Ngande wakokayɛ tetemala l’olimu w’esambishelo?
ONDE wɛ atayaokaka lushi lɔmɔtshi dia wɛ ambɔlɛmba ndo ambɔkɔmɔ lo yɛdikɔ nyɛ yele wɛ akalange tshika sambisha? Wekamu wa wolo, ekiyanu, hemɔ, tɔsɛngiya t’oma le asekaso kana wendjodi mbeyaka mbidja ekikelo kaso l’ohemba. Koko, ohonyomokanyiya dia ɛnyɛlɔ kaki Yeso. Nde akakikɛ ehemba woleki tshɛ wolo “ne dia ongenongeno wakakitshama la ntundu kandi.” (Heb. 12:2) Nde akeyaka dia lo mɛnya ɔnɛ awui wakawamamatanyɛka Nzambi waki kashi, nde akangɛnyangɛnyaka otema waki Jehowa.—Tuk. 27:11.
Wɛ lawɔ kokaka ngɛnyangɛnya otema waki Jehowa lo tetemala l’esambishelo. Ko ayoyosala naka ɛnama dia wekamu ɛmɔtshi kɔkɔmɔlaka lo nyuma na? Krystyna, kadiyɛso kɛmɔtshi kaya osombe ndo kele la hemɔ ekɔ lo mbuta ate: “Mbala efula dimi tɔlɛmbaka ndo tɔkɔmɔka. Ekakatanu wendana la demba diami di’osombe, ɛnyɛlɔ oko hemɔ ndo ekiyanu wendana la lɔsɛnɔ la lushi la lushi mbeyaka kitshakitsha ohetoheto ami lo tshanda mɔtshi.” Ngande wakokayɛ ndɔshana la wekamu ɛsɔ, ko tetemala sambisha?
Okoya aprɔfɛta
Dia vɔ tetemala l’olimu w’esambishelo, apandjudi wa Diolelo wa kɔlamelo kokaka sala la wolo dia monga la eongelo ka yimba kɔfɔnyi la kɛnɛ kaki la aprɔfɛta w’edjedja. Tɔshi ɛnyɛlɔ kaki Jeremiya. Etena kakandalongola leeta dia kamba oko ɔprɔfɛta, ntondotondo nde akengenga. Koko, Jeremiya aki l’akoka wa tetemala kamba olimu ande wa wolo l’edja kolekanyi ɛnɔnyi 40 nɛ dia nde akeke woho wa ndjaɛkɛ le Nzambi.—Jer. 1:6; 20:7-11.
Ɔnangɛso ɔmɔtshi lelɛwɔ Henryk kondjaka ekeketshelo oma l’ɛnyɛlɔ kaki Jeremiya. Nde ekɔ lo mbuta ate: “L’edja kolekanyi ɛnɔnyi 70 wambometsha l’esambishelo, mbala mɔtshi lakakɔmɔka l’ɔtɛ wa waonga w’anto ndo wa wendjodi awɔ. Lo tena dia ngasɔ dimi ndjaoholaka ɛnyɛlɔ kaki Jeremiya. Ngandji kakandokaka Jehowa ndo lonyuma lande la wolo lakawosha wolo wa nde tetemala kamba oko ɔprɔfɛta.” (Jer. 1:17) Ɔnangɛso okina lelɛwɔ Rafał akakeketshama nde lawɔ oma l’ɛnyɛlɔ kaki Jeremiya. Nde ekɔ lo mbuta ate: “Jeremiya akayaɛkɛka le Nzambi lo dihole dia nde mbika washo le nde ndamɛ ndo lo nsaki yande hita. Nde akatetemala kamba olimu ande la dihonga tshɛ kânga mbakohetshaka anto. Dimi salaka la wolo dia mbohɔka akambo asɔ.”
