Onde wɛ ambɛmbaka ɛkɛndɛ? Onde wɛ koka mɛmba nto?
ONDE wɛ ambɛmbaka ɛkɛndɛ ɛmɔtshi l’etshumanelo k’Akristo? Ondo wɛ aki okambi wakimanyiya kana ekumanyi. Ko kana wɛ aki lo yoho mɔtshi ya olimu wa lo tena tshɛ. Aha la tâmu, wɛ aki la ɔngɛnɔngɛnɔ ndo ɔlɔ w’efula lo ɛkɛndɛ ɛsɔ, koko ondo l’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ ɛmɔtshi wɛ akayotshika mɛmba ɛkɛndɛ akɔ.
Ondo wɛ akatshike ɛkɛndɛ ayɛ dia kotsha ehomba w’ase nkumbo kayɛ. Lo wedi okina, ondo lotshundu kana hemɔ mbakakokonya dia wɛ tshika ɛkɛndɛ ayɛ. Tɛdikɔ tɔsɔ kema djembetelo yɛnya dia wɛ ambohekɔ. (1 Tim. 5:8) Lo ntambe ka ntondo, Filipɛ akakambaka oko misiɔnɛrɛ, koko l’ɔkɔngɔ nde akayotshɔka otsha la Kayisariya dia tokotsha ehomba w’ase nkumbo kande. (Etsha 21:8, 9) Lam’akandayala osombe, Davidi nkumekanga ka lo Isariyɛlɛ w’edjedja akalɔmbɛ dia Sɔlɔmɔna k’ɔnande mbɔhɛna lo kiti ka diolelo. (1 Khum. 1:1, 32-35) Koko Jehowa akatetemala nanga ndo ngɛnangɛna Filipɛ nde la Davidi ndo anto asɔ wekɔ lo nɛmiyama polo ndo nshi nyɛ.
Koko mbeyaka monga ko wakakɔkɔsɔla ɛkɛndɛ ɛsɔ. Onde aki l’ɔtɛ wa lɔkɛwɔ la kɔlɔ laki la yɛ? Onde aki l’ɔtɛ w’ekakatanu wa lo nkumbo? (1 Tim. 3:2, 4, 10, 12) Mbeyaka monga ko wɛ hetawɔ woho wakawɔshi yɛdikɔ ya kɔkɔsɔla ɛkɛndɛ ndo wɛ âkalame dui sɔ l’otema polo ndo ɛlɔ.
Wɛ koka kotsha kɛnɛ kalɔmbama dia mɛmba ɛkɛndɛ nto
Onde onto amboshisha ɛkɛndɛ kete nde ambâshisha lo pondjo? Kema. Koko, dia wɛ mɛmba ɛkɛndɛ nto, wɛ pombaka kotsha kɛnɛ kalɔmbama. (1 Tim. 3:1) Ko lande na kahomba onto kombola dui sɔ? L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ akɔ wâmɛ wayakimɔ onto le Nzambi, mbuta ate ngandji kokande Jehowa ndo anto akina. Naka wɛ nangaka mɛnya ngandji kɛsɔ lo mɛmba ɛkɛndɛ nto, kete dui sɔ diayokimanyiya dia Jehowa kamba la diewo diaki la yɛ ntondo ndo l’ɔkɔngɔ wa wɛ shisha ɛkɛndɛ.
Ohɔ eshikikelo kakasha Jehowa wodja w’Isariyɛlɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ shisha diɛsɛ dia mbokambɛ. Ɔtɛkɛta ande mbutaka ɔnɛ: “Dimi, [Jehowa], hatukadimoka, diako mbahanyalanyema, nyu ana wa Jakoba!” (Mal. 3:6) Jehowa akokaka ase Isariyɛlɛ ngandji ndo akalangaka kamba la wɔ l’akambo efula. Nde ndjashaka le yɛ dia mɛnya dia nde nangaka kamba la yɛ lo nshi yayaye. Kakɔna kakokayɛ sala kakianɛ? Wɛmbɛlɔ w’ɛkɛndɛ wa teokrasi nemanɛka la lonyuma la dimɛna lele l’onto, koko aha akoka wa lôtɔ wele la nde. Ɔnkɔnɛ, etena keyɛ bu l’ɛkɛndɛ efula l’etshumanelo, yasha tshɛ dia keketsha lonyuma layɛ.
Dia ‘keketala’ lo mbetawɔ, wɛ pombaka ‘nyanga Jehowa ndo wolo ande.’ (1 Kor. 16:13; Osam. 105:4) Yoho mɔtshi yakokayɛ sala dui sɔ ele l’ekimanyielo ka dɔmbɛlɔ di’oma k’ɛse otema. Etena katɛyɛ Jehowa akambo wele la yɛ, kɛnɛmɔlɛnde nsaki yele la yɛ ndo lɔmbande nyuma kande. Lo sala ngasɔ, wɛ ayoyasukanya la Jehowa ndo dui sɔ diayokokeketsha. (Osam. 62:8; Fil. 4:6, 13) Yoho kina yakokayɛ keketsha lonyuma layɛ ele lo mbekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi dimɛna. La yema y’ɛkɛndɛ wele la yɛ nshi nyɛ, wɛ kokaka ndjasha efula lo wekelo w’onto ndamɛ ndo wa lo nkumbo, ondo lo monga la mbekelo kɛmɔtshi kaki komongaka la yɛ.
