Tokoya mbetawɔ kawɔ
Nde akambalɛka ndo akakongɛka
ELIDJA akakombolaka monga ndamɛ dia nɔmba She lele l’olongo. Koko olui w’anto wakodinge waki oma la mɛna ɔprɔfɛta wa mɛtɛ ɔsɔ elɛ dja oma l’olongo ndo aha la tâmu efula ka l’atei awɔ wakalomɔlomɔka dia mbɔtɛtɛmɔla. La ntondo ka Elidja mbidɛ lo okongo wa Karamɛlɛ ndo tonga ndamɛ dia nɔmba Jehowa, nde akahombe sala dikambo dimɔtshi diaki kɔmbɔngɛnyangɛnyaka. Nde akahombe tɔtɛkɛta la nkumekanga Ahaba.
Apami ahende asɔ wakatshikitana etale. Ahaba lakalɔtɛ ahɔndɔ w’amɛna wa nkumekanga aki kanga lɔtɔmɔ ndo ɔpɔsta. Elidja akalɔtɛ okutu w’ɔprɔfɛta waha wa kawotake ondo wakasalema la lokoho la nyama kana la wɛsa wa kamɛlɔ kana wa mbudi. Nde aki pami ka dihonga efula, k’olowanyi ndo kaki la mbetawɔ. Lushi lɔsɔ laki suke la komɛ lakahombe mɛnya akambo efula lo kɛnɛ kendana la waonga waki la apami asɔ ahende.a
Ɔsɔ aki lushi la kɔlɔ le Ahaba ndo le atɛmɔdi akina wa Baala. Ɔtɛmwɛlɔ w’apanganu wakasukɛka Ahaba nde la wadɛnde Jezabɛlɛ lo waoho dikumi wa diolelo dia Isariyɛlɛ wakɛnama dia waki ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Akɛnama dia Baala aki jambizambi ya kashi. Jambizambi yaki komonga la lɔsɛnɔ shɔ yakahekɔ tondja dja etena kakɔlɔmbɛ aprɔfɛta ande lo mbida ekoko, nnɔ lokombe ndo ndjahomuya mpota oko waki mbekelo kawɔ. Baala kokokɛ aprɔfɛta ande 450 oma lo nyɔi kakasungana lawɔ. Jambizambi ya kashi shɔ yakakite tatala lo dui dikina nto ndo mbala kɛsɔ mbakandahombe kita tatala lo pondjo. Lo edja k’olekanyi ɛnɔnyi esato, aprɔfɛta wa Baala wakasɛngasɛngaka jambizambi yawɔ dia nde komiya ɔwɔ wakɛnyaka anto pâ lo wodja, koko akɛnama dia Baala komonga l’akoka wa sala dikambo sɔ. Koko, Jehowa aki suke la mɛnya dia nde mbaki Nzambi ka mɛtɛ lo komiya ɔwɔ.—1 Khumi ya Dikanga 16:30–17:1; 18:1-40.
Ko etena kakɔna kakahombe Jehowa sala dikambo sɔ? Dionga diakɔna diakahombe monga la Elidja polo lo etena kakahombe dui sɔ salema? Ndo wetshelo akɔna wakokaso kondja oma le pami ka kɔlamelo kɛsɔ? Tayokondja ekadimwelo lo ambola asɔ etena kasɛdingola ɔkɔndɔ wele lo 1 Khumi ya Dikanga 18:41-46.
Mbekelo ka nɔmbaka
Elidja akatshu le Ahaba ko akawotɛ ate: “Utshu, utuli, utuno, ne dia lundju la mvula loso.” (Divɛsa 41) Onde nkumekanga ka kɔlɔ kɛsɔ akakondja wetshelo ɔmɔtshi oma lo awui wakasalema lushi lɔsɔ? Ɔkɔndɔ hasha okadimwelo wa shikaa, koko hatotane ɛtɛkɛta wa ndjatshumoya ndo ndoko kɛnya dia nde akalɔmbɛ ɔprɔfɛta ɔsɔ dia nde mbokimanyiya dia nde ndjasukanya la Jehowa ndo nyanga edimanyelo. Ahaba “akatshu [tsho] la ntole, la ntono.” (Divɛsa 42) Ko kayotota dikambo dia Elidja?
