Tonge l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’olimu wa mbetɛ anto ambeki
“Okone nyutshu, nyete wedja tshe ambeki.”—MAT. 28:19.
1-3. a) Ngande wayaoka apandjudi efula lo kɛnɛ kendana la diaaso dia mbeka l’anto Bible? b) Ambola akɔna wayotɔsɛdingola?
KADIYƐSO kɛmɔtshi kakamba kâmɛ l’olui ɔmɔtshi watɛkɛta ɔtɛkɛta wa Hindi lo wodja w’Etats-Unis akafunde ate: “Ambeta mingu 11 yakamekaka Bible la nkumbo kɛmɔtshi kakaye oma lo wodja wa Pakistan.” Nde tetemalaka mbuta ate: “Aha la tâmu, takayokomaka angɛnyi. Lakakɛdia asɔi lam’akamakanyiya dia kem’edja nkumbo kɛsɔ kayanga kalola otsha lo wodja wa Pakistan. Aha tsho l’ɔtɛ w’ɔnɛ tayanga kakitɔna mbakamakɛdiaka asɔi, koko ndo l’ɔtɛ w’ɔngɛnɔngɛnɔ wakonge lami etena kakamawaetsha akambo wendana la Jehowa.”
2 Lo ɛnyɛlɔ ka kadiyɛso kɛsɔ, onde wɛ atongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ waya oma lo mbeka Bible l’onto ɔmɔtshi? Yeso nde l’ambeki ande wa lo ntambe ka ntondo wakonge l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula oma l’olimu wa mbetɛ anto ambeki. Etena kakakalola ambeki 70 waketshama oma le Yeso la alapɔlɔ wa dimɛna efula oya le nde, Yeso ‘akangɛnangɛna ɔtɛkɔya le nyuma k’ekila.’ (Luka 10:7-21) Woho akɔ wâmɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, anto efula mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ waya oma l’olimu wa mbetɛ anto ambeki. Ekɔ ngasɔ, nɛ dia lo 2007, apandjudi wa Diolelo wele la ohetoheto ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ wakalɔmbɔlaka ngɔndɔ tshɛ lofulo la l’atei atei l’ambeki wa Bible miliyɔ shamalo l’etenyi!
3 Koko apandjudi amɔtshi watatatɛ olimu wa mbeka l’anto Bible. Ondo apandjudi akina komonga ndoko l’onto la mbetsha Bible lo ɛnɔnyi weke kambeta ɛnɛ. Ekakatanu akɔna wahomana laso etena kasalaso la wolo dia nɔmbɔla wekelo wa Bible? Ngande wakokaso tondoya ekakatanu akɔ? Ndo ɛtshɔkɔ akɔna wakokaso kondja etena kasalaso kɛnɛ tshɛ kakokaso sala dia kitanyiya didjango diaki Yeso diata ɔnɛ: “Okone nyutshu, nyete wedja tshe ambeki”?—Mat. 28:19.
Ekakatanu wakoka toshishɛ ɔngɛnɔngɛnɔ aso
4, 5. a) Kakɔna kasala anto efula wa l’ahole amɔtshi lo kɛnɛ kendana la losango laso? b) Ekakatanu akɔna wahomana l’apandjudi l’ahole akina?
4 Lo bɛkɛ dimɔtshi dia l’andja ɔnɛ, anto mbetawɔka ekanda aso l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ ndo vɔ kombolaka dia mbeka Bible kâmɛ la so. Atshukanyi amɔtshi w’oma lo wodja w’Australie wakakambe lo tshanda mɔtshi lo wodja wa Zambie wakafunde ɔnɛ: “Kɛnɛ tshɛ kakanyoke lo dikambo dia wodja wa Zambie kekɔ mɛtɛ. Wodja ɔsɔ wekɔ lo kondja etombelo w’ɛlɔlɔ efula lo kɛnɛ kendana l’esambishelo. Esambishelo ka lo toshinga mongaka mɛtɛ l’etombelo w’amɛna efula! Anto vɔamɛ ndjaka oya le so ndo amɔtshi tɔlɔmbaka numɛlɔ mɔtshi ya lânde ya periodikɛ.” Lo ɔnɔnyi weke kambeta, anangɛso la akadiyɛso wa lo wodja wa Zambie wakalɔmbɔla wekelo wa Bible 200 000, mbuta ate opandjudi tshɛ aki l’ombeki wa Bible ndekana ɔtɔi.
