Onde kanyi yayɛ mbɔtɔnɛka la ya Jehowa lo kɛnɛ kendana la awui w’ekila?
‘Nyende ɔlɔlɔ diaha omonanyi monga l’atei anyu kana onto lahangɛnangɛna awui w’ekila.’—HEBERU 12:15, 16.
1. Naa dionga diambokokanɛ ɛlɔ kɛnɛ diele bu le ekambi wa Jehowa?
ANTO lo tshɛ kawɔ hawoleke mbidja yimba lo awui w’ekila. Edgar Morin, nomb’ewo kɛmɔtshi ka la France akate ate: “Ɛlɔ kɛnɛ, anto hawoyoleka mbidja yimba lo ɛlɛmbɛ wa Nzambi, wa diangɔ diakatongama, wa wodja ndo wa l’ɔkɔndɔ w’anto lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ ndo waya bu la ekanelo k’ɔlɔlɔ. . . . Anto wɔsɔnaka ɛlɛmbɛ walangawɔ ndjela.” Dionga sɔ kɛnɛmɔlaka ‘yimba y’andja ɔnɛ,’ kana ‘yimba yakamba olimu le ana w’ehedia.’ (1 Koreto 2:12; Efeso 2:2) Yimba y’ohindodi shɔ bu l’atei wa wanɛ wamboyakimɔka le Jehowa ndo wakitanyiya lowandji lande. (Romo 12:1, 2) Eelo, ekambi wa Nzambi mbeyaka ohomba w’efula wele la awui w’ekila lo ɔtɛmwɛlɔ awɔ wa Jehowa. Awui akɔna wa lo lɔsɛnɔ laso wahomba monga ekila? Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola awui atanu wele ekila le ekambi tshɛ wa Nzambi. Sawo diayela diayoleka tɛkɛta dikambo dia ekila kele la nsanganya yaso y’Akristo. Ko tshɛkɛta “ekila” alembetshiyayɔ mɛtɛ na?
2, 3. a) Ngande waka Afundelo epole ɔsɛkɔ lo dikambo dia ekila ka Jehowa? b) Ngande wɔsaso lokombo la Jehowa oko ɛngɔ k’ekila?
2 Lo Hɛbɛru kakafundama Bible, tshɛkɛta “ekila” mbelaka kanyi ya ndjakakitola. Lo awui w’ɔtɛmwɛlɔ, “ekila” mendanaka la ɛngɔ kele bu anyanya, koko kɔsama oko ekila. Jehowa ekɔ ekila lo yoho yoleki tshɛ. Nde mbelamɛka ɔnɛ: ‘Ɔnɛ loleki Ekila.’ (Tukedi 9:10; 30:3) Lo Isariyɛlɛ w’edjedja, ɔlɔmbɛdi wa lâdiko akalɔtaka lofulɛ lele la lokaka la paunyi lakafundama ɔnɛ: ‘Ekila le Jehowa.’ (Etumbelu 28:36, 37) Lo dikambo dia Akeruba la Asarafu wemadi la ntondo ka kiti ka Jehowa ka l’olongo, Bible mbutaka dia vɔ mbutaka ɔnɛ: “Ekila, ekila, ekila eli [Jehowa].” (Isaya 6:2, 3; Enyelo 4:6-8) Woho watawɔ ekila mbala efula ngasɔ tɔtɔmiyaka dia Jehowa ekɔ ekila ndo pudipudi lo yoho yoleki tshɛ. Eelo, nde ekɔ kiɔkɔ ya ekila tshɛ.
3 Lokombo la Jehowa lekɔ ekila. Omembi w’esambo akate ate: “Wandulaki lukumbu laye la wuki la mamba! Ndi ekila [kelɔ] li!” (Osambu 99:3) Yeso akatetsha dia nɔmbaka ɔnɛ: ‘Shɛso lele l’olongo, lokombo layɛ lakidiame.’ (Mateu 6:9) Mariya, laki nyango Yeso lanɛ la nkɛtɛ akate ate: ‘Anima ami watombole Jehowa Kanga wolo tshɛ lakasalɛ akambo wa weke ndo lokombo lande lele ekila.’ (Luka 1:46, 49) Oko weso ekambi wa Jehowa, sho mbɔsaka dia lokombo lande lekɔ ekila ndo mbewɔka dia sala dui tshɛ diakoka lisha sɔnyi. Ndo nto, kanyi yaso mbɔtɔnɛka la ya Jehowa lo kɛnɛ kendana la ekila, mbuta ate awui wɔsande ɔnɛ ekila mbɔsaso sho lawɔ ɔnɛ wekɔ ekila.—Amose 5:14, 15.
