Tonge ‘l’ohetoheto l’elimu w’ɔlɔlɔ’!
“[Yeso] lakayakimo dikambu diasu, dia ndi ntutshungula uma lu kolo tshe, la dia mbedia antu wayali wandi hita, ndu dia [vɔ monga l’ohetoheto lo] elimu w’ololo.”—TITO 2:14.
1. Kakɔna kakasalema lo tɛmpɛlɔ ka la Jerusalɛma etena kakakome Yeso lo Nisana 10, 33 T.D.?
TEKƆ lo Nisana 10, 33 T.D., nshi ngana la ntondo ka fɛtɛ k’Elekanelo. Nyemba y’anto wakaye ndjɔtɛmɔla lo tɛmpɛlɔ ka la Jerusalɛma wekɔ lo kongɛ fɛtɛ kɛsɔ l’asolo walomɔlomɔ. Kakɔna kakahombe salema etena kakakome Yeso? Afundji asato w’Evanjiliɔ, mbuta ate Mateo, Mako ndo Luka shikikɛka dia mbala ka hende Yeso akatshanya wanɛ wakasondjaka ndo wakasombaka diangɔ lo tɛmpɛlɔ. Nde akasokola mɛsa w’amengodi wa falanga ndo ekala wa wanɛ wakasondjaka tokudumba. (Mat. 21:12; Mako 11:15; Luka 19:45) Ohetoheto waki la Yeso kokitakita tatɛ oma lam’akandasale dui dia ngasɔ ambeta ɛnɔnyi esato.—Joa. 2:13-17.
2, 3. Ngande weyaso dia ohetoheto waki la Yeso kokomɛ tsho lo mbɛdia tɛmpɛlɔ?
2 Ɔkɔndɔ wa Mateu mɛnyaka dia lo diaaso sɔ ohetoheto waki Yeso kokomɛ tsho lo mbɛdia tɛmpɛlɔ. Nde akakɔnɔla nto akanga wa totshungu ndo akanga wa tshumbe wakaye lende. (Mat. 21:14) Ɔkɔndɔ wa Luka mɛnyaka elimu ekina nto wakasale Yeso. “Jesu aketshaka antu la lushi la lushi lu etemwelo.” (Luka 19:47; 20:1) Ohetoheto waki Yeso wakɛnama lo olimu wakandakambaka wa lo sɛkɛ.
3 L’ɔkɔngɔ diko, ɔpɔstɔlɔ Paulo akayofundɛka Tito ndo akawotɛ dia Yeso “akayakimo dikambu diasu, dia ndi ntutshungula uma lu kolo tshe, la dia mbedia antu wayali wandi hita, ndu dia [vɔ monga l’ohetoheto lo] elimu w’ololo.” (Tito 2:14) Lo toho takɔna takokaso monga ‘l’ohetoheto l’elimu w’ɔlɔlɔ’ ɛlɔ kɛnɛ? Ndo ngande wakoka bɛnyɛlɔ dia nkumi ya dikanga y’ɛlɔlɔ ya la Juda tokeketsha?
Ohetoheto l’esambishelo ndo lo wetshelo
4, 5. Lo toho takɔna takɛnya nkumi ya dikanga nyɛi ya la Juda ohetoheto awɔ l’elimu w’ɔlɔlɔ?
4 Asa, Jehɔshafata, Hɛzɛkiya ndo Jɔsiya vɔ tshɛ wakadje welo dia minya ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi la Juda. Asa “akanya diakelu di’asi wedja ndu alunga, akanyukula dimeta, akatshatsha dikishi.” (2 Ek. 14:3) Ohetoheto waki la Jehɔshafata l’ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa wakotshutshuya dia nde minya, “alunga la dikishi dia la Juda.”—2 Ek. 17:6; 19:3.a
5 Lam’akashile nshi esambele ya fɛtɛ k’Elekanelo kakalɔngɔsɔla Hɛzɛkiya la Jerusalɛma, “asi Isariyele tshe waki leko wakatshu lu esumba wa Juda, wakatunyukula dimeta, wakatshatsha dikishi; wakalanya alunga la diakelu lu Juda tshe la Bendjamina, lu Efarayima ndu lu Manase, wakadilanya tshe.” (2 Ek. 31:1) Jɔsiya akayala nkumekanga lam’akinde eke l’ɛnɔnyi enanɛi. Afundelo mbutaka ɔnɛ: “L’eleku k’enanei ka diulelu diandi, laso ku ndi eki dikenda, ndi akatatela nyanga [Nzambi k]a tshendi Davidi. Ku l’eleku ka dikumi la ahendi ka diulelu diandi, ndi akatatela mbedia Juda la Jerusalema uma lu alunga, uma lu dikishi, uma lu difanelu dia losela la difanelu dia lolelola.” (2 Ek. 34:3) Nkumi ya dikanga yakɔ nyɛi waki l’ohetoheto l’elimu w’ɔlɔlɔ.