5 Koko l’ahole akina, apandjudi mongaka l’okakatanu dia kahɛ anto ekanda aso kana dia nɔmbɔlaka wekelo wa Bible mbala la mbala. Lande na? Mbala efula anto hawotanema lawakawɔ etena katshɔwɔ dia towaembola, etena kɛnɛ kele ondo anto watanema lawakawɔ mongaka la wendjudi l’akambo w’ɔtɛmwɛlɔ. Mbeyaka monga ko vɔ wakodiama lo nkumbo yahayasha l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ kana yahetsha awui akɔ l’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ la dungi pende lele l’ase ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Anto efula wekɔ lo pɛnyahɛnyama lo nyuma oma le alami wa kashi. (Mat. 9:36) Mbokɛmaka hwe dia anto wa ngasɔ mbeyaka tona dia ndjasha l’asawo wendana la Bible.
6. Apandjudi amɔtshi wekɔ l’elelo akɔna?
6 Apandjudi amɔtshi wa kɔlamelo pomanaka l’okakatanu okina wakoka mbashishɛ ɔngɛnɔngɛnɔ awɔ. Kânga mbele lo tena dimɔtshi vɔ wakayashaka efula l’olimu wa mbetɛ anto ambeki, ɛlɔ kɛnɛ hemɔ kana lotshundu lowadjɛ elelo. Tɔsɛdingole nto elelo ɛmɔtshi wakokaso ndjadjɛ shoamɛ. Ɛnyɛlɔ, onde sho ndjaokaka dia sho kema l’akoka wa nɔmbɔla wekelo wa Bible? Sho kokaka ndjaoka woho wakayaoke Mɔsɛ etena kakɔlɔmbɛ Jehowa dia nde tɔtɛkɛta la Farawɔ. Mɔsɛ akate ate: “Ai! Khumemi, dimi untu lahatudjaka nteketa, kuyanga lu nshi ya ntundu kuyanga kam’ateketaye la ukambi aye aso.” (Etum. 4:10) Okakatanu okina wafɔna efula la kanyi y’ɔnɛ sho bu l’akoka ele wɔma w’ɔnɛ hatototondoya. Sho mbeyaka ndjakiyanya ɔnɛ onto leka la so hatokoma ombeki lo woho weso bu embetsha w’eshika. Dui sɔ mbeyaka totsha wɔma ndo toshimba dia sho nɔmbɔla wekelo wa Bible. Ngande wakokaso tondoya okakatanu ɔsɔ?
Tɔlɔngɔsɔlɛ etema aso
7. Kakɔna kakatshutshuya Yeso dia ndjasha l’olimu w’esambishelo?
7 Dikambo dia ntondo ele sho pombaka nɔngɔsɔla etema aso hita. Yeso akate ate: ‘Oma l’efula k’awui wele l’otema mbatɔtɛkɛtaka onyɔ.’ (Luka 6:45) Woho wakandayashaka l’otema ɔtɔi lo wahɔ w’anto akina mbakatshutshuya Yeso dia ndjasha l’olimu w’esambishelo. Ɛnyɛlɔ, etena kakandɛnyi eongelo ka kɔlɔ ka lo nyuma kaki l’asekande w’ase Juda, Yeso “akawauki ketshi.” Nde akatɛ ambeki ande ate: “Diango dia dinela dieko efula. . . . Okone nyolombe Khumadiondjo, kanga dinela, keli ndi atumi ekambi lu dinela diandi.”—Mat. 9:36-38.
8. a) Akambo akɔna wahombaso kana la wɔ yimba? b) Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma l’awui wakate ombeki ɔmɔtshi wa Bible?
