Woho wa monga la ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala
“Uma lu yimba, katukamaka luudu; ndu uma l’ewu, katulushikimalaka.”—TUK. 24:3.
1. Ngande wakɛnya Nzambi lomba lande lo kɛnɛ kendana la pami ka ntondo?
SHƐSO ka l’olongo ka lomba mbeyaka kɛnɛ kele ɔlɔlɔ le so. Ɛnyɛlɔ, Nzambi akeyaka ɔnɛ dia sangwelo diande kotshama, kondjala “ololo [dia] pami ntshikalaka ndame” lo ekambɔ k’Ɛdɛna. Etenyi kɛmɔtshi k’ohomba kendana la sangwelo sɔ kaki dia atshukanyi mbota ana ndo ‘ndodia nkɛtɛ.’—Etat. 1:28; 2:18.
2. Yɛdikɔ yakɔna yakɔshi Jehowa lo wahɔ w’anto?
2 Jehowa akate ate: “Dimi layûtungela ukimanyidi lufanyi la ndi.” Oma lâsɔ, Nzambi akaladia pami ka ntondo djɔ ya hɔi ko Nde akɔshi weka ɔmɔtshi wa lohandju oma lo demba diande dia kokele. La weka akɔ wa lohandju mbakandasale womoto. Etena kakela Jehowa Adama womoto ɔsɔ la kokele, mbuta ate Eva, nde akate ate: “Weka a weka ami one, la umunyi w’emunyi ami one. Vo wayuweta vati: Umuntu, ne dia uma le untu mbosamindi.” Eva aki mɛtɛ okimanyedi waki Adama. Ɔmɔmɔ la l’atei awɔ akahombe kɛnɛmɔla waonga wa lânde, koko vɔ tshɛ waki kokele ndo wakatongama lo efanelo ka Nzambi. Ngasɔ mbakakenge Jehowa diwala dia ntondo. Adama la Eva komonga ndoko la okakatanu dia mbetawɔ yɛdikɔ yaki Nzambi shɔ yakahombe mbasha akoka wa vɔ kimanyiyana ndo sukanɛ lam’asawɔ.—Etat. 1:27; 2:21-23.
3. Ngande wɔsa anto efula woshasha wa diwala ndo kɛsɔ monyiyaka ambola akɔna?
3 Lonyangu ko andja ɔnɛ wambolola la yimba ya ɔtɔmbɔkwɛlɔ. Aha Nzambi mbele lo kiɔkɔ ya ekakatanu woye oma lo dionga sɔ. Anto efula mɔnyɔlaka woshasha wa Nzambi wa diwala, lo mbowɔsa oko wambeta loowe ndo oko kiɔkɔ ya lonyangu kana ya ewanu. Odiakelo wa diwala salemaka lam’asa atshukanyi efula. Mbala mɔtshi ana hawokama ngandji k’oshika ndo ndjotanemaka lasa lɔkɔnga la mpakahaka. Ambutshi efula tonaka dia tshikanɛ dihole oyadi dui sɔ kokaka kimanyiya dia ki ndo kâmɛ monga. (2 Tim. 3:3) Lâsɔ, ngande wakoka atshukanyi nama ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo diwala lo nshi ya pâ nyɛ? Ngande wakoka ekanelo k’ɔlɔlɔ kimanyiya diaha diwala mvɔ? Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma lo bɛnyɛlɔ di’Akristo wa nshi nyɛ wakalame ɔngɛnɔngɛnɔ lo awala awɔ?
Tetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa l’otema ɔtɔi
4. a) Dako diakɔna diakasha Paulo lo kɛnɛ kendana la diwala? b) Ngande wayela Akristo wele la okitanyiya dako diaki Paulo sɔ?
