Langa Nzambi kakolanga
“Ulangi [Jehowa, Nzambi k]aye l’utema aye tshe, la lumu laye tshe, ndu la yimba yaye tshe.”—MATEU 22:37.
1, 2. Kakɔna ondo kakatshutshuya anto dia mboka dimbola diendana la ɔlɛmbɛ woleki woke?
DIMBOLA dimɔtshi diakatondja tâmanu efula lam’asa Afarisɛ wa lo nshi ya Yeso. Dimbola diakɔ diɔ nɛ: Ɔlɛmbɛ akɔna woleki ohomba l’ɛlɛmbɛ ndekana 600 wakenga Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ? Onde ɔlɛmbɛ wendana la elambo? Lo mɛtɛ, wakalambolaka elambo dia nimanyiyama pɛkato ndo dia mboka Nzambi losaka. Kana onde ɔlɛmbɛ wa wahemelo w’ohekele mbakaleke ohomba? Ɔlɛmbɛ ɔsɔ nto waki ohomba efula nɛ dia vɔ waki djembetelo ya sheke yakadje Jehowa nde l’Abarahama.—Etatelu 17:9-13.
2 Lo wedi okina, ondo anto waki konangaka tshika mbekelo y’ashidi wakɔshi dia lam’ele ɔlɛmbɛ tshɛ wakasha Nzambi waki ohomba, kânga mbele ɛmɔtshi wakɛnamaka dia bu ohomba efula, komonga dimɛna dia mbɔsa dia ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi ndeka ekina. Afarisɛ wakɔshi yɛdikɔ ya mboka Yeso dimbola diakâkananyaka sɔ lo fɔnya ɔnɛ ondo nde ayota dikambo dimɔtshi diakoka kitshakitsha nɛmɔ diande. Ɔmɔtshi la l’atei awɔ akaye le Yeso ndo akawombola ate: “Lu elembe, olembe akona wuleki wuki?”—Mateu 22:34-36.
3. Lo ndjela kɛnɛ kakate Yeso, ɔlɛmbɛ akɔna woleki woke?
3 Okadimwelo wakasha Yeso wekɔ ohomba efula le so ɛlɔ kɛnɛ. L’okadimwelo ande, nde akate lo tshena pe kɛnɛ kaki nshi tshɛ ndo kayongaka nshi tshɛ dikambo dioleki ohomba dia l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Lo shila awui wele l’Euhwelu k’Elembe 6:5, Yeso akate ate: “Ulangi [Jehowa, Nzambi k]aye, l’utema aye tshe, la lumu laye tshe, ndu la wulu aye tshe. Olembe oso, mbeli olembe wuleki wuki ndu wa ntundu.” Kânga mbakoke Ofarisɛ dimbola lo dikambo di’ɔlɛmbɛ ɔtɔi, Yeso akawosha ɔlɛmbɛ okina. Lo shila ɛtɛkɛta wele lo Akambu w’Asi Lewi 19:18, nde akate ate: “Olembe a hendi ambufana ati: Ulangi unyaye uku ayalangaye.” Oma lâsɔ, Yeso akɛnya dia awui tshɛ wa lo ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ kelekama lo ɛlɛmbɛ ehende ɛsɔ. Diaha ndjokonya dia onto ndjɔlɔnga ɛlɛmbɛ ekina lo ndjela ohomba awɔ, nde akakomiya ate: “Elembe tshe la aui wa amvutshi wambuhanema lu elembe ene ehendi.” (Mateu 22:37-40) Lo sawo nɛ tayɔsɛdingola woke woke w’ɛlɛmbɛ ehende ɛsɔ. Lande na kahombaso mboka Nzambi ngandji? Ngande wɛnyaso dia sho salaka dikambo sɔ? Ndo ngande wakokaso mpamia ngandji kɛsɔ? Ekɔ ohomba efula kondja ekadimwelo lo ambola asɔ nɛ dia naka talanga ngɛnyangɛnya Jehowa, kete sho pombaka mbolanga l’otema aso tshɛ, l’anima aso tshɛ ndo la yimba yaso tshɛ.
