Tokoya Jehowa, Nzambi kaso kaha la shɔnɔdi

“La ntundu ka [Nzambi] kema shonodi.”​—ROMO 2:11.

1, 2. (a) Kakɔna kaki sangwelo diaki Jehowa lo dikambo di’ase Kanana lo tshɛ kawɔ? (b) Kakɔna kakasale Jehowa, ndo dikambo sɔ monyiyaka wembola akɔna?

ETENA kakawahange l’Oswe wa Mɔaba l’ɔnɔnyi 1473 N.T.D., ase Isariyɛlɛ wakahokamɛ kɛnɛ kakawatɛ Mɔsɛ la yambalo tshɛ. Dikambo dimɔtshi dia wolo diakâkongɛka la wedi w’Ɔkɛdi wa Jɔrɔdana. Mɔsɛ akewoya kɛnɛ kakalange Jehowa Isariyɛlɛ sala, mbut’ate nɛndja wedja esambele waki la wolo efula w’ase Kanana wakadjasɛka lo Nkɛtɛ ya Daka. Ɛtɛkɛta waki Mɔsɛ wayela ɛnɛ akâkeketsha mɛtɛ. Nde akate ate: ‘Jehowa Nzambi kanyu ayowakimɔ mɛtɛ l’anya anyu ndo nyu pombaka mbalɛndja’! Ase Isariyɛlɛ tâkawahombe mbidja lawɔ sheke dia mbatshika la lɔsɛnɔ, ndo tâkawahombe mbaoka kɛtshi.​—Euhwelu k’Elembe 1:1; 7:1, 2.

² Koko Jehowa akakokɛ nkumbo kɛmɔtshi l’osomba wa ntondo wakalɔsha ase Isariyɛlɛ. Nzambi akakokɛ nto ndo anto w’oma l’esomba ekina ɛnɛi. Lande na kakidiɔ ngasɔ na? Wetshelo akɔna wakondjaso lo kɛnɛ kendana la Jehowa lo menda woho wakakondja ase Kanana asɔ ekokelo na? Ndo ngande wakokaso mbôkoya na?

Kɛnɛ kakawasale lam’akawoke etsha waki Jehowa

3, 4. Nsango yendana l’etshumba wakadje ana w’ase Isariyɛlɛ yaki la shɛngiya yakɔna le anto wa la Kanana?

³ Jehowa akakokɛ ndo akalwɛlɛ ekambi ande ata l’edja k’ɛnɔnyi 40 wakawetsha l’oswe wa shɛnga la ntondo ka vɔ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka. Lo lɛkɛ la sidɛ ka Nkɛtɛ ya Daka, ase Isariyɛlɛ wakalɔ la Arada laki nkumekanga k’ase Kanana. Oma l’ekimanyielo ka Jehowa, ase Isariyɛlɛ wakɔlɛndja nde l’anto ande la Hɔrɔma. (Walelu 21:1-3) L’ɔkɔngɔ diko, ase Isariyɛlɛ wakete l’omamu wa wodja wa Ɛdɔmɛ ndo wakakɛndakɛnda oma lo nɔrdɛ otsha lo nɔrdɛ-ɛstɛ ka Ndjale ka Lɛɛhɔ. Ase Amɔra mbakadjasɛka l’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ kakadjasɛka ase Mɔaba ntondo. Sihɔna laki nkumekanga k’ase Amɔra akatone di’ase Isariyɛlɛ mbeta l’ɛtshi kande ka nkɛtɛ. Ase Isariyɛlɛ wakalɔ la nkumekanga kɛsɔ la Jahaza, ondo lo lɛkɛ la nɔrdɛ l’Okidi wa Aranɔna ndo wakadiake nkumekanga kakɔ. (Walelu 21:23, 24; Euhwelu k’Elembe 2:30-33) Etale efula lo lɛkɛ la nɔrdɛ, nkumekanga Ɔnga akolɛka ase Amɔra akina la Bashana. Kânga mbaki Ɔnga pami ka dikongote, nde takandakoke tondoya dia ndɔshana la Jehowa. Ɔnga akadiakema la Ɛdɛrɛi. (Walelu 21:33-35; Euhwelu k’Elembe 3:1-3, 11) Nsango yendana l’etshumba wakadje Jehowa ɛsɔ kâmɛ ndo ɔkɔndɔ wa woho wakatombe ase Isariyɛlɛ oma l’Edjibito aki la shɛngiya ya wolo efula le anto wakadjasɛka la Kanana.a

