Woho wa nama lɔngɛnyi lo andja ɔnɛ wahokana anto ngandji
“Dimi lambunyutela akambu aso, dia nyu mbukana ngandji.”—JOA. 15:17.
1. Lande na kakahombe Akristo wa lo ntambe ka ntondo nama lɔngɛnyi l’oshika laki lam’asawɔ?
LA DIKƆLƆ di’ekomelo dia lɔsɛnɔ lande la lanɛ la nkɛtɛ, Yeso akakeketsha ambeki ande wa kɔlamelo dia vɔ nama lɔngɛnyi laki lam’asawɔ. L’etatelo ka dikɔlɔ sɔ, nde akatɛ ambeki ande dia ngandji kaki lam’asawɔ mbaki djembetelo yakawahombe mbeyama le anto akina. (Joa. 13:35) Dia vɔ shika ekolo la ntondo k’ehemba waki la ntondo kawɔ ndo kotsha olimu waki Yeso suke la mbasha, apɔstɔlɔ wakahombe nama lɔngɛnyi l’oshika laki lam’asawɔ. Lo mɛtɛ, Akristo wa lo ntambe ka ntondo wakeyamaka lo woho wakawayakimɔ la tshondo tshɛ le Nzambi ndo lam’asawɔ.
2. a) Kakɔna kambotoyashikikɛ dia sala, ndo lande na? b) Ambola akɔna wayangaso sɛdingola?
2 Ande ɔngɛnɔngɛnɔ wa monga ɛlɔ kɛnɛ l’okongamelo wa l’andja w’otondo wele anto wa lɔkɔ wekɔ lo ndjela ɛnyɛlɔ kakatshike Akristo wa lo ntambe ka ntondo asɔ lee! Tamboyashikikɛ dia kitanyiya didjango diaki Yeso dia mbokana ngandji ka mɛtɛ lam’asaso. Koko lo nshi y’ekomelo nyɛ, anto efula bu la kɔlamelo ndo la ngandji k’onto l’ɔnango. (2 Tim. 3:1-3) Mbala efula lɔngɛnyi lawɔ lekɔ la lâdiko di’ɛlɔmɔ ndo vɔ liɔtɔka paka dia kondja wahɔ ɔmɔtshi. Dia nama lonto laso l’Akristo wa mɛtɛ, sho pombaka tshika waonga wa kɔlɔ asɔ. Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ tɔsɛdingole ambola wayela anɛ: Lo na ohikami lɔngɛnyi l’ɔlɔlɔ? Ngande wakokaso monga angɛnyi w’ɛlɔlɔ? Etena kakɔna kakokaso pembola lɔngɛnyi la lam’asaso l’onto ɔmɔtshi? Ndo ngande wakokaso nama lɔngɛnyi l’ɔlɔlɔ?
Lo na ohikami lɔngɛnyi l’ɔlɔlɔ?
3, 4. Lɔngɛnyi loleki ɔlɔlɔ mpikama lo na, ndo lande na?
3 Lɔngɛnyi loleki ɔlɔlɔ mpikama lo ngandji kokaso Jehowa. Nkumekanga Sɔlɔmɔna akafunde ate: “Naka pami kemotshi ayuleka one leli ndame wulu, antu ahendi mbeyaka mbuleka wulu, la ushinga weli la ekodi esatu haweyi mpimbo esadi.” (Und. 4:12) Naka Jehowa monga ɔkɔdi wa sato, kete lɔngɛnyi lɔsɔ layotshikala pondjo.
4 Lo mɛtɛ, wanɛ wahoke Jehowa ngandji kokaka vɔ lawɔ mbɔtɔ lɔngɛnyi l’ɔlɔlɔ. Koko etena kɔtɔ anto lɔngɛnyi l’ɔtɛ wa ngandji kokawɔ Nzambi, lɔngɛnyi lawɔ mongaka wolo. Naka ekakatanu wambotomba, angɛnyi wa mɛtɛ wayowakandola lo yoho yangɛnyangɛnya Jehowa. Naka wanɛ walɔsha Nzambi pemba dia mbidja diatɔnelo, kete vɔ wayɛna dia lɔngɛnyi lele lam’asa Akristo wa mɛtɛ halokoke pembɔ. L’edja tshɛ k’ɔkɔndɔ w’ana w’anto, ekambi waki Jehowa wokɛnyaka dia vɔ mbetawɔka ndjakema lo dihole dia fungana lam’asawɔ.—Adia 1 Joani 3:16.