Ohomba wa ngandji
4, 5. a) Bonde kaki Ofarisɛ komamba l’okadimwelo wakawosha Yeso? b) Kakɔna koleki elambo la weshasha nɛmɔ lo washo wa Nzambi?
4 Mɛnamaka dia Ofarisɛ wakoke Yeso dimbola konyanga kana mamba oma l’okadimwelo wakandalongola. Nde akeyaka dia ngandji ka Nzambi aki dikambo di’ohomba efula dia l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, kânga mbaki anto efula komonga latɔ. Lo waa shinangɔnga, anto waki la mbekelo ka mbutaka la dui dia wolo dɔmbɛlɔ dia Shema, mbuta ate dɔmbɛlɔ dimɔtshi dia lo Hɛbɛru diaki l’ɛtɛkɛta wakashile Yeso w’oma lo Euhwelu k’Elembe 6:4-9. Lo ndjela ɔkɔndɔ watɛkɛta dikambo sɔ wele lo Mako, Ofarisɛ akatɛ Yeso oma lâsɔ ate: “Umbetsha, kawo. Mete kutshiye wati: Otoi mbendi, nduku ukina, paka ndi. Dia mbulanga l’utema tshe, la yimba tshe, la wulu tshe, ndu nanga unyaye uku ayalangaye, ndeka elambu tshe la elambu tshe wa lutshumba ololo.”—Mako 12:32, 33.
5 Ekɔ mɛtɛ dia Ɛlɛmbɛ wakadjangaka dia kimɔ elambo wa lotshumba ndo elambo ekina, koko kɛnɛ kele la nɛmɔ efula lo washo wa Nzambi ele etema wotshutshuyami la ngandji w’ekambi ande. Ɛsɔlɛ kakalambɔmaka la ngandji ndo la kɔlamelo le Nzambi aki la nɛmɔ ndeka nunu dia waomi w’ɛkɔkɔ diolambwami la eyango wa kɔlɔ. (Mika 6:6-8) Tohɔ ɔkɔndɔ wa wadi aki odo la wola lele Yeso akawɛnyi lo tɛmpɛlɔ ka la Jerusalɛma. Ekenga ehende wa totshitshɛ wa falanga wakandadje lo shɛtɛshɛtɛ ya weshasha kokoka kânga somba ɛsɔlɛ ɔtɔi. Koko, le Jehowa woshasha wakakimɔma l’otema woludi la ngandji ɔsɔ wakaleke weshasha w’efula wakakimɔka akanga w’ɛngɔnyi oma l’efula kaki lawɔ. (Mako 12:41-44) Ekɔ mɛtɛ ekeketshelo dia mbeya dia Jehowa mbɔsaka la nɛmɔ efula kɛnɛ kakokaso mbosha kɛnya ngandji kawokaso oyadi efula kana yema tshitshɛ.
6. Kakɔna kakafunde Paulo lo dikambo dia ohomba wa ngandji?
6 Lo mbidja dikako vɔlɛ l’ohomba wa ngandji l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Naka dimi layoteketa l’eteketa w’antu ndu wa andjelo, keli laha la ngandji, dimi lambuyala uku ohotela wahumawo, kana uku dinyandja diasakanyawo nga nga. Ndu naka layuyala la ushasha wa mvuta aui, naka layeya akambu tshe wa usheshe la bewu tshe, naka layuyala la mbetawo ka nsekola ekungu, keli laha la ngandji, anyanya mbemi. Naka dimi layukaha diango diami tshe dia mbisha akanga a weula mbu yande; naka layukimo dimba diami dia dio ntshumbama, keli laha la ngandji, dikambu so kema waho le mi.” (1 Koreto 13:1-3) Mbokɛmaka hwe dia ngandji ekɔ ohomba efula dia ɔtɛmwɛlɔ aso mbetawɔma le Nzambi. Ko ngande wɛnyaso ngandji kokaso Jehowa?
Woho wɛnyaso ngandji kokaso Jehowa
7, 8. Ngande wakokaso mɛnya ngandji kokaso Jehowa?
