Ɔnɛ mbele etena ka mbɔsa yɛdikɔ ya wolo

‘Edja ka ngande kayonyotetemala mpakahaka lam’asa bɛkɛ pende?’​—1 KHUMI YA DIKANGA 18:21.

1. Kakɔna katshikitanya nshi yaso nyɛ la nshi yakete?

ONDE wɛ mbetawɔka dia Jehowa ekɔ Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ? Onde wɛ mbetawɔka nto dia prɔfɛsiya ya lo Bible mbelɛka etena kaso kɛnɛ ɔnɛ “nshi y’ekumelu” ya dikongɛ nɛ dia kɔlɔ diaki Satana? (2 Timote 3:1) Naka ɔsɔku, kete wɛ ayetawɔ dia kakianɛ, oleki nshi kina tshɛ, mamboleka ohomba mbɔsa yɛdikɔ ya wolo. Lakatɔngɔ andja nshi nyɛ mamboleka nsɛnɔ y’anto efula monga lo wâle.

2. Kakɔna kakasalemaka lo diolelo dia Isariyɛlɛ dia waoho dikumi lo ɛlɔmbwɛlɔ ka nkumekanga Ahaba?

² Lo ntambe ka dikumi la ntondo ka tena diaso (N.T.D.), wodja w’Isariyɛlɛ wakahombe mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi y’ohomba efula. Onto akɔna akawahombe kambɛ? Lo shɛngiya yaki wadɛnde l’opanganu Jezabɛlɛ, nkumekanga Ahaba akasukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa Baala lo diolelo dia Isariyɛlɛ dia waoho dikumi. Baala aki jambizambi yasha ɛtɛtɔ, yakafɔnyaka anto dia nde mbakalɔshaka avula ndo mbakangɔnyaka diangɔ. Efula k’atɛmɔdi wa Baala wakatɛmɔlaka kana wakakusamɛka ekishi kɛmɔtshi ka jambizambi yawɔ. Dia Baala tshɔkɔla dinela diawɔ ndo dongalonga diawɔ, atɛmɔdi ande wakayashaka lo awui wa mindo wa dieyanelo la akanga a loseka wa lo tɛmpɛlɔ. Vɔ waki nto la mbekelo ka ndjahomuyaka mpota dia kɛdia dikila.​—1 Khumi ya Dikanga 18:28.

3. Etombelo akɔna waki la ɔtɛmwɛlɔ wa Baala le ekambi wa Nzambi?

³ Atshikadi w’ase Isariyɛlɛ amɔtshi 7 000 wakatone ndjasha lo ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi, wa mindo ndo wa ngala wa ngasɔ. (1 Khumi ya Dikanga 19:18) Vɔ wakamamema la kɔlamelo tshɛ sheke ya diokanelo yakawadje la Jehowa Nzambi ndo l’ɔtɛ wa dikambo sɔ vɔ wakahɛnyahɛnyama. Ɛnyɛlɔ, nkumekanga ka womoto Jezabɛlɛ akadiake aprɔfɛta efula waki Jehowa. (1 Khumi ya Dikanga 18:4, 13) L’ɔtɛ wa ehemba ɛsɔ, efula k’ase Isariyɛlɛ wakayoyakimɔka lo ɔtɛmwɛlɔ w’osanga, mbuta ate wakahembaka ngɛnyangɛnya Jehowa ndo Baala. Koko le ose Isariyɛlɛ, mbɛkɔ Jehowa ko tɛmɔla jambizambi ya kashi aki ndjakimɔ lo apɔstazi. Jehowa akalake dia tshɔkɔla ase Isariyɛlɛ naka vɔ mboka ngandji ndo kitanyiya wadjango ande. Ɔnkɔnɛ, nde akawaewola dia naka vɔ tona dia ‘mbomamema la tshondo tshɛ,’ kete vɔ wayoshilama oshiki.​—Euhwelu k’Elembe 5:6-10; 28:15, 63.