“Elidja akambela l’ote wa Karamele, akatukusama la kete, akahake elundji l’atei ekulu.” Etena kakatshu Ahaba dia tɔlɛ, Elidja akakondja diaaso dia nɔmba She. Tolembete kiongamu ya l’okitshakitsha yatɛkɛtama lanɛ, Elidja akakusama ndo akahakɛ elundji l’atei w’ekolo ande. Kakɔna kakasalaka Elidja? Ndoko ohomba wa sho pambahamba. Lo Jakoba 5:18, Bible tɔtɛkɛta dia Elidja akalɔmbaka dia ɔwɔ komɛ. Aha la tâmu, lo shɔdi ya dikona dia Karamɛlɛ mbakandasale dɔmbɛlɔ sɔ.
Yema la ntondo, Jehowa akate ate: “Dimi layolosha mvula la kete.” (1 Khumi ya dikanga 18:1) Ɔnkɔnɛ, Elidja akalɔmbaka dia lolango la She salema, oko wakayetsha Yeso ambeki ande dia vɔ nɔmbaka ɛnɔnyi oko kinunu l’ɔkɔngɔ.—Mateu 6:9, 10.
Ɛnyɛlɔ kaki Elidja tetshaka akambo efula lo kɛnɛ kendana la dɔmbɛlɔ. Kɛnɛ kakaleke ohomba le Elidja ele okotshamelo wa lolango laki She. Etena kalɔmbaso ekɔ ohomba sho mbohɔka dia “naka shu tayolomba engo uku lulangu [la Nzambi], ndi ayutukela.” (1 Joani 5:14) Mbokɛmaka hwe dia sho pombaka mbeya lolango la Nzambi naka sho nangaka dia nde mboka alɔmbɛlɔ aso. Ɔsɔ ekɔ ɔkɔkɔ w’oshika wa sho mbekaka Bible lushi la lushi. Lo mɛtɛ, Elidja akalangaka nto mɛna ekomelo k’ɔwɔ nɛ dia ase wodja ande wakasowaka. Ondo otema ande wakalole la lowando l’ɔkɔngɔ wa nde mɛna dihindo diakasale Jehowa lushi lɔsɔ. Sho pombaka nɔmbaka dikambo dia wahɔ w’anto akina ndo mbôkaka losaka l’oma k’ɛse otema.—2 Koreto 1:11; Filipi 4:6.
Aki l’eshikikelo ndo akambalɛka
Elidja aki l’eshikikelo dia Jehowa akahombe komiya ɔwɔ, koko nde kombeyaka etena kakahombe dui sɔ salema. Ko, ɔprɔfɛta ɔsɔ akandasale lo etena kakandakongɛka? Tende kɛnɛ kata divɛsa 43: “Ndi akatela ukambi andi ati: Utshu, utendi utsha la ashi a Mediteraneya. Ndi akatshu, akatenda, akati ati: Nduku engo. Elidja akawutela ati: Utshu tena esambeli.” Ɛnyɛlɔ kaki Elidja toshaka wetshelo ehende. Ntondotondo, ɔprɔfɛta aki l’eshikikelo. Oma lâsɔ, nde akambalɛka.
Elidja akalomɔlomɔka dia mɛna djembetelo yɛnya dia Jehowa aki suke la sala kɛnɛ kakandate, ɔnkɔnɛ nde akatome okambi ande dia nde tenda l’olongo dia mɛna djembetelo yakɛnyaka dia mvula ayanga ndɔ. Etena kakandakalola, okambi ande akayowotɛka ate: “Nduku engo.” Olongo waki wɛma ndo akɛnamaka diele oko ndoko dinge dia mvula. Onde wɛ ambɛna dikambo dimɔtshi dia lânde diakandasale? Tohɔ dia Elidja aki oma la mbutɛ nkumekanga Ahaba ate: “Lundju la mvula loso.” Ngande wakakoke ɔprɔfɛta ɔsɔ mbuta dui dia ngasɔ etena kaki komonga ndoko dinge dia mvula?
