlɔmɔna akɔnyɔla ɔlɛmbɛ ɔsɔ ndo akonge la wadi 700 ndo la eseka 300, efula l’atei awɔ waki apanganu! (1 Ku. 11:1-3) Ondo Sɔlɔmɔna akafɔnya ɔnɛ dui sɔ “hatonga waale le nde.” Oyadi kanyi yakɔna yaki lande, l’edjedja ka wonya, Sɔlɔmɔna akayodiɛnɛ l’etombelo wa kɔlɔ l’ɔtɛ wakandayanganya la Jehowa.—1 Ku. 11:9-13.
13. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja lo nkana yimba la dionga di’okitshakitsha dia Yeso?
13 Yeso aki l’okitshakitsha ndo la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo diande ndamɛ. La ntondo ka nde ndja la nkɛtɛ, nde akasale akambo efula wa diambo l’olimu wa Jehowa. Lo tshimbo ya Yeso, “mbakatongama diangɔ dikina tshɛ l’olongo ndo la nkɛtɛ.” (Kɔl. 1:16) Lo batisimu kande, mɛnamaka dia Yeso akohɔ awui wakandasalaka kaamɛ la She. (Mat. 3:16; Jni. 17:5) Koko ewo kɛsɔ kokonya Yeso dia monga la otako. Lo wedi okina, ndooko lushi lakandɛnya dia nde ndeka anto akina. Nde akatɛ ambeki ande dia nde akaye la nkɛtɛ, “aha dia anto mbokambɛ olimu, koko dia ndjokambɛ anto akina olimu ndo nkimɔ lɔsɛnɔ lande oko oshinga w’etshungwelo dikambo di’anto efula.” (Mat. 20:28) Nde akate nto dia nde hakoke nsala ndooko dikambo la lolango lande hita. (Jni. 5:19) Ande okitshakitsha wakakɛnɛmɔla Yeso lee! Yeso akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula ka sho ndjela.
14. Wetshelo akɔna wakondjaso oma le Yeso lo kɛnɛ kendana la monga la kanyi ya dimɛna lo dikambo diaso shoamɛ?
14 Yeso aketsha ambeki ande dia monga la kanyi ya dimɛna lo dikambo diawɔ vɔamɛ. Lo diaaso dimɔtshi, Yeso akaashikikɛ ate: “Kaanga divo dia l’ɛtɛ anyu mbadiemaka tshɛ.” (Mat. 10:30) Ɛtɛkɛta ɛsɔ toshaka mɛtɛ ekeketshelo, djekoleko naka tekɔ la mbekelo ka monga la kanyi ya kɔlɔ lo dikambo diaso. Dui sɔ nembetshiyaka dia Shɛso lele l’olongo ndjashaka efula le so ndo ɔnɛ tekɔ la nɛmɔ lo washo ande. Hatohombe pondjo mbidja taamu lo woho watɔsa Jehowa lo mbuta ɔnɛ hatosungana monga atɛmɔdi ande kana nkondja lɔsɛnɔ l’andja ande w’oyoyo.
Monga la kanyi yele bu la wɛdimo lo dikambo diaso shoamɛ koka toshishɛ waaso ndo ɛtshɔkɔ akɔna? (Enda odingɔ 15)f
15. a) Naa kanyi yele la wɛdimo yakatokeketsha Tshoto y’Etangelo dia monga la yɔ? b) Oko wadiɛnya esato wele lo lɛkɛ 24, naka sho ndekaka ndjasha paka lo dikambo diaso shoamɛ, ɛtshɔkɔ akɔna wahandjaso?