6. Lande na kakokaso mbɛdika olimu w’esambishelo l’olimu wakasale nkumi ya dikanga ya kɔlamelo ya la Juda?
6 Woho akɔ wâmɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ lo ndjasha l’olimu wa kimanyiya anto dia pembola losambi la wetshelo wa l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi mbidja ndo ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. Esambishelo kaso ka lo luudu la luudu tokimanyiyaka dia sho pomana la anto wa weho tshɛ. (1 Tim. 2:4) Osekaseka ɔmɔtshi wa lo Asiya mbohɔka sɛlɛmɔnyi yakasalaka nyango la ntondo ka dikishi diaki lo luudu lawɔ. Lo mbɔsa dia aha dikishi tshɛ mbakoka monga didjidji dia Nzambi ka mɛtɛ, osekaseka ɔsɔ akalɔmbaka mbala efula dia nde mbeya ele Nzambi ka mɛtɛ. Etena kakandadihola lam’akawakɔkɔla lo luudu lande, nde akɛnyi Ɛmɛnyi wa Jehowa ehende waki suke dia mbokimanyiya dia nde mbeya ele Nzambi ka mɛtɛ ndo lokombo lande Jehowa. Nde aki mɛtɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula dia mbeya kɛnɛ kele mɛtɛ lo dikambo dia dikishi! Ɛlɔ kɛnɛ, l’ohetoheto tshɛ nde ekɔ lo kimanyiya anto akina dia vɔ mbeya Jehowa ndo lolango lande.—Osam. 83:18; 115:4-8; 1 Joa. 5:21.
7. Kakɔna kakokaso sala dia mbokoya embetsha wakatome Jehɔshafata lo wodja w’otondo?
7 Onde sho kindjakindjaka ɛtshi kaso ka nkɛtɛ etena kasambishaso lo luudu la luudu? Lo ɔnɔnyi wa sato wa ɛlɔmbwɛlɔ kande, Jehɔshafata akatome ewandji etanu, ase Lɛwi divwa ndo ɛlɔmbɛdi ehende. Nde akatome l’esomba tshɛ dia vɔ tetsha anto ɛlɛmbɛ wa Jehowa. Vɔ wakakambe olimu ɔsɔ dimɛna lo wodja w’otondo polo lo yɛdikɔ yele ndo wedja wakadinge wakatatɛ mboka Jehowa wɔma. (Adia 2 Ekondo 17:9, 10.) Naka sho ntshɔka dia tenda anto lo wenya ndo lo nshi yotshikitanyi, kete tayokoka pomana la anto efula.
8. Ngande wakokaso pamia esambishelo kaso?
8 Ekambi waki Nzambi efula ɛlɔ lɛnɛ mbetawɔka dia monɔ dia takamba lɛnɛ ele ohomba efula wa Ɛmɛnyi wa Jehowa wele l’ohetoheto. Onde wɛ kokaka sala dui sɔ? Amɔtshi wa l’atei aso wahakoke sala dui sɔ mbeyaka pemba dia sambisha anto wele lo ngelo kaso watɛkɛta ɔtɛkɛta okina. L’ɔtɛ wakandahomanaka la anto w’oma lo wedja efula l’ɛtshi kande ka nkɛtɛ, ɔnangɛso Ron lele l’ɛnɔnyi 81 akeke woho wa mbishaka anto mɔyɔ l’ɛtɛkɛta 32. Atete edja nde akahomana la atshukanyi amɔtshi w’oma lo Afrikɛ lo shinga ko nde akawasha mɔyɔ l’ɔtɛkɛta awɔ wa Yoruba. Vɔ wakambola Ron dia kana nde aki l’Afrikɛ. Etena kakandakadimola ate kema, vɔ wakawombola ngande weyande ɔtɛkɛta awɔ. Dui sɔ diakawosha diaaso dia mbasambisha. Vɔ waketawɔ nongola periodikɛ ndo wakawosha adrɛsɛ awɔ ko nde akatosha ase etshumanelo ka lɛnɛ akiwɔ adrɛsɛ akɔ dia vɔ mbeka Bible la atshukanyi asɔ.