7 Anto efula mbɔsaka dia ngandji ekɔ nsaki kɛmɔtshi kahatakoke mbahemɛ lo tshɛ; anto mbutaka dia onto ɔmɔtshi ambolanga womoto kana pami oko ashi. Koko, ngandji ka mɛtɛ bu tsho nsaki kɛmɔtshi kokaso. Tɔ mɛnyamaka oma l’etsha koko aha oma lo nsaki. Bible mbutaka dia ngandji ekɔ “mbuka kuleki ololo” ndo ɛngɔ ka sho ‘mbesa.’ (1 Koreto 12:31; 14:1) Akristo keketshamaka dia mbokana ngandji aha “lu aui atu la lu nimi, keli tukani ngandji lu ditshelu la lu akambu wa mete.”—1 Joani 3:18.
8 Ngandji ka Nzambi totshutshuyaka dia sala kɛnɛ kɔngɛnyangɛnya ndo dia mamɛ ndo sukɛ lowandji lande oma l’ɛtɛkɛta ndo l’etsha. Tɔ totshutshuyaka dia mbewɔ dia nanga andja ndo etsha awɔ wa kɔlɔ. (1 Joani 2:15, 16) Wanɛ walanga Nzambi mpetshaka kɛnɛ kele kɔlɔ. (Osambu 97:10) Nanga Nzambi nɔmbaka nto dia nanga wonyaso onto. Kɛsɔ mbayotɛna lo sawo diayela. Ndo nto, ngandji ka Nzambi nɔmbaka dia sho mbokitanyiya. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ngandji ka [Nzambi] kene, dia shu nama elembe andi.”—1 Joani 5:3.
9. Ngande wakɛnya Yeso ngandji kakandokaka Nzambi?
9 Yeso akakɛnɛmɔla lo yoho ya kokele kɛnɛ kalembetshiya mboka Nzambi ngandji. Ngandji akôtshutshuya dia nde mbetawɔ mimɔ oma l’olongo ko ndjɔsɛna la nkɛtɛ oko onto. Tɔ kakôtshutshuya dia tombola She oma lo kɛnɛ kakandasale ndo kakandetsha. Ngandji akôkonya dia monga la “ukitanyia edja ndu lu nyoi.” (Filipi 2:8) Okitanyiya ande ɔsɔ, mbuta ate ɔkɛnɛmwɛlɔ wa ngandji kande akadiholɛ anto wa kɔlamelo mboka dia vɔ mbɔsama oko anto w’ɔlɔlɔ lo washo wa Nzambi. Paulo akafunde ate: “Uku akayala antu efula kolo uma l’uhedia w’untu otoi [Adama], wuhu ako mbayuyala antu efula ololo uma l’ukitanyia w’untu otoi [Kristo Yeso].”—Romo 5:19.
10. Lande na keke mboka Nzambi ngandji nɔmbaka dia monga l’okitanyiya?
10 L’ɛnyɛlo ka Yeso, sho mɛnyaka ngandji kokaso Nzambi lo monga l’okitanyiya otsha le nde. Joani, ɔpɔstɔlɔ wakalangema oma le Yeso akate ate: “Ngandji keli okone, dia shu nkendakenda uku eli elembe andi.” (2 Joani 6) Wanɛ woka Jehowa ngandji kombolaka efula dia nde mbâlɔmbɔla. Lo mbeya dia vɔ hawokoke ndjalɔmbɔla dimɛna, vɔ ndjaɛkɛka lo lomba la Nzambi ndo mbetawɔka ɛlɛmbwɛlɔ kande ka la ngandji. (Jeremiya 10:23) Vɔ wekɔ la timba t’ɛlɔlɔ tele oko t’ase Bɛrɔya w’edjedja waketawɔ losango la Nzambi la “uhetu,” ndo waki la nsaki k’efula ka sala lolango la Nzambi. (Etsha 17:11) Vɔ wakasɛdingolaka Afundelo dimɛna dimɛna dia ndeka shihodia lolango laki Nzambi, lakâkimanyiya dia vɔ ndeka kɛnɛmɔla ngandji kakawokaka Nzambi oma l’etsha w’okitanyiya.