4. Kakɔna kakatatshi Yeso ndo apɔstɔlɔ ande kakahombe tomba l’atei w’Akristo, ndo ngande wakakotshama dui sɔ?

⁴ Dikambo dia woho akɔ wâmɛ diekɔ lo salema lo Lokristokristo ɛlɔ kɛnɛ. Andjashi Nzambi ndjataka ɔnɛ Akristo mbewɔ, koko waa fɛtɛ, waonga ndo waetawɔ awɔ hɔtɔnɛ la wetshelo wa lo Bible. Oko Jezabɛlɛ, ewandji wa lo Lokristokristo mbaleka tshutshuya anto dia pɛnyahɛnya Ɛmɛnyi wa Jehowa. Ndo nto lo edja k’ɔkɔndɔ w’anto, ewandji wa Lokristokristo sukɛka ata ndo wekɔ l’onongo w’odiakelo wa miliyɔ yaheyama mbadia y’ase ɛtɛmwɛlɔ. Woho wasukɛ ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ mandji ya l’andja ɔnɛ ɔsɔ mbelamɛ lo Bible monanyi ka lo nyuma. (Enyelo 18:2, 3) Ndo nto, Lokristokristo amboleka ndiha washo lo awui wa monanyi kana amboleka mbetawɔ awui wa monanyi ka mɛtɛ mɛtɛ, kânga lam’asa ewandji wa lɔkɔ. Yeso Kristo ndo apɔstɔlɔ ande wakatatɛkɛtshi dia apɔstazi wa woke ɔsɔ. (Mateu 13:36-43; Etsha 20:29, 30; 2 Petero 2:1, 2) Kakɔna kayokomɛ miliyara ndekana ɔtɔi k’anto wele lo Lokristokristo? Ɔkɛndɛ akɔna wele la atɛmɔdi wa mɛtɛ wa Jehowa otsha le anto asɔ ndo akina tshɛ wambonganyiyama oma le ɛtɛmwɛlɔ wa kashi? Sho kondjaka okadimwelo wa hwe lo ambola asɔ lo sɛdingola dui dimɔtshi diakakonya lo ‘wonyelo wa Baala oma lo Isariyɛlɛ.’​—2 Khumi ya Dikanga 10:28.

Ngandji ka Nzambi le wodja ande wakatɔmbɔkɔ

5. Ngande wakɛnya Jehowa dia nde akayakiyanyaka la ngandji tshɛ dikambo dia wodja ande wakatɔmbɔkɔ?

⁵ Jehowa Nzambi hangɛnangɛna mbisha wanɛ waya bu la kɔlamelo le nde dilanya. Oko Papa ka ngandji, nde kombolaka dia anto wa kɔlɔ kadimola etema ndo kalola le nde. (Ezekiyele 18:32; 2 Petero 3:9) Mɛtɛ, dui sɔ mɛnamaka oma lo woho wakakambe Jehowa la aprɔfɛta efula lo nshi ya Ahaba la Jezabɛlɛ dia mbewola wodja Ande oma lo etombelo wa kɔlɔ wa ɔtɛmwɛlɔ wa Baala. Elidja aki ɔprɔfɛta ɔmɔtshi l’atei awɔ. L’ɔkɔngɔ wa ɔwɔ wa wolo efula wakewoyama la ntondo, Elidja akatɛ nkumekanga Ahaba dia tshumanya ase Isariyɛlɛ ndo aprɔfɛta wa Baala kâmɛ lo Okongo wa Karamɛlɛ.​—1 Khumi ya Dikanga 18:1, 19.

6, 7. a) Ngande wakɛnya Elidja kiɔkɔ y’apɔstazi w’Isariyɛlɛ? b) Kakɔna kakasale aprɔfɛta wa Baala? c) Kakɔna kakasale Elidja?