4 Paulo laki ɔpɔstɔlɔ w’Okristo akasha wadi waki edo alako wakasambiyama ɔnɛ naka vɔ nangaka nyomotshukama nto, kete vɔ pombaka sala dikambo sɔ “paka lu lulangu la Khumadiondjo.” (1 Kor. 7:39) Ɔsɔ komonga kanyi y’oyoyo le Akristo waki ntondo lo ɔtɛmwɛlɔ w’ase Juda. Ɛlɛmbɛ waki Nzambi wakandasha wodja w’Isariyɛlɛ wakɛnyaka hwe dia vɔ takawahombe ‘tshukana’ kânga la onto ɔtɔi l’oma lo wedja w’apanganu wakâdinge. Jehowa akayokotsha olembetshiyelo wɛnya wâle waya lo mɔnyɔla tɔndɔ diaki Nzambi sɔ. Nde akate ate: “Vo [mbuta ate wanɛ waha ase Isariyɛlɛ] watukukadimula an’anyu w’apami uma le mi diaha vo ndjelami, dia vo ntemola ditemolatemola. Ku kele ka [Jehowa] ndjufulanela le nyu, la ndi nyudiaka esadi.” (Euh. 7:3, 4) Yɛdikɔ yakɔna yalongamɛ Jehowa dia ekambi ande wa nshi nyɛ mbɔsa lo kɛnɛ kendana la ɔsɔnwɛlɔ wa olonganyi? Mbokɛmaka hwe dia onto lahomba okambi waki Nzambi sɔna oko olonganyi ande la dia ndjala paka “lu lulangu la Khumadiondjo,” mbuta ate ɔtɛmɔdi wa Jehowa wamboyakimɔ ndo wambobatizama. Mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa lo dikambo nɛ ekɔ dui dia lomba.
5. Ngande wɔsa Jehowa ndo atshukanyi w’Akristo alɔkɔlɔkɔ wa diwala?
5 Alɔkɔlɔkɔ wa diwala wekɔ ekila lo washo wa Nzambi. Lo kɛnɛ kendana la diwala dia ntondo, Ɔnaki Nzambi hita, mbuta ate Yeso akate ate: “Untu tamamitulaki kene kakamamanya [Nzambi].” (Mat. 19:6) Omembi w’esambo toholaka ohomba wa alɔkɔlɔ lo mbuta ate: “Nyulambuli [Nzambi] elambu w’eukelu ka lusaka, nyushidiya alaka anyu le Khum’Ulungu.” (Osam. 50:14) Kânga mbakoka atshukanyi w’eyoyo ndjonga la ɔngɛnɔngɛnɔ lo nshi yayaye, alɔkɔkɔ wakawatshike lushi la tshuki wekɔ la ohomba ndo hawohombe mbɔsama la shɛkɛsɛkɛ.—Euh. 23:21.
6. Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma lo ɛnyɛlɔ ka Jɛfɛta?
6 Tɔshi ɛnyɛlɔ kaki Jɛfɛta lakakambe oko ombadi lo Isariyɛlɛ lo ntambe 12 N.T.D. Nde akatshike dɔkɔlɔkɔ nɛ la ntondo ka Jehowa ate: “Naka we ayukimo asi Amona lu anya ami, ku kene tshe kayutumba uma lu luudu lami dia ndjunungula lam’ayumukalula la ongenongeno uma le asi Amona, kayuyala ka [Jehowa]. Ku dimi layukilambula ulambu wa lutshumba.” Lam’akɛnyi Jɛfɛta ate tshɔi yande y’ɔna ya womoto mbakaye ndjolongola lam’akandakalola la ngelo la Mizipa, onde nde akayange dia ndanya dɔkɔlɔkɔ diande? Kema. Nde akate ate: “Dimi lakatshiki dokoloko le [Jehowa] dimi haleyi dilanya!” (Emb. 11:30, 31, 35) Jɛfɛta akakotsha dɔkɔlɔkɔ diakandatshike la ntondo ka Jehowa, kânga mbele l’ɔtɛ wa dui sɔ takandahombe monga kânga la kanula ɔtɔi yakahombe sala diaha lokombo lande mbohamamɛ. Dɔkɔlɔkɔ diakatshike Jɛfɛta tshikatana la alɔkɔkɔ wa diwala, koko woho wakandadikotsha ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna le waomi ndo waa wadi w’Akristo lo kɛnɛ kendana la alɔkɔlɔkɔ awɔ.