11. Kakɔna kalembetshiya nanga Nzambi l’otema aso tshɛ, la yimba yaso tshɛ, l’anima aso tshɛ ndo la wolo aso tshɛ?
11 Oko wakate Yeso, ngandji ka Nzambi mendanaka la otema aso tshɛ, yimba yaso tshɛ, anima aso tshɛ, ndo la wolo aso tshɛ. (Mako 12:30) Ngandji kɛsɔ ndja oma l’otema, mbuta ate tɔ mendanaka la nsaki yaso, nango yaso ndo la tokanyi taso ta l’etei k’otema, ndo diɛsɛ oma lo ngandji kakɔ sho nomɔlomɔka dia ngɛnyangɛnya Jehowa. Sho mbokaka nto Nzambi ngandji lo kamba la akoka aso w’ekanelo ka yimba. Aha tshanana mbamamemaso Nzambi; tekɔ la ewo ka Jehowa, mbuta ate ewo ka waonga ande, ɛlɛmbɛ ande ndo sangwelo diande. Sho kambaka l’anima aso, mbuta ate lonto laso tshɛ ndo lɔsɛnɔ lele laso dia mbokambɛ ndo mbotombola. Ndo sho kambaka nto la wolo aso dia mbokambɛ ndo mbotombola.
Ɛkɔkɔ wahombaso nanga Jehowa
12. Bonde kalɔmba Nzambi dia sho mbolanga?
12 Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wahombaso nanga Jehowa ele nɛ dia nde tɔlɔmbaka dia sho kɛnɛmɔla waonga ande. Nzambi mbele kiɔkɔ ndo ɛnyɛlɔ koleki tshɛ ka ngandji. Ɔpɔstɔlɔ Joani akasambiyama dia funda ate: ‘Nzambi ekɔ ngandji.’ (1 Joani 4:8) Anto wakatongama l’efanelo ka Nzambi ndo l’akoka wa mbokana ngandji. Lowandji la Jehowa mbikama lo ngandji. Nde nangaka paka anto wɔtɛmɔla oma lo woho wôlangawɔ ndo wangɛnangɛnawɔ yoho ya losembwe yalɔmbɔlande monga ekambi ande. Lo mɛtɛ, ngandji kekɔ ohomba dia ditongami tshɛ nsɛna lo wɔladi ndo lo yoho ya dimɛna.
13. a) Lande na kakawatɛ ase Isariyɛlɛ dia ‘nanga Jehowa Nzambi kawɔ’? b) Lande na kele kokaka dia Jehowa tɔlɔmba dia sho mbôlanga?
13 Ɔkɔkɔ okina watotshutshuya dia mboka Jehowa ngandji ele nɛ dia tekɔ la lowando lo kɛnɛ kambondotosalɛ. Tohɔ dia Yeso akatɛ ase Juda ate: ‘Nyolange Jehowa, Nzambi kanyu.’ Vɔ kɔnɔmbama dia nanga jambizambi mɔtshi yaki etale ndo yahaweye. Vɔ wakahombe nanga Nzambi kakawaoke ngandji. Jehowa aki Nzambi kawɔ. Nde mbakâtondja oma l’Edjibito dia mbaɔtshiya lo Nkɛtɛ ya daka, Nde mbakâkokɛ, mbakâsukɛ ndo mbakâlange, ndo nde akawangolaka la ngandji. Ndo ɛlɔ kɛnɛ, Jehowa ekɔ Nzambi kaso, ɔnɛ lakakimɔ Ɔnande oko tshungo dia sho kondja lɔsɛnɔ la pondjo. Mbokɛmaka mɛtɛ lande na kalɔmba Jehowa dia sho lawɔ mbôlanga. Ngandji kaso kekɔ ngandji ka katshi atshɔ akalola; sho nangaka Nzambi katolanga. Sho nangaka Ɔnɛ ‘lakatolange ntondo.’—1 Joani 4:19.