5. Lande na kakalombe lɔngɛnyi laki lam’asa Ruta nde la Naɔmi?
5 Aha la tâmu, lɔngɛnyi la lam’asaso la wanɛ woka Jehowa ngandji mbele lɔngɛnyi loleki ɔlɔlɔ. Nyɛsɔ tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka lɔngɛnyi laki lam’asa Ruta nde la Naɔmi. L’atei w’anto watɛkɛta Bible wakɔtɔ lɔngɛnyi loleki ɔlɔlɔ, mbele ndo wamato asɔ. Kakɔna kakakimanyiya dia lɔngɛnyi lawɔ nomba? Ruta akɛnya ɔkɔkɔ wa dikambo sɔ etena kakandatɛ Naɔmi ate: “Wudja aye, wayuyala wudja ami, ndu [Nzambi k]aye, ayuyala [Nzambi k]ami. . . . [Jehowa] kandjaki, naka dikambu dikina diaha nyoi diayutanganya.” (Ruta 1:16, 17) Mbokɛmaka hwe dia Ruta la Naɔmi wakokaka Nzambi ngandji k’efula ndo waketawɔ dia ngandji kɛsɔ monga la shɛngiya lo yoho yakawasalanɛka akambo. Diakɔ diakatshɔkɔla Jehowa wamato asɔ.
Woho wa monga l’angɛnyi w’ɛlɔlɔ
6-8. a) Kakɔna kalɔmbama dia mbɔtɔ lɔngɛnyi la pondjo? b) Ngande wakokayɛ takula nna dia ntondo dia monga l’angɛnyi?
6 Ɛnyɛlɔ ka lɔngɛnyi laki lam’asa Ruta nde la Naɔmi mɛnyaka dia lɔngɛnyi l’ɔlɔlɔ haloyala oyalayala. Lɔ mpikama lo ngandji kokawɔ Jehowa. Koko dia lɔngɛnyi tshikala pondjo, nɔmbamaka dia mbidja welo ndo monga la yimba ya ndjahombia. Kânga ana w’otema ɔtɔi watɛmɔla Jehowa lo nkumbo y’Akristo, pombaka mbidja welo dia monga angɛnyi w’ɛlɔlɔ. Ko, ngande wakokayɛ monga l’angɛnyi w’ɛlɔlɔ?
7 Takula nna ntondo. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akakeketsha angɛnyi ande wa l’etshumanelo ka la Rɔma lo mbatɛ ɔnɛ: “Nyulungulaki angendangenda ololo.” (Romo 12:13) Monga la mbekelo ka nongolaka angɛndangɛnda lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ nembetshiyaka takula wanya efula nna lo nna. Woho akɔ wâmɛ mbele, sho kokaka nongola angɛndangɛnda lo ntshaka akambo wa totshitshɛ mbala la mbala. Ndoko onto lakoka nongola angɛndangɛnda lo dihole diaso. (Adia Tukedi 3:27.) Yoho mɔtshi yakokayɛ nongola angɛndangɛnda ele lo mbelɛ ase etshumanelo lakayɛ dia ndjosanga la wɔ lonya lo lokenga. Shi wɛ kokaka monga l’ekongelo ka nongolaka ase etshumanelo kanyu mbala la mbala?
8 Yoho kina yakokayɛ takula nna ntondo lo mbɔtɔ lɔngɛnyi l’anto wotshikitanyi ele lo sambishaka kâmɛ la wɔ. Etena kasambishanyu ompokami ɔmɔtshi ko wɛ amboka ɔnɛ lakatumbi la yɛ atɛkɛta oma k’ɛse otema awui wendana la ngandji kokande Jehowa, dui sɔ kotshutshuyaka dia wɛ monga ɔngɛnyi ande w’oshika.