⁶ Losanganya lakasalema lo dihole dia elambwelo ka Jehowa “kakawahandjula” ondo dia ngɛnyangɛnya Jezabɛlɛ. (1 Khumi ya Dikanga 18:30) Lonyangu ko, ase Isariyɛlɛ waki lawɔ kombeyaka l’asa Jehowa la Baala akɔna akakoke ndɔsha mvula k’efula kakiwɔ la tɔ ohomba. Aprɔfɛta waki Baala 450 wakaye kânga mbaki Elidja ndamɛ ɔprɔfɛta waki Jehowa. Lo tɛkɛta mbala kakɔ ɔtɔi lo dikambo dia apɔstazi awɔ, Elidja akambola wodja ate: ‘Edja ka ngande kayonyotetemala mpakahaka lam’asa bɛkɛ pende?’ L’ɔkɔngɔ diko, nde akahonolɛ ate: ‘Naka Jehowa kele Nzambi ka mɛtɛ, nyoyele; kele naka Baala, nyoyele.’ Dia nde tshutshuya ase Isariyɛlɛ wakengengaka dia mamema Jehowa la tshondo tshɛ, Elidja akalɔmbɛ dia vɔ sala ohembelo ɔmɔtshi wakahombe mɛnya anto Nzambi kakɔna kaki ka mɛtɛ. Ngɔmbɛ hiende yakahombe ndjakema oko olambo, ɔtɔi dikambo dia Jehowa ndo okina dikambo dia Baala. Nzambi ka mɛtɛ akahombe mbetawɔ olambo ande lo tshumba dja lo olambo akɔ. Aprɔfɛta wa Baala wakalɔngɔsɔla olambo awɔ ndo l’edja ka wenya efula vɔ wakatetemala mbelɛ ɔnɛ: ‘Baala lee, otokadimole!’ Etena kakatatɛ Elidja mbaɔla, vɔ wakayakɔtsha pota polo lo kɛdia dikila ndo wakahangɔhangɔ la wolo awɔ tshɛ. Koko vɔ kokondja ndoko okadimwelo.​—1 Khumi ya Dikanga 18:21, 26-29.

⁷ Kakianɛ, etena kaki Elidja kakakoke. Ntondotondo, nde akalɔngɔsɔla elambwelo ka Jehowa ndo akakitsha tenyi dia ɔsɔngɔ a ngɔmbɛ lâdiko wa elambwelo. L’ɔkɔngɔ diko, nde akadjanga dia vɔ mbutɛ mbaka nyɛi ya weke y’ashi dia ndɔhia olambo akɔ. Vɔ wakasale ngasɔ mbala shato polo ndo difuku diaki l’omamu wa elambwelo diambolola la ashi. Oma lâsɔ Elidja akalɔmbɛ ate: ‘Wɛ Jehowa, Nzambi ka Abarahama, ka Isaka ndo k’Isariyele lee, anto wɛnyi ɛlɔ vate: Wɛ kele Nzambi lo Isariyɛlɛ, la dimi kele okambi ayɛ ndo lambotsha akambo anɛ tshɛ oma lo dui diayɛ. Ombokele, wɛ Jehowa, ombokele dia wodja ɔnɛ mbeya vate: Wɛ Jehowa kele Nzambi ka mɛtɛ la wɛ kakadimola etema awɔ.’​—1 Khumi ya Dikanga 18:30-37.

8. Ngande wakakadimola Nzambi lo dɔmbɛlɔ diaki Elidja ndo yɛdikɔ yakɔna yakɔshi ɔprɔfɛta ɔsɔ?

⁸ Nzambi ka mɛtɛ aketawɔ dɔmbɛlɔ diaki Elidja lo tshumba olambo akɔ ndo elambwelo katɔ la dja y’oma l’olongo. Dja yakomia ndo ashi waki lo difuku diaki l’omamu wa elambwelo! Ohokanyiya yema etombelo waki la dui sɔ le ase Isariyɛlɛ. “Vo wakayakosha ekhukhumadi la kete, wata vati: [Jehowa] keli [“Nzambi ka mɛtɛ,” NW]! [Jehowa] keli [“Nzambi ka mɛtɛ,” NW]!” Etena kɛsɔ, Elidja akɔshi yɛdikɔ kina lo mbidjangɛ ase Isariyɛlɛ ɔnɛ: “Nyundi amvutshi wa Bala, aha mpandja nduku otoi!” Aprɔfɛta 450 wa Baala wakadiakema l’Okongo wa Karamɛlɛ.​—1 Khumi ya Dikanga 18:38-40.