⁴ Lam’akɔtɔ ase Isariyɛlɛ lo nkɛtɛ ya Kanana l’ɔkɔngɔ wa vɔ tehɔ Jɔrɔdana, vɔ wakahange la Ngilingalɛ. (Jashua 4:9-19) Suke la mpango kawɔ mbaki osomba wa Jeriko wakadingama djwɛ la pele. Kɛnɛ kakôke Rahaba w’ose Kanana l’akambo wakasale Jehowa akôtshutshuya dia nde sala akambo la mbetawɔ. Etombelo wakonge ko, Jehowa akâkokɛ nde l’anto waki lo luudu lande lam’akandalanya osomba wa Jeriko.​—Jashua 2:1-13; 6:17, 18; Jakoba 2:25.

5. Kakɔna kakatshutshuya ase Ngibiyɔna dia sala akambo la lokeso?

⁵ Oma lâsɔ, ase Isariyɛlɛ wakamɔ oma l’omamu w’ashi ko wakadɛ otsha l’akona waki l’atei atei w’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ. Lo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa, Jashua akasale woho w’anto amɔtshi mbɔlama dia vɔ ndjotomba l’ɔkɔngɔ etena kakahombe asekawɔ akina ndɔsha osomba wa Ai. (Jashua, tshapita 8) Nsango y’elanyelo k’esomba yakahandjɔnɛ akatshutshuya nkumi ya dikanga efula y’ase Kanana dia vɔ sangana kâmɛ dia ndɔsha ase Isariyɛlɛ. (Jashua 9:1, 2) Ase Ngibiyɔna waki suke l’ase Hiwi wakasale akambo lo yoho yotshikitanyi. Jashua 9:4 mbutaka lo dikambo diawɔ ɔnɛ: “Vo wakatshi lukesu.” Oko Rahaba, vɔ wakoke woho wakatshungola Jehowa ekambi ande oma l’Edjibito ndo woho wakalɛndjama nkumekanga Sihɔna la Ɔnga. (Jashua 9:6-10) Ase Ngibiyɔna wakɛnyi dia ndoko ohomba vɔ ndɔ l’Isariyɛlɛ. Ɔnkɔnɛ, lo dikambo diaki ase Ngibiyɔna ndo di’esomba ekina esato waki suke lawɔ mbut’ate, Kɛfira, Berɔtɛ, Kiriyatɛ-Jarima, vɔ wakatome anto otsha le Jashua la Ngilingalɛ. Anto akɔ wakasale dia vɔ mɛnama oko anto woye oma lo wodja w’etale efula. Vɔ wakatondoya dikambo dia mayɛlɛ diakawasale sɔ. Jashua akadje lawɔ sheke yakâshikikɛ dia vɔ hawotodiakema. Nshi shato l’ɔkɔngɔ, Jashua l’ase Isariyɛlɛ wakayeyaka di’anto asɔ wakâkese. Koko, lam’ele vɔ wakatshibe lo lokombo la Jehowa, vɔ wakalɛnya sheke yawɔ. (Jashua 9:16-19) Onde Jehowa aketawɔ dikambo diakɔ?

6. Ngande wakasale Jehowa lo kɛnɛ kendana la sheke yakadje Jashua l’ase Ngibiyɔna?

⁶ Ase Ngibiyɔna wakakome amunyi wa konyi ndo amɛmbi w’ashi dikambo di’ase Isariyɛlɛ, ndo dia ‘elambwelo kaki Jehowa’ kaki lo tabɛrnakɛlɛ. (Jashua 9:21-27) Lâdiko dia lasɔ, lam’akalɔsha nkumi ya dikanga tshanu y’ase Amɔra l’alembe awɔ ase Ngibiyɔna, Jehowa akekama lo yoho ya dihindo. Ngembe ya mbɔkɔ yakakɔ oma l’olongo yakadiake atunyi efula oleki wanɛ wakadiakema oma le alembe waki Jashua. Jehowa akakotsha kɛnɛ kakɔ̂lɔmbɛ Jashua dia nde memadia wonya la ngɔndɔ woho wa shila atunyi awɔ oshiki. Jasha akafunde ate: “Nduku lushi lakayala uku lushi loso la ntundu kana l’okongo alo, lakukela [Jehowa] untu; ne dia [Jehowa] akalwela asi Isariyele ta.”​—Jashua 10:1-14.

