Aramangɛdɔna, ayonga etatelo k’ɔngɛnɔngɛnɔ

TSHƐKƐTA ‘Aramangɛdɔna’ ndja oma lo tɔtɛkɛta ta lo Hɛbɛru “Har–​Magedon” talembetshiya “Okongo wa Mengido.” Yɔ tanemaka lo Enyelo 16:16, divɛsa diata ɔnɛ: “Wâkasanganya lu dihuli dietawo l’oteketa w’asi Heberu vati: [Har–​Magedon].” Waa na wambotshumana lo Aramangɛdɔna ndo lande na? Lo avɛsa ahende wa la ntondo, mbuta ate lo Enyelo 16:14 sho mbadiaka ɔnɛ: ‘Nkumi ya dikanga ya nkɛtɛ tshɛ,’ yambotshumana kâmɛ ‘otsha lo ta dia lushi la woke la Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ.’ Lo mɛtɛ ɛtɛkɛta ɛsɔ monyiyaka ambola akina w’ohomba efula. Lende ayɔlɔsha “nkumi ya dikanga” shɔ ta? L’ɔtɛ wa dui diakɔna dialɔshawɔ ta sɔ ndo onto akɔna ayɔlɔ la wɔ ta diakɔ? Oko wafɔnya anto efula, onde nkumi ya dikanga shɔ yayokamba la dihomɔ dia ta diayaka nyemba y’anto? Onde anto amɔtshi wayoka lo Aramangɛdɔna? Nyɛsɔ totshike Bible dia tɔ kadimola lo ambola asɔ.

Onde etena katɛkɛtawɔ dia “Okongo wa Mengido” kɛsɔ mɛnyaka dia ta dia Aramangɛdɔna diayɔlɔma lo dikona dimɔ dia lo Moyen-Orient? Kema. Ntondotondo, ndoko dikona dia ngasɔ diele mɛtɛ lo dihole diaki osomba w’edjedja wa Mengido, koko ekɔ paka lo dihole dimɔtshi mbele dikona dimɔ diele la yɛdikɔ ya mɛtɛlɛ 20 lâdiko dia okidi. Ndo nto, ɛtshi ka nkɛtɛ kele l’omamu wa Mengido kema dihole dia woke diakoka ‘nkumi ya dikanga tshɛ ya la nkɛtɛ la alembe awɔ’ koka. (Enyelo 19:19) Koko lo ɛkɔndɔ wa lo Moyen-Orient, Mengido aki dihole diakalɔma ata amɔtshi wakaleke wolo ndo wakaleke ohomba. Ɔnkɔnɛ, lokombo Aramangɛdɔna ekɔ didjidji dia ta dimɔtshi di’ohomba ndo diele mɛnamaka hwe akɔna ayodja otshumba.​—Enda kiombo yata ɔnɛ: “Mengido ekɔ djembetelo yasungana” yele lo lɛkɛ 5.

Aramangɛdɔna hakoke monga tsho ta dia lam’asa wedja wa la nkɛtɛ, lam’ele Enyelo 16:14 mbutaka dia “khumi ya di[k]anga ya kete tshe,” yambotshumana olui ɔtɔi dikambo dia ‘ndɔsha ta dia lushi la woke la Kanga-Wolo-Tshɛ.’ Lo prɔfɛsiya kande kakasambiyama, Jeremiya akate dia “wane wayudiakema le [Jehowa],” wayokalema kalakala “uma la kuma kemotshi ka kete pulu ndu la kuma kekina.” (Jeremiya 25:33) Ɔnkɔnɛ, Aramangɛdɔna kema ta di’anto diayɔlɔma lo dihole dimɔtshi dia lânde dia lo Moyen-Orient. Ɔsɔ ekɔ ta diaki Jehowa ndo diɔ diayɔlɔma lo andja w’otondo.