Ɔprɔfɛta okina wele ɛnyɛlɔ kande kimanyiyaka anto efula dia tetemala l’esambishelo ele Isaya. Nzambi akawotɛ dia anyande ase Isariyɛlɛ hawotowohokamɛ. Jehowa akawotɛ ate: “Ununya etema w’asi wudja one, uwaete atui wulu, udihi ashu awo.” Onde Isaya kokoka tondoya? Nde akakoke tondoya lo mɛna akambo woho wakawaɛnaka Nzambi. Etena kakandalongola ɔkɛndɛ wa monga ɔprɔfɛta, nde akate ate: “Dim’one, untumi.” (Is. 6:8-10) Isaya akasɛnɛ lo yoho yɔtɔnɛ l’ɔkɛndɛ ande. Onde ngasɔ mbɔsayɛ didjango dia sambisha?
L’ɛnyɛlɔ k’Isaya, dia sho tetemala sambisha kânga mbele ampokami aso la wendjodi, hatohombe mbidja yimba lo waaso wakatone anto losango laso. Rafał ndɔshanaka la ɔkɔmwɛlɔ ande lo sala kɛnɛ katande lo ɛtɛkɛta wayela ɛnɛ: “Dimi salaka la wolo diaha mbidja yimba lo ɛtɛkɛta wa kɔlɔ watotondjɛka anto. Anto wa lo ɛtshi kami ka nkɛtɛ wekɔ la lotshungɔ la tona kana mbetawɔ losango lami.” Anna kotshaka ate: “Dimi salaka la wolo diaha mbidja yimba lo dui tshɛ diahangɛnyangɛnya kana diakoka kɔmɔlami. Kɛnɛ kakimanyiya dia sala ngasɔ ele dɔmbɛlɔ ndo ɔsɛdingwelo wa divɛsa dia lushi la ntondo ka dimi ntshɔ l’esambishelo. Lo sala ngasɔ, dimi minyaka esadi eto tokanyi tshɛ ta kɔlɔ oma lo yimba yami.”
Ɔprɔfɛta Ezekiyɛlɛ akakambe olimu ande l’atei w’ase Juda w’ɛtɛ wolo waki lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna. (Ezek. 2:6) Otondonga ɔprɔfɛta Ezekiyɛlɛ kombatɛ ɛtɛkɛta waki Nzambi ndo otovɔ onto a kɔlɔ ɔmɔtshi l’ɔtɛ wakinde konongola ɔhɛmwɛlɔ, Ezekiyɛlɛ otonga l’onongo wa nyɔi k’onto ɔsɔ. Jehowa akatɛ Ezekiyɛlɛ ate: “Dimi layukolomba dikila diandi.”—Ezek. 3:17, 18.
Henryk salaka la wolo dia monga la woho wa dionga diaki la Ezekiyɛlɛ lo mbuta ate: “Halolange monga l’onongo wa dikila dia kânga onto ɔtɔi. Nsɛnɔ y’anto y’oshinga wolo yekɔ lo wâle. (Etsha 20:26, 27) Zbigniew ekɔ la dionga dia woho akɔ wâmɛ ndo nde ekɔ lo mbuta ate: “Ezekiyɛlɛ akahombe tetemala kamba olimu ande oyadi kɛnɛ tshɛ kakakanyiyaka anto akina. Dikambo sɔ kimanyiyakami dia dimi mbɔsa olimu w’esambishelo woho wawɔsa Otungi.”
Wɛ kema wɛmɛ
Wonya weyɛ l’olimu w’esambishelo wɛ kema wɛmɛ. L’ɛnyɛlɔ k’ɔpɔstɔlɔ Paulo, sho kokaka mbuta ɔnɛ: “Shu teko ekambi kame la [Nzambi].” (1 Kor. 3:9) Krystyna, letawɔ dia nde kɔmɔka lo tena dimɔtshi ekɔ lo mbuta ate: “Diakɔ diatetemalami sɛngasɛnga Jehowa dia nde mbishami wolo. Nde mbishakamiwɔ nshi tshɛ yɔlɔmbami wolo akɔ.” Eelo, tekɔ mɛtɛ l’ohomba wa nyuma kaki Nzambi woho wa tɔ tosukɛ l’olimu w’esambishelo!—Zek. 4:6.