14. Lo yoho yakɔna yele ngandji ka Jehowa oko k’ombutshi wele la ngandji?
14 Ngandji koka Jehowa anto kekɔ oko ngandji katokaka ombutshi wa ngandji anande. Kânga mbewɔ anto wele bu kokele, ambutshi wele la ngandji kambaka la wolo ɛnɔnyi efula dia mbodia anawɔ, ndo vɔ shishaka efula dia sala dikambo sɔ. Ambutshi mbetshaka, keketshaka, sukɛka ndo mingolaka anawɔ nɛ dia vɔ nangaka dia vɔ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo mbola dimɛna. Kakɔna kalongamɛ ambutshi asɔ oma le anawɔ? Vɔ nangaka dia anawɔ mbalanga ndo nama l’etema kɛnɛ kakawawaetsha dia wahɔ awɔ. Shi kokaka mɛtɛ dia Shɛso ka kokele lele l’olongo nongamɛ dia sho monga la lowando lo kɛnɛ tshɛ kambondotosalɛ?
Tohamia ngandji kokaso Nzambi
15. Ele nna dia ntondo ntondo dia takola dia mpamia ngandji kokaso Nzambi?
15 Tatɛnaka Nzambi ndo ndoko lushi lakatoke dui diande. (Joani 1:18) Koko, nde tɔlɔmbaka dia sho monga la diɔtɔnganelo dioludi la ngandji la nde. (Jakoba 4:8) Ngande wakokaso sala dikambo sɔ? Nna dia ntondo diahombama dia mboka onto ngandji ele mboweya, nɛ dia ekɔ wolo nanga onto lahateye. Jehowa akatosha Ɔtɛkɛta ande, Bible dia sho mbeka akambo wendana lande. Diakɔ diele lo tshimbo y’okongamelo ande, Jehowa tokeketshaka dia sho mbadiaka Bible mbala la mbala. Bible tetshaka akambo wendana la Nzambi, mbuta ate waonga ande, lonto lande, ndo yoho yambondosalɛ anto akambo l’edja k’ɛnɔnyi nunu. Etena kakanaso yimba l’ɛkɔndɔ ɛsɔ, sho ndekaka mboweya ndo ngandji kawokaso ndekaka pama.—Romo 15:4.
16. Ngande wayohama ngandji kokaso Nzambi naka sho kana yimba l’olimu wakakambe Yeso?
16 Yoho yoleki ya sho pamia ngandji kokaso Jehowa ele lo kanaka yimba lo lɔsɛnɔ ndo l’olimu waki Yeso. Ekɔ ngasɔ nɛ dia Yeso akôkoya She lo yoho ya kokele polo lo nde koma lo mbuta ɔnɛ: “One lakamenyi, akenyi Papa.” (Joani 14:9) Onde kɛtshi kakɛnya Yeso lo mbolola ɔna ɛtɔi laki wadi aki odo ɔmɔtshi hananda otema ayɛ? (Luka 7:11-15) Onde bu dikambo dia dimɛna efula dia mbeya dia Ɔna ɛtɔi laki Nzambi ndo onto loleki woke lo tena tshɛ akasole la ndjakitshakitsha tshɛ ekolo w’ambeki ande? (Joani 13:3-5) Onde otema ayɛ hanandema lo mbeya dia kânga mbakinde onto lakaleke anto tshɛ woke ndo lomba, nde akadjaka anto lo demba kanga ana w’akɛnda? (Mako 10:13, 14) Lo kana yimba la lowando l’awui asɔ, tayonga oko Akristo wakafunde Petero lo dikambo diawɔ ate: “One lakinyu komena [Yeso], nyu nyambuwuka ngandji.” (1 Petero 1:8) Lo yɛdikɔ yatahame ngandji kokaso Yeso mbatahame ndo kɛnɛ kokaso Jehowa.
17, 18. Kana yimba lo diangɔ diakɔna diatosha Jehowa la ngandji diayokoka pamia ngandji kawokaso?