Koko teye dia lo Enyelo 16:16 Aramangɛdɔna mbelamɛka ɔnɛ “dihuli.” Lo Bible “dihuli” mbeyaka nembetshiya eongelo kana dikambo dimɔtshi. Lâsɔ dikambo diele lanɛ ele andja w’otondo wayosangana kâmɛ dia ndɔshana la Jehowa. (Enyelo 12:6, 14) Lo Aramangɛdɔna, wedja tshɛ wa la nkɛtɛ wayosangana kâmɛ dia ndɔsha “elui w’alimbi tshe wa l’ulungu” wele lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Yeso Kristo lele “Khum’ekanga ka khumi ya dikanga ndu Khumi ka wakhumi.”​—Enyelo 19:14, 16.

Ko kayotota lo kɛnɛ kata anto ɔnɛ Aramangɛdɔna ayonga lomanu la anto la l’ekoma wadiaka nyemba y’anto kana ɔkɔmwanelo wa ɛngɔ kɛmɔtshi ka l’olongo la nkɛtɛ na? Onde Nzambi ka ngandji ayetawɔ dia anto, mvudu yawɔ ndo nkɛtɛ ndanyema lo yoho ya kɔlɔ ya ngasɔ? Kema. Nde akate lo yoho ya shikaa dia nde kotonga nkɛtɛ “utungatunga” kele “akayitungi dia antu mbidjase loko.” (Isaya 45:18; Osambu 96:10) Lo Aramangɛdɔna, Jehowa holanya andja aso ɔnɛ la mpokoso kɛmɔtshi ka kɔlɔ. Koko, nde ayolanya “wane watulanyaka kete.”​—Enyelo 11:18.

Etena kakɔna kayonga Aramangɛdɔna?

Lo ntambe efula yambeta, dimbola di’ohomba efula diambotondja vate vate yaha pe ko: Etena kakɔna kayoya Aramangɛdɔna? Ɔsɛdingwelo wa dibuku dia Enyelo lo ekimanyielo ka tenyi dikina dia Bible koka tokimanyiya dia shikikɛ etena kayonga ta di’ohomba sɔ. Enyelo 16:15 kakatanyaka Aramangɛdɔna la oyelo waki Yeso oko wovi. Yeso akakambe nto la tshɛkɛta ya didjidji shɔ etena kakandakɔndɔlaka dia oyelo ande dia ndjolanya dikongɛ nɛ di’akambo.​—Mateu 24:43, 44; 1 Tesalonika 5:2.

Oko wadiɛnya ekotshamelo ka prɔfɛsiya ya lo Bible, tatɛ 1914 tekɔ lo nsɛna lo nshi y’ekomelo ya dikongɛ nɛ di’akambo.a Etena kakelɛ Yeso ɔnɛ ‘fɔnu ka woke’ mbayotatshiya etenyi k’ekomelo ka nshi y’ekomelo. Bible hate edja ka ngande kayonga la etena kɛsɔ, koko pâ yayonga lo etena kɛsɔ ayonga kɔlɔ k’efula kahatɛnaka andja ɔnɛ. Fɔnu ka woke kɛsɔ kayokoma lo kondoko yatɔ lo Aramangɛdɔna.​—Mateu 24:21, 29.

Lam’ele Aramangɛdɔna ekɔ ‘ta dia lushi la woke la Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ,’ ndoko kakoka anto sala dia taloya lushi lɔsɔ. Jehowa akashikikɛ “etena kakasonwama” dia ta sɔ tatɛ. ‘Ta sɔ hotshimbatshimba.’​—Habakuka 2:3.

Nzambi ka losembwe ayɔlɔsha ta dia losembwe

Ko lande na kayela Nzambi ta dia andja w’otondo? Aramangɛdɔna kakatana efula la dionga diande dimɔtshi di’ohomba efula, dionga diakɔ ko losembwe. Bible mbutaka ɔnɛ: ‘Jehowa atolangaka losembwe.’ (Osambu 37:28) Nde ambɛna awui tshɛ waha la losembwe wambosalema l’edja k’ɔkɔndɔ w’anto. Lo mɛtɛ, awui asɔ mbotshutshuyaka dia nde mboka kɛlɛ ka losembwe. Ɔnkɔnɛ, nde akasɔnɛ Ɔnande dia nde ndɔsha ta dia losembwe sɔ dia ndanya dikongɛ nɛ dia kɔlɔ di’otondo.