9. Lande na kele mbadia Bible l’esambishelo ekɔ ohomba efula? Sha ɛnyɛlɔ.
9 Embetsha wakatome Jehɔshafata waki la “buku di’elembe wa [Jehowa].” L’andja w’otondo, tekɔ lo sala la wolo dia mbetsha anto Bible nɛ dia tɔ mbele Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Sho mɛnyaka nɛmɔ diele la Bible l’esambishelo lo sala la wolo dia mbadiɛ anto mbala kakɔ ɔtɔi oma lo Bible. Womoto ɔmɔtshi akatɛ Linda lele Ɔmɛnyi wa Jehowa dia omɛnde aki la hemɔ ka muyɛkɛ ndo aki wonya tshɛ l’ohomba ande. Womoto ɔsɔ akate ate: “Handeye kɛnɛ kakamasale dia Nzambi mbetawɔ dia dikambo nɛ komɛmi.” Linda akôkadimola ate: “Onde dimi koka kotɛ dikambo dimɔtshi?” Linda akawadiyɛ Jakoba 1:13 ndo akakotsha ate: “Asui tshɛ watokomɛ ndo wakomɛ wakiso wa ngandji kema dilanya di’oma le Nzambi.” Kam’akandoke ngasɔ, mama kɛsɔ akakumbatɛ Linda. Linda mbutaka ate: “Lakonge la akoka wa mbokeketsha lo kamba la Bible. Lo tena dimɔtshi avɛsa wadiyɛso onto oma lo Bible mbeyaka monga avɛsa wende atadiaka ndoko lushi.” Sawo sɔ diakayokonya dia Linda mbeka la mama kɛsɔ Bible.
Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wakambɛ Nzambi l’ohetoheto
10. Ngande wele Jɔsiya ɛnyɛlɔ ka dimɛna le ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka w’Akristo ɛlɔ kɛnɛ?
10 Lo kalolɛ ɛnyɛlɔ ka Jɔsiya, sho mɛnaka dia nde akayasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ oma ko dikɛnda diande ndo lam’akinde l’ɛnɔnyi oko 20, nde akayasha la wolo tshɛ dia minya ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi oma lo wodja. (Adia 2 Ekondo 34:1-3.) Ɛlɔ kɛnɛ lokema la ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wekɔ lo kɛnɛmɔla ohetoheto wa woho ɔsɔ l’olimu wa Diolelo.
11-13. Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma le ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wakambɛ Jehowa l’ohetoheto nshi nyɛ?
11 Hannah, lele lo wodja wa Angleterre aki l’ɛnɔnyi 13 ndo akekaka Falase la kalasa etena kakandoke dia olui ɔmɔtshi wasala nsanganya lo Falase wambatema l’osomba wakasukana la wɔ. She aketawɔ dia mbotshindɛka dia nde tɔtɔka nsanganya lɛkɔ. Ɛlɔ kɛnɛ etena kayande l’ɛnɔnyi 18, Hannah ekɔ lo sambisha l’ohetoheto tshɛ l’ɔtɛkɛta wa Falase oko ombatshi mboka wa pondjo. Onde wɛ lawɔ hakoke mbeka ɔtɛkɛta okina ndo kimanyiya anto akina dia vɔ mbeka akambo wendana la Jehowa?
12 Rachel akangɛnangɛna dia menda vidɛo kele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: Poursuivez des objectifs qui honorent Dieu. Nde mbutaka woho wakandakanyiyaka etena kakandatatɛ kambɛ Jehowa lo 1995: “Lakafɔnyaka dia lakamanyamanyaka akambo wa mɛtɛ dimɛna.” Oma lâsɔ nde kotshaka ɔnɛ: “L’ɔkɔngɔ wa menda dramɛ nɛ, dimi lakayɛna dia l’edja k’ɛnɔnyi efula takamashihodiaka akambo wa mɛtɛ dimɛna. Dimi lakahombe sala la wolo dia manyamanya akambo wa mɛtɛ ndo ndowanya olimu wakambɛmi Nzambi kâmɛ ndo wekelo ami w’onto ndamɛ.” Kakianɛ, Rachel ɛna dia nde okambɛ Jehowa la ohetoheto w’efula. Etombelo akɔna wambondokondja? “Diɔtɔnganelo diasami la Jehowa diamboleka ndowana. Lambolowanya yoho yami ya nɔmba, losala wekelo wa lotshimola ndo wele la ɔngɛnɔngɛnɔ ndo nto ɛkɔndɔ wa lo Bible wamboleka monga mɛtɛ le mi. Omalɔkɔ, dimi laya la ɔngɛnɔngɛnɔ ndo l’ɔlɔ efula l’olimu w’esambishelo lo mɛna woho wasamba Ɔtɛkɛta wa Jehowa anto akina.”