15 Ambeta ɛnɔnyi oko 15, Tshoto y’Etangelo yakatodjangɛ dia monga la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo diaso shoamɛ lo mbuta ɔnɛ: “Lo mɛtɛ, sho hatohombe ndjaɔsa oko sho mbamboleka anto akina kana ndjaɔsa oko sho mbamboleka tangangɔ t’anyanya. Koko, oyango aso pombaka monga wa sho ndjala la kanyi y’ɔlɔlɔ lo dikambo diaso shoamɛ, mbuta ate mbeya elelo aso ndo awui weso wolo lɔkɔ. Okristo ɔmɔtshi wa womoto akate ate: ‘Dimi bu onto la kɔlɔ ndo dimi handeki anto akina. Dimi lekɔ la waonga w’ɛlɔlɔ ndo la waonga wa kɔlɔ ndo ngasɔ mbele onto tshɛ.’”c Onde wɛ ambɛna wahɔ wakokaso nkondja naka sho monga la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo diaso shoamɛ?
16. Lande na katosha Jehowa ɛlɔmbwɛlɔ ka lomba?
16 Lo tshimbo y’Ɔtɛkɛta ande, Jehowa toshaka ɛlɔmbwɛlɔ ka lomba. Nde tolangaka ndo nde nangaka dia sho monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. (Isa. 48:17, 18) Dui dia lomba ndo diakoka tosha ɔngɛnɔngɛnɔ woleki tshɛ diakokaso nsala ele mbetsha wahɔ wa Jehowa lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ laso. Naka sho nsala dui sɔ, kete tayewɔ ekakatanu wahomana la wanɛ wayasha amboleka dia nkondja falanga, l’olimu wa l’emunyi kana lo dikambo diawɔ vɔamɛ. Ɔnkɔnɛ, onto l’onto l’atei aso ayashikikɛ dia monga la lomba ndo ngɛnyangɛnya otema wa Jehowa!—Tok. 23:15.
OSAMBO 94 Lowando l’ɔtɛ w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi
a Sɔlɔmɔna nde la Yeso waki la lomba efula. Jehowa Nzambi mbaki Kiɔkɔ ya lomba lɔsɔ. Lo sawo nɛ, tayɛna wetshelo wakokaso nkondja oma l’alako wakasambiyama waki Sɔlɔmɔna nde la Yeso lo kɛnɛ kendana la monga la kanyi yele la wɛdimo lo dikambo dia falanga, lo dikambo di’olimu wa l’emunyi ndo lo dikambo diaso shoamɛ. Tayɛna nto woho wakakondja asekaso ambetawudi wahɔ lo nkamba la lomba tshɛ l’alako w’oma lo Bible l’akambo asɔ.
b Enda sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Woho wa ngɛnangɛna olimu wa wolo,” lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka hende 1, 2015.
c Enda sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Bible koka kokimanyiya dia kondja ɔngɛnɔngɛnɔ,” lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ k’enanɛi 1, 2005.
d ELEMBETSHIELO W’OSATO: John nde la Tom wekɔ anangɛso w’ɛlɔngɔlɔngɔ wele l’etshumanelo kakɔ kaamɛ. John mbetshaka wenya efula lo dikambo dia mutuka ande. Tom kambaka la mutuka ande dia nkimanyiya anto akina dia ntshɔ l’esambishelo ndo dia mbɔtɔ lo nsanganya ya l’etshumanelo.
e ELEMBETSHIELO W’OSATO: John kambaka wenya wa laadiko. Nde halange nyangiya owandji ande w’olimu. Etena tshɛ kɔlɔmba owandji ande dia nkamba kaanga la dikɔlɔ, John mbetawɔka. La dikɔlɔ diakɔ diaamɛ, Tom, lele okambi wakimanyiya ambotshindɛ ekumanyi kɛmɔtshi lo wembwelo w’ɛkɔkɔ. Lo nshi yakete, Tom akalembetshiya owandji ande w’olimu dia nde ayokambaka la akɔlɔ efula dikambo di’awui wa l’ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa.
f ELEMBETSHIELO W’OSATO: John ekɔ lo ndeka ndjasha le nde ndamɛ. Tom, mbetshaka akambo wa lo nyuma la ntondo ka wahɔ ande hita, ndo nde ambonga l’angɛnyi efula etena kakimanyiyande lo ɔlɔngɔswɛlɔ wa Mbalasa ka nsanganya ya weke.