Tokoya mbetawɔ kawɔ

Nde akâmɛ ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi

ELIDJA akendaka woho wakayadɛka olui w’anto ɔkɔkɛ oya l’Okongo wa Karamɛlɛ. Kânga la pindju, anto asɔ wakɛnamaka ɔkɛtshi oto nɛ dia waki ase wola, waki la ndjala ndo la pâ efula. Ɛnɔnyi esato l’etenyi avula kɔndɔ ndo dikambo sɔ diaki l’etombelo wa kɔlɔ efula le wɔ.

L’atei awɔ mbaki ndo aprɔfɛta wa Baala 450 wakayakɛndakɛndaka la lotamanya tshɛ ndo waki la lohetsho la mamba otsha le Elidja, ɔprɔfɛta wa Jehowa. Etena kɛsɔ ko Jezabɛlɛ, nkumekanga ka womoto ambodiaka ekambi efula wa Jehowa, koko Elidja akatetemala ndɔshana la wolo tshɛ la ɔtɛmwɛlɔ wa Baala. Ɛlɔmbɛdi wa Baala wakɔshi dia honga edja Elidja ayohekɔ. Ondo ɛlɔmbɛdi wa Baala ɛsɔ wakafɔnyaka dia onto ɔtɔi hakoke pondjo ndɔshana la wɔ vɔ tshɛ ko mbalɛndja. (1 Khumi ya Dikanga 18:3, 19, 20) Nkumekanga Ahaba lawɔ akakome âhemi lo pusupusu kande ka lowandji. Nde konangaka Elidja kânga yema.

Tshɔi y’ɔprɔfɛta yakasukɛka ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ l’etena kɛsɔ, aki suke la mɛna dui diende atɛnaka ndoko lushi lo lɔsɛnɔ lande. Etena kakêndaka Elidja, awui wakalɔngɔsɔma dia ta diahatongaka ndoko lushi lam’asa akambo wa kɔlɔ la w’ɔlɔlɔ tatɛ. Ngande wakandayaoke etena kakahotɔ lushi lɔsɔ? Lam’ele nde aki “untu uku shu,” nde akakoke mboka wɔma. (Jakoba 5:17) Sho kokaka ndjashikikɛ dia oko wakandadingama l’anto waki komonga la mbetawɔ asɔ, la nkumekanga kawɔ k’ɔpɔsta ndo la ɛlɔmbɛdi waki andjakanyi, Elidja akayaoke oko ɔna etshike.​—1 Khumi ya Dikanga 18:22.

Ko kakɔna kakayokonya ase Isariyɛlɛ lo dikambo dia kɔlɔ sɔ? Ndo wetshelo akɔna wakokayɛ kondja oma l’ɔkɔndɔ ɔsɔ ɛlɔ kɛnɛ? Bible tokeketshaka dia sho sɛdingola dimɛna dimɛna nsɛnɔ y’ekambi waki Nzambi wakayakimɔ le nde ndo ‘mbokoya mbetawɔ kawɔ.’ (Heberu 13:7) Tɔsɛdingole kakianɛ ɛnyɛlɔ kaki Elidja.

Ta diakatatɛ edja diambokoma lo kondoko yadiɔ

L’etenyi k’otale ka lɔsɛnɔ lande, Elidja akendaka koko ndoko kakandakoke sala etena kakakashema ndo kakahɔtshahɔtshama ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa, waki dikambo dioleki ohomba lo wodja ande wa lotɔ ndo le anto wa lo wodja ande. Oma ko edjedja, Isariyɛlɛ aki lo ta dia lam’asa ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi la wa kashi, ta dia lam’asa ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa Nzambi la ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi wa wedja wakâdinge. Lo nshi ya Elidja mbakaleke ta sɔ koma wolo.

Nkumekanga Ahaba akatshuke Jezabɛlɛ y’ɔnaki nkumekanga ka Sidɔna. Jezabɛlɛ akɔshi yɛdikɔ ya dianganya ɔtɛmwɛlɔ wa Baala lo wodja w’Isariyɛlɛ tshɛ ndo minya ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa. Esadi eto, Ahaba akayele lokolo lande. Nde akake tɛmpɛlɔ ndo ediakelo dikambo dia Baala ndo aki onto lakaleke ndjasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa jambinzambi y’apanganu shɔ. Lo sala ngasɔ, nde akanyangiya Jehowa woho w’anyanya.​—1 Khumi ya Dikanga 16:30-33.a

