Ngande wakokaso mbokana kɛtshi?
“Tutshelaki antu tshe ololo, ndjekaleka le embetawudi.”—NGALATIYA 6:10.
1, 2. Kakɔna katetsha wɛɛla w’ose Samariya l’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana la kɛtshi?
ETENA kakandatɛkɛtaka la Yeso, ombeyi ɔmɔtshi w’Ɛlɛmbɛ akawombola ate: “Akona eli unyami?” Dia mbokadimola, Yeso akoke wɛɛla wayela ɔnɛ: “Untu omotshi akatatshokaka uma la Jerusalema utsha la Jeriko. Ndi akoto lu anya w’apotodi. Vo wakûkulula ahondo, wakôkomola, wakatshu, wakûtshiki afunda las’eku la nyoi. Olombedi omotshi akatatshokaka lu mbuka keso, lam’akandawenyi, ndi aketi l’okenge ukina. Ndu usi Lewi pupu, lam’akandawenyi, ndi aketi l’okenge ukina. Keli usi Samariya omotshi, lakatatshokaka lu lokendo, akakumi lu dihuli diakindi. Lam’akandawenyi, ndi akangasana la ketshi. Ndi akasukana la le ndi, akawombe puta, akatela iso la wanu loko. Ku ndi akawahe lu nyama kandi, akayi la ndi lu pangu k’angendangenda. La wedi a pindju, ndi akatundja denariyo pendi, akasha kanga pangu, akati ati: Ûlamaki. Lam’ayumukalula, dimi layukufuta kene tshe kayuyushisha lu dikambu diandi.” Oma lâsɔ, Yeso akawombola ate: “Le untu lakoto lu anya w’apotodi, akona akanaye, akayala unyandi l’atei w’antu aso asatu?” Pami kɛsɔ akakadimola ate: “One lakawuki ketshi.”—Luka 10:25, 29-37a.
2 Woho wakakokɛ ose Samariya pami kakawahumuya mɛnyaka hwe kɛnɛ kalembetshiya kɛtshi ka mɛtɛ. Kɛtshi ndo kandji kaki la ose Samariya akôtshutshuya dia kimanyiya pami kakawahumuya. Ndo nto, ose Samariya ɔsɔ kombeyaka pami kaki lo dihombo kɛsɔ. Kɛtshi hende wodja, ɔtɛmwɛlɔ kana dioho diele onto. L’ɔkɔngɔ wa nde mboka wɛɛla w’ose Samariya l’ɔlɔlɔ, Yeso akatɛ ompokami ande ate: “Utshu, ututshi pupu.” (Luka 10:37b) Sho kokaka nama dako sɔ l’etema ndo ndjatshutshuya dia mbokaka anto akina kɛtshi. Ko woho akɔna? Lo toho takɔna takokaso mboka anto kɛtshi lo lɔsɛnɔ laso la lushi la lushi?
“Naka onengesu . . . eko utakataka”
3, 4. Lande na kele ekɔ ohomba efula dia sho mbokanaka kɛtshi l’atei w’etshumanelo k’Akristo?
3 Ɔpɔstɔlɔ Paulo akate ate: “Lam’ekisu la etena k’ololo, tutshelaki antu tshe ololo, ndjekaleka le embetawudi.” (Ngalatiya 6:10) Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ tɔsɛdingole ntondo woho wakokaso ndeka salɛ asekaso ambetawodi akambo la kɛtshi.