7. Awui akɔna wa mɛtɛ wakeye Petero wakakotshama lo dikambo di’ase Kanana amɔtshi?

⁷ Rahaba w’ose Kanana la nkumbo kande, kâmɛ l’ase Ngibiyɔna wakoke Jehowa wɔma ndo wakasale akambo wɛnya dia vɔ mbokaka Jehowa wɔma. Kɛnɛ kakâkomɛ mɛnyaka hwe mɛtɛ kakayotaka ɔpɔstɔlɔ w’Okristo Petero ate: “[Nzambi] kema la shonodi y’antu. Keli ndi mbetawoka wa lu wedja tshe, wane wawuka woma la watsha akambu w’ololo.”​—Etsha 10:34, 35.

Dionga diaki la Jehowa otsha le Abarahama ndo Ase Isariyɛlɛ

8, 9. Ngande wɛnyama tshelo yaha monga la shɔnɔdi yele la Jehowa lo dionga diaki lande otsha le Abarahama ndo le ase Isariyɛlɛ?

⁸ Ombeki Jakɔba akakotola yambalo lo ngandji ka mamba kaki Nzambi, ngandji kɛnyama l’akambo wakandasalɛ Abarahama la tokanula tande. Ekɔ mbetawɔ kaki la Abarahama, koko aha dioho diande mbakôkonya ‘ɔngɛnyi waki Nzambi.’ (Jakoba 2:23) Mbetawɔ kaki Abarahama ndo ngandji kaki lande otsha le Jehowa akela tokanula tande ɛtshɔkɔ efula. (2 Ekondo 20:7) Jehowa akalake Abarahama ate: “Dimi layukotshokola, ndu layufudia tukanula taye uku toto ta l’ulungu ndu uku efula ka seke ya lokongo, yatuyalaka l’umamu w’ashi.” Tende daka diele lo divɛsa diayela, dɔ mbutaka ɔnɛ: “Wedja tshe wa la kete wayotshokwama uma lu dikambu dia [kanula yaye].”​—Etatelu 22:17, 18; Romo 4:1-8.

⁹ Aha la monga la shɔnɔdi, Jehowa akɛnya lo dionga diakinde ladɔ otsha le ase Isariyɛlɛ kɛnɛ kakokande salɛ anto wôkitanyiya. Etsha ɛsɔ wekɔ ɛnyɛlɔ ka woho wakɛnɛmɔla Jehowa ngandji ka kɔlamelo otsha le ekambi ande wele la kɔlamelo. Kânga mbaki Isariyɛlɛ ‘wodja waki Jehowa wa lânde’ kɛsɔ hɛnya dia Nzambi kombokaka anto akina kɛtshi. (Etumbelu 19:5; Euhwelu k’Elembe 7:6-8) Ekɔ mɛtɛ dia Jehowa akatshungola ase Isariyɛlɛ oma lo lɔhɔmbɔ l’Edjibito ndo nde akate ate: “Dimi lakanyosonola paka nyu nyame l’atei a khumbu tshe ya la kete.” Koko lo tshimbo y’omvutshi Amɔsɛ ndo y’anto akina, Jehowa akasha nto “wedja tshe” elongamelo ka diambo.​—Amose 3:2; 9:11, 12; Isaya 2:2-4.