Elidja akeyaka daka diaki Jehowa. Oko wakinde ɔprɔfɛta waki Jehwoa ndo onyimpala ande, nde aki l’eshikikelo dia Nzambi kande ayokotsha kɛnɛ kakandate. Elidja aki l’eshikikelo k’efula, diakɔ diele nde aki oko onto lamboka londjo la mvula. Sho mbeyaka mbohɔ kɛnɛ kata Bible lo dikambo dia Mɔsɛ ɔnɛ: “Nde akatetemala, uku untu lena One lahenamaka.” Onde Nzambi ekɔ onto la mɛtɛ ngasɔ le yɛ? Nde toshaka ɛkɔkɔ w’eshika watotshutshuya dia monga la woho wa mbetawɔ ka ngasɔ le nde ndo lo alaka ande.—Heberu 11:1, 27.
Oma lâsɔ, tende woho wakambalɛka Elidja. Nde akatome okambi ande aha mbala ɔtɔi kana hiende, koko mbala esambele! Sho kokaka la fɔnya woho wakalɛmbɛ okambi ande la ɔkɛlɔkɛlɔ wa ngasɔ, koko Elidja akalomɔlomɔka dia mɛna djembetelo ndo nde kompekɔ. L’edjedja ka wonya, l’ɔkɔngɔ w’okambi ande ntshɔ mbala k’esambele, nde akayota ate: “Enda, dingi dia tshitshe diambutumba uma lu ashi a waki, dieli uku ewambu ka lunya l’untu.” (Divɛsa 44) Onde wɛ kokaka mɛna woho wakedia okambi ɔsɔ lonya lande dia mbɛdika woke wa dinge sɔ diakayayaka oma lo Ashi a wake la diwambo diande?b Ondo okambi ɔsɔ akɔshi dia dinge dia tshitshɛ sɔ kokoka sala ndoko dikambo. Koko, le Elidja dinge sɔ diaki ohomba efula. Oma lâsɔ, nde akatome okambi ande ate: “Tshoka, ututeli Ahaba wati: Olongosole pusupusu, uhulo, mvula atukukudiha.”
Lanɛ nto, Elidja akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula. Sho lawɔ tekɔ lo nsɛna lo etena kele Nzambi ayanga kotsha sangwelo diande. Elidja akakongɛka ekomelo k’ɔwɔ; ekambi waki Nzambi wa nshi nyɛ wekɔ lo kongɛ ekomelo ka dikongɛ di’akambo dia lo andja ɔnɛ wa kɔlɔ. (1 Joani 2:17) Edja tshɛ kakatakonge etena kayosala Jehowa Nzambi dikambo sɔ, sho pombaka mambalɛka oko wakasale Elidja. Yeso Ɔna Nzambi akasha ambeki ande dako nɛ: “Laasɔ nyosungukalake, dikambo hanyeewe loshi layooya Owanji waakinyu.” (Mateu 24:42, Dyookaneelo dy’Oyooyo) Onde Yeso akalange mɛnya dia ambeki ande hawoteya ndoko ɛngɔ lo kɛnɛ kendana la etena kayoya ekomelo? Kema, nɛ dia nde akɛnya akambo wayosalema lo andja la ntondo k’ekomelo. Sho tshɛ kokaka kondja wetshelo oma lo djembetelo ya tenyi tenyi yendana la ‘ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo.’—Mateu 24:3-7.c
Etenyi tshɛ ka djembetelo shɔ mɛnyaka mɛtɛ dia ekomelo kaya suke. Shi dui sɔ totshutshuyaka dia sala akambo la shamanya? Dinge dia tshitshɛ diakɛnama l’olongo diakashikikɛ Elidja dia Jehowa aki suke la ndɔsha mvula. Onde ɔprɔfɛta wa kɔlamelo ɔsɔ akayakese?