Kakɔna kaketɛ ɔtɛmwɛlɔ wa Baala ɛngɔ ka kɔlɔ efula? Vɔ wakanganyiya ase Isariyɛlɛ, wakânganya anto efula oma le Nzambi ka mɛtɛ. Vɔ waki nto ɔtɛmwɛlɔ wa kɔlɔ ndo wa ngala. Lo ɔtɛmwɛlɔ ɔsɔ, apami la wamato wakasalaka monanyi, wakayakimɔ lo awui wa mindo wa dieyanelo ndo wakalambolaka anawɔ oko elambo. Kakɔna kakasale Jehowa na? Nde akatome Elidja dia tewoya Ahaba dia avula hawotɔlɔ nto polo l’etena kayoyota ɔprɔfɛta waki Nzambi dia mvula ndɔ. (1 Khumi ya Dikanga 17:1) Ɛnɔnyi efula wakete la ntondo ka Elidja kalola nto dia ndjɛnana la Ahaba ndo ndjowotɛ dia nde tshumanya anto ndo aprɔfɛta wa Baala l’Okongo wa Karamɛlɛ.

Ko ta sɔ alembetshiyadiɔ ɛlɔ kɛnɛ le so? Anto amɔtshi mbeyaka mbuta dia ɔkɔndɔ wendana la ɔtɛmwɛlɔ wa Baala bu nto la shɛngiya le so ɛlɔ kɛnɛ nɛ dia hatɛnyi tɛmpɛlɔ ndo diakelo dia Baala. Koko ɔkɔndɔ ɔsɔ kema tsho ɔkɔndɔ w’akambo wakete. (Romo 15:4) Tshɛkɛta “Baala” nembetshiyaka “kanga” kana “owandji.” Jehowa akatɛ ekambi ande dia vɔ pombaka mbɔsɔna oko baala kawɔ kana oko omɛwɔ. (Isaya 54:5) Onde wɛ hetawɔ dia polo ndo ɛlɔ kɛnɛ anto wekɔ lo kambɛ weho w’ewandji efula lâdiko dia Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ? Eelo, naka anto wayokamba la nsɛnɔ yawɔ dia nyanga okundji, olimu, ndjakimɔ l’awui wa tɔkɛnyɔ, lo ɛngɛnɔngɛnɔ wendana l’awui wa dieyanelo, kana le lokema la tozambinzambi taheyama mbala tatɛmɔla anto lo dihole dia tɛmɔla Jehowa, kete vɔ wambɔsɔna ɔnɛ lalangawɔ monga owandji awɔ. (Mateu 6:24; Romo 6:16) Ɔnkɔnɛ, lo yoho mɔtshi, awui efula wa weke wakasalemaka lo ɔtɛmwɛlɔ wa Baala wekɔ lo tafulanɛ ɛlɔ kɛnɛ. Ta diaki lam’asa Jehowa la Baala kokaka tokimanyiya dia sala ɔsɔnwɛlɔ wa lomba lo kɛnɛ kendana l’onto lahombaso kambɛ.

Waki lo “mpakahaka” woho akɔna?

Oma lo shɔdi yadiɔ yakapɛpaka lɔpɛpɛ, Okongo wa Karamɛlɛ aki dihole diakɛnamaka Isariyɛlɛ lo woke awɔ tshɛ, mbuta ate oma l’okidi wa Kishɔna suke la l’ɛse ka Ndjale ka woke (Ndjale ka Mediteraneya) polo lo akona wa Lɛbanɔna wakɛnamaka etale otsha lo nɔrdɛ.b Koko etena kakahotɔ lushi la woke lɔsɔ, wodja w’otondo waki lo efungefunge kaheyama. Nkɛtɛ y’ɛtɛtɔ yakasha Jehowa ana w’ase Isariyɛlɛ yakayokoma l’etena kɛsɔ nkɛtɛ ya shɛnga. Tanyi ta wolo takalanya nkɛtɛ shɔ, ndo yɔ yakalanyema oma lo tonginyanginya t’ekambi waki Nzambi vɔamɛ! Lam’akatshumana anto, Elidja akasukana la wɔ ko akawatɛ ate: “Edja ndu kaandi ayunyukimo mpakahaka l’atei a beke pendi ne? Naka [Jehowa mbele Nzambi ka mɛtɛ], nyûyeli! Naka Baala keli [Nzambi ka mɛtɛ] nyûyeli!”​—1 Khumi ya Dikanga 18:21.