9, 10. Ɛnyɛlɔ kakɔna kakatotshikɛ Paulo, ndo ngande wakokaso mbôkoya?
9 Nanula ngandji kayɛ otsha le anto akina. (Adia 2 Koreto 6:12, 13.) Onde wɛ atokaka lushi lɔmɔtshi dia ndoko onto lakoka mbɔtɔ la yɛ lɔngɛnyi l’etshumanelo kanyu? Naka ngasɔ, shi kete ondo wɛ mbele awui wolo? Ɔpɔstɔlɔ Paulo akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna lo kɛnɛ kendana la nanula ngandji kaso otsha le anto akina. Mbala kɛmɔtshi, nde kɔfɔnyaka dia nde akakoke mbɔtɔ lɔngɛnyi la wanɛ waki komonga ase Juda, koko nde akayoyala “utumami . . . le asi wedja.”—Romo 11:13.
10 Lâdiko dia lâsɔ, Paulo kɔmbɔtɔka lɔngɛnyi paka l’anto wa lo lɔlɔnga lande. Ɛnyɛlɔ, nde akɔtɔ ɔngɛnyi la Timɔtɛ kânga mbakiwɔ l’ɛnɔnyi ndo la nsɛnɔ yotshikitanyi. Ɛlɔ kɛnɛ, ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka efula mbɔsaka la nɛmɔ lɔngɛnyi lele lam’asawɔ l’ase etshumanelo waya epalanga. Vanessa leke kodikotshaka l’ɛnɔnyi 20 l’ɛmɔtshi mbutaka ɔnɛ: “Lekɔ l’ɔngɛnyi walangami efula waya l’ɛnɔnyi 50 l’ɛmɔtshi. Dimi kokaka mbotɛ awui tshɛ wakokami mbutɛ angɛnyi wa lo lɔlɔnga lami. Ndo nde ndjakiyanyaka efula lo dikambo diami.” Ngande wakawɔtɔ lɔngɛnyi lɔsɔ na? Vanessa mbutaka ate: “Dimi lakadje welo efula dia mbɔtɔ la nde lɔngɛnyi lɔsɔ.” Onde wɛ ekɔ suke dia mbɔtɔ lɔngɛnyi l’anto wele bu lo lɔlɔnga layɛ? Jehowa ayɔtshɔkɔla mɛtɛ welo wadjayɛ.
11. Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma l’ɛnyɛlɔ ka Jɔnatana nde la Davidi?
11 Onga la kɔlamelo. Sɔlɔmɔna akafunde ate: “Ongenyi [wa mɛtɛ] atukaka untu ngandji tena tshe. Ndu lu nshi ya pa ndi atuyalaka uku onangu.” (Tuk. 17:17) Etena kakandafundaka ɛtɛkɛta ɛsɔ, ondo Sɔlɔmɔna akohɔka lɔngɛnyi laki lam’asa Davidi dia she la Jɔnatana. (1 Sam. 18:1) Nkumekanga Saulo akayangaka dia Jɔnatana y’ɔnande mbokita l’okudi wa lowandji l’Isariyɛlɛ. Koko Jɔnatana aketawɔ woho wakasɔnɛ Jehowa Davidi dia monga nkumekanga. Otshikitanyi la Saulo, Jɔnatana komboka Davidi kandjema. Nde komonga la kandjema lo woho wakawatombolaka Davidi kana mbetawɔ esadi eto emamatanya wakadianganya Saulo lo dikambo dia Davidi. (1 Sam. 20:24-34) Onde tekɔ oko Jɔnatana? Etena kalongola angɛnyi aso ɛkɛndɛ, onde sho ngɛnangɛnaka kâmɛ la wɔ? Etena kongawɔ l’asui, onde sho mbakeketshaka ndo mbasukɛka? Naka onto ambototɛ dui dimɔtshi dia kɔlɔ lo dikambo dia ɔngɛnyi aso, onde sho dietawɔka esadi eto? Kana l’ɛnyɛlɔ ka Jɔnatana, sho mamɛka ɔngɛnyi aso la kɔlamelo tshɛ?