4 Dia keketsha Akristo wa mɛtɛ dia vɔ mbokana kɛtshi lam’asawɔ, ombeki Jakɔba akafunde ate: “Elumbwelu kaha la ketshi kayuyala le one lahukana ketshi.” (Jakoba 2:13) Avɛsa wosukanyi l’ɛtɛkɛta wakasambiyama ɛsɔ tɛnyaka toho tɔmɔtshi takokaso mbokaka anto akina kɛtshi mbala la mbala. Ɛnyɛlɔ, sho mbadiaka lo Jakoba 1:27 ɔnɛ: “Otemwelo weli pudipudi, waha la vadi lu ashu a [Nzambi] Shesu, weko okone: ntsho dia ntenda ana wa tshiki la wadi waki edu lu asui awo, la dia untu ndjalama diaha ndi ndjala la akambu wa kolo wa la kete.” Jakoba 2:15, 16 mbutaka ɔnɛ: “Naka onengesu [la] pami kana kadiyesu eko utakataka, ndu la uhumba wa mbu ya nde la lushi la lushi, lam’ayuwutela omotshi ati: Nyutshu la ki, nyutuki dja, nyutuluti mbu ya nde; keli ndi hawasha ehumba w’alimba awo, lendi eli waho na?”
5, 6. Ngande wakokaso salɛ ase etshumanelo kaso akambo efula wa kɛtshi?
5 Kanɛka anto akina ndo kimanyiya wanɛ wele lo dihombo ekɔ djembetelo mɔtshi yeyama ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Ɔtɛmwɛlɔ aso hatotshutshuya dia mboka anto akina kɛtshi paka l’onyɔ oto. Koko, kandji kokaso anto totshutshuyaka dia kimanyiya anto wele lo dihombo di’efula. (1 Joani 3:17, 18) Katɛ onto lele la hemɔ yangɔ ya ndɛ, kimanyiya osombe ɔmɔtshi w’onto la tolimulimu ta la ngelo, mɛmba anto akina otsha lo nsanganya y’Akristo naka ekɔ ohomba, ndo monga la lokaho otsha le anto wele lo dihombo ekɔ l’atei w’etsha wa kɛtshi wahombaso salɛka anto.—Euhwelu k’Elembe 15:7-10.
6 Kimanyiya ase etshumanelo k’Akristo lo nyuma ndeka mbakimanyiya l’emunyi ohomba. Sho keketshamaka dia ‘samba wanɛ wambɔkɔmɔ etema ndo dia sukɛ wanɛ wele wɛɔdu.’ (1 Tesalonika 5:14) “Dikumanyi dia amantu” keketshamaka dia “[monga] embetsha wa akambu w’ololo.” (Tito 2:3) Lo kɛnɛ kendana la emendji w’Akristo, Bible mbutaka ɔnɛ: “Untu l’untu ayuyala uku eshamelu uma lu lopepe, uku ukumbo uma lu ngimbi.”—Isaya 32:2.
7. Wetshelo akɔna wakondjaso oma le ambeki wa la Suriya ndo wa l’Atiyɔka lo kɛnɛ kendana la mbokana kɛtshi?
7 Lâdiko dia kimanyiya wadi waki edo la ana wa tshike, ndo wanɛ waki l’ohomba w’ekimanyielo ndo w’ekeketshelo, tshumanelo dia lo ntambe ka ntondo diakɔsaka tɛdikɔ dia tomɛ ambetawudi wa l’ahole akina ekimanyielo lo tena dimɔtshi. Ɛnyɛlɔ, etena kakewoya ɔprɔfɛta Angabo dia “ndjala ka kasha ka wulu kayuyala lu kete tshe,” ambeki waki la Suriya ka l’Atiyɔka “untu la untu uku wulu andi, wakasanguya dia ntumela anyawo wakaladi la Judiya diango dia mbâkimanyia.” Diangɔ sɔ diakatomama le dikumanyi dia lɛkɔ “l’anya wa Baranaba la Saulu.” (Etsha 11:28-30) Kayotota ɛlɔ kɛnɛ? ‘Ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ’ akalɔngɔsɔla kɔmite yenda dia kimanyiya anangɛso wakoka diɛnɛ la mpokoso y’oma lo diangɔ diakatongama, oko mvula ngembe, adidimu wa nkɛtɛ, kana mpɛpɛ ya wolo. (Mateu 24:45) Woho wetawɔso kamba la wenya aso, la wolo aso ndo la kɛnɛ kele laso lo kamba kâmɛ la ekongelo kɛsɔ ekɔ yoho ya dimɛna yɛnyaso dia sho mbokanaka kɛtshi.