Yeso aki ombetsha waha la shɔnɔdi

10. Ngande wakokoya Yeso She lo monga aha la shɔnɔdi?

¹⁰ Lam’akandakambaka olimu ande lanɛ la nkɛtɛ, Yeso lele efanelo ka kokele kaki She, akokoya dionga diaki Jehowa di’aha la shɔnɔdi. (Heberu 1:3) Oyango ande wa ntondo l’etena kɛsɔ aki wa nyanga “ekoko wakashisho lu khumbu ka Isariyele.” Koko nde kotona dia sambisha womoto ɔmɔtshi l’ose Samariya l’ɛtɛkɔ k’ashi. (Mateu 15:24; Joani 4:7-30) Nde akasale nto dihindo diakɔ̂lɔmbɛ owandji ɔmɔtshi w’asɔlayi kânga mbele ondo nde komonga ose Juda. (Luka 7:1-10) Ɔsɔ aki yoho kina ya mɛnya ngandji kaki lande otsha le ekambi waki Nzambi. Ambeki waki Yeso lawɔ wakasambisha efula ndo l’ahole wa tale. Akɛnama hwe dia kɛnɛ kakahombamaka di’onto nongola ɛtshɔkɔ oma le Nzambi komendanaka la wodja wakandotɔ, koko la dionga diaki lande. Anto waki la ndjakitshakitsha, waki l’etema w’ɔlɔlɔ waki la ndjala k’akambo wa mɛtɛ waketawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo. Koko akanga wa lotamanya wakatone Yeso ndo losango lande. Yeso akate ate: “Papa, uwandji w’ulungu la kete lambukandula, ne dia we akashe akambu ane le akanga a tumba la ewu, ku ambuwashula le tokendakenda. Ee, Papa, ne dia wuhu uku mbaki l’ulangu laye la ngandji ka mamba!” (Luka 10:21) Etena kasɛnaso l’anto akina oma lo ngandji la mbetawɔ, sho salaka akambo aha la shɔnɔdi, lo mbeya di’ɔsɔ kele yoho ya lɔsɛnɔ yetawɔ Jehowa.

11. Ngande wakɛnyama dia shɔnɔdi komonga l’etshumanelo k’Akristo ka lo ntambe ka ntondo?

¹¹ L’etshumanelo k’Akristo ka lo ntambe ka ntondo, ase Juda ndo ase Wedja waki woho ɔtɔi. Paulo akalembetshiya ate: “Lutumbu, kenemo, la ki le untu tshe latutshaka ololo, ntundu le usi Juda, ku le usi Ngirika. Ne dia la ntundu ka [Nzambi] kema shonodi.”b (Romo 2:10, 11) Kɛnɛ kakɛnyaka di’onto koka kondja wahɔ oma lo ngandji ka mamba kaki Jehowa komonga wodja wakandotɔ, koko kɛnɛ kakawasale l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbeka akambo wendana la Jehowa ndo l’elongamelo kasha olambo wa tshungo w’Ɔnande, Yeso. (Joani 3:16, 36) Paulo akafunde ate: “Untu kema usi Juda, ne dia akambu watenamaka l’andja. Ahemelu k’uhekeli ka l’utema kema kene kambenama lu dimba. Keli untu eli usi Juda di’akambu wa l’utema. Ahemelu k’uhekeli ka mete eli ka l’utema k’uma le nyuma, aha lu aui.” Oma lâsɔ, lo kamba l’ɛtɛkɛta wendana la tshɛkɛta “Ose Juda” (lalembetshiya “ose Wodja wa Juda,” mbut’ate onto latombɔma kana lândɔma), Paulo akakotsha nto ate: “Diandu dia ndi diaha uma le antu. Dio dieli uma le [Nzambi].” (Romo 2:28, 29) Jehowa mandolaka anto aha la shɔnɔdi. Onde sho salaka woho akɔ wâmɛ?

12. Elongamelo kakɔna kasha Enyelo 7:9, ndo le waa na?

¹² L’ɔkɔngɔ diko, lo ɛnɛlɔ, ɔpɔstɔlɔ Joani akɛnyi Akristo wa kɔlamelo w’akitami w’esɔ oko wodja wa lo nyuma wele l’anto 144 000, woye ‘oma lo waoho tshɛ w’ana w’ase Isariyɛlɛ.’ Oma lâsɔ, Joani akɛnyi “ului a wuki w’antu waheyama mbala, uma lu wedja tshe, uma lu wauhu tshe, ndu uma lu weuhu w’antu tshe ndu w’eteketa tshe, wemadi la ntundu ka kiti ka diulelu ka Ona-Okoko, wolotshi [ekutu] a wema la wanga w’atuku l’anya awo.” (Enyelo 7:4, 9) Ɔnkɔnɛ, anto w’oma lo waoho tshɛ, ndo ɛtɛkɛta tshɛ tanemaka l’etshumanelo k’Akristo ka nshi nyɛ. Anto w’oma l’ahole tshɛ wekɔ l’elongamelo ka ndjohandɔ lo “pa ka wuki” ndo dia vɔ ndjɔnɔ ashi oma “Iu teko di’ashi a lumu” l’andja w’oyoyo.​—Enyelo 7:14-17.