Ɔkɔkɔ walɛmiyaso Yeso efula
4. Lande na kelɛ Bible Yeso ɔnɛ ‘l’Ekila’ na?
4 Oko wende “Ona etoi” laki Jehowa, Nzambi k’ekila, Yeso akatongama ekila. (Joani 1:14; Kolosai 1:15; Heberu 1:1-3) Diɔ diakɔ dielamɛnde ɔnɛ ‘l’Ekila la Nzambi.’ (Joani 6:69) Yeso akalame ekila kande etena kakasangɔma lɔsɛnɔ lande oma l’olongo oya la nkɛtɛ, nɛ dia oma lo wolo wa nyuma k’ekila mbakawote Mariya. Ondjelo akatɛ Mariya ate: “Nyuma k’[ekila] ayuya le ye. . . . Vo wayole ona layuyuta vati: l’Ekila, On’a [Nzambi].” (Luka 1:35) Lo dɔmbɛlɔ diawɔ le Jehowa, Akristo wa la Jerusalɛma wakete Ɔna Nzambi mbala hiende y’etondo ɔnɛ “ukambi aye w’ekila Jesu.”—Etsha 4:27, 30.
5. Naa olimu w’ekila wakakambe Yeso lanɛ la nkɛtɛ ndo lande na kele dikila diande oshinga wolo?
5 Yeso aki la olimu w’ekila wa kamba etena kakinde lanɛ la nkɛtɛ. Etena kakandabatizama lo 29 tena diaso nɛ, Yeso akakitama esɔ oko Ɔlɔmbɛdi wa lâdiko wa lo tɛmpɛlɔ ka woke ka lo nyuma ka Jehowa. (Luka 3:21, 22; Heberu 7:26; 8:1, 2) Ndo nto, nde akahombe mvɔ nyɔi k’olambo. Dikila diakandatshola mbakahombe monga tshungo ndo oma l’ekimanyielo ka tshungo mbakoka atshi wa pɛkato shimbamɛ. (Mateu 20:28; Heberu 9:14) Ɔnkɔnɛ, sho mbɔsaka dikila dia Yeso oko ekila, kana ɛngɔ ka “ushinga a wulu.”—1 Petero 1:19.
6. Dionga diakɔna diele laso otsha le Kristo Yeso ndo lande na?
6 Lo mɛnya dia sho sukɛka Nkumekanga ndo Ɔlɔmbɛdi aso wa lâdiko, Kristo Yeso la dilɛmiɛlɔ di’efula, ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “[Nzambi] akawumbiya otekoya, akawole lukumbu leli ladiku dia kumbu tshe; dia adui tshe wakhusameli lukumbu la Jesu, wa l’ulungu, ndu wa ladiku dia kete, ndu wa la tshina dia kete; la dia nimi tshe yetawo vati: Jesu Kristu keli Khumadiondjo, ne dia lutumbu la [Nzambi] Shi.” (Filipi 2:9-11) Sho mɛnyaka dia kanyi yaso mbɔtɔnɛka la ya Jehowa lo kɛnɛ kendana la awui w’ekila lo kitanyiya la ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ Ɔnɔmbɔdi ndo Nkumekanga kaso kôlɛ, Kristo Yeso, Ɔtɛ w’etshumanelo k’Akristo.—Mateu 23:10; Kolosai 1:18.