“Naka nyu nyambuyala la shonodi le antu”
8. Ngande walɔshana shɔnɔdi la kɛtshi?
8 Jakɔba akafunde dia tɔhɛmɔla lo kɛnɛ kendana la dionga dialɔshana la kɛtshi ndo la “olembe wuleki ekina wuki” wa ngandji ate: “Naka nyu nyambuyala la shonodi le antu, nyu nyambutsha kolo, nyambamiama uku andjaki w’elembe.” (Jakoba 2:8, 9) Ndeka kimanyiyaka akanga w’ɛngɔnyi kana wanɛ wele la lokumu l’ɔtɛ w’ɔngɔnyi kana lokumu lawɔ koka tokonya diaha ndjakiyanya efula “lam’alela usi wula.” (Tukedi 21:13) Shɔnɔdi ndɔshanaka la yimba ya mbokana kɛtshi. Sho kɛnɛmɔlaka dionga dia kɛtshi lo salɛ anto akina akambo aha la shɔnɔdi.
9. Lande na kele kema kɔlɔ nɛmiya anto amɔtshi wakoka lo yoho ya lânde
9 Onde lâsɔ monga aha la shɔnɔdi nembetshiyaka ɔnɛ hatokoke nɛmiya onto ɔmɔtshi lo yoho ya lânde? Ndooko. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafundɛ Akristo wa la Filipi lo kɛnɛ kendana la onyande okambi Epaforodito ate: “Nyolemia antu wa wuhu uku.” Lande na? “Ne dia ndi akayala lasuki la nyoi dia ulimu wa Kristu. Ndi akayakimo las’eku la nyoi dia nkutsha kene kakahumbama l’ulimu anyu le mi.” (Filipi 2:25, 29, 30) Epaforodito akahombe nɛmiyama efula l’ɔtɛ w’olimu wa kɔlamelo wakandakambe. Ndo nto, lo 1 Timote 5:17, sho mbadiaka ɔnɛ: “Dikumanyi diatolombolaka ololo, dialeki nemiama. Wane watutshaka ulimu wa nsambisha ndu wa mbetsha walemiami utamanya.” Waonga wa lo nyuma w’ɔlɔlɔ kokaka nto mandɔma. Nɛmiya anto lo woho ɔsɔ kema shɔnɔdi.
‘Lomba l’oma l’olongo ndola la kɛtshi’
10. Lande na kahombaso namaka nemi yaso?
10 Jakɔba akate lo kɛnɛ kendana la lolemi ate: “Lo leko engo ka kolo, katuhasahasaka, lambulula too la lolengo la nyoi. La lulimi mbatutotemolaka Khumesu Shesu; la lo mbatutudjaka antu wakatungama lu efanelu ka [Nzambi] mananu. Diui di’otshoko la dia mananu diatutumbaka l’unyo otoi.” Lo kanyi yakɔ yâmɛ, Jakɔba kotshaka ate: “Keli naka nyambuyala la kandjema la tamu l’etema anyu, tanyuyatumbulaki, tanyutaki kashi lu akambu weli mete. Yimba nye kumpulo uma l’ulungu, keli yo yeko ya la kete, yeko ya dimba, yeko ya uhimbanyi. Ne dia lam’eli kandjema la tamu, laawo keli ufutanu la akambu wa kolo tshe. Keli yimba yakahulo uma l’ulungu, ntundu yeko pudipudi, l’okongo yeli ki, la memakana, la osengosengo. Yo yambulula too la ketshi la elua w’ololo, yaha la tamu, yaha la lukesu.”—Jakoba 3:8-10a, 14-17.