Etombelo w’Ɔlɔlɔ

13-15. (a) Ngande wakokaso tondoya etshikitanu wendana la koho y’alemba ndo la mbekelo yakole l’anto? (b) Shila bɛnyɛlɔ dimɔtshi di’ɛnya ɛlɔlɔ wakoka ndja oma lo lɔngɛnyi la dimɛna.

¹³ Jehowa teyaka dimɛna woho weya ombutshi w’ɔlɔlɔ anande. Woho akɔ wâmɛ, etshikitanu wele lam’asaso hawototondja ekakatanu naka sho sɛnaka l’anto lo mbidja yimba lo woho wakawodiama ndo lo ahole wakawole. Diatɔnelo di’oma l’otshikitanu wa waoho shilaka ndo dimama dia lɔngɛnyi la ngandji keketshamaka. Kâmɛ ka dimɛna mongaka. (1 Koreto 9:19-23) Kɛsɔ mɛnyamaka dimɛna l’olimu waki wa misiɔnɛrɛ wetawɔ dia tokamba lo wedja ekina. Vɔ ndjashaka l’otema ɔtɔi le anto wasɛna l’ahole watomawɔ ndo etombelo w’amɛna wonga la dikambo sɔ ele, esadi eto waa misiɔnɛrɛ ɛsɔ mɛnaka dia vɔ mbekesanɛka dimɛna la tshumanelo dia lo ngelo yatomamawɔ.​—Filipi 2:4.

¹⁴ Etombelo w’amɛna waya oma lo monga aha la shɔnɔdi mɛnamaka lo wedja efula. Aklilu, ose Etiyɔpiya ɔmɔtshi akayaokaka oko ɔna etshike lam’akinde la Londres, lo kapitalɛ ka wodja w’Angleterre. Woho wakandɛnaka di’anto bu kanga la yema ya ngandji tshitshɛ otsha le anto woye oma lo wedja ekina akaleke mbokiyanya lo woho wakandayaokaka oko ɔna etshike nɛ dia tshelo shɔ mɛnama efula l’esomba wa weke wa l’Erɔpɛ wa nshi nyɛ. Aklilu akɛnyi otshikitanu wa mamba lam’akandɔtɔ lo losanganya lɔmɔtshi l’Akristo lo Mbalasa ka Diolelo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa! Anto tshɛ wakôlongola dimɛna ndo kombeta edja nde akayaoke dimɛna l’atei awɔ. Nde akahame esadi esadi lo fudia eokelo ndo lowando lande le Otungi. Aha la tshimbatshimba nde akayange waaso wa dianganya losango la Diolelo le anto wakadjasɛka lo distrikɛ diakinde. Lushi lɔmɔtshi, ɔnangɛso ɔmɔtshi lakatasambishaka nde la Aklilu akawombola eyango waya lande kakianɛ lo lɔsɛnɔ, Aklilu akokadimola esadi eto ate, nde kombolaka dia lushi lɔmɔtshi nde monga l’etshumanelo kasalema nsanganya lo Amharic, ɔtɛkɛta ande wa lotɔ. Lam’akoke dikumanyi dia l’etshumanelo k’Angɛlɛ ka lo ngelo kaki Aklilu dikambo sɔ, vɔ wakalɔngɔsɔla esadi eto dia sawo dia lo sɛkɛ di’oma lo Bible mbishama l’ɔtɛkɛta wa lotɔ waki Aklilu. Angɛndangɛnda ndo ase ngelo efula wakaye ndjohokamɛ sawo dia lo sɛkɛ dia ntondo diakasalema l’ɔtɛkɛta w’Amharic l’Angleterre. Ɛlɔ kɛnɛ, ase Etiyɔpiya ndo anto akina watɛkɛta ɔtɛkɛta ɔsɔ wele lo ngelo kɛsɔ wambosangana kâmɛ l’etshumanelo ka dimɛna efula k’ɔtɛkɛta w’Amharic. Anto efula wa lɛkɔ wambɛna dia ndoko kahomba mbashimba dia vɔ mbeta lo wedi wa Jehowa ndo mɛnya dikambo sɔ oma lo batismu k’Okristo.​—Etsha 8:26-36.