9. Ngande wakahembama nto atɛmɔdi wa mɛtɛ?

⁹ Lo lushi lahohamamɛki lɔsɔ, Jehowa akalɔsha mvula lo wodja mbala ka ntondo l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi esato l’etenyi mbeta! (Jakoba 5:17, 18) Wɛ kokaka kanyiya yema kɛnɛ tshɛ kakasawolaka ase Isariyɛlɛ etena kakawakalola lawakawɔ. Eelo, Jehowa akayindja Lozambi lande. Koko atɛmɔdi wa Baala kompekɔ. Jezabɛlɛ akatetemala la olimu ande wa pɛnyahɛnya ekambi wa Jehowa. (1 Khumi ya Dikanga 19:1, 2; 21:11-16) Ɔnkɔnɛ, olowanyi waki ekambi wa Nzambi wakɔtɔ nto l’ohemba. Onde vɔ wakahombe mamema Jehowa la etondo awɔ tshɛ etena kakahombe ndja elombwelo kande lâdiko di’atɛmɔdi waki Baala?

Tɔshi yɛdikɔ yahombama kakianɛ

10. a) Nshi nyɛ, kakɔna kasala Akristo w’akitami? b) Kakɔna kalembetshiya kitanyiya didjango diele lo Enyelo 18:4?

¹⁰ Nshi nyɛ, Akristo w’akitami wekɔ lo sala olimu wafɔna la wɔnɛ wakasale Elidja. Lo enyɔ ndo l’ekimanyielo k’ekanda, vɔ wambewola anto wa lo wedja tshɛ wele l’etei ndo l’andja wa Lokristokristo lo kɛnɛ kendana la wâle wele la ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Oko etombelo, miliyɔ y’anto wambɔsa yɛdikɔ y’ohomba efula ya tomba oma lo ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Vɔ wambokimɔ nsɛnɔ yawɔ le Jehowa ndo wambokoma ambeki waki Yeso Kristo wambobatizama. Eelo, vɔ wambokitanyiya lo leeta l’ohomba efula laki Nzambi lendana la ɔtɛmwɛlɔ wa kashi ɔnɛ: “Antu ami, nyutumbi uma l’atei ato, nyutukuyoto lu kolo yato, ndu nyutukulungula asui ato.”​—Enyelo 18:4.

11. Kakɔna kahombama dia mbetawɔma le Jehowa?

¹¹ Miliyɔ nkina wakengenga kɛnɛ kahombawɔ sala kânga mbakotɔmawɔ la losango la lo Bible ladianganya Ɛmɛnyi wa Jehowa. Anto amɔtshi l’atei w’anto asɔ ndjaka mbala mɔtshi lo nsanganya y’Akristo, ɛnyɛlɔ lo Dambo dia Dikɔlɔ dia Nkumadiɔndjɔ kana lo tenyi dimɔtshi dia lo losanganya la distrikɛ. Sho keketshaka anto asɔ tshɛ dia sɛdingola la yambalo tshɛ ɛtɛkɛta waki Elidja wata ɔnɛ: ‘Edja ka ngande kayonyotetemala mpakahaka lam’asa bɛkɛ pende?’ (1 Khumi ya Dikanga 18:21) Lo dihole dia vɔ tshimbatshimba, vɔ pombaka mbɔsa yɛdikɔ ya wolo kakianɛ ndo kamba la ohetoheto tshɛ dia koma atɛmɔdi wa Jehowa wamboyakimɔ ndo wambobatizama. Elongamelo kawɔ ka lɔsɛnɔ la pondjo kekɔ lo wâle!​—2 Tesalonika 1:6-9.