7. Ngande wɛnyaso okitanyiya aso le Kristo?
7 Kitanyiya Kristo nembetshiyaka nto monga la dilɛmiɛlɔ di’ɔlɔlɔ otsha le apami wakandasɔnɛ dia nɔmbɔla olimu walɔmbɔlande ɛlɔ kɛnɛ. Olimu wakamba akitami wa nyuma wakenga Olui-walɔmbɔla ndo emendji wasɔnama oma le wɔ lo waa filialɛ, distrikɛ, etshimbedi ndo lo tshumanelo la dia mbɔsama oko olimu w’ekila. Omalɔkɔ, dui sɔ nɔmbaka dia sho monga la dilɛmiɛlɔ ndo la okitanyiya w’efula.—Heberu 13:7, 17.
Wodja w’ekila
8, 9. a) Lo yoho yakɔna yaki ase Isariyɛlɛ wodja w’ekila? b) Ngande wakɛnya Jehowa ase Isariyɛlɛ ohomba wa tɔndɔ diendana la ekila?
8 Jehowa akadje sheke la wodja w’Isariyɛlɛ. Sheke shɔ mbakayetɛ wodja ɔsɔ wodja wa lânde. Vɔ wakakidiama kana kitshama lânde. Jehowa ndamɛ akawatɛ ate: “Nyuyali ekila, ne dia dimi [Jehowa Nzambi k]anyu, leko ekila, ndu lakanyumamitula uma le wedja, dia nyu ndjala wami.”—Akambu w’Asi Lewi 19:2; 20:26.
9 Etena kakatɔngɔ wodja w’Isariyɛlɛ, Jehowa akokiya ase Isariyɛlɛ ohomba wa tɔndɔ diendana la ekila. Diaha vɔ ndjakema, takawahombe munanda okongo wa lɛnɛ akakimɔma Ɛlɛmbɛ Dikumi. Lo yoho mɔtshi, Okongo wa Sinai wakɔsamaka oko ekila. (Etumbelu 19:12, 23) Dioho di’ɛlɔmbɛdi, tabɛrnakɛlɛ ndo diangɔ dia lɔkɔ diakɔsamaka ndo diɔ oko ekila. (Etumbelu 30:26-30) Kakɔna keta l’etshumanelo k’Akristo?
10, 11. Lande na kakokadiɔ mbutama dia etshumanelo k’Akristo w’akitami kekɔ ekila ndo etombelo akɔna wele la dui sɔ le “ekoko ekina”?
10 Etshumanelo k’Akristo w’akitami kekɔ ekila lo washo wa Jehowa. (1 Koreto 1:2) Ɔnkɔnɛ, olui w’otondo w’Akristo w’akitami wele kana waki lanɛ la nkɛtɛ oyadi lo etena kakɔna tshɛ mbɛdikamaka la tɛmpɛlɔ k’ekila, kânga mbewɔ bu tɛmpɛlɔ ka woke ka Jehowa ka lo nyuma. Jehowa mbidjasɛ lo tɛmpɛlɔ kɛsɔ oma lo tshimbo ya nyuma kande k’ekila. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Ehikahika tshe kambumamanyema kame la ndi, kambudiama dia ndjala etemwelo k’ekila le Khumadiondjo. Ndu nyu nyambuhikama kame la ndi, dia ndjala edjaselu ka [Nzambi] lu nyuma.”—Efeso 2:21, 22; 1 Petero 2:5, 9.
11 Paulo akafundɛ nto Akristo w’akitami ate: “Nyu hanyeyi nyati: Uku etemwelo ka [Nzambi] mbenyu, la nyuma ka [Nzambi] katundjaseka l’etema anyu? . . . Etemwelo kene ka [Nzambi] keko ekila nyu nyeko etemwelo kako.” (1 Koreto 3:16, 17) Oma lo tshimbo ya nyuma kande, Jehowa ‘mbidjasɛka’ l’atei w’akitami ndo ‘kɛndakɛndaka l’atei awɔ.’ (2 Koreto 6:16) Nde tetemalaka nɔmbɔla ‘ɔhɔmbɔ’ ande wa kɔlamelo. (Mateu 24:45-47) “Ekoko ekina” ngɛnangɛnaka diɛsɛ diele lawɔ dia monga kâmɛ la akitami wɔsama oko olui wa ‘tɛmpɛlɔ.’—Joani 10:16; Mateu 25:37-40.