Kakɔna kakimanyiya dia diwala tondoyama?
7. Etshikitanu akɔna wahomba atshukanyi w’eyoyo sala?
7 Atshukanyi efula mbohɔka diembwanelo diawɔ di’otsha lo diwala la ɔngɛnɔngɛnɔ efula. Aki dimɛna mɛtɛ dia ɔmɔmɔ la l’atei awɔ mbeya ɔnɛ lakahombe ndjonga olonganyi ande! Lam’akawatalekaka mbetsha wenya efula kâmɛ, mbakawatalekaka mbeyana dimɛna. Koko oyadi wakembwana la ntondo ka vɔ tshukana kana diwala diawɔ diaki dia lotshukanya, etena kakawayoyala wadi la omi, aki ohomba vɔ sala etshikitanu ɛmɔtshi. Omi ɔmɔtshi ekɔ lo suya ate: “Okakatanu wa woke wakiso lawɔ lo etatatelo ka diwala diaso wakendanaka la mbeya ɔnɛ taya bu enyemba nto. Lo tshanda mɔtshi aki dikambo dia wolo dia sho monga la wɛdimo lam’asa diɔtɔnganelo diaso la angɛnyi ndo la ewotɔ aso la nɛ dia lam’asaso shoamɛ.” Omi okina laya ɛnɔnyi 30 wambondotshuka akɛnyi lo etatelo dia diwala diande ɔnɛ dia nde monga la wɛdimo, nde akahombe ndjaɔsa oko anto ahende l’ɔtɛ wa ndjɔsa oko onto ɔtɔi. La ntondo ka nde mbetawɔ leeta lɔmɔtshi kana ɔkɛndɛ ɔmɔtshi, nde mimbolaka kanyi ya wadɛnde, oma lâsɔ ko nde mbɔsa yɛdikɔ, aha la mbohɛ dia mbidja yimba lo wahɔ awɔ vɔ ahende. Ekanelo k’ɔlɔlɔ kimanyiyaka naka onto ekɔ la ntondo ka akambo wa ngasɔ.—Tuk. 13:10.
8, 9. a) Bonde kele sawo di’ɔlɔlɔ lam’asa atshukanyi diekɔ ohomba? b) Lo akambo akɔna wayonga ekanelo k’ɔlɔlɔ ohomba ndo lande na?
8 Mbala mɔtshi atshukanyi mongaka anto woye oma lo ahole wele la mbekelo yotshikitanyi. Djekoleko lo etena kɛsɔ mbele ekɔ ohomba vɔ sawola dimɛna. Toho tasawola anto tshikitana. Naka wɛ sɛdingola woho wasawola olonganyi ayɛ la ewotɔ ande, kete wɛ ayokoka mbêya dimɛna. Mbala mɔtshi, aha kɛnɛ kotami koko woho wotamitɔ mbashola tokanyi t’oma k’ɛse otema tele la onto. Ndo sho kokaka mbeya akambo efula oma lo kɛnɛ kahatami. (Tuk. 16:24; Kol. 4:6) Shɛnɔdi yekɔ ohomba efula dia monga la ɔngɛnɔngɛnɔ.—Adia Tukedi 24:3.
9 Anto efula wakɛnyi ohomba wa monga la ekanelo k’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana la ɔsɔnwɛlɔ wa tena dia ɔlɛmwɛlɔ kana dia tɔkɛnyɔ. Ondo la ntondo ka nyu tshukana, olonganyi ayɛ aki la mbekelo ka sutshasutshaka demba kana ndjashaka lo weho ɛmɔtshi wa tɔkɛnyɔ. Onde nde ayokoka sala etshikitanu ɛmɔtshi? (1 Tim. 4:8) Dimbola diakɔ diamɛ mbakoka monyiyama ndo lo kɛnɛ kendana la wenya wakandetshaka kâmɛ la ewotɔ ande. Mbokɛmaka hwe dia atshukanyi wekɔ la ohomba wa etena dia vɔ mbeya ndjoyashaka lo akambo wa lo nyuma ndo lo akambo akina kâmɛ.—Mat. 6:33.