13 Luke nde lawɔ akakeketshama lo menda DVD diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: Les jeunes s’interrogent. . . Que vais-je faire de ma vie ? L’ɔkɔngɔ wa nde menda DVD sɔ Luke akafunde ɔnɛ: “Dimi lakatshutshuyama dia kana yimba lo woho wakambami la lɔsɛnɔ lami.” Nde suyaka ɔnɛ: “Ntondo lakatshutshuyama dia nyanga ekokelo kaya oma lo falanga lo mbɔtɔ kalasa ya lâdiko ntondo ko l’ɔkɔngɔ dimi ndjoyadjɛ eyango wa lo nyuma. Eyango wa ngasɔ hawokimanyiya onto dia nde pama lo nyuma, koko vɔ mbokaloyaka ɛkɔngɔkɔngɔ.” Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka w’Akristo le, lande na kahanyende dia kana nyu kokaka kamba la kɛnɛ kakanyeke lo kalasa dia pamia olimu anyu oko wakasale Hannah? Ndo lande na kahanyayele ɛnyɛlɔ ka Rachel lo mbesa l’ohetoheto tshɛ eyango watombola mɛtɛ Nzambi? Ndjela ɛnyɛlɔ ka Luke kimanyiyaka dia mbewɔ wâle wakoka monga otondo wa djonga le ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka efula.
Todjake yimba lo ɛhɛmwɛlɔ l’ohetoheto tshɛ
14. Woho akɔna w’ɔtɛmwɛlɔ wetawɔma le Jehowa, ndo lande na kele ekɔ tshondo y’okakatanu dia tɛmɔla Jehowa lo yoho shɔ ɛlɔ kɛnɛ?
14 Ekambi waki Jehowa pombaka monga pudipudi dia ɔtɛmwɛlɔ awɔ mbetawɔma le Nde. Isaya akate ate: “Nyuneli, nyuneli, nyumo uma lane. Nyu wane watembaka puki y’ekila ya [Jehowa], nyuyaedia; tanyunandaki engo ka mindu. Nyutumbi uma la Babilona.” (Is. 52:11) Ɛnɔnyi efula la ntondo ka Isaya ndjofunda ɛtɛkɛta ɛsɔ, Asa nkumekanga k’ɔlɔlɔ akasale la wolo dia minya awui wa mindo la Juda. (Adia 1 Khumi ya Dikanga 15:11-13.) Ndo ntambe efula l’ɔkɔngɔ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akatɛ Tito dia Yeso akayakimɔ dia mbɛdia ambeki ande dia mbaetɛ ‘anto ande hita wele l’ohetoheto l’elimu w’ɔlɔlɔ.’ (Tito 2:14) Lo andja wa kɔlɔ ɔnɛ, ekɔ tshondo y’okakatanu djekoleko le ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka dia vɔ tetemala monga la lɔkɛwɔ la pudipudi. Ɛnyɛlɔ, ekambi waki Jehowa tshɛ, oyadi akɛnda kana epalanga pombaka sala la wolo dia mbewɔ esato wɛnyawɔ anto etakataka wɛnyawɔ lo televiziɔ, lo filmɛ ndo djekoleko lo Ɛtɛrnɛtɛ.
15. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia sho mpetsha kɛnɛ kele kɔlɔ?
15 Ohetoheto wele laso lo mpokamɛ ɛhɛmwɛlɔ watosha Nzambi mbeyaka tokimanyiya dia mpetsha kɛnɛ kele kɔlɔ. (Osam. 97:10; Romo 12:9) Sho pombaka tona esato wɛnyawɔ anto etakataka dia “mbewɔ shɛngiya ya wolo yele la wɔ” oko wakate Okristo ɔmɔtshi. Dia kakitola lowolo lomatemi lo ɛngɔ kelɛwɔ ema, onto pombaka kamba la wolo woleki okotwelo w’ema. Woho akɔ wâmɛ mbele, ekɔ ohomba sala la wolo dia mbewɔ kotwama l’esato wɛnyawɔ anto etakataka. Koko shihodia wâle w’efula waya lo esato wɛnyawɔ anto etakataka kokaka tokimanyiya dia sho mpetsha esato akɔ. Ɔnangɛso ɔmɔtshi akasale la wolo dia tshika mbekelo kaki la nde ka mendaka esato w’anto wele etakataka lo Ɛtɛrnɛtɛ. Nde akakitsha ɔrdinatɛrɛ ande lo dihole diakakoke anto mɛnaka kɛnɛ kasalande. Lâdiko dia lâsɔ, nde akɔshi yɛdikɔ ya ndjaɛdia ndo monga l’ohetoheto l’elimu w’ɔlɔlɔ. Nde akatakola nna dikina nto. Lam’ele nde akahombaka kamba la Ɛtɛrnɛtɛ l’olimu ande, nde akɔshi yɛdikɔ ya ndiholaka Ɛtɛrnɛtɛ kâmɛ la wadɛnde.