¹⁵ Waonga ndo ahole wakole anto tshikitana. Vɔ bu tɛdikɔ tɛnya di’onto kapanda ekɔ lâdiko kana l’ɛse k’anto akina; vɔ wekɔ tsho etshikitanu. Lam’akawendaka batismu k’ekambi w’eyoyo wakayakimɔ le Jehowa lo disɛnga dia Malte, Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo ngelo kɛsɔ wakakɛdia asɔyi w’ɔngɛnɔngɛnɔ efula la wangasanu tshɛ ndeka wanɛ wakakɛdia angɛndangɛnda wakaye oma l’Angleterre. Vɔ tshɛ oyadi ase disɛnga dia Malte kana angɛndangɛnda wakaye oma l’Angleterre wakakɛnɛmɔla ɔngɛnɔngɛnɔ waki lawɔ, koko lo toho totshikitanyi, ndo ngandji k’efula kaki lawɔ otsha le Jehowa kakakeketsha dimama dia diɔtɔnganelo diele lam’asa Akristo.​—Osambu 133:1; Kolosai 3:14.

Tatokanɛke Anto Akina Kɔlɔ

16-18. Kɔndɔla dikambo dimɔtshi diɛnya woho wakoka shila tshelo ya kanɛ anto akina kɔlɔ l’etshumanelo k’Akristo.

¹⁶ Lam’ataleke ngandji kaso otsha le Jehowa ndo otsha le asekaso anto pama, mbayototalekaka mbokoya Jehowa lo woho wɔsaso anto akina. Tokanyi ta kɔlɔ takakoke monga laso ntondo otsha le anto wa lo wedja ɛmɔtshi, anto wele la koho y’alemba yotshikitanyi laso, kana wele la mbekelo kina koka shila. Tɔshi ɛnyɛlɔ kaki Albert laki ɔsɔlayi l’Angleterre lam’akalɔmaka Ta dia Hende di’Andja w’Otondo ndo lakayondamaka le asɔlayi w’ase Japon la Singapour l’ɔnɔnyi 1942. L’ɔkɔngɔ diko, nde akayokamba ɛnɔnyi oko esato lɛnɛ akawetaka ɔnɛ mboka ka kawolo ka nyɔi, suke la lɛnɛ amboyonga kɛnɛ katawɔ ɔnɛ kilalo k’ɔkɛdi wa Kwai. Lam’akawotondja oma lo lokanu etena kakashile ta, nde akayotshikala paka la kilɔ 32 tsho, akatshikala manga tsho, akatate lɔkɛdi, akatombe mpote ndo akatate malaria. Nunu di’anto waki lande lo lokanu wakɛnyi pâ k’efula ndo efula wakavu. L’ɔtɛ wa pâ yakandɛnyi, Albert akakalola lo wodja awɔ lo 1945 ele l’ɛkɛlɛkɛlɛ ka mamba, halange mboka kanga yema akambo wendana la Nzambi kana l’ɔtɛmwɛlɔ.

¹⁷ Wadi aki Albert le Irène akakome Ɔmɛnyi wa Jehowa. Dia ngɛnyangɛnya wadɛnde, Albert akɔtɔ lo nsanganya mɔtshi ngana l’etshumanelo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa kaki lo ngelo kawɔ. Ɔlɔngɔlɔngɔ w’Okristo ɔmɔtshi le Paulo lakakambaka olimu wa lo tena tshɛ akembola Albert ndo akatatɛ mbeka la nde Bible. Kombeta edja, Albert akɛnyi dia Jehowa mendaka anto lo ndjela woho wele etema awɔ. Nde akakimɔ lɔsɛnɔ lande le Jehowa ndo akabatizama.