11. Ngande wakokaso monga la kɛtshi lo woho wakambaso la nemi yaso?
11 Omalɔkɔ, woho wakambaso la nemi yaso mɛnyaka dia kana tekɔ la lomba “[l]ambulula too la ketshi.” Kayotota dikambo diaso shoamɛ naka l’ɔtɛ wa kandjema kana w’ewanu, sho toyatombola, tota kashi, kana todianganya awui wa vate vate? Osambu 94:4 mbutaka ɔnɛ: “Atshi wa kolo tshe watuyasemaka.” Tɛkɛta kɔlɔ lo lokombo l’onto okina koka ndanya esadi eto lokumu l’ɔlɔlɔ lele lande. (Osambu 64:2-4) Lâdiko dia lâsɔ, ohokanyiya dui dia kɔlɔ diakoka tondja “omenyi waha mete, latutaka kashi.” (Tukedi 14:5; 1 Khumi ya Dikanga 21:7-13) L’ɔkɔngɔ wa nde tɛkɛta dia okambelo wa kɔlɔ wa la lolemi, Jakɔba akate ate: “Anyami, kema ololo akambu aso ndjala osoku.” (Jakoba 3:10b) Kɛtshi ka mɛtɛ nɔmbaka dia sho kamba la nemi yaso lo yoho ya dimɛna, ya wɔlamu ndo la ekanelo k’ɔlɔlɔ. Yeso akate ate: “Dimi lambunyutela nti: Lu lushi l’elumbwelu, antu wayuta dikambu dia aui tshe a wutata wakawataka.” (Mateu 12:36) Ekɔ mɛtɛ ohomba sho monga la kɛtshi lo woho wakambaso la nemi yaso.
‘Katodimanyiyake anto kɔlɔ yawɔ’
12, 13. a) Naa wetshelo wendana la kɛtshi wakondjaso oma lo wɛɛla wa ose olimu wele owandji ande akôkimwɛ dibasa dia falanga y’efula? b) Kakɔna kalembetshiya dimanyiya ɔnangɛso “edja ndu akumi esambeli tena esambeli”?
12 Wɛɛla waki Yeso w’ose olimu wakakolama dibasa dia dɛnariyɔ 60 000 000 diaki owandji ande mɛnyaka yoho kina yakokaso mbokana kɛtshi. Oko wakinde komonga ndoko l’ɛngɔ ka futa dibasa sɔ, ose olimu ɔsɔ akalɔmbɛ owandji ande dia mboka kɛtshi. ‘Oma lo kɛtshi kaki lande,’ owandji ande akôkimwɛ dibasa diande. Koko ose olimu ɔsɔ akamɔ oma lalende ko akatohomanaka la osekande ose olimu ande lakakolama paka dɛnariyɔ lokama tsho. Aha la nde mbôka kɛtshi nde akatowodja lo lokanu. Etena kakoke owandji ande dikambo sɔ, nde akelɛ ose olimu wakandadimanyiya ko akawotɛ ate: “We ukambi wa kolo! Dimi lakakudimanyia dibasa diku tshe, ne dia we akansengasenga. Taki ololo ndu we mbuka unyaye ketshi, uku akamakuki?” L’ɔtɛ wa dikambo sɔ owandji akawodje lo lokanu. Yeso akakomiya wɛɛla ɔsɔ lo mbuta ate: “Osoku mbayunyutshela ndu Papa leli l’ulungu, naka nyu hanyudimanyiya anyanyu kolo uma l’etema anyu.”—Mateu 18:23-35.