Etena kahombaso pembola lɔngɛnyi
12-14. Ekakatanu akɔna wahomana l’ambeki amɔtshi wa Bible, ndo ngande wakokaso mbâkimanyiya?
12 Etena katatɛ ombeki wa Bible sala etshikitanu lo lɔsɛnɔ lande, nde mbeyaka monga l’ekakatanu nde l’angɛnyi ande. Nde mbeyaka monga l’angɛnyi, koko wahasɛnɛ lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ wa lo Bible. Mbeyaka monga ko lo nshi yakete nde aketshaka wenya mbala la mbala nde la wɔ. Koko, kakianɛ nde ɛna dia akambo wasala angɛnyi asɔ kokaka monga la shɛngiya ya kɔlɔ le nde ndo nde ɛna ohomba wa kitshakitsha diɔtɔnganelo diasande la wɔ. (1 Kor. 15:33) Kânga mbediɔ ngasɔ, nde mbeyaka mbɔsa dia naka nde hayoyasha le wɔ, kete nde aya onto la kɔlɔ.
13 Naka wɛ ekɔ ombeki wa Bible wele la ntondo k’okakatanu wa ngasɔ, ohɔ dia ɔngɛnyi wa mɛtɛ ayɔngɛnangɛna woho walangayɛ ndowanya lɔsɛnɔ layɛ. Kana nde mbeyaka ndjokombola ndjela lokolo layɛ lo mbeka awui wendana la Jehowa. Lo wedi okina, angɛnyi wa kɔlɔ ‘wayotetemala tɛkɛta kɔlɔ lo dikambo diayɛ’ nɛ dia wɛ hayoyasha la wɔ nto “lu akambu wa kolo.” (1 Pet. 4:3, 4) Lo mɛtɛ, angɛnyi wa kɔlɔ asɔ mbele anto wa kɔlɔ, koko aha wɛ.
14 Naka angɛnyi wa ntondo wahoke Nzambi ngandji waki l’ambeki aso wa Bible wambasɛka, kete ase etshumanelo koka mbɔsa dihole diawɔ. (Ngal. 6:10) Onde wɛ mbeyaka ambeki wa Bible waya lo nsanganya yaso? Onde wɛ toyashaka le wɔ mbala mɔtshi?
15, 16. a) Ahombaso sala naka ɔngɛnyi aso ɔmɔtshi ambotshika dia kambɛ Jehowa? b) Ngande wakokaso mɛnya Nzambi ngandji kawokaso?
15 Ko kakɔna kayotota naka ɔngɛnyi aso ɔmɔtshi wele l’etshumanelo ambɔsa yɛdikɔ ya mboka Jehowa ɔkɔngɔ, ndo ondo nde pombaka mbitshanyema oma l’etshumanelo? Dui dia ngasɔ kokaka tonyangiya efula. Lo kɔndɔla woho wakandayaokaka etena kakatshike ɔngɛnyi ande ɔmɔtshi kambɛ Jehowa, kadiyɛso kɛmɔtshi akate ate: “Lakasongotɔ demba. Dimi lakafɔnyaka dia ɔngɛnyi ami ɔsɔ akashikimala l’akambo wa mɛtɛ, ko tete le aha ngasɔ mbakidiɔ. Lakayambolaka dia kana nde kokambɛka Jehowa paka dia ngɛnyangɛnya nkumbo kande. Oma lâsɔ, lakayotatɛ sɛndingola ɛkɔkɔ watshutshuya dia kambɛ Jehowa. Onde lekɔ lo kambɛ Jehowa l’ɛkɔkɔ w’eshika?” Ngande wakalɔshana kadiyɛso l’okakatanu ɔsɔ? Nde ekɔ lo mbuta ɔnɛ: “Lakakitsha wotsho ami le Jehowa. Lakɔshi yɛdikɔ ya dimi mɛnya Jehowa ɔnɛ lakawokaka ngandji aha l’ɔtɛ wakandambisha angɛnyi l’atei w’okongamelo ande.”