Awui wele ekila lo lɔsɛnɔ l’Okristo
12. Awui akɔna wele ekila lo nsɛnɔ yaso ndo lande na?
12 Lo mɛtɛ, awui efula wendana la nsɛnɔ y’akitami wa lo etshumanelo k’Akristo ndo la anyawɔ mbɔsamaka oko ekila. Diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa ekɔ ekila. (1 Ekondo 28:9; Osambu 36:7) Hatohombe mbetawɔ dia ɛngɔ kana onto ɔmɔtshi ndanya diɔtɔnganelo di’oshinga wolo sɔ diasaso la Jehowa, Nzambi kaso. (2 Ekondo 15:2; Jakoba 4:7, 8) Dɔmbɛlɔ diekɔ ohomba efula dia sho nama diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ diasaso la Jehowa. Dɔmbɛlɔ diaki ekila efula le Danyɛlɛ, diɔ diakɔ diakinde kotshika dia nɔmbaka Jehowa la kɔlamelo tshɛ kânga etena kaki lɔsɛnɔ lande lo wâle. (Danyele 6:7-11) “Dombelo di’ekilami,” kana Akristo w’akitami, mbɛdikamaka la tshɔ yakatshumbamaka lo tɛmpɛlɔ. (Enyelo 5:8; 8:3, 4; Akambu w’Asi Lewi 16:12, 13) Dui sɔ tɔtɔmiyaka ekila kele la dɔmbɛlɔ. Ande diɛsɛ dia monga la diaaso dia sawolaka la Omboledi w’andja w’otondo lee! Aha la tâmu, dɔmbɛlɔ diayongaka nshi tshɛ ekila lo nsɛnɔ yaso!
13. Wolo akɔna wele ekila ndo ngande wahombaso tshika wolo ɔsɔ dia kamba olimu awɔ lo nsɛnɔ yaso?
13 Ekɔ wolo ɔmɔtshi walɔmbɔla nsɛnɔ y’Akristo w’akitami ndo ɛkɔkɔ ekina wɔsawɔ lo weho akɔ tshɛ oko ekila. Wolo akɔ ko nyuma k’ekila. Nyuma kɛsɔ kekɔ wolo wa Jehowa wakamba olimu ndo lam’ele vɔ salaka awui mbala tshɛ lo yoho yɔtɔnɛ la lolango la Nzambi k’ekila, vɔ mbelamɛka mɛtɛ ɔnɛ ‘nyuma k’ekila.’ (Joani 14:26; Romo 1:4) Oma lo tshimbo ya nyuma k’ekila, Jehowa mbishaka ekambi ande wolo wa sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ. (Etsha 1:8; 4:31) Jehowa mbishaka nyuma kande le ‘wanɛ wôkitanyiya oko wende owandji’ ndo ‘watetemala kɛndakɛnda lo nyuma,’ koko aha lo ndjela nsaki ya demba. (Etsha 5:32; Ngalatiya 5:16, 25; Romo 8:5-8) Wolo ɔsɔ wele la nkudu k’efula kimanyiyaka Akristo dia ntɔ “elua wa nyuma,” mbuta ate monga la waonga w’ɔlɔlɔ ndo la ‘etsha w’ekila wendana la lɔkɛwɔ ndo la ditshelo dia anto wamamema Nzambi.’ (Ngalatiya 5:22, 23; 2 Petero 3:11) Naka sho mbɔsa nyuma k’ekila oko ɛngɔ k’ekila le so, kete tayewɔ dia sala dui tshɛ diakoka nyangiya nyuma kɛsɔ kana kishimba dia tɔ kamba olimu atɔ lo nsɛnɔ yaso.—Efeso 4:30.