¹⁸ L’ɔkɔngɔ diko, Paulo akonɔ otsha la Londres, akateka ɔtɛkɛta wa Japonais, ndo akatonga l’etshumanelo k’ɔtɛkɛta wa Japonais ka la Londres. Lam’akalange Paul tshɔ l’angɛndangɛnda amɔtshi w’Ɛmɛnyi wa Jehowa w’ase Japon dia tembola etshumanelo kande k’edjedja, anangɛso wa lekɔ wakohɔ kɛlɛ k’efula kaki la Albert otsha le ase Japon. Kânga lam’akandakalola l’Angleterre, Albert konangaka pomana kana tɛkɛta l’ose Japon tshɛ, diakɔ diele anangɛso wakayambolaka kɛnɛ kakahombe Albert sala l’anangɛso w’oma la Japon asɔ. Takawahombe ndjakiyanya lo dikambo sɔ nɛ dia Albert akalongola angɛndangɛnda aso la ngandji ka mamba k’onto l’ɔnango.​—1 Petero 3:8, 9.

‘Tekesane l’Anto Akina’

19. Dako diakɔna diaki ɔpɔstɔlɔ Paulo diakoka tokimanyiya naka tekɔ wonya ɔmɔtshi la mbekelo ka monga la shɔnɔdi?

¹⁹ Sɔlɔmɔna, Nkumekanga ka lomba akafunde ate: “Kema ololo ndjala la shonodi y’antu.” (Tukedi 28:21) Mongaka wɔdu dia sho ndjasha efula le anto weyaso dimɛna. Koko, mbala mɔtshi sho toyashaka paka yema tshitshɛ tsho le anto wahateye dimɛna. Shɔnɔdi ya ngasɔ bu dimɛna le okambi waki Jehowa. Aha la tâmu, sho tshɛ pombaka ndjela dako dia dimɛna diaki Paulo diata ɔnɛ ‘tekesane l’anto akina.’ Eelo, ngandji kaso katotshutshuya dia sho mbekesanɛ l’anto w’oma l’ahole tshɛ.​—2 Koreto 6:13.

20. L’ahole akɔna wa lo lɔsɛnɔ wahombaso mbokoya Jehowa, Nzambi kaso kaha la shɔnɔdi?

²⁰ Oyadi tekɔ la diɛsɛ dia tɔsɛna l’olongo, kana lanɛ la nkɛtɛ, dionga diaso di’aha la shɔnɔdi tokimanyiyaka dia sho ngɛnangɛna monga olui w’ɛkɔkɔ wâmɛ l’ɛlɔmbwɛlɔ k’Olami w’ɛkɔkɔ wâmɛ. (Efeso 4:4, 5, 16) Sala la wolo dia mbokoya Jehowa Nzambi kaso kaha la shɔnɔdi ayotokimanyiya l’olimu aso w’Okristo, lo nkumbo, ndo l’etshumanelo, mbut’ate lo lɔsɛnɔ laso l’otondo. Landena kediɔ ngasɔ na? Sawo diayela diayɔtɛkɛta dikambo sɔ.

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

Ngande Wayoyokadimola?

• Ngande wakɛnya Jehowa dionga di’aha la shɔnɔdi otsha le Rahaba ndo le ase Ngibiyɔna?

• Ngande waki Yeso komonga la shɔnɔdi lo wetshelo ande?

• Kakɔna kakoka tokimanyiya di’aha kanɛ anto w’oma lo ahole akina kana wele la koho y’alemba yotshikitanyi laso kɔlɔ?

[Osato wa lo lɛkɛ 8]

Ase Isariyɛlɛ wambotatɛ mbɔsa nkɛtɛ ya Kanana

[Osato wa lo lɛkɛ 9]

Yeso kotona sambisha womoto l’ose Samariya

[Osato wa lo lɛkɛ 10]

Losanganya la lo sɛkɛ la l’ɔtɛkɛta w’Amharic l’Angleterre

[Osato wa lo lɛkɛ 10]

Ngandji kaki la Albert otsha le Jehowa kakokimanyiya dia nde tshika kanɛ anto akina kɔlɔ