Lo mɛtɛ, wɛ eke paka onyimpala waki Jehowa oko weyɛ Ɔmɛnyi ande. (Is. 43:10-12) Diɛsɛ dioleki woke diakoka monga la so ele nɛ dia monga “ekambi kame la [Nzambi].” (1 Kor. 3:9) Ndjasha efula l’olimu w’esambishelo ekɔ yoho ya dimɛna ya keketsha lonyuma layɛ ndo la wanɛ wakotshindɛ l’esambishelo.
Woho wa ndɔshana la nsaki yayɛ
Oshishelo w’ɛkɛndɛ mbeyaka kokonya lo monga la sɔnyi kana lonyangu. Wɛ mbeyaka ndjaswɛ lo kɛnɛ kakayasale. Ko kayotota naka anangɛso wele l’ɛkɛndɛ wakakolombosha wakɛnyi dia wɛ pombaka tshika ɛkɛndɛ? Wɛ mbeyaka monga la tokanyi ta kɔlɔ otsha le wɔ, wɛ mbeyaka ndjatshika diaha kotsha kɛnɛ kalɔmbama dia mɛmba ɛkɛndɛ nto kana sala diaha wɛ kondja wetshelo oma lo kɛnɛ kakakokomɛ. Ɛsɔ tɔsɛdingole woho wakoka kɛnɛ kakakomɛ Jɔbɔ, Manase ndo Yɔsɛfu kokimanyiya dia ndɔshana la tokanyi ta kɔlɔ.
Jɔbɔ akalɔmbɛ Jehowa lo dikambo di’anto akina ndo nde aki oko ekumanyi, shushi ndo owandji wa nkumbo. (Jobo 1:5; 29:7-17, 21-25) Oma lâsɔ, l’etena kakinde l’ekakatanu wa wolo, Jɔbɔ akashisha ɔngɔnyi ande ndo anande ndo nde akayondama la hemɔ. L’ɔtɛ w’akambo asɔ, nde akashisha lokumu laki la nde le anto akina. Jɔbɔ akate ate: “Dimi lambuyala uku engo ka tola le wane wuledimi.”—Jobo 30:1.
Jɔbɔ akayaokaka dia nde bu l’onongo ndo akalange ndjaswɛ la ntondo ka Nzambi. (Jobo 13:15) Koko, Jɔbɔ aketawɔ kongɛ Jehowa ndo dui sɔ diaki la etombelo w’ɛlɔlɔ. Nde akɛnyi dia nde aki l’ohomba wa engwelo, djekoleko lo kɛnɛ kakandasale etena kakinde l’ehemba. (Jobo 40:6-8; 42:3, 6) Okitshakitsha waki la Jɔbɔ wakayokonya dia nde tshɔkɔma efula oma le Nzambi.—Jobo 42:10-13.
Naka wakakɔkɔsɔla ɛkɛndɛ l’ɔtɛ wakayasale munga kɛmɔtshi, wɛ mbeyaka ndjambola dia kana Jehowa la ananyɔ w’Akristo wambokodimanyiya ndo wambohɛ. Koko, tɔsɛdingole kɛnɛ kakakomɛ Manase, nkumekanga ka la Juda. Nde “akatatekoyaka ntsha kolo lu ashu wa [Jehowa] dia mbûkia kele.” (2 Khum. 21:6) Koko, Manase akavu oko onto lele la kɔlamelo ndo oko nkumekanga. Ngande wakasalema dui sɔ?
Manase akayetawɔka ohokwelo. L’ɔkɔngɔ wa nde minya yimba l’ɛhɛmwɛlɔ, Jehowa akotomɛ ase Asuriya ko vɔ wakawonde, wakɔtɔlɛ lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna. Lam’akinde lɛkɔ, Manase “akasengasenga [Jehowa Nzambi k]andi, akayakitshakitsha efula la ntundu ka [Nzambi k]a washi. Ndi akolombe.” Ndjatshumoya kaki la Manase ka l’otema ɔtɔi akawela etombelo w’ɛlɔlɔ ndo nde akadimanyiyama.—2 Ek. 33:12, 13.
Etena kashisha onto ɛkɛndɛ, hawokaloyɛwɔ tshɛ mbala kakɔ ɔtɔi. Koko l’edjedja ka wonya, vɔ mbeyaka ndjakoshaka ɛkɛndɛ wa totshitshɛ yema yema. Mbetawɔ ɛkɛndɛ ɛsɔ ndo sala la wolo dia mbakotsha ayokokimanyiya dia wɛ kondja ɛkɛndɛ ekina. Kɛsɔ halange mbuta ɔnɛ akambo wayɔlɔngɔswama esadi esadi. Wɛ mbeyaka monga l’ɔkɔmwɛlɔ. Koko, monga suke ndo l’etete mongaka l’etombelo w’ɛlɔlɔ.