Jehowa kimanyiyaka ndo tshɔkɔlaka
Ɔkɔndɔ tetemalaka mbuta ɔnɛ: “Kema edja, ulungu akayala tshududu la wangi la lopepe, ku mvula ka wulu akalo. Ahaba akahema lu pusupusu, akatshu utsha la Jezerele.” (Divɛsa 45) Akambo wakatatɛ salema esadi esadi. Etena kakatɛka okambi waki Elidja Ahaba kɛnɛ kakawotome, dinge dia tshitshɛ sɔ diakafulanɛ ndo diakahindja olongo w’otondo. Lɔpɛpɛ la wolo lakafufe. L’ɔkɔngɔ wa ɛnɔnyi esato l’etenyi, mvula kakalɔ lo nkɛtɛ ya Isariyɛlɛ.d Nkɛtɛ ya womu yakalɔwɛ l’ashi. Etena kakalɔ mvula ɔkɛdi wa Kishɔna wakalole ndo aha la tâmu wakakɛdia dikila di’aprɔfɛta wa Baala wakawadiake. Ase Isariyɛlɛ wakatɔmbɔkɔ vɔ lawɔ wakakondja diaaso dia vɔ minya vadi tshɛ yendana la ɔtɛmwɛlɔ wa Baala lo wodja.
Lo mɛtɛ, Elidja akalongamɛka dui sɔ! Onde Ahaba akayatshumoya ndo akatshike ɔtɛmwɛlɔ wa Baala? Awui wakasalema lushi lɔsɔ wakawosha ɛkɔkɔ w’eshika wa nde kadimola otema. Koko, hateye mɛtɛ kɛnɛ kakakanyiyaka Ahaba lo etena kɛsɔ. Ɔkɔndɔ totɛka tsho dia nkumekanga “akahema lu pusupusu, akatshu utsha la Jezerele.” Onde nde akakondja wetshelo ɔmɔtshi? Onde nde akɔshi yɛdikɔ ya tshikitanya dionga diande? Awui wakayosalema l’ɔkɔngɔ mɛnyaka ɔnɛ ndoko. Koko, aha awui asɔ ato mbakahombe salema lushi lɔsɔ oyadi le Ahaba kana le Elidja.
Ɔprɔfɛta waki Jehowa akatshu lo mboka kâmɛ kakatshu Ahaba. Nde akahombe munda lɔkɛndɔ l’otale ndo la pâ. Koko dui dimɔtshi dia lânde diakayosalemaka.
“Lunya la [Jehowa] laki le Elidja. Ndi akakikitsha uya, akatalawoka la ntundu ka Ahaba utsha l’eotwelo ka Jezerele.” (Divɛsa 46) Mbokɛmaka hwe dia “lunya la [Jehowa]” lakakimanyiya Elidja lo yoho ya dihindo. Jezirɛlɛ aki lo kilɔmɛtɛlɛ 30 ndo Elidja komonga ɔlɔngɔlɔngɔ.e Ohɔsa dia wɛ ekɔ lo mɛna woho wakanɛ ndo wakakeleka ɔprɔfɛta ahɔndɔ ande w’etale lo lokende woho wa nde kɛndakɛnda dimɛna ndo ndawɔ l’ɔkɔngɔ wa mvula ndɔ woho wa nde minda ndo ndekana pusupusu ka nkumekanga!
Ɔsɔ aki mɛtɛ tshondo y’ɔtshɔkɔ le Elidja! Dia monga la nkudu, wolo ndo lokalo la ngasɔ ondo ndeka ndo woho wakinde lo nshi yande y’ɔlɔngɔlɔngɔ akahombe monga mɛtɛ dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ efula. Ondo sho kokaka mbohɔ prɔfɛsiya yashikikɛ dia akanga wa kɔlamelo wayonga la alemba wa kokele ndo la lokalo lo Paradiso ka la nkɛtɛ kayaye. (Isaya 35:6; Luka 23:43) Etena kakande Elidja lɔkɛndɔ lo mboka kɛsɔ nde aki l’eshikikelo ɔnɛ nde aketawɔmaka oma le Jehowa, Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ laki She!
Jehowa nomɔlomɔka dia totshulwɛ ɛtshɔkɔ. Sho kokaka mbidja welo tshɛ wahombama dia kondja ɛtshɔkɔ wahombama. Lo ɛnyɛlɔ ka Elidja, sho pombaka mambalɛka tolembetelo t’eshika tɛnya dia Jehowa ekɔ suke dia mbekɛ lonya lo nshi ya wâle nyɛ. Lo ɛnyɛlɔ ka Elidja, tekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa ndjaɛkɛ lo alaka waki Jehowa, “[Nzambi k]a mete.”—Osambu 31:5.