14. Diɛsɛ diakɔna diɔsa akitami oko ekila ndo ngande wele ndo ɛkɔkɔ ekina mbele la diɛsɛ sɔ?
14 Diɛsɛ diele laso dia ndɔta lokombo la Jehowa, Nzambi k’ekila ndo dia monga Ɛmɛnyi ande ekɔ dui dikina diahombaso mbɔsa oko ekila. (Isaya 43:10-12, 15) Akristo w’akitami wakalowanyema oma le Jehowa ‘dia monga ekambi wa sheke y’oyoyo.’ (2 Koreto 3:5, 6) Oko wewɔ ekambi wa sheke shɔ, vɔ wekɔ l’ɔkɛndɛ wa sambisha “lukumu l’ololo lone la diulelu” ndo ‘mbetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki.’ (Mateu 24:14; 28:19, 20) Vɔ wekɔ lo kamba olimu ɔsɔ la kɔlamelo tshɛ ndo miliyɔ y’anto wele oko ɛkɔkɔ wekɔ lo mbetawɔ losango lɔsɔ. Lo yoho ya didjidji vɔ wekɔ lo mbutɛ akitami ɔnɛ: “Shu tayutsho kame la nyu, ne dia shu takuki lukumu ati: [Nzambi] eko kame la nyu.” (Zekariya 8:23) Vɔ wekɔ lo kamba la ɔngɛngɔnɛnɔ tshɛ lo yoho ya lo nyuma oko ‘akambi wa dikambɔ’ ndo wa lo “dikambo di’elua” dikambo dia “ekambi wa [Nzambi k]asu.” Lo yoho shɔ mbakimanyiya ɛkɔkɔ ekina akitami l’olimu awɔ wakambema l’andja w’otondo.—Isaya 61:5, 6.
15. Olimu akɔna wakɔsaka ɔpɔstɔlɔ Paulo oko ekila ndo lande na kahombaso monga la kanyi yâmɛ shɔ?
15 Ɔpɔstɔlɔ Paulo ekɔ ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi k’onto lakɔsaka olimu ande wa lo sɛkɛ oko ɛngɔ k’ekila. Nde akate lo dikambo diande ate: “Lambuyala usambisha wa Jesu Kristu le asi wedja. L’esambishelo kako ka lukumu l’ololo la [Nzambi].” (Romo 15:16) Etena kakandafundɛ Akristo wa la Kɔrɛtɔ, Paulo akɛnya woho wele olimu ande ekɔ ‘ɛngɔ k’oshinga wolo.’ (2 Koreto 4:1, 7) Oma lo tshimbo y’olimu aso wa lo sɛkɛ, sho mbeyanyaka ‘awui w’ekila wa Nzambi.’ (1 Petero 4:11) Ɔnkɔnɛ, oyadi okitami kana ɔkɔkɔ okina mbeso, sho mbɔsaka dia mbisha lonya l’olimu w’esambishelo ekɔ diɛsɛ di’ekila.
‘Tolowanya akambo w’ekila la wɔma wa Nzambi’
16. Kakɔna kayotokimanyiya diaha sho koma anto ‘wahangɛnangɛna awui w’ekila’?
16 Ɔpɔstɔlɔ Paulo akewola asekande Akristo diaha koma anto ‘wahangɛnangɛna awui w’ekila.’ Koko nde akâlake dia ‘tetemala ndjakidia,’ ndo ‘nsɛna wolo diaha odio wa lotunu tomba ndo mbidja ofukutanu ndo mbidja anto efula mindo.’ (Heberu 12:14-16) Tshɛkɛta “udiu a lutunu” mendanaka la tɔtɔi t’anto ta lo etshumanelo k’Akristo wahangɛnangɛna woho wasalema awui lɔkɔ. Ɛnyɛlɔ, vɔ mbeyaka tona kanyi ya Jehowa lo kɛnɛ kendana la ekila ka diwala kana ohomba wa monga la lɔkɛwɔ la pudipudi. (1 Tesalonika 4:3-7; Heberu 13:4) Kana vɔ kokaka ndjomɛ dianganya tokanyi ta waa apɔsta ndo tondja ‘awui w’ɔtɛkɛtatɛkɛta wɔnyɔla kɛnɛ kele ekila,’ watondja wanɛ “wakanganela uma lu mbuka k’akambu wa mete.”—2 Timote 2:16-18.