Paka Jehowa mbakoka ndɔsha ta diele mɛtɛ losembwe diayodiaka paka wanɛ wakoka ndanyema ndo diele anto wele l’etema w’ɛlɔlɔ oyadi dihole diakɔna diewɔ la nkɛtɛ wayoshimbamɛ. (Mateu 24:40, 41; Enyelo 7:9, 10, 13, 14) Ndo paka nde oto mbele la lotshungɔ la fundɛ anto tshɛ wa la nkɛtɛ lowandji lande, nɛ dia vɔ wakatongama oma le nde.​—Enyelo 4:11.

Welo akɔna wayokamba la Jehowa dia ndɔsha atunyi ande? Sho hateye. Kɛnɛ keyaso ele nde ekɔ la dihomɔ diahombama dia shila wedja wa kɔlɔ oshiki. (Jobo 38:22, 23; Zefaniya 1:15-18) Koko, atɛmɔdi waki Nzambi wa la nkɛtɛ hawotɔlɔ ta sɔ. Ɛnɛlɔ kele lo Enyelo tshapita 19 mɛnyaka dia paka alembe wa l’olongo mbayosangana la Yeso Kristo lo ta sɔ. Ndoko ekambi w’Akristo waki Jehowa wa la nkɛtɛ wayɔlɔ ta sɔ.​—2 Ekondo 20:15, 17.

Nzambi ka lomba ambewola anto lo yɛdikɔ yakoka

Kayotota dikambo dia wanɛ wayoka? Mɛtɛ, ndoko onto lakombola ndjakema lo Aramangɛdɔna. Ɔpɔstɔlɔ Petero akate ate: “[Jehowa] . . . halangi nduku omotshi nshisho, keli ndi nangaka tshe wakadimuli etema.” (2 Petero 3:9) Ndo ɔpɔstɔlɔ Paulo akate dia Nzambi “nangaka antu tshe nshimbamela ndu nkuma lu ewu ka mete.”​—1 Timote 2:4.

Dia kotsha oyango ɔsɔ, Jehowa ambosala la lomba tshɛ dia ‘lokumu l’ɔlɔlɔ la diolelo’ sambishama lo dihole tshɛ dia la nkɛtɛ ndo lo nkama y’ɛtɛkɛta. Wekɔ lo mbisha anto wa lo ahole tshɛ diaaso dia vɔ shimbamɛ ndo kondja panda. (Mateu 24:14; Osambu 37:34; Filipi 2:12) Wanɛ wetawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ koka shimbamɛ lo Aramangɛdɔna ndo nsɛna pondjo pondjo lo eongelo ka kokele lo paradiso ka la nkɛtɛ. (Ezekiyele 18:23, 32; Zefaniya 2:3; Romo 10:13) Shi kɛsɔ mbahomba nongamɛ onto tshɛ oma le Nzambi kele ngandji?​—1 Joani 4:8.

Onde Nzambi ka ngandji kokaka ndɔsha ta?

Anto efula ndjambolaka ɔnɛ: Lande na kakoka Nzambi kele tshondo ya ngandji ndɔsha ta diayela nyɔi ndo elanyelo k’anto efula na? Dikambo sɔ mbeyaka mbɛdikama la luudu lambolola tɔɔ la afumba. Shi wɛ mbetawɔka dia kanga luudu lele la otema w’ɔlɔlɔ pombaka kokɛ yônge ya demba ya nkumbo kande lo ndjaka afumba akɔ?

Woho akɔ wâmɛ mbele, lam’ele Jehowa mbokaka anto ngandji k’efula diakɔ diahombande ndɔsha ta dia Aramangɛdɔna. Sangwelo diaki Nzambi ele mbetɛ nkɛtɛ paradiso ndo konya anto kokele ndo mbasha wɔladi, mbuta ate “nduku untu ayuwautsha woma.” (Mika 4:3, 4; Enyelo 21:4) Ko kayotota lâsɔ dia wanɛ wafukutanya ki ndo lotui ntshitshi l’asekawɔ anto? Nzambi pombaka minya anto wa kɔlɔ asɔ, mbuta ate anto wambotshininala lo kɔlɔ woho wa nde kokɛ anto w’ɔlɔlɔ.​—2 Tesalonika 1:8, 9; Enyelo 21:8.