Etena kasambishaso, nyuma k’ekila tokimanyiyaka dia sho kɛnɛmɔla waonga wa ‘olowa wa nyuma.’ (Ngal. 5:22, 23) Waonga asɔ tokimanyiyaka dia sho tetemala l’olimu w’esambishelo oyadi kɛnɛ tshɛ kakoka tokomɛ. Henryk ekɔ lo mbuta ate: “Esambishelo kimanyiyakami dia dimi ndowanya lonto lami. Dimi mbekaka dia monga la solo dia lotutsha, monga ɔlɔlɔ ndo aha mpekɔ esadi eto.” Tetemala sambisha oyadi wekamu wakoka pomana la yɛ kokaka kokimanyiya dia wɛ ndeka kɛnɛmɔla olowa wa nyuma.
Jehowa kambaka la andjelo ande dia nɔmbɔla olimu ɔnɛ wa lânde. (Eny. 14:6) Bible mɛnyaka dia ditongami dia lo nyuma sɔ diekɔ “nunu akumi wa nunu akumi, ndu nunu dia nunu.” (Eny. 5:11) Lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Yeso, andjelo wekɔ lo kimanyiya ekambi waki Nzambi wele la nkɛtɛ. Onde wɛ mbohɔka dikambo sɔ etena tshɛ kasambishayɛ?
Anna ekɔ lo mbuta ate: “Kana yimba lo woho watotshindɛ andjelo l’esambishelo ekɔ kiɔkɔ y’ekeketshelo le mi. Dimi mbɔsaka ekimanyielo kambishawɔ oma lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa ndo ka Yeso la nɛmɔ.” Ekɔ mɛtɛ diɛsɛ dia lânde dia sho kamba kâmɛ la waa andjelo wa kɔlamelo!
Ko ngande wele sambisha kâmɛ la wanyaso apandjudi wa Diolelo kokaka tokimanyiya dia tetemala? Tekɔ la diɛsɛ dia monga kâmɛ la lemba la woke l’Ɛmɛnyi wa kɔlamelo. Aha la tâmu, wɛ amɛna mɛtɛ ka yokedi ya lo Bible nyɛ yata ɔnɛ: “Luwulu latudjaka luwulu diesa, osoku mbatuluwanyaka untu elundji ka unyandi.”—Tuk. 27:17.
Sambisha kâmɛ l’asekaso akina toshaka waaso w’amɛna efula wa sho sɛdingola toho tawɔ t’esambishelo t’eshika takoka monga eyoyo le so. Elżbieta ekɔ lo mbuta ate: “Sambisha kâmɛ l’apandjudi wotshikitanyi mbishakami diaaso dia mboka anyami ambetawudi tshɛ ndo wanɛ wasambishami ngandji.” Hemba dia sambisha kâmɛ l’apandjudi wotshikitanyi. Dikambo sɔ diayosala dia wɛ ngɛnangɛna olimu ayɛ w’esambishelo.
Yakokɛ dimɛna
Dia sho nama wangasanu aso l’esambishelo sho pombaka kongɛ akambo dimɛna, monga la ekongelo ka dimɛna ka wekelo w’onto ndamɛ ndo momuyaka efula. Mbuta ate, sho pombaka ndjakokɛ dimɛna lo nyuma ndo lo demba.
Bible mbutaka ɔnɛ: “Tukanyi ta kanga kolamelu, tatûkundjiyaka diango efula.” (Tuk. 21:5) Zygmunt laya l’ɛnɔnyi 88 ekɔ lo mbuta ate: “Monga la ekongelo ka dimɛna l’esambishelo kimanyiyakami dia kotsha eyango ami. Dimi kongɛka wenya ami dimɛna woho wa dimi monga la wenya efula wa sambisha.”