17. Lande na kalɔmbama akitami dia tetemala mbidja welo dia monga la Jehowa kanyi ɔtɔi lo awui wɔsande ɔnɛ ekila?
17 Paulo akafundɛ anango w’akitami ate: “Anyasu wa ngandji, ne dia shu teko la alaka ane, [toyaɛdia] uma lu mindu tshe ya dimba ndu y’etema, tuluwanya akambu w’ekila la woma wa [Nzambi].” (2 Koreto 7:1) Ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛnyaka dia Akristo w’akitami, ‘wele la leeta l’otsha l’olongo,’ la dia tetemala mbidja welo dia kɛnɛmɔla kanyi ya Jehowa lo awui wɔsande ɔnɛ ekila lo dui tshɛ dia lo lɔsɛnɔ lawɔ. (Heberu 3:1) Ndo ɔpɔstɔlɔ Petero lawɔ akatɛ akitami w’anango ate: “Nyuyali uku ana w’ukitanyia. Tanyuyafanyaki la saki kanyu ka ntundu lam’akinyu dinginya. Keli one lakanyeti, eko ekila, okone ndu nyu nyuyali ekila lu ditshelu dianyu tshe.”—1 Petero 1:14, 15.
18, 19. a) Ngande wɛnya anto wa lo “ului a wuki” dia kanyi yawɔ mbɔtɔnɛka la ya Jehowa lo kɛnɛ kendana la awui w’ekila? b) Naa awui akina w’ekila wendana la lɔsɛnɔ laso l’Okristo wayotɔsɛdingola lo sawo diayela?
18 Kayotota dikambo dia anto wa lo “ului a wuki,” wayoka lo “fono ka wuki”? Ndo vɔ mbahomba mɛnya dia kanyi yawɔ mbɔtɔnɛka la ya Jehowa lo kɛnɛ kendana la awui w’ekila. Lo dibuku dia Enyelo, vɔ mbaɛnyaka wakambɛ Jehowa “ulimu w’ekila” lo sɛkɛ dia la nkɛtɛ dia tɛmpɛlɔ kande ka lo nyuma. Vɔ wekɔ la mbetawɔ l’olambo wa tshungo wa Kristo ndo lo yoho ya didjidji vɔ ‘wambɔtsha ekutu awɔ ndo wambowaɛdia lo dikila dia Ɔna Ɔkɔkɔ.’ (Enyelo 7:9, 14, 15) Dui sɔ mbashaka dihole di’ɔlɔlɔ la ntondo ka Jehowa ndo mbalɔmbaka dia ‘ndjaɛdia oma lo mindo tshɛ ya demba ndo ya yimba ndo dia ndowanya awui w’ekila la wɔma wa Nzambi.’
19 Dui dimɔtshi di’ohomba diendana la nsɛnɔ y’Akristo w’akitami ndo ɛkɔkɔ ekina ele woho wasanganawɔ mbala la mbala dia tɛmɔla Jehowa ndo mbeka Ɔtɛkɛta ande. Jehowa mbɔsaka nsanganya y’ekambi ande oko ekila. Lo sawo diayela, tayɔsɛdingola nganɛ wahombaso mbɔtɔnganyiya kanyi yaso la ya Jehowa lo kɛnɛ kendana la awui w’ekila asɔ ndo lande na kahombaso sala dui sɔ.
Ovuswelo
• Naa tokanyi t’ase andja ɔnɛ tewɔ ekambi wa Jehowa?
• Lande na kele Jehowa Kiɔkɔ ya kɛnɛ tshɛ kele ekila?
• Ngande wɛnyaso dia sho nɛmiyaka ekila ka Kristo?
• Awui akɔna wahombaso mbɔsaka dia wekɔ ekila lo nsɛnɔ yaso?
[Osato wa lo lɛkɛ 23]
Lo Isariyɛlɛ w’edjedja, dioho di’ɛlɔmbɛdi, tabɛrnakɛlɛ la diangɔ dia lɔkɔ diakahombamaka mbɔsama oko ekila
[Osato wa lo lɛkɛ 24]
Akristo w’akitami wêke lanɛ la nkɛtɛ mbele tɛmpɛlɔ k’ekila
[Esato wa lo lɛkɛ 25]
Dɔmbɛlɔ ndo olimu aso w’esambishelo wekɔ ekila