Efula k’ata ndo k’akila wakɛdiama nshi nyɛ ndja oma le mandji y’ana w’anto yele kema kokele ndo oma lo oyangelo wa wahɔ wa wodja wa lokaki. (Undaki 8:9) Etena kayangawɔ dianganya shɛngiya yawɔ, mandji y’ana w’anto tonaka lo tshɛ Diolelo diaki Nzambi diakashikikɛma. Ndoko kɛnya dia vɔ wayotshika lowandji lawɔ ko lisha Nzambi ndo Kristo. (Osambu 2:1-9) Koko, mandji shɔ pombaka minyɛma dia nɔngɔsɔla mboka dikambo dia ɛlɔmbwɛlɔ ka losembwe ka Diolelo dia Jehowa diele l’anya wa Kristo. (Danyele 2:44) Ta dia Aramangɛdɔna pombaka ndɔshama dia kandola mbala ɔtɔi lo pondjo dimbola diendana la ɔnɛ lele la lotshungɔ la nɔmbɔla andja ɔnɛ ndo anto.

Woho wayekɛ Jehowa lonya lande lo Aramangɛdɔna ayonga dia wahɔ w’anto. Lo menda woho wamboleka ndana awui wa lo andja ɔnɛ, paka lowandji la kokele laki Nzambi mbayokotsha ehomba tshɛ w’anto. Paka oma lo tshimbo ya Diolelo diande mbayonga wɔladi ndo ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ. Ngande wayoyala awui wa lo andja ɔnɛ naka Nzambi tona lo pondjo dia mbekɛ lonya lande? Shi kete lohetsho, awui wa ngala ndo ata wayotetemala soya anto oko wambowodiɛnɛ lo edja ka ntambe yetshi ya lowandji l’ana w’anto? Lo mɛtɛ, ta dia Aramangɛdɔna ekɔ dui dimɔtshi dioleki ɔlɔlɔ diayotokondjiyɛ wahɔ!​—Luka 18:7, 8; 2 Petero 3:13.

Ta diayokumiya ata tshɛ

Aramangɛdɔna ayokotsha dikambo dimɔtshi diele ndoko ta ɔtɔi diambodikotsha, dikambo diakɔ ko: ekomelo ka ata tshɛ. Onto akɔna ahakombola l’asolo walomɔlomɔ dia mɛna etena kahatonga ata na? Koko, welo tshɛ wakadje anto dia kumiya ata wambokita tatala. Woho wahakoke anto kumiya ata tɔtɔmiyaka tsho mɛtɛ ka ɛtɛkɛta waki Jeremiya wata ɔnɛ: “[Jehowa] li, dimi mbeyaka nti: Untu hakendakendaka lu mbuka uma lu wulu andi! Lam’atundokendakendaka, ndi ndame heyi nombola ekulu andi.” (Jeremiya 10:23) Lo kɛnɛ kendana la kɛnɛ kayosala Jehowa, Bible ndakaka ɔnɛ: “Ndi atukumiyaka ata pulu ndu lu kuma ya kete, atowelaka uta, atokolaka dikonga, atutshumbaka pusupusu ya ta lu dja.”​—Osambu 46:8, 9.

Etena kayokamba wedja la ekoma awɔ wadiaka nyemba y’anto ndo walanya edjaselo, Otungi wa nkɛtɛ ayɔsa yɛdikɔ lo ta dielɛ Bible ɔnɛ Aramangɛdɔna! (Enyelo 11:18) Ɔnkɔnɛ, ta sɔ, diayokotsha kɛnɛ kakalongamɛka edja efula apami ndo wamato wakokaka Nzambi wɔma. Ta sɔ diayoyindja lotshungɔ lele la Jehowa Nzambi, Otungi wa nkɛtɛ dia nɔmbɔla ditongami diande tshɛ.