13 Wɛɛla ɔsɔ mɛnyaka mɛtɛ dia kɛtshi nɔmbaka dia sho mbetawɔ dimanyiya anto kɔlɔ yawɔ. Jehowa akatodimanyiya dibasa dia woke efula dia pɛkato. Onde sho lawɔ hatohombe ‘dimanyiya anto kɔlɔ yawɔ’? (Mateu 6:14, 15) La ntondo ka Yeso mboka wɛɛla w’ose olimu laki komonga la kɛtshi, Petero akawombola ate: “Khumadiondjo, unyami ayuntshela kolo tena dingana dia dimi mbudimanyia? Undi, edja ndu tena esambeli?” Yeso akokadimola ate: “Dimi hankutedi nti: Edja ndu tena esambeli, keli nti: Edja ndu akumi esambeli tena esambeli.” (Mateu 18:21, 22) Eelo, onto lokana kɛtshi ekɔ suke dia dimanyiya “edja ndu akumi esambeli tena esambeli,” mbuta ate dimanyiya aha l’elelo.
14. Lo ndjela Mateu 7:1-4, ngande wakokaso mbokanaka kɛtshi lushi la lushi?
14 Dia tɛnya yoho kina yahombaso mbokana kɛtshi, Yeso akate lo Dako diande dia lo Dikona ate: “Tanyalaki akambu w’antu, vo watukala akambu anyu. Ne dia wayala akambu anyu uku walanyu akambu awo. . . . Ukundi enaye fumvufumvu lu su dia unyaye, keli we hakani dia wima utamba weli lu su diaye? Ukundi eyaye mvutela unyaye wati: Ela nkutundja fumvufumvu lu su diaye, lam’eli wima utamba lu su diaye weme?” (Mateu 7:1-4) Ɔnkɔnɛ, sho kokaka mbokana kɛtshi lushi la lushi lo minyaka washo lo kɔlɔ yatosalɛ anto akina aha la mbalombosha.
“Tutshelaki antu tshe ololo”
15. Lande na kele aha anyaso ambetawudi ato mbahombaso mboka kɛtshi?
15 Kânga mbele dibuku dia lo Bible dia Jakoba mbikaka epole ɔsɛkɛ lo kɛtshi kokana ambetawudi, kɛsɔ hɛnya dia paka ase etshumanelo k’Akristo ato mbahombaso mboka kɛtshi. Osambu 145:9 mbutaka ɔnɛ: “[Jehowa] eli ololo le antu tshe, [kɛtshi] kandi keko ladiku dia [elimu] andi tshe.” Sho keketshamaka dia ‘mbokoya Nzambi’ ndo ‘tshelaka anto tshɛ ɔlɔlɔ.’ (Efeso 5:1; Ngalatiya 6:10) Kânga mbahatakoke nanga “akambu wa la kete kuyanga diango dia la kete,” sho kema la wendjodi l’ehomba wele l’anto wele l’andja ɔnɛ.—1 Joani 2:15.
16. Akambo akɔna wele la shɛngiya lo woho wokaso anto akina kɛtshi?
16 Oko weso Akristo, sho kombolaka mbala tshɛ dia kimanyiya wanɛ wambohomɔ mpokoso l’ɔtɛ ‘w’awui wa shashimoya watomba’ kana wanɛ wele l’atei w’ekakatanu wa wolo. (Undaki 9:11) Omalɔkɔ, kɛnɛ kele laso, mbuta ate falanga, wenya ndo wolo kokaka shikikɛ kɛnɛ kakokaso sala ndo lo yɛdikɔ yakɔna yakokaso kisala. (Tukedi 3:27) Etena kashaso anto akina ekimanyielo ka l’emunyi, sho pombaka monga la yewo diaha ekimanyielo kɛnama ɔlɔlɔ ndjota nɛndɛ. (Tukedi 20:1, 4; 2 Tesalonika 3:10-12) Ɔnkɔnɛ, onto lokana kɛtshi ka mɛtɛ ekɔ onto loka anto akina kandji ndo layadja lo dihole diawɔ, koko nde salaka dikambo sɔ la ekanelo k’ɔlɔlɔ.