Nɛmɔ diele la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ
16, 17. Shɛngiya yakɔna yele la lɔkɛwɔ laso la dimɛna le wanɛ watenda? Sha ɛnyɛlɔ.
16 Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wakambɛ Jehowa wekɔ mɛtɛ la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ efula ndo dui sɔ mambiyaka anto wawaenda! (Adia 1 Petero 2:12.) Onto ɔmɔtshi lakatokamba lushi l’otondo dia nɔngɔsɔla mashinyi ɔmɔtshi lo Bɛtɛlɛ ka la Londres akatshikitanya ekanelo kaki la nde lo dikambo dia Ɛmɛnyi wa Jehowa. Wadɛnde lakekaka Bible la Ɛmɛnyi wa Jehowa akɛnyi dia omɛnde ambotshikitanya dionga diande. Ntondo, nde konangaka Ɛmɛnyi wa Jehowa ndja lakande. Koko, l’ɔkɔngɔ wa nde kalola oma la tokamba lo Bɛtɛlɛ, nde akatɛkɛta dimɛna efula lo woho wakawosalɛ akambo lɛkɔ. Nde akate dia ndoko onto lakotondjɛ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ. Anto tshɛ wekɔ la solo dia lotutsha ndo wekɔ lo kamba la wɔladi. Nde akaleke mamba lo woho wakamba ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka l’ohetoheto tshɛ aha la futama, lo woho wakimɔwɔ wenya ndo wolo awɔ la lolango dia mbisha lonya l’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ.
17 Woho akɔ wâmɛ mbele, anangɛso l’akadiyɛso wakamba elimu wa l’emunyi dia kotsha ehomba w’ase nkumbo yawɔ wekɔ akambikambi w’eshika l’ahole awɔ w’elimu. (Kol. 3:23, 24) Mbala efula, dui sɔ konyaka dia ewandji w’olimu mbangɛnangɛna efula ndo hawokombola mbashisha.
18. Ngande wakokaso monga ‘l’ohetoheto l’elimu w’ɔlɔlɔ’?
18 Sho mɛnyaka ohetoheto wele la so dikambo dia luudu la Jehowa oma lo woho wayaɛkɛso le nde, wakitanyiyaso ɛlɛmbɛ ande ndo walɔngɔsɔlaso ahole aso wa nsanganya. Ndo nto, sho nangaka ndjasha tshɛ l’olimu w’esambishelo ka Diolelo ndo wa mbetɛ anto ambeki. Oyadi akɛnda mbeso kana epalanga, naka sho sala kɛnɛ tshɛ kakokaso sala dia kitanyiya ɛlɛmbɛ wendana la pudipudi ka l’ɔtɛmwɛlɔ aso, kete tayokondja ɛtshɔkɔ efula. Ndo tayotetemala mbeyama oko anto ‘wele l’ohetoheto l’elimu w’ɔlɔlɔ.’—Tito 2:14.
[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]
a Ondo Asa akanya alonga w’ɔtɛmwɛlɔ wa tozambizambi ta kashi koko aha lɛnɛ akatɛmɔlaka anto Jehowa. Kana ondo alonga wakayohikama nto oya l’ekomelo k’ɛlɔmbwɛlɔ ka Asa ndo wakayonyɛmaka oma le ɔnande Jehɔshafata.—1 Khum. 15:14; 2 Ek. 15:17.
Wetshelo akɔna wamboyokondja oma lo bɛnyɛlɔ diele lo Bible kana dia nshi nyɛ lo kɛnɛ kendana la
• woho wa mɛnya ohetoheto l’olimu w’esambishelo ndo wa mbetɛ anto ambeki?
• woho wakoka ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka w’Akristo monga ‘l’ohetoheto l’elimu w’ɔlɔlɔ’?
• ngande wakokaso tona mbekelo ya kɔlɔ?
[Osato wa lo lɛkɛ 13]
Wɛ kambaka la Bible mbala la mbala l’esambishelo?
[Osato wa lo lɛkɛ 15]
Mbeka ɔtɛkɛta okina etena kakayɔtɔ kalasa mbeyaka kokimanyiya dia pamia olimu ayɛ w’esambishelo