10. Ngande wele ekanelo k’ɔlɔlɔ kimanyiyaka dia ambutshi la anawɔ wambotshukana monga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ?
10 Etena katshuka pami womoto, nde tshikaka she la nyango ndo kɛsɔ mbakoka mbutama lo dikambo dia womoto. (Adia Etatelu 2:24.) Koko ɔlɛmbɛ waki Nzambi wadjanga dia ɔna nɛmiya she la nyango hawete loowe. Ɔnkɔnɛ, kânga l’ɔkɔngɔ wa pami la womoto tshukana, ondo vɔ wayetshaka yema ya wenya kâmɛ la ambutshi ndo la akilo awɔ. Omi ɔmɔtshi lakatshuke wadi ambeta ɛnɔnyi 25 ekɔ lo mbuta ate: “Mbala mɔtshi, ekɔ wolo dia monga la wɛdimo lam’asa nango la ehomba w’olonganyi la nango ndo ehomba w’ambutshi, w’anango la akadiyɔ ndo w’akilo ande. Dia mbeya yoho yoleki dimɛna ya kandola okakatanu ɔsɔ, lakakondja ekimanyielo oma lo Etatelu 2:24. Onto tshɛ la dia monga la kɔlamelo otsha le ase nkumbo akina ndo mɛmba ɛkɛndɛ awɔ, koko divɛsa nɛ diakamɛnya dia kɔlamelo otsha le olonganyi ami mbêta la ntondo.” Omalɔkɔ mbele, ambutshi w’Akristo wele la ekanelo k’ɔlɔlɔ pombaka mbeya dia anawɔ wambotshukana waya lo nkumbo kɛmɔtshi kele omi mbele ntondotondo la ɔkɛndɛ wa kilɔmbɔla.
11, 12. Lande na kele wekelo wa nkumbo ndo dɔmbɛlɔ ohomba le atshukanyi?
11 Ekongelo k’ɔlɔlɔ ka wekelo wa lo nkumbo kekɔ ohomba. Akambo wakahomana la nkumbo efula y’Akristo shikikɛka dikambo sɔ. Kema wɔdu monga la ekongelo ka wekelo ka ngasɔ kana kilɛnya. Owandji ɔmɔtshi wa nkumbo suyaka ate: “Naka ekɔ dui dimɔtshi diakokaso tshikitanya lo yema ya nshi yambototshukana, kete ayonga dia ndjashikikɛ dia takalɛnyaka ekongelo k’ɔlɔlɔ ka wekelo wa nkumbo oma ko etatelo ka diwala diaso.” Nde kotshaka ate: “Dimi mongaka mɛtɛ la lowando dia menda ɔngɛnɔngɛnɔ wonga la wadɛmi etena kanandemande la dui dimɔtshi dia lo nyuma diasholaso kâmɛ lo wekelo aso wa lo nkumbo.”
12 Dɔmbɛlɔ dia kâmɛ diekɔ nto ekimanyielo kekina. (Romo 12:12) Etena katɛmɔla wadi la omi Jehowa kâmɛ, diɔtɔnganelo diawɔ dia maama lam’asawɔ la nde kokaka keketsha dimama diawɔ dia diwala. (Jak. 4:8) Omi ɔmɔtshi l’Okristo ekɔ lo nembetshiya ate: “Yoho mɔtshi ya mɛnya ɔnɛ tambonyanga la otema ɔtɔi kɛnɛ kakatasalɛ olonganyi aso kakawosha lonyangu oyadi dui dia tshitshɛ mbakidiɔ, ele mbɔlɔmba kɛtshi esadi ndo dimola wandja asɔ etena kalɔmbaso kâmɛ.”—Ef. 6:18.