17 Yoho kina yakokaso pamia ngandji kokaso Nzambi ele lo kana yimba lo lokema la diangɔ diatoshande la ngandji dia sho ngɛnangɛna ladiɔ lo lɔsɛnɔ, ɛnyɛlɔ diangɔ di’elangala diakatongama, diangɔ dia ndɛ dia weho la weho ndo diahashilaki di’amɛna efula, lɔngɛnyi la dimɛna lele lam’asaso l’asekaso, ndo lokema la diangɔ dikina di’amɛna diaheyama mbadia diatosha ɔlɔ ndo ɔngɛnɔngɛnɔ. (Etsha 14:17) Lo yɛdikɔ yayotoleka mbeka akambo wendana la Nzambi, mbayotoleka monga l’ɛkɔkɔ wa monga la lowando lo ɔlɔlɔ ndo lo lokaho lande laha la komelo. Kana yimba lo kɛnɛ tshɛ kambokosalɛ Jehowa. Onde wɛ hetawɔ dia nde mbahombayɛ mboka ngandji?
18 L’atei w’efula ka weshasha wakatosha Nzambi mbele ndo diɛsɛ diele laso dia mbɔlɔmbaka wonya tshɛ, teya dia ‘ɔnɛ latokaka dɔmbɛlɔ’ ekɔ lo tohokamɛ. (Osambu 65:2) Jehowa akasha Ɔnande la ngandji lotshungɔ la mbolɛ ndo la nombosha. Koko nde hasha onto, kanga Ɔnande lotshungɔ la mboka alɔmbɛlɔ. Ndamɛ mbahokamɛ alɔmbɛlɔ aso. Ɔnkɔnɛ, woho wayakiyanya Jehowa la ngandji tshɛ dikambo diaso, tokotolaka oya le nde.
19. Alaka akɔna wa Jehowa watokotola otsha le nde?
19 Sho kotɔmaka nto le Jehowa etena kakanyiyaso kɛnɛ kayondosalɛ anto lo nshi yayaye. Nde akalake dia shidiya hemɔ, asui ndo minya nyɔi. (Enyelo 21:3, 4) Etena kayokoma anto kokele, ndoko onto layɔkɔmɔ lo yimba, lo demba ndo loyodiɛnɛ la mpokoso. Ndjala, wola ndo ata wayoshila. (Osambu 46:9; 72:16) Nkɛtɛ kayokadimɔ paradiso. (Luka 23:43) Ngandji katoka Jehowa mbayowotshutshuya dia mbela ɛtshɔkɔ ɛsɔ, koko aha la wolo.
20. Kakɔna kakate Mɔsɛ lo kɛnɛ kendana la ɛlɔlɔ waya oma lo mboka Jehowa ngandji?
20 Ɔnkɔnɛ, tekɔ mɛtɛ l’ɛkɔkɔ w’amɛna efula wa mboka Jehowa ngandji ndo mbetawɔ dia ngandji kakɔ pama. Onde wɛ ayetawɔ dia tetemala keketsha ngandji kokayɛ Nzambi ndo mbetawɔ dia nde kɔlɔmbɔla? Ndoko onto lakoka kɔsɛ yɛdikɔ ya sala dikambo sɔ. Mɔsɛ akeye ɛlɔlɔ waya oma lo monga ndo tetemala mboka Jehowa ngandji. Mɔsɛ akatɛ ase Isariyɛlɛ w’edjedja ate: “Nyosonole lumu, dia nyu la an’anyu ndjala la lulumbi, lu mbuka [Jehowa, Nzambi k]anyu ngandji, lu nkitanyia diui diandi ndu lu mbumamema. Ne dia uma lu dikambu ne, mbayunyukundja lumu la lulumbi.”—Euhwelu k’Elembe 30:19, 20.
Onde wɛ akohɔ?
• Bonde kele ekɔ ohomba sho mboka Jehowa ngandji?
• Ngande wakokaso mɛnya ngandji kokaso Nzambi?
• Ɛkɔkɔ akɔna wele laso wa mboka Jehowa ngandji?
• Ngande wakokaso mboka Nzambi ngandji?
[Osato wa lo lɛkɛ 18]
Jehowa ngɛnangɛnaka ngandji kawokaso sho tshɛ
[Esato wa lo lɛkɛ 21]
“One lakamenyi, akenyi Papa.”—Joani 14:9