Kakɔna kakalange Elidja mbuta oma l’ɛtɛkɛta w’ɔnɛ: “Mpakahaka l’atei a beke pendi”? Anto asɔ koshihodia dia vɔ wakahombe sɔna dia tɛmɔla Jehowa kana tɛmɔla Baala. Vɔ wakafɔnyaka dia wakakoke tɛmɔla Jehowa la Baala lo etena kakɔ kâmɛ, mbuta ate vɔ wakakokaka ngɛnyangɛnya Baala la sɛlɛmɔnyi yawɔ ya wɔnɔnyi ko l’etena kakɔ kâmɛ nɔmba dia mbetawɔma le Jehowa Nzambi. Ondo vɔ wakafɔnyaka dia Baala mbakahombaka tshɔkɔla dikambɔ ndo dongalonga diawɔ, koko ‘Jehowa kanga lolembelembe’ mbakahombaka mbakokɛka lo ata. (1 Samuele 17:45) Vɔ wakohɛ dikambo dimɔtshi dia mɛtɛ di’ohomba efula, mbuta ate wakohɛ dia Jehowa hetawɔ dia anto wɔtɛmɔla ko watɛmɔla ndo tozambinzambi tokina, ndo ngasɔ mbasala anto efula ɛlɔ kɛnɛ. Nde nɔmbaka di’atɛmɔdi ande ndjakimɔ paka le nde ndamɛ. Nde hetawɔ di’ɔtɛmwɛlɔ ande sanganyema la weho ekina w’ɛtɛmwɛlɔ ndo dui sɔ mbonyangiyaka!​—Etumbelu 20:5.

Ɔnkɔnɛ ase Isariyɛlɛ ‘wakahakahakaka’ asɔ waki oko onto layanga ndjela mboka hiende mbala ɔtɔi. Ɛlɔ kɛnɛ anto efula talaka lo woho wa djonga shɔ, mbuta ate vɔ mbetawɔka dia waa baala ya nshi nyɛ ndjayaɔtshiyaka yema yema lo nsɛnɔ yawɔ, polo lo ndjakonya dia minya yimba oma lo ɔtɛmwɛlɔ wa Nzambi! Woho wakalɔmbɛ Elidja la shamanya ndo lo yoho yokɛma hwe mbeyaka tokimanyiya dia sho nyomɔsɛdingola kɛnɛ ketshaso la ntondo ndo kɛnɛ katɛmɔlaso.

Ohemba wa wolo efula

Elidja akawadje la ntondo k’ohemba ɔmɔtshi. Ohemba akɔ wakɛnamaka oko bu ohemba wa wolo. Aprɔfɛta wa Baala wakahombe sala ediakelo ko vɔ kitsha nyama ka nambola lɔkɔ; oma lâsɔ ko vɔ nɔmba nzambi kawɔ dia toma dja ya tshumba olambo akɔ. Elidja akahombe nde lawɔ sala woho akɔ wâmɛ. Nde akate ate: ‘Nzambi kayotoma dja nde mbele Nzambi ka mɛtɛ.’ Elidja akeyaka dimɛna akɔna aki Nzambi ka mɛtɛ. Oma lo mbetawɔ ka wolo kaki lande, nde komengenga dia tshika dia aprɔfɛta wa Baala tatɛ la nɔmba nzambi kawɔ. Nde akatshike dia atunyi ande tatɛ la nɔmba Baala ndo dia vɔamɛ sɔna ɔsɔngɔ awɔ wa ngɔmbɛ.c​—1 Khumi ya Dikanga 18:24, 25.

Sho hatoyɔsɛna lo etena kasalema ahindo. Koko Jehowa atatshikitana. Sho koka ndjaɛkɛ le nde woho wakayaɛkɛ Elidja. Ɛnyɛlɔ, etena katona anto amɔtshi mbetawɔ kɛnɛ ketsha Bible, hatohombe mboka wɔma dia mbasha ɔtɛkɛta ntondo dia vɔ mbuta kɛnɛ kalangawɔ mbuta. L’ɛnyɛlɔ ka Elidja, sho koka mendɛ le Nzambi ka mɛtɛ dia nde pembola dikambo. Sho salaka dikambo sɔ aha lo ndjaɛkɛ le so shoamɛ, koko lo Ɔtɛkɛta ande wakasambiyama, wele la oyango wa ‘sembola akambo.’​—2 Timote 3:16.

Aprɔfɛta wa Baala wakasale olambo awɔ ndo wakalɔmbɛ nzambi kawɔ ɔnɛ: “We Bala utukeli!” Vɔ wakahangɔhangɔ mbala la mbala. Vɔ wakasale dui sɔ l’edja ka minitɛ efula polo lo wenya efula. Koko Bible mbutaka dia “nduku diui, nduku ekadimwelu.” La midi, Elidja akatatɛ mbaɔla, lo mbatɛ la lɔsɔkɔ tshɛ dia Baala pombaka monga l’olimu efula, ko kana nde ekɔ lo nkomba, kana nde ekɔ lo djɔ yahomba paka onto mbemula diakɔ diahandatakadimola. Elidja akatshutshuya anto asɔ ate: “Nyuhangohango wulu.” Akɛnama hwe dia ɔtɛmwɛlɔ wa Baala aki ɔtɛmwɛlɔ w’anyanya ndo Elidja akalange di’ekambi waki Nzambi mɛna dia ɔtɛmwɛlɔ wa Baala aki ɔtɛmwɛlɔ wa kashi.​—1 Khumi ya Dikanga 18:26, 27.