[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]
a Dia mbeya akambo efula, enda sawo “Nde akâmɛ ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi,” lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka ntondo-ka sato 2008.
b Ɛlɔ kɛnɛ, Mediteraneya mbele Ashi a wake watɛkɛtama lanɛ.
c Dia mbeya akambo akina wɛnya woho wakotshama ɛtɛkɛta waki Yeso nshi nyɛ, enda lo tshapita 9 ya dibuku Bible etshatɔ mɛtɛ?, diakatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.
d Anto amɔtshi wekɔ lo ndjambola dia kana Bible ndjanyaka lo kɛnɛ kendana la edja kakaviya ɔwɔ. Enda kiombo yele lo lɛkɛ 19.
e Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, Jehowa akahombe mbisha Elidja ɔkɛndɛ wa nde tetsha Elisha lakahombe ndjeyama oko onto “lakatelaka Elidja ashi lu anya.” (2 Khumi ya dikanga 3:11) Elisha lakakambaka oko okambi waki Elidja akasalaka kɛnɛ tshɛ kakandakokaka sala dia kimanyiya osombe w’onto ɔsɔ.
[Kiombo/Osato wa lo lɛkɛ 11]
Edja ka ngande kakaviya ɔwɔ wa lo nshi ya Elidja?
Elidja, ɔprɔfɛta waki Jehowa akewoya nkumekanga Ahaba dia ɔwɔ wakaviya edja waki suke la komɛ. Kɛsɔ mbakasalema “l’eleku ka satu,” ondo wakadia tatɛ oma ko lushi la ntondo lakewoya Elidja dikambo di’ɔwɔ. (1 Khumi ya Dikanga 18:1) Jehowa akalɔsha mvula yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa Elidja mbuta dui sɔ. Anto amɔtshi mbeyaka mbuta dia ɔwɔ wakakomɛ lo ɔnɔnyi wa sato wa ɔwɔ akɔ, lâsɔ ɔwɔ akɔ kokoka ɛnɔnyi esato. Koko, Yeso la Jakɔba totɛka dia ɔwɔ wakaviya “deku satu la ngondo shamalu.” (Luka 4:25; Jakoba 5:17) Onde Bible ndjanyaka lo dikambo sɔ?
Kema. Lo Isariyɛlɛ w’edjedja, eleko k’ɔwɔ kaki otale ndo kakakomaka polo lo ngɔndɔ shamalo. Aha la tâmu, etena kakatshu Elidja dia tewoya Ahaba ko ɔwɔ wamboshilaka monga otale ndo wolo oleki woho watowongaka. Omalɔkɔ, etena kakatshu Elidja ko ɔwɔ wamboshila monga ngɔndɔ shamalo. Ɔnkɔnɛ, etena kakewoya Elidja ekomelo k’ɔwɔ lo “eleku ka satu” tatɛ oma ko mbala ka ntondo kakandewoya dia ɔwɔ, ko ɔwɔ akɔ wamboviya suke la ɛnɔnyi esato la ngɔndɔ shamalo. “Deku satu la ngondo shamalu” yakɔ tshɛ yakakoke etena kakasangana anto tshɛ dia mɛna djembetelo ya woke lo okongo wa Karamɛlɛ.
Tende etombelo waki la kɛnɛ kakatewoya Elidja mbala ka ntondo kakandatshu le Ahaba. Anto wakafɔnyaka dia Baala mbaki “owandji wa wange,” mbuta ate jambizambi yakahombaka ndɔsha mvula ndo komiya eleko k’ɔwɔ. Naka eleko k’ɔwɔ kamboleka otale, kete ondo anto wakakoke ndjambola ɔnɛ: ‘Lende ele Baala? Etena kakɔna kayondolɔsha mvula?’ Kɛnɛ kakewoya Elidja ɔnɛ mvula hatɔlɔ koyanga lɔpɔpɔ hatoyala edja ndo nde ambota dia mvula ndɔ kakahombe kiyanya atɛmɔdi wa Baala asɔ.—1 Khumi ya Dikanga 17:1.
[Efundelo wɛnya kanga]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Osato wa lo lɛkɛ 10]
Alɔmbɛlɔ waki Elidja wakakɛnɛmɔlaka nsaki k’oma k’ɛse otema kaki lande ka mɛna ekotshamelo ka lolango laki Nzambi