16 Hatokoke nongamɛ dia tshikala ɔngɛnyi waki Nzambi naka sho mbetaka lo wedi wa wanɛ wasɔna dia mbɔtɔ lɔngɛnyi l’andja ɔnɛ. Ombeki Jakɔba akafunde ɔnɛ: “Nyu hanyeyi nyati: Ongenyi w’akambu wa la kete eko utunyi a [Nzambi]? Okone untu tshe lalanga ndjala ongenyi w’akambu wa la kete, ambuyaete utunyi a [Nzambi].” (Jak. 4:4) Sho kokaka mɛnya Nzambi ngandji kawokaso lo monga l’eshikikelo dia nde ayotokimanyiya dia sho monga l’angɛnyi akina naka tamboshisha angɛnyi wele la so. (Adia Osambu 18:25.) Kadiyɛso kakatatɛkɛtshi dikambo diande l’etatelo ka sawo nɛ mbutaka ate: “Lakeke dia hatokoke tshutshuya onto dia nde nanga Jehowa kana tolanga shoamɛ. Ɔsɔ ekɔ ɔsɔnwɛlɔ w’onto ndamɛ.” Lâsɔ, akokaso sala dia sho nama lɔngɛnyi l’ɔlɔlɔ l’anto watshikala l’atei w’etshumanelo?
Woho wa nama lɔngɛnyi l’ɔlɔlɔ
17. Ngande wahomba angɛnyi w’ɛlɔlɔ mbutanɛka akambo?
17 Sawo dia dimɛna kimanyiyaka anto dia nama lɔngɛnyi lawɔ l’ɔlɔlɔ. Naka wɛ mbadia ɛkɔndɔ wa lo Bible wendana la Ruta nde la Naɔmi, Davidi nde la Jɔnatana ndo Paulo nde la Timɔtɛ, kete wɛ ayɛna dia angɛnyi w’ɛlɔlɔ mbutanɛka akambo hwe hwe, koko la dilɛmiɛlɔ tshɛ. Lo kɛnɛ kendana la yoho yahombaso sawolaka l’anto akina, Paulo akafunde ate: “Nyutaki paka aui wa ngandji ka mamba tena tshe, wosohanyimi la leho.” Paulo akatɛkɛtaka shikaa lo kɛnɛ kendana la woho wahombaso sawolaka la “antu wahatetawo,” mbuta ate wanɛ wahatakome anangɛso w’Akristo. (Kol. 4:5, 6) Naka ekɔ ɔlɔlɔ sho nɛmiya wanɛ wele kema ambetawudi, kete hoke angɛnyi aso wa l’atei w’etshumanelo!
18, 19. Ngande wahombaso mbɔsa alako watosha ɔngɛnyi aso w’Okristo, ndo ɛnyɛlɔ kakɔna kakatotshikɛ dikumanyi dia l’Ɛfɛsɔ?
18 Angɛnyi w’ɛlɔlɔ mbɔsaka tokanyi tashanawɔ la nɛmɔ, diakɔ diele asawo awɔ pombaka mongaka l’ɛtɛkɛta w’amɛna ndo wasembɔ tɔɔ lo dikambo. Sɔlɔmɔna nkumekanga ka lomba akafunde ate: “Iso la malashi w’upumu watongenyangenyaka utema. Osoku mbatuyalaka alaku wa ngandji w’uma le ongenyi mpe ketu.” (Tuk. 27:9) Onde ngasɔ mbatoyɔsaka alako watokoshaka ɔngɛnyi ayɛ ɔmɔtshi? (Adia Osambu 141:5.) Naka ɔngɛnyi ayɛ ambokotɛ dia nde hangɛnangɛna dui dimɔtshi diasalayɛ, kakɔna katôsalaka? Onde wɛ tɔsaka dui sɔ oko djembetelo ya ngandji ka lɔsɛngɔ kele la nde oya le yɛ, kana wɛ nyangaka?