Ɛlɔmbɛdi wa Baala wakaleke koma oko akanga w’aladi, “wakahangohango wulu, wakayahiki tombo la akonga uku etshelu kawo, edja ndu dikila diakafukofuko uma l’alimba awo.” Koko vɔ wakakite tatala! “Nduku diui, nduku ekadimwelu, kuyanga djimbitelu ya eukelu.” (1 Khumi ya Dikanga 18:28, 29) Lo mɛtɛ, ndoko Baala kakikɔ. Ɔsɔ aki djonga yakasale Satana dia manganya anto la Jehowa. Woho akɔ wâmɛ mbele ndo ɛlɔ kɛnɛ, wanɛ tshɛ wasɔna owandji okina lâdiko dia Jehowa wekɔ lo ndjakesa ndo wayoshama sɔnyi.​—Osambu 25:3; 115:4-8.

Okadimwelo

La dikɔlɔ etena ka Elidja kakakoke. Nde akalɔngɔsɔla ediakelo ka Jehowa kakalanya atunyi w’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Nde akakambe la ave 12, ondo dia mbohola waoho 10 w’Isariyɛlɛ dia vɔ wakahombaka tetemala kitanyiya ɛlɛmbɛ tshɛ wakasha Jehowa waoho 12. Oma lâsɔ, nde akakitsha olambo ande ndo akalɔya ɛngɔ tshɛ la ashi ondo wakawaduwola oma lo Ndjale ka Mediteraneya kaki suke. Nde akadinge ediakelo la difuku diakandatshime ndo akalodia ashi lo difuku diakɔ. Aha diɛsɛ diakandasha atɛmɔdi wa Baala dia vɔ sala woho walangawɔ mbakandasha Jehowa, ndo nde akasale ngasɔ l’ɔtɛ wa woho wakandayaɛkɛka le Nzambi kande.​—1 Khumi ya Dikanga 18:30-35.

L’ɔkɔngɔ wa nde nɔngɔsɔla akambo tshɛ, Elidja akasale dɔmbɛlɔ. Lo dɔmbɛlɔ dia la okitshakitsha sɔ, Elidja akɛnya hwe awui wakaleke ohomba le nde. Dui dia ntondo, nde akalange mɛnya dia Jehowa, koko aha Baala mbele ‘Nzambi lo Isariyɛlɛ.’ Dui dia hende, nde akalange di’onto tshɛ mbeya dia nde aki tsho okambi waki Jehowa ndo Jehowa mbahomba nongola lotombo tshɛ. L’ekomelo, nde akɛnya dia nde akayakiyanyaka dikambo dia anto ande ndo nde akalomɔlomɔka dia Jehowa ‘kadimola etema awɔ.’ (1 Khumi ya Dikanga 18:36, 37) Elidja akatetemala mbaoka ngandji oyadi mpokoso tshɛ yakâkomɛ l’ɔtɛ wakiwɔ komonga la mbetawɔ. Lo alɔmbɛlɔ aso w’onto ndamɛ walɔmbaso Nzambi, shi sho lawɔ kokaka mɛnya dia sho ndjakiyanyaka dia lokombo laki Nzambi ndo ɔnɛ tekɔ la okitshakitsha, ndo la kɛtshi le wanɛ wele l’ohomba w’ekimanyielo?

La ntondo ka Elidja sala dɔmbɛlɔ, ondo olui w’anto wakayambolaka dia kana Jehowa ayokita tatala oko Baala. Koko l’ɔkɔngɔ wa dɔmbɛlɔ, onto tshɛ akakondja okadimwelo. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Ku dja ya [Jehowa] yakahulo, yakatshumbi ulambu wa lutshumba, kunyi, ave ndu kete. Yo yakumia ndu ashi waki lu difuku.” (1 Khumi ya Dikanga 18:38) Ɔsɔ mɛtɛ aki okadimwelo wa diambo efula! Ko kakɔna kakasale anto na?