Nyonge la ekanelo k’ɔlɔlɔ lo diwala
13. Dako diakɔna diakasha Paulo lo dikambo dia diokanelo dia maama dia lo diwala?
13 Ekɔ ohomba di’Akristo wambotshukana mbewɔ ditshelo dialanya diɔtɔnganelo dia lam’asa atshukanyi, ɛnyɛlɔ nɛ diambokokanɛ lo andja ɔnɛ wamboleka anto ndjasha otamanya l’awui wa dieyanelo. Paulo akasha dako diendana la dikambo sɔ ate: “Umi akitshiya wadendi lam’alangandi; ndu wadi akitshiya umendi lam’alangandi. Wadi kema la wulu ladiku dia demba diandi hita, paka umendi; ndu umi kema la wulu ladiku dia demba diandi hita, paka wadendi.” Oma lâsɔ, Paulo akasha dako nɛ diokɛma hwe ate: “Tanyusehianyaki, tshikima nyambulakana etenyi.” Lande na? “Dia nyu ndjakimo lu dombelo, ku nyayuyala kame ntu; Satana atukunyuhimba ne dia wodu anyu.” (1 Kor. 7:3-5) Lo tɛkɛta dikambo dia dɔmbɛlɔ, Paulo mɛnyaka akambo wahomba mbɔsa dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ l’Okristo. Koko nde akɛnya nto hwe ɔnɛ Okristo tshɛ wambotshukana la dia mbeya ehomba wa lo demba ndo wa longandji waki olonganyi ande.
14. Ngande wendana atɔndɔ wa lo Afundelo la diɔtɔnganelo dia maama dia lo diwala?
14 Ekɔ ohomba dia wadi la omi ndjihwanɛ etema ndo mbeya ɔnɛ naka ngandji bu lam’asawɔ, kete vɔ mbeyaka ndjonga la ekakatanu. (Adia Filipi 2:3, 4; ɛdika la Mateu 7:12.) Dikambo sɔ diakɛnama mɛtɛ lo nkumbo mɔtshi yele atshukanyi akɔ ahende bu lo ɔtɛmwɛlɔ ɔtɔi. Koyanga naka ewanu wambotomba, Okristo kokaka mbala efula nɔngɔsɔla akambo oma lo lɔkɛwɔ lande la dimɛna, lɔsɛngɔ ndo oma lo osukɔ ande w’ɔlɔlɔ. (Adia 1 Petero 3:1, 2.) Ngandji koka onto Jehowa ndo olonganyi ande, mbidja ndo ekanelo k’ɔlɔlɔ ayokimanyiya dia diwala dia ngasɔ tondoyama.
15. Woho wakɔna wakimanyiya dilɛmiɛlɔ dia diwala monga la ɔngɛnɔngɛnɔ?
15 Omi lele la lɔsɛngɔ ayɔsa wadɛnde la nɛmɔ ndo lo akambo akina wa lo lɔsɛnɔ nto. Ɛnyɛlɔ, nde ayodjaka yimba lo nsaki yande kânga lo akambo wa totshitshɛ. Omi ɔmɔtshi lambotshuka ɛnɔnyi 47 suyaka ate: “Dimi lâkatetemala mbeka lo dikambo sɔ.” Wamato w’Akristo wotshukami ndakemaka dia monga la dilɛmiɛlɔ di’efula otsha le waomɛwɔ. (Ef. 5:33) Wadi wɔnyɔla waomɛwɔ lo tondjaka munga yawɔ sɛkɛ la ntondo k’anto akina, hawɛnya dia vɔ mbowalɛmiyaka. Tukedi 14:1 toholaka ɔnɛ: “Umuntu tshe lukanga yimba atuluwanyaka luudu landi. Keli kanga enginya atuluhandjulaka l’anya andi.”