Tɔshi ɛnyɛlɔ kaki Yɔsɛfu y’ɔna Jakɔbɔ. Lam’aki Yɔsɛfu l’ɛnɔnyi 17, anango wakosondja lo lɔhɔmbɔ. (Etat. 37:2, 26-28) Nde konongamɛka dia anango koka mbosalɛ ngasɔ. Koko, nde aketawɔ kamba la diaaso sɔ ndo diɛsɛ l’ɔtshɔkɔ waki Jehowa, nde ‘akatoyala owandji wa lo luudu la nkumɛnde.’ (Etat. 39:2) L’ɔkɔngɔ diko, Yɔsɛfu akadjama lo lokanu. Koko, nde akɛnya kɔlamelo yande ndo Jehowa aki kâmɛ la nde, diakɔ diele wakatowoshaka ɔkɛndɛ wa kandolaka akambo w’ase lokanu.—Etat. 39:21-23.
Yɔsɛfu kombeyaka dia awui asɔ tshɛ waki dia kotsha oyango ɔmɔtshi. Nde akatetemala sala paka kɛnɛ kakandakokaka sala. Ɔnkɔnɛ Jehowa akakoke kamba la nde dia nama ɔlɔndji wakahombe ndjotomba Kanula yakalakema. (Etat. 3:15; 45:5-8) Kânga mbele ndoko onto lakoka nongamɛ dia monga l’ɔkɛndɛ wa woke woho waki la Yɔsɛfu, ɔkɔndɔ wakasambiyama ɔsɔ mɛnyaka dia Jehowa mbekɛka lonya dia ekambi ande kondja ɛkɛndɛ. Ɔnkɔnɛ, tshikɛ Jehowa dihole oko wakasale Yɔsɛfu.
Kondja wetshelo oma l’akambo wa wolo wakokomɛ
Jɔbɔ, Manase ndo Yɔsɛfu wakahomana l’akambo wa wolo. Apami akɔ asato waketawɔ kɛnɛ kakatshike Jehowa dia mbakomɛ ndo onto l’onto akakondja wetshelo w’ohomba efula. Wetshelo akɔna wakokayɛ kondja?
Yanga dia mbeya kɛnɛ kalanga Jehowa ketsha. Etena kakandadiɛnɛka la asui, Jɔbɔ akayakiyanyaka paka dikambo diande ndo kombeyaka woho wakahombe akambo ndjokomɛ. Koko, diɛsɛ la engwelo ka la ngandji k’oma le Jehowa, nde akayongaka la wɛdimo ndo akasuya ate: “Dimi lakateketaka akambu wakimi kumana fundu.” (Jobo 42:3) Naka wɛ ekɔ la kandji lo woho wakayashisha ɛkɛndɛ, kete ‘tolekake kanyiya dikambo diayɛ, koko kanyiya woho wakokayɛ monga l’ekanelo k’ɔlɔlɔ.’ (Romo 12:3) Mbeyaka monga ko Jehowa ekɔ lo nyanga dia kotshikitanya lo yoho yahayaleke shihodia.
Etawɔ ohokwelo. Ondo Manase akayaoke dia nde kosungana nongola lohango la woho wakandalongola. Koko, nde akalietawɔ, akayatshumoya ndo akatshike dionga diande dia kɔlɔ. Oyadi woho akɔna wayaokayɛ lo kɛnɛ kendana la ohokwelo wakawakosha, ‘yakitshakitsha lo washo wa Jehowa ko nde ayokodiya.’—1 Pet. 5:6; Jak. 4:10.
Onga la solo dia lotutsha ndo ongaka suke. Kɛnɛ kakakomɛ Yɔsɛfu kakakoke mbokonya esadi eto lo monga la lohetsho ndo sɔmbɔya. Lo dihole dia sala ngasɔ, nde aki la shɛnɔdi ndo la kɛtshi. (Etat. 50:15-21) Naka wakakonyangiya, kete onga la solo dia lotutsha. Ongaka suke dia mbetshama oma le Jehowa.
Onde wɛ ambongaka l’ɛkɛndɛ ɛmɔtshi l’etshumanelo k’Akristo? Sha Jehowa diaaso dia nde ndjokosha ɛkɛndɛ lo nshi yayaye. Keketsha lonyuma layɛ. Lo dihole dia monga la tokanyi ta kɔlɔ, onga la solo dia lotutsha ndo la okitshakitsha. Onga suke dia mbetawɔ ɛkɛndɛ tshɛ wakokawɔ kosha. Eya dia “[Jehowa] hatudimaka wane watokendakendaka lu akambu w’usimbwi engo k’ololo.”—Osam. 84:11.
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 30]
Keketsha mbetawɔ kayɛ l’ekimanyielo ka dɔmbɛlɔ di’oma k’ɛse otema
[Osato wa lo lɛkɛ 31]
Ndjasha efula l’olimu w’esambishelo ekɔ yoho ya dimɛna ya keketsha lonyuma layɛ
[Osato wa lo lɛkɛ 32]
Sha Jehowa diaaso dia nde kosha ɛkɛndɛ lo nshi yayaye