17. Naa yoho yoleki dimɛna yakokaso mboka anto wele bu l’atei w’etshumanelo k’Akristo kɛtshi?
17 Yoho yoleki dimɛna ya mboka anto wele bu l’atei w’etshumanelo k’Akristo kɛtshi ele lo mbasambisha akambo wa mɛtɛ w’oma lo Bible. Lande na? Nɛ dia anto efula ɛlɔ kɛnɛ wekɔ lo kungakunga lo wodjima wa lo nyuma. Oko wahaweye woho wa ndɔshana l’ekakatanu awɔ kana wewɔ kema ndoko la elongamelo lo kɛnɛ kendana la nshi yayaye, anto efula waya kema la “ekimanyelu, [ndo waya] uku ekoko waha la ulami.” (Mateu 9:36) Losango lele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi kokaka monga ‘tala l’ekolo awɔ,’ lo mbâkimanyiya dia vɔ ndɔshana l’ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ. Vɔ kokaka monga nto ‘osase lo mboka yawɔ’ lo woho wele Bible mbewoyaka sangwelo diaki Nzambi lo kɛnɛ kendana la nshi yayaye ndo dui sɔ mbakimanyiyaka dia vɔ monga l’elongamelo k’oshika. (Osambu 119:105) Ande diɛsɛ diele laso dia mbewoya losango la diambo lendana l’akambo wa mɛtɛ le wanɛ wele l’ohomba alɔ woho w’anyanya lee! Lo menda woho wambosukana ‘fɔnu ka woke,’ ɔnɛ ekɔ etena ka sho monga l’ohetoheto lo esambishelo ka Diolelo ndo l’olimu wa mbetɛ anto ambeki l’ɔtɛ wa ‘fɔnu ka woke’ kayasukana. (Mateu 24:3-8, 21, 22, 36-41; 28:19, 20) Ndoko yoho kina ya mboka anto kɛtshi yɛdimi la esambishelo.
Tosha anto “diango dieli l’etei”
18, 19. Lande na kahombaso nyomoleka mbokana kɛtshi lo nsɛnɔ yaso?
18 Yeso akate ate: “Lam’ayunyusha antu diango la ketshi, nyuwasha diango dieli l’etei.” (Luka 11:41) Dia dikambo di’ɔlɔlɔ diambototsha kɛnɛmɔla kɛtshi ka mɛtɛ, diɔ pombaka monga woshasha woye oma k’ɛse otema, mbuta ate oma l’otema woludi la ngandji ndo la lolango. (2 Koreto 9:7) L’andja ɔnɛ woludi l’awui w’esehe, wa lokaki ndo wahayakiyanya dikambo dia asui ndo di’ekakatanu wele l’anto akina, dionga dia kɛtshi ka mɛtɛ keketshaka efula.
19 Nyɛsɔ tosale la wolo dia sho nyomoleka mbokana kɛtshi lo nsɛnɔ yaso. Efula kayotoleka mbokana kɛtshi, mbayotoleka monga oko Nzambi. Kɛsɔ ayotokimanyiya dia sho monga la lɔsɛnɔ lele l’oyango ndo la dimɛna.—Mateu 5:7.
Kakɔna kamboyeka?
• Lande na kele ekɔ ohomba efula dia sho mboka asekaso ambetawudi kɛtshi?
• Ngande wakokaso mbokana kɛtshi l’atei w’etshumanelo k’Akristo?
• Ngande wakokaso salɛ anto wele kema l’atei w’etshumanelo k’Akristo akambo w’ɔlɔlɔ?
[Osato wa lo lɛkɛ 9]
Ose Samariya akoke onto ɔmɔtshi kɛtshi
[Esato wa lo lɛkɛ 10]
Akristo ndola tɔɔ la etsha wa kɛtshi
[Osato wa lo lɛkɛ 13]
Yoho yoleki dimɛna ya mboka anto wele bu l’atei w’etshumanelo kɛtshi ele mbasambisha akambo wa mɛtɛ wa lo Bible