Monga la ewo k’efula k’Afundelo toshaka wolo ndo tetɛka tomanamana l’esambishelo. Oko weso l’ohomba wa ndɛ mbo ya ndɛ ya l’emunyi y’amɛna dia monga la demba dia wolo, mbele sho pombaka ndjaleshaka mbala la mbala lo nyuma dia sho tetemala ndjasha l’olimu w’esambishelo. Ndjaleshaka Ɔtɛkɛta waki Nzambi lushi tshɛ ndo ndɛka ‘mbo ya ndɛ la wonya’ kokaka tosha wolo wa sho sambisha.—Mat. 24:45-47.
Elżbieta akasale etshikitanu wa weke lo yoho yande ya lɔsɛnɔ dia nde ndowanya olimu ande w’esambishelo. Nde ekɔ lo mbuta ate: “Lambokitshakitsha efula lofulo la wenya wetshami dia mendaka televiziɔ l’oyango wa dimi monga la wenya efula wa ndjalɔngɔsɔlaka dia tosambisha. Etena kadiami Bible la dikɔlɔ tshɛ, dimi kanyiyaka dikambo di’anto wakasawudi la mi l’esambishelo. Dimi nyangaka avɛsa ndo asawo wakoka mbâkimanyiya.”
Momuyaka dimɛna ayokokimanyiya dia wɛ nama wolo ayɛ ndo sambishaka dimɛna. Lo wedi okina, ndjashaka lo tɔkɛnyɔ lo yoho yamboleka kokaka ndjotokonya diaha sho sambishaka dimɛna. Andrzej lele opandjudi ɔmɔtshi wele l’ohetoheto ekɔ lo mbuta ate: “Naka hatomuya dimɛna, kete tayɔlɛmba ndo teye dia ɔlɛmbɛlɔ konyaka dia onto kɔmɔ. Dimi salaka kɛnɛ kakokami sala dia mbewɔ dikambo sɔ.”—Und. 4:6.
Oyadi welo wa l’otema ɔtɔi wayotodja, anto efula hawotetawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ. Koko, Jehowa hohɛki olimu aso pondjo. (Heb. 6:10) Kânga mbakoka anto efula tona dia sawola la so, vɔ mbeyaka ndjɔtɛkɛta dikambo dia wembwelo aso l’ɔkɔngɔ wa sho ntshɔ. Etombelo wakoka ndja oma lo dikambo sɔ mbeyaka fɔna la kɛnɛ kadiaso lo dikambo dia Ezekiyɛlɛ ɔnɛ: Anto “wayeya vati: Umvutshi aki l’atei awo.” (Ezek. 2:5) Ekɔ mɛtɛ dia olimu aso kema wɔdu, koko sho kondjaka etombelo w’amɛna efula oma l’olimu akɔ ndo anto watohokamɛ vɔ lawɔ kondjaka wahɔ oma l’olimu akɔ.
Zygmunt ekɔ lo mbuta ate: “Esambishelo tokimanyiyaka dia sho ndɔta l’onto l’oyoyo ndo mɛnyaka ngandji kokaso Nzambi ndo kokaso anyaso anto.” Andrzej kotshaka ate: “Ekɔ tshondo ya diɛsɛ dia mbisha lonya l’olimu washimbɛ nsɛnɔ ɔsɔ. Vɔ hawokambema nto lo yɛdikɔ nyɛ kana woho wakambemawɔ ɛlɔ kɛnɛ.” Wɛ lawɔ kokaka kondja wahɔ efula naka wɛ tetemala l’olimu w’esambishelo ɛlɔ kɛnɛ.—2 Kor. 4:1, 2.
[Esato wa lo lɛkɛ 31]
Kotsha ehomba aso wa lo nyuma ndo wa l’emunyi tokimanyiyaka dia sho tetemala l’esambishelo