12. Lo eongelo kakɔna ka wâle kamboyadja Akristo amɔtshi wambobatizama ndo ahombawɔ sala?

¹² Lonyangu ko, Akristo amɔtshi wambobatizama hawoyosambisha mbala la mbala kana waya bu la waasaso lo ɔtɛmwɛlɔ awɔ. (Heberu 10:23-25; 13:15, 16) Amɔtshi wakashisha ohetoheto awɔ l’ɔtɛ wa wɔma w’ɛhɛnyɔhɛnyɔ, ekiyanu wa lo lɔsɛnɔ la nshi nyɛ, welo wadjawɔ dia koma ɛngɔnyi kana l’ɔtɛ w’oyangelo wa ɛngɛnɔngɛnɔ wa lokaki. Yeso akate dia awui asɔ wayotakanya, wayonyangiya kana wayotadja ambeki ande amɔtshi lo djonga. (Mateu 10:28-33; 13:20-22; Luka 12:22-31; 21:34-36) Lo dihole dia vɔ ‘mpakahaka lam’asa bɛkɛ pende’ oko wasalawɔ, anto asɔ pombaka ‘monga la ohetoheto ndo ndjatshumoya’ lo mbɔsa yɛdikɔ ya wolo ya kotsha dɔkɔlɔkɔ diawɔ le Nzambi.​—Enyelo 3:15-19.

Ɔtɛmwɛlɔ wa kashi wayokomɛ la shashimoya

13. Kɔndɔla awui wakete lo Isariyɛlɛ etena kakakitama Jehu esɔ oko nkumekanga.

¹³ Ɔkɔkɔ wele ekɔ ohomba efula anto mbɔsa yɛdikɔ ya wolo kakianɛ mɛnamaka lo kɛnɛ kakatombe lo Isariyɛlɛ yɛdikɔ y’ɛnɔnyi 18 l’ɔkɔngɔ w’awui wakatombe lo kɛnɛ kendana la Lonzambi l’Okongo wa Karamɛlɛ. Lushi l’elombwelo laki Jehowa le Baala lakakome la shashimoya ndo aha la onto nongamɛ lo nshi yakakambaka Elisha ɔnɛ lakayɔhɛnaka Elidja olimu ande. Dui sɔ diakatombe lo nshi yakolɛka Jɛhɔrama ɔnaki nkumekanga Ahaba lo Isariyɛlɛ, ndo lâsɔ ko Jezabɛlɛ eke la lɔsɛnɔ oko nkumekanga ka womoto. Aha la onto mbeya, Elisha akatome ose olimu ande dia tokita Jehu owandji w’alembe w’Isariyɛlɛ esɔ oko nkumekanga k’oyoyo. Lo etena kɛsɔ, Jehu aki lo lɛkɛ la ɛstɛ ka ɔkɛdi wa Jɔrɔdana la Ramɔta-Ngiliyadɛ alɔmbɔla ta diakandalɔshaka atunyi w’Isariyɛlɛ. Nkumekanga Jɛhɔrama aki la Jezirɛlɛ suke la Mengido lɛnɛ akayakɔnɔka mpota kande kakandahomɔ lo ta.​—2 Khumi ya Dikanga 8:29–9:4.

14, 15. Ɔkɛndɛ akɔna wakalongola Jehu, ndo kakɔna kakandasale?

¹⁴ Jehowa akadjangɛ Jehu dia sala awui anɛ: “Kushili luudu la khumeye Ahaba ushiki, dia dimi nsomboya Jezebele dikila dia ekambi ami amvutshi la dikila dia ekambi tshe wa [Jehowa]. Ne dia utundu a khumbu tshe ka Ahaba kayulanyema, . . . Fo yayole Jezebele l’usumba wa Jezerele, nduku untu layûkhunde. Ku ndi akadihula lukuki, akalawo.”​—2 Khumi ya Dikanga 9:7-10.

¹⁵ Jehu aki pami kakɔsaka tɛdikɔ. Aha la tshimbatshimba, nde akahema lo pusupusu kande ndo akatshu la vitɛsɛ ya wolo otsha la Jezirɛlɛ. Sɛtɛdi ka la Jezirɛlɛ akeye woho wakakɛndjakɛndjaka Jehu ndo akatɛ nkumekanga Jɛhɔrama, ko Jɛhɔrama akahema lâdiko dia pusupusu kande dia tohomana la owandji w’alembe ande. Etena kakawahomana, Jɛhɔrama akawombola ate: “Jehu, lu ki kayayayi?” Jehu akokadimola ate: “Ki kakona keko lam’eki munanyi ya nyo Jezebele, la aloka andi efula okone?” Oma lâsɔ, la ntondo ka Jɛhɔrama ndawɔ, Jehu akawoke ota ndo akadiake Jɛhɔrama la dikɔnga diakatshatsha otema ande.​—2 Khumi ya Dikanga 9:20-24.

