Toyange ɛtshɔkɔ waki Jehowa l’otema ɔtɔi
‘Nzambi komaka ofutshi a wanɛ watoyangaka l’otema ɔtɔi.’—HEB. 11:6.
1, 2. a) Ngande wayanga anto efula ɛtshɔkɔ