19 Ɔpɔstɔlɔ Paulo aki la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ nde la dikumanyi dia l’etshumanelo ka l’Ɛfɛsɔ. Ondo nde akeyaka apami amɔtshi l’atei awɔ etena kakawakome ambetawudi. Koko lo losanganya l’ekomelo lakandɔtɔ la wɔ, nde akawasha alako amɔtshi wasembɔ tɔɔ lo dikambo. Kakɔna kakawasale? Angɛnyi waki Paulo asɔ konyanga. Koko, vɔ wakangɛnangɛna woho wakandayasha le wɔ, ndo wakalele ndo ndela lam’akandawatɛ dia hawotowɛna nto.—Etsha 20:17, 29, 30, 36-38.
20. Kakɔna kahomba ɔngɛnyi woka wonyande ngandji sala?
20 Angɛnyi w’ɔlɔlɔ hawetawɔ tsho alako w’amɛna wawasha anto, koko vɔ lawɔ mbishaka anto akina alako w’amɛna. Oma lɔkɔ mbele, sho pombaka mbeya etena kakɔna ‘kahatahombe ndjatambiya l’akambo wakana.’ (1 Tes. 4:11) Ndo sho pombaka mbeya nto dia onto tshɛ la l’atei aso ‘ayoyokoya la Nzambi.’ (Romo 14:12) Koko naka ekɔ ohomba, kete ɔngɛnyi wa ngandji ayoholaka onyande la lɔsɛngɔ tshɛ atɔndɔ waki Jehowa. (1 Kor. 7:39) Ɛnyɛlɔ, kakɔna kayoyosala naka wɛ ambɛna dia ɔngɛnyi ayɛ wahatatshukana ambotatɛ ndjasha le onto lele kema ombetawudi dia vɔ ndjotshukana? Onde wɛ ayoka wɔma dia mbutɛ ɔngɛnyi ayɛ ɔsɔ ɔnɛ dui sɔ diekɔ kɔlɔ l’ɔtɛ w’ɔnɛ lɔngɛnyi lanyu layɔtɔ lo wâle? Ko naka ɔngɛnyi ayɛ hoke alako ayɛ, kakɔna kahombayɛ sala? Ɔngɛnyi w’ɔlɔlɔ pombaka nyanga ekimanyielo k’alami wele la ngandji dia vɔ kimanyiya ɔngɛnyi ande wele suke la sala kɔlɔ. Dui sɔ nɔmbaka dia monga la dihonga. Koko, lɔngɛnyi lohikami lo ngandji kokaso Jehowa halokoke pembɔ.
21. Kakɔna katotosalaka sho tshɛ mbala mɔtshi, ko lande na kele ekɔ ohomba dia sho nama lɔngɛnyi l’ɔlɔlɔ l’atei w’etshumanelo?
21 Adia Kolosai 3:13, 14. Mbala mɔtshi, sho mbeyaka ‘nyangiya’ angɛnyi aso ndo vɔ lawɔ mbeyaka sala kana mbuta akambo wakoka totsha nkɛlɛ. Jakɔba akafunde ate: “Shu tshe tatutakanaka lu akambu efula.” (Jak. 3:2) Koko, kɛnɛ koleki ohomba dia lɔngɛnyi tetemala ele woho wadimanyiyanaso munga tshɛ lo tshɛ, koko aha lofulo la mbala yasalanɛso munga yakɔ. Ekɔ mɛtɛ ohomba sho keketsha lɔngɛnyi laso lo mbutanɛka awui hwe hwe ndo lo dimanyiyanaka l’otema ɔtɔi. Naka sho mbokana ngandji ka woho ɔsɔ, kete tɔ kayoyala “dimama dia uluwanyi.”
Ngande wayoyokadimola?
• Ngande wakokaso monga l’angɛnyi w’ɛlɔlɔ?
• Etena kakɔna kakoka lɔngɛnyi pembɔ?
• Ahombaso sala dia nama lɔngɛnyi l’ɔlɔlɔ?
[Osato wa lo lɛkɛ 18]
Lo na akahikama lɔngɛnyi laki lam’asa Ruta nde la Naɔmi?
[Osato wa lo lɛkɛ 19]
Onde wɛ nongolaka angɛndangɛnda mbala la mbala?