16. a) Dui diakɔna diakahomana ɛnɛnɛ wa lo mbalasa kaki Jezabɛlɛ la shashimoya? b) Ngande wakakotshama ɔtɛkɛta waki Jehowa lo kɛnɛ kendana la Jezabɛlɛ?

¹⁶ Aha la tshimbatshimba, Jehu akalawɔ la pusupusu kande otsha lo osomba. Etena kakandendaka oma lo didishi, Jezabɛlɛ lakayalɔngɔsɔla dimɛna efula akalongola Jehu la ɛtɛkɛta wa mbanɛ. Aha la nde mbokaloya dui, Jehu akayange osukɔ lo mbuta ɔnɛ: “Akona eli lu leke lami?” Ase olimu waki Jezabɛlɛ wakahombe kakianɛ mbɔsa yɛdikɔ ya wolo. Ɛnɛnɛ ehende kana esato wa lo mbalasa wakalengɛ lo didishi. Mbala kakɔ ɔtɔi, kɔlamelo yawɔ yakadjama lo ohemba. Jehu akawadjangɛ ɔnɛ: “Nyuwukadja la kete.” Ɛnɛnɛ ɛsɔ wakakadja Jezabɛlɛ la nkɛtɛ l’otadimbo, lɛnɛ akandahɔtshahɔtshama oma le falasa yaki Jehu ndo la pusupusu kande. L’ekomelo, owandji wa ɔtɛmwɛlɔ waki Baala lo Isariyɛlɛ akadiakema. La ntondo ka vɔ mbokundɛ, mfɔ yakale emunyi ande oko wakadiatama.​—2 Khumi ya Dikanga 9:30-37.

17. Elombwelo kaki Nzambi le Jezabɛlɛ pombaka keketsha mbetawɔ kaso lo dikambo diakɔna diayosalema lo nshi yayaye?

¹⁷ Ekomelo ka woho akɔ wâmɛ kayokomɛ womoto kanga loseka la didjidji lelɛwɔ ɔnɛ ‘Babilɔna ka Woke.’ Womoto kanga loseka ɔsɔ ekɔ didjidji dia ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wa lo andja ɔnɛ waki Satana, wakatatɛ lo osomba w’edjedja wa Babilɔna. L’ɔkɔngɔ w’ekomelo k’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi, Jehowa Nzambi ayodja yimba yande le anto tshɛ wakenga andja waki Satana. Anto asɔ, vɔ lawɔ wayolanyema dia nɔngɔsɔlɛ andja w’oyoyo wosembwe mboka.​—Enyelo 17:3-6; 19:19-21; 21:1-4.

18. L’ɔkɔngɔ wa nyɔi kaki Jezabɛlɛ, kakɔna kakakomɛ atɛmɔdi wa Baala lo Isariyɛlɛ?

¹⁸ L’ɔkɔngɔ wa nyɔi kaki Jezabɛlɛ, nkumekanga Jehu kotshimbatshimba ndoko yema dia ndjaka ana waki Ahaba tshɛ ndo wanɛ wakalekaka mbosukɛ. (2 Khumi ya Dikanga 10:11) Koko atɛmɔdi efula wa Baala wakatshikala lo wodja. Lo kɛnɛ kendana l’anto asɔ, Jehu akɔshi yɛdikɔ ya wolo dia mɛnya dia nde kombikikɛka ‘dia onto sɛmanɛ la Jehowa.’ (2 Khumi ya Dikanga 10:16) Jehu akalɔngɔsɔla difɛstɔ dimɔtshi dia woke lo tɛmpɛlɔ kaki Baala kakahike Ahaba la Samariya lo mbuta dia nde lawɔ ekɔ ɔtɛmɔdi ɔmɔ wa Baala. Atɛmɔdi wa Baala tshɛ wa lo Isariyɛlɛ wakaye lo difɛstɔ sɔ. L’etei ka tɛmpɛlɔ, vɔ wakɛnyi wonya oko lɛɛdi ndo wakadiakema vɔ tshɛ oma le anto waki Jehu. Bible kumiyaka ɔkɔndɔ ɔsɔ la ɛtɛkɛta ɛnɛ ɔnɛ: ‘Ɔnkɔnɛ, Jehu akanya Baala oma lo Isariyɛlɛ.’​—2 Khumi ya Dikanga 10:18-28.