8 Etena kayashaso l’olimu wa mbetɛ anto ambeki, sho pombaka kanyiya dikambo dia wahɔ w’efula wakatakondja lo woho wakayatshungwɛ onto ɔmɔtshi etena ka mbeka la so Bible. Tokanyiya nto dikambo di’anto wayohomana la so l’olimu w’esambishelo ndo woho wayowokondja wahɔ lo mpokamɛ losango latatawaɛmbɛ. Womoto ɔmɔtshi akafundɛ Bɛtɛlɛ ka lo wodja awɔ ate: “Lambolanga nyotɛ dia lekɔ la lowando efula lo dikambo di’Ɛmɛnyi wakayaka ndjombetsha Bible lakami. Dimi mbeyaka dia tena dimɔtshi, vɔ wakanyangaka l’ɔtɛ wakamawaokaka ambola efula ndo mbala tshɛ lakawaɔsɛka wenya efula. Koko vɔ waki la solo dia lotutsha oya le mi ndo wakalomɔlomɔka dia mbetshami kɛnɛ kakaweke. Dimi kaloyaka Jehowa nde la Yeso losaka lo woho wakawapomanya l’anto asɔ.”
9. Lo akambo akɔna wakakaka Yeso washo ande, ndo ngande wakokaso mbôkoya?
9 Lo mɛtɛ, aha anto tshɛ mbaketawɔ wetshelo waki Yeso. (Mat. 23:37) Amɔtshi wakôyele paka lo tshanda mɔtshi tsho, ko l’ɔkɔngɔ diko wakatone wetshelo ande ndo vɔ “komengola la ndi ntu.” (Joa. 6:66) Koko Yeso kombetawɔ dia wendjudi awɔ mbôkonya dia nde mbɔsa ɔnɛ losango lande komonga la nɛmɔ. Kânga mbele ntɔngɔ efula y’akambo wa mɛtɛ yakandonɛ kɔtɔ elowa, Yeso akake washo paka l’akambo w’ɔlɔlɔ wakandasalaka. Nde akɛnyi dia ekambɔ kambɛla dia muna ndo akonge la ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula lo mbisha lonya lo dinela sɔ. (Adia Joani 4:35, 36.) Lo dihole dia sho mɛna tsho ɔnɛ mbilo kaso kekɔ nkɛtɛ yahatɔ elowa, onde hatokoke mbika washo lo kɛnɛ kakokaso muna lo ɛtshi ka nkɛtɛ kakawatosha? Nyɛsɔ tɔsɛdingole woho wakokaso mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ.
Tônɛ la kanyi ya muna
10, 11. Kakɔna kakokaso sala dia nama ɔngɛnɔngɛnɔ aso?
10 Okambi wa dikambɔ monɛka ntɔngɔ l’oyango wa nde ndjona. Woho akɔ wâmɛ mbele, sho pombaka sambisha l’oyango wa tatɛ mbeka l’anto Bible. Ko kayotota naka sho mbetshaka wenya efula mbala la mbala l’esambishelo, koko sho tanaka paka anto tɔtɔi toto lawakawɔ kana mɛnamaka dia vɔ hawolange sho ndjowaenda nto? Dikambo sɔ kokaka tonyangiya. Onde lâsɔ sho pombaka tshika dia sambisha lo luudu la luudu? Ndooko! Sho tanaka anto efula mbala ka ntondo kahomanaso la wɔ oma lo yoho y’esambishelo nyɛ yambotokamba la yɔ aya edja efula.
11 Koko dia sho nama ɔngɛnɔngɛnɔ aso, shi sho kokaka fudia toho taso t’esambishelo ondo lo sho nyanga toho tokina ta sambisha anto? Ɛnyɛlɔ, onde wɛ ambohembaka dia sambisha lo toshinga kana l’ahole wakambawɔ olimu? Onde wɛ kokaka sambisha anto lo telefɔnɛ kana mbɔsa numɛlɔ ya telefɔnɛ y’anto wakayashile sambisha losango la Diolelo wakokayɛ tenda nto? Lo monga l’etete ndo lo tshikitanya toho taso ta sambisha, sho kokaka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo tana anto wayetawɔ losango la Diolelo.