Vɔ tshɛ wakahangɔhangɔ vate: ‘Jehowa mbele Nzambi ka mɛtɛ! Jehowa mbele Nzambi ka mɛtɛ.’ (1 Khumi ya Dikanga 18:39) L’ekomelo, vɔ wakɛnyi kɛnɛ kele mɛtɛ. Koko vɔ komonga kânga la yema ya mbetawɔ. Lo mɛtɛ, mbetawɔ dia Jehowa mbele Nzambi ka mɛtɛ paka l’ɔkɔngɔ wa mɛna dja yakaholɔ oma l’olongo oko okadimwelo wa dɔmbɛlɔ diaki Elidja komonga yoho ya dimɛna efula ya mɛnya mbetawɔ. Ɔnkɔnɛ, Elidja akâlɔmbɛ dia vɔ mɛnya mbetawɔ lo yoho kina. Nde akâlɔmbɛ dia vɔ sala kɛnɛ kakawahombe sala ɛnɔnyi efula la ntondo, mbuta ate kitanyiya Ɛlɛmbɛ waki Jehowa. Ɛlɛmbɛ waki Nzambi wakataka dia aprɔfɛta wa kashi kâmɛ ndo atɛmɔdi wa dikishi wakahombaka ndjakema. (Euhwelu k’Elembe 13:5-9) Ɛlɔmbɛdi wa Baala ɛsɔ waki atunyi wa wolo waki Jehowa Nzambi wakasalaka l’okonda tshɛ dia ndɔshana la asangwelo ande. Onde vɔ wakahombe mbokama kɛtshi? Lam’ele ɛlɔmbɛdi ɛsɔ kombokaka ana waha l’onongo wakawatshumbaka dia nambola Baala olambo kɛtshi, takawahombe ndo vɔ lawɔ mbokama kɛtshi. (Tukedi 21:13; Jeremiya 19:5) Anto asɔ tshɛ takawahombe mɛtɛ mbokama kɛtshi. Ɔnkɔnɛ, Elidja akadjanga dia vɔ ndjakema, ko vɔ wakadiakema.​—1 Khumi ya Dikanga 18:40.

Amɔnyɔdi amɔtshi wa nshi nyɛ mɔnyɔlaka ohemba wakasalema l’Okongo wa Karamɛlɛ ɔsɔ. Amɔtshi mbeyaka kamba la kɛnɛ kakasale Elidja dia mɛnya ɔnɛ waa Zélotes kosala kɔlɔ k’efula lo woho wakawayakimɔ l’awui wa ngala wendana la ɔtɛmwɛlɔ. Lonyangu ko, ɛlɔ kɛnɛ ekɔ anto efula wasukɛ awui w’ɔtɛmwɛlɔ l’ohetoheto wambotamba olelo ndo la ngala tshɛ. Koko aha ngasɔ mbaki Elidja. Nde akadiake anto asɔ lo ndjela lolango laki Jehowa. Ndo nto, Akristo wa mɛtɛ mbeyaka dia vɔ hawohombe ndjela ɛnyɛlɔ ka Elidja ɛlɔ kɛnɛ lo ndjaka anto wa kɔlɔ. L’ɔkɔngɔ w’oyelo wa Mɛsiya, atɔndɔ wahomba ambeki tshɛ waki Yeso ndjela tanemaka l’ɛtɛkɛta ɛnɛ wakatɛ Kristo Petero ɔnɛ: “Ukaluya yombo yaye lu dihusu; ne dia wane tshe wakimela yombo, wayuvo la yombo.” (Mateu 26:52) Lo nshi yayaye, Jehowa ayokamba l’Ɔnande dia shikikadia losembwe lande.

Ɔkɛndɛ wele l’Akristo wa mɛtɛ ele dia monga la mbetawɔ. (Joani 3:16) Yoho mɔtshi ya sala dikambo sɔ ele mbokoya anto waki la mbetawɔ, ɛnyɛlɔ oko Elidja. Nde akatɛmɔlaka paka Jehowa ndamɛ oto ndo akakeketsha anto akina dia sala woho akɔ wâmɛ. La dihonga tshɛ, nde akɛnya lo sɛkɛ ɔtɛmwɛlɔ wa kashi wakakambe la Satana dia manganya anto la Jehowa. Nde akayaɛkɛ le Jehowa dia nde kandola dikambo sɔ lo dihole dia nde ndjaɛkɛ lo akoka ndo lo lolango lande. Lo mɛtɛ, Elidja akâmɛ ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Nyɛsɔ sho tshɛ tokoya mbetawɔ kande!

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 20]

Wanɛ tshɛ wasɔna owandji okina lâdiko dia Jehowa wayoshama sɔnyi

[Osato wa lo lɛkɛ 21]

‘Jehowa mbele Nzambi ka mɛtɛ!’