19. Naa elongamelo ka woke kele la ntondo ka “ului a wuki” w’atɛmɔdi wa kɔlamelo waki Jehowa?

¹⁹ Ɔtɛmwɛlɔ wa Baala wakanyema oma lo Isariyɛlɛ. Ndoko onyake, ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wa lo andja ɔnɛ wayolanyema la shashimoya ndo lo yoho ya kɔlɔ efula. Lo lɛkɛ lakɔna layoyonga lo lushi la woke la elombwelo lɔsɔ? Ɔsa yɛdikɔ ya wolo kakianɛ ko wɛ ayonga la diɛsɛ dia monga l’atei wa “ului a wuki” w’anto wayoka lo ‘fɔnu ka woke.’ Oma lâsɔ, wɛ ayokoka mbohɔ nshi yakete l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo wɛ ayotombola Nzambi l’ɔtɛ w’elombwelo kande le “umuntu kanga luseka la mamba, lakalanya kete k’utundu la munanyi kandi.” Kâmɛ la atɛmɔdi akina wa mɛtɛ, wɛ ayetawɔ ɛtɛkɛta ɛnɛ w’ɔngɛnɔngɛnɔ wemba ditongami dia l’olongo ɔnɛ: “Nyanduli [Jehowa]! ne dia [Jehowa Nzambi], Kanga-Wulu-Tshe, ndi ambulela.”​—Enyelo 7:9, 10, 14; 19:1, 2, 6.

Ambola wa kana yimba

• Ngande wakayoyatambiyaka ase Isariyɛlɛ wa lo nshi y’edjedja lo ɔtɛmwɛlɔ wa Baala?

• Apɔstazi akɔna wa woke wakatɛkɛta Bible ndo ngande wambokotshama prɔfɛsiya kɛsɔ?

• Ngande wakashile Jehu ɔtɛmwɛlɔ wa Baala oshiki?

• Kakɔna kahombaso sala dia sho mbika lo lushi laki Nzambi la elombwelo?

[Kartɛ ka lo lɛkɛ 9]

(Dia mbeya awui tshɛ enda l’okanda)

Soko

Afɛka

Hɛlɛkatɛ

Jakineamɛ

Mengido

Tanaka

Dɔtana

SAMARIYA

Ɛnɛ-dɔra

Shunɛma

Ɔfara

Jezirɛlɛ

Ibileama (Ngata-rimɔna)

Tiriza

Bɛtɛ-shɛmɛshɛ

Bɛtɛ-sheana (Bɛtɛ-shana)

Jabɛshɛ-ngiliyadɛ?

Abɛlɛ-mehola

Luudu la Arɛbɛlɛ

Ramɔta-ngiliyadɛ

Tɔsɔdi t’akona

Okongo wa Karamɛlɛ

Okongo wa Tabɔra

Mɔra

Okongo wa Ngilibɔa

[Eduwa w’ashi]

Ndjale ka Mediteraneya

Ndjale ka Ngalileya

[Nkushi]

Ɔkɛdi wa Jɔrɔdana

[Ɛtɛkɔ]

Ɛtɛkɔ ka Harɔda

[Efundelo wɛnya kanga]

Mbɔsama oma lo kartɛ ya Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Esato wa lo lɛkɛ 10]

Tombaka mbala la mbala lo esambishelo ka Diolelo ndo mbɔtɔka lo nsanganya y’Akristo ekɔ awui w’ohomba efula wa lo ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ

[Osato wa lo lɛkɛ 12]

Oko Jehu, onto tshɛ lalanga shimbamɛ lo lushi la Jehowa pombaka mbɔsa yɛdikɔ ya wolo