Woho wa ndɔshana la wendjudi
12. Kakɔna kakokaso sala naka anto efula wa lo ɛtshi kaso ka nkɛtɛ wekɔ la wendjudi?
12 Ayotosala naka anto efula wa lo ɛtshi kaso ka nkɛtɛ wekɔ la wendjudi lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ? Onde sho kokaka tatshiya sawo lo mbuta dikambo dimɔtshi diayɔngɛnyangɛnya anto? Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafundɛ asekande wa la Kɔrɛtɔ ate: “Le asi Juda, dimi lakayala usi Juda, . . . le wane waha la elembe, dimi lakayala uku untu laha la elembe, kuyanga dime laki uku untu laha la elembe wa [Nzambi].” Kakɔna kakatshutshuyaka Paulo dia nde sala ngasɔ? Nde akate ate: “Dimi lakayala wehu w’antu tshe dia dimi nshimbela amotshi.” (1 Kor. 9:20-22) Onde sho lawɔ kokaka tana asawo wayonga la wahɔ le anto wa lo ɛtshi kaso ka nkɛtɛ? Anto efula wele bu Akristo kombolaka dia vɔ ndowanya diɔtɔnganelo dia l’atei wa nkumbo yawɔ. Ondo wekɔ lo nyanga dia monga la lɔsɛnɔ lele l’oyango. Onde sho kokaka sambisha anto asɔ losango la Diolelo lo yoho yayowangɛnyangɛnya?
13, 14. Ngande wakokaso fudia ɔngɛnɔngɛnɔ wonga laso oma l’olimu wa mbetɛ anto ambeki?
13 Kânga l’ahole wele anto efula wekɔ la wendjudi, apandjudi efula wakafudia ɔngɛnɔngɛnɔ wonga lawɔ l’olimu wa mbetɛ anto ambeki. Woho akɔna na? Ele lo mbeka ɔtɛkɛta ɔmɔtshi w’angɛndangɛnda. Atshukanyi amɔtshi wele l’ɛnɔnyi 60 l’ɛmɔtshi wakashola dia nunu di’ambeki w’ase Chine kâmɛ la nkumbo yawɔ wakadjasɛka lo ɛtshi ka nkɛtɛ k’etshumanelo kawɔ. Omi mbutaka ate: “L’ɔtɛ wa dikambo sɔ, sho takakeketshama dia mbeka ɔtɛkɛta w’ase Chine.” Nde tetemalaka mbuta ate: “Kânga mbele dikambo sɔ tɔlɔmbaka dia sho mbetshaka wenya efula lushi tshɛ dia mbeka ɔtɛkɛta ɔsɔ, tekɔ lo mbeka l’ase Chine efula wa lo ɛtshi kaso ka nkɛtɛ Bible.”
14 Oyadi sho bu l’akoka wa mbeka ɔtɛkɛta w’angɛndangɛnda, sho kokaka kamba dimɛna la biukubuku Une bonne nouvelle pour des gens de toutes nations etena kahomanaso l’anto watɛkɛta ɔtɛkɛta okina. Sho kokaka nto kondja ekanda lo ɛtɛkɛta watɛkɛta anto wahomana la so. Lo mɛtɛ, sawola l’anto watɛkɛta ɔtɛkɛta okina ndo wele la mbekelo yotshikitanyi nɔmbaka dia sho mbetsha wenya wa lâdiko ndo mbidja welo efula. Koko tatohɛke tɔndɔ dia l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi diata ɔnɛ: “Untu lune diango efula, ayuna diango efula.”—2 Kor. 9:6.
Etshumanelo k’otondo mendanaka la dikambo sɔ
15, 16. a) Lande na kele olimu wa mbetɛ anto ambeki mendanaka la etshumanelo k’otondo? b) Ɔkɛndɛ akɔna wele la esombe l’etshumanelo?