Tanyoshake Diabolo dihole
16. Ngande wakoka atshukanyi kamba la Efeso 4:26, 27 lo diwala diawɔ?
16 “Nyuki kele, ku tanyutshaki kolo. Unya tadjelaki kele kanyu. Tanyushaki uhimbanyi dihuli.” (Ef. 4:26, 27) Naka sho kamba la ɛtɛkɛta ɛnɛ, kete tayokoka kandola kana mbewɔ ewanu wa l’atei wa diwala. Kadiyɛso kɛmɔtshi ekɔ lo mbohɔ ate: “Handohɔ ndoko lushi lakamonge la owanu dimi la omɛmi ko hatɔkɛtshanyisha dikambo sɔ, oyadi diɔ diayotɔlɔmba dia sho mbetsha wenya efula dia dikandola.” Lo etatelo ka diwala diawɔ, nde la omɛnde wakɔshi yɛdikɔ yaha mbetawɔ dia wonya mbidja aha la vɔ kandola ekakatanu awɔ. “Oyadi okakatanu akɔna wakatakokaka pomana la wɔ, takɔshi yɛdikɔ ya dimanyiyanaka ndo mbohɛ dia sho mimɛka lushi tshɛ dimɛna.” Ɔnkɔsɔ mbakawatonaka dia ‘mbisha Diabolo dihole.’
17. Kânga lo etena kɛnama dia ngandji bu lam’asa atshukanyi, kakɔna kakoka mbakimanyiya?
17 Ko kakɔna kayoyosala naka wɛ akɔtɔ lo diwala aha la kana yimba? Wɛ mbeyaka ndjaɛna kakianɛ lo diwala diɛnama oko diɔ bu la ngandji efula oko awala akina. Koko, naka wɛ tetemala mbohɔ woho wɔsa Otungi dimama dia diwala, kete dui sɔ diayokokimanyiya. Paulo akasha Akristo dako nɛ diakasambiyama ate: “Diwala dialemiami le antu tshe, dia antu tawunanaki, ne dia [Nzambi] ayulumbuya akanga a munanyi la luseka.” (Heb. 13:4) Ndo nto, hatohombe mɔnyɔla ɛtɛkɛta wayela ɛnɛ: “Ushinga weli la ekodi esatu haweyi mpimbo esadi.” (Und. 4:12) Etena kayakiyanya wadi la omi efula dikambo dia okidiamelo wa lokombo la Jehowa, vɔ mongaka la dimama dia wolo lam’asawɔ ndo lam’asawɔ la Nzambi. Vɔ la dia sala la wolo dia tondoya diwala diawɔ weya ɔnɛ dikambo sɔ diayotombola lokombo la Jehowa lele Kiɔkɔ ya diwala.—1 Pet. 3:11.
18. Eshikikelo kakɔna kakokayɛ monga latɔ lo dikambo dia diwala?
18 Ekɔ mɛtɛ dia Akristo kokaka monga la ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala. Dia vɔ monga lawɔ, vɔ la dia mbidja welo ndo kɛnɛmɔla waonga w’Akristo, wele oko ekanelo k’ɔlɔlɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, lo tshumanelo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa dia lo andja w’otondo, ekɔ atshukanyi efula wakoka mɛnya dia dikambo sɔ kokaka salema.
Ngande wayoyokadimola?
• Lande na monga la ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala bu dɔ di’anyanya?
• Kakɔna kakoka kimanyiya diwala dia diɔ tondoyama?
• Waonga akɔna wahomba atshukanyi kɛnɛmɔla?
[Osato wa lo lɛkɛ 9]
Atshukanyi sawolaka la lomba la ntondo ka mbetawɔ leeta kana mbɔsa randevu ɔmɔtshi
[Osato wa lo lɛkɛ 10]
Nyosale la wolo dia shidiya ewanu lushi lakɔ lâmɛ diaha nyu ‘mbisha Diabolo dihole’