Ɔnkɔnɛ, anto walanga losembwe hawohombe mboka Aramangɛdɔna wɔma. Koko, diɔ diekɔ kiɔkɔ ya elongamelo. Ta dia Aramangɛdɔna diayɛdia nkɛtɛ oma lo kɔta mishiko, awui wa kɔlɔ ndo ayodihola mboka otsha lo dikongɛ di’oyoyo diosembwe lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo diaki Mɛsiya wa Nzambi. (Isaya 11:4, 5) Lo dihole dia diɔ monga ekomelo ka wɔma, Aramangɛdɔna ayonga etatelo ka ɔngɛnɔngɛnɔ le anto wosembwe wayɔsɛna pondjo pondjo lo paradiso ka la nkɛtɛ.​—Osambu 37:29.

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]

[Kiombo/Osato wa lo lɛkɛ 5]

MENGIDO EKƆ DJEMBETELO YASUNGANA

Mengido k’edjedja akatanemaka lo dihole dia dimɛna efula ndo aki dikona dioleki woke lo lɛkɛ la owɛstɛ la okidi wa ɛtɛtɔ wa Jezirɛlɛ, lo nɔrdɛ ka Isariyɛlɛ. Diɔ diakikɔ dihole diakaleke anto w’oma lo wedja efula munda okanda ndo etadimbo wa asɔlayi wakasanganaka lo dihole sɔ. Ɔnkɔnɛ, Mengido akakome dihole dia ata wa wolo. Lo dibuku diande Cities of the Biblical World​—Megiddo, prɔfɛsɛrɛ Graham Davies akafunde ate: “Lo osomba wa Mengido . . . amundji w’okanda ndo ase dawo w’oma l’ahole tshɛ wakakomaka lɛkɔ aha l’okakatanu; koko l’etena kakɔ kâmɛ etena kakongaka osomba ɔsɔ la wolo wahombama, anto wa lɔkɔ wakalamaka etadimbo ɛsɔ ndo wakendaka awui wendana l’okanda ndo la ata. Ɔnkɔnɛ kema dui dia diambo dia osomba ɔsɔ akasusanemaka mbala efula . . . ndo naka anto wambɔsa osomba ɔsɔ, anto akɔ wakakokɛka osomba akɔ la wolo tshɛ.”

Ɔkɔndɔ w’otale wa Mengido wakatatɛ lo yinga ya hende la ntondo ka tena diaso (N.T.D.), etena kakadje owandji wa Edjibito Thoutmosis III ewandji w’ase Kanana otshumba. Vɔ wakatetemala l’edja ka ntambe efula polo lo 1918 etena kakadje Jeneralɛ y’ose Angleterre Edmund Allenby alembe w’ase Turquie otshumba wa mamba. Akikɔ la Mengido mbaketawɔ Nzambi dia ombadi Baraka ndjaka Jabina nkumekanga k’ase Kanana. (Embadi 4:12-24; 5:19, 20) Suke la dihole sɔ mbakalɛndja Ngidiyɔna ase Midiyana. (Embadi 7:1-22) Lɛkɔ nto, mbakadiakema nkumekanga Ahaziya ndo Jɔsiya.​—2 Khumi ya Dikanga 9:27; 23:29, 30.

Ɔnkɔnɛ sunganaka mɛtɛ dia dihole sɔ kakatanyema la Aramangɛdɔna, lam’ele diɔ diaki dihole diakalɔmaka ata efula wa wolo. Ɔsɔ ekɔ djembetelo yasungana ya otshumba wa tshɛ waki Nzambi lâdiko dia atunyi ande tshɛ.

[Efundelo wɛnya kanga]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Osato wa lo lɛkɛ 7]

Lo andja w’otondo, anto wekɔ lo mbewolama ndo wekɔ lo mbasha diaaso dia vɔ ndjoshimbamɛ lo Aramangɛdɔna

[Esato wa lo lɛkɛ 7]

Aramangɛdɔna ayonga etatelo ka ɔngɛnɔngɛnɔ