15 Lo mɛtɛ, olimu wa mbetɛ anto ambeki hawolemanɛ paka la welo wadja onto ɔtɔi oto. Koko ɔsɔ ekɔ dikambo diendana la etshumanelo k’otondo. Lande na? Nɛ dia Yeso akate ate: “Uma lu dikambu ne, antu tshe wayeya vati: Ambeki ami mbenyu, naka nyu nyayukana ngandji.” (Joa. 13:35) Lo mɛtɛ, etena kɔtɔ ambeki aso wa Bible lo nsanganya, vɔ mambiyamaka mbala efula l’ɔtɛ wa ngandji kɛnawɔ lo nsanganya yaso. Ombeki ɔmɔtshi wa Bible akafunde ate: “Dimi ngɛnangɛnaka mbɔtɔ lo nsanganya woho w’anyanya. Anto nongɔnaka dimɛna lɛkɔ!” Yeso akate dia anto wayokoma ambeki ande mbeyaka pomana l’ɔlɔshamelo oma le nkumbo yawɔ ya l’emunyi. (Adia Mateu 10:35-37.) Koko nde akalake dia l’atei w’etshumanelo vɔ wayoyotana ‘anangɛwɔ, akadiyɛwɔ, anyangɛwɔ ndo ana’ wa lo nyuma.—Mako 10:30.
16 Anangɛso la akadiyɛso waya esombe wekɔ la ɔkɛndɛ w’ohomba wa kimanyiya ambeki wa Bible dia vɔ pama. Lo woho akɔna? Kânga mbele esombe ɛmɔtshi waya bu l’akoka wa nɔmbɔla wekelo wa Bible vɔamɛ, kɔmatɛrɛ yakeketsha yashawɔ lo nsanganya ya l’etshumanelo keketshaka mbetawɔ k’anto tshɛ wayihokamɛ. Ɔkɔndɔ wa woho wakɛndakɛndawɔ lo “mbuka k’ololo” kotshaka lo dimɛna di’etshumanelo ndo kotolaka anto wele l’etema wosembwe oya l’okongamelo waki Nzambi.—Tuk. 16:31.
Tonya wɔma aso
17. Kakɔna kakokaso sala dia minya tokanyi t’ɔnɛ sho bu l’akoka wa nɔmbɔla wekelo wa Bible?
17 Kayotota naka tekɔ lo ndɔshana la tokanyi t’ɔnɛ sho bu l’akoka wa nɔmbɔla wekelo wa Bible? Tohɔ dia Jehowa akakimanyiya Mɔsɛ lo mbosha nyuma kande k’ekila ndo okimanyedi, mbuta ate Arɔna w’ɔnango. (Etum. 4:10-17) Yeso akalake dia nyuma kaki Nzambi kayotosukɛ l’olimu w’esambishelo. (Etsha 1:8) Ndo nto, Yeso akatome ambeki ande dia tosambisha ahende ahende. (Luka 10:1) Ɔnkɔnɛ, naka tekɔ la okakatanu dia nɔmbɔla wekelo wa Bible, kete tɔlɔmbɛ dia nyuma kaki Nzambi tosha lomba, ko oma lâsɔ sho sambisha kâmɛ l’apandjudi amɔtshi wakoka tokeketsha ndo wele akambo wakahomana la wɔ kokaka tokimanyiya. Mbetawɔ kaso keketshamaka etena kohɔso dia Jehowa akasɔnɛ anto k’anto, mbuta ate “akanga a wodu wa la kete” dia kotsha olimu wa diambo efula.—1 Kor. 1:26-29.
18. Ngande wakokaso nɛmbia tokanyi t’ɔnɛ hatokoke kimanyiya ombeki wa Bible?
18 Ngande wakokaso nɛmbia tokanyi t’ɔnɛ hatokoke kimanyiya ombeki wa Bible? Ayonga ɔlɔlɔ sho mbohɔ dia olimu wa mbetɛ anto ambeki bu oko okatelo wa mbo ya ndɛ wele weshwelo wayɔ kana ɔtɔkwɛlɔ wayɔ nemanɛka ntondotondo la okatshi. Koko olimu wa mbetɛ anto ambeki mendanaka l’anto asato. Jehowa mbasala olimu woleki tshɛ lo kotola anto oya le nde. (Joa. 6:44) Sho la anto akina wa l’etshumanelo salaka kɛnɛ kɛdimi l’akoka aso lo kamba la diewo dia mbetsha dia kimanyiya ambeki wa Bible dia vɔ pama. (Adia 2 Timote 2:15.) Ndo ombeki wa Bible pombaka kamba la kɛnɛ kekande. (Mat. 7:24-27) Naka ombeki wa Bible hayolanga tetemala la wekelo ande, kete sho mbeyaka nkɔmɔ. Sho nongamɛka dia ambeki wa Bible sala ɛsɔnwɛlɔ w’amɛna, koko onto l’onto ‘ayoyokoya la Nzambi ndamɛ.’—Romo 14:12.
Ɛtshɔkɔ akɔna wayotokondja?
19-21. a) Ɛtshɔkɔ akɔna wakondjaso lo nɔmbɔla wekelo wa Bible? b) Ngande wɔsa Jehowa anto tshɛ wayasha l’olimu w’esambishelo?
19 Nɔmbɔla wekelo wa Bible tokimanyiyaka dia sho nyanga ntondotondo Diolelo. Dui sɔ tokimanyiaka nto dia sho kakatshiya Ɔtɛkɛta waki Nzambi lo timba ndo l’etema aso. Lande na kataso ngasɔ? Ombatshi mboka ɔmɔtshi welɛwɔ Barak nembetshiyaka ate: “Nɔmbɔla wekelo wa Bible konyaka onto dia nde monga ombeki w’oshika w’Ɔtɛkɛta waki Nzambi. Lakɛnyi dia dimi pombaka ntondotondo keketsha dietawɔ diami la ntondo ka dimi ntshɔ tosambisha onto okina dimɛna dimɛna.”
20 Onde naka hatɔlɔmbɔla wekelo wa Bible, kete lâsɔ Nzambi hɔshi olimu aso la nɛmɔ? Ndooko. Jehowa ngɛnangɛnaka efula welo wadjaso dia mbôtombola. Anto tshɛ wakamba olimu w’esambishelo wekɔ ‘ekambi kâmɛ la Nzambi.’ Koko nɔmbɔla wekelo wa Bible mbelaka ɔngɛnɔngɛnɔ okina etena kɛnaso woho wasala Nzambi dia lɔtɔngɔ mbola. (1 Kor. 3:6, 9) Ombatshi mboka ɔmɔtshi welɛwɔ Amy akate ate: “Etena kɛnayɛ ombeki wa Bible atahame, wɛ mongaka la lowando l’efula le Jehowa lo woho wambondokamba la yɛ dia wɛ mbisha onto okina woshasha ɔmɔtshi wa diambo efula, mbuta ate diaaso dia nde mbeya Jehowa ndo dia nde ndjokondja lɔsɛnɔ la pondjo.”
21 Naka sho sala kɛnɛ tshɛ kakokaso sala dia sho tatɛ wekelo wa Bible, kete dui sɔ diayotokimanyiya dia ndjasha tshɛ l’olimu waki Nzambi oma ko kakianɛ ndo diayokeketsha elongamelo kaso ka mbɔtɔ l’andja w’oyoyo. Oma l’ekimanyielo ka Jehowa, sho kokaka kimanyiya nto wanɛ watohokamɛ dia vɔ ndjoshimbamɛ. (Adia 1 Timote 4:16.) Ɔsɔ ayonga mɛtɛ kiɔkɔ y’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula le so!
Onde wɛ âkohɔ?
• Ekakatanu akɔna wakoka shimba anto amɔtshi dia vɔ nɔmbɔla wekelo wa Bible?
• Kakɔna kakokaso sala naka anto amɔtshi wa lo ɛtshi kaso ka nkɛtɛ wekɔ la wendjudi?
• Ɛtshɔkɔ akɔna wakondjaso lo nɔmbɔla wekelo wa Bible?
[Esato wa lo lɛkɛ 9]
Onde wɛ tshikitanyaka toho tayɛ t’esambishelo dia tana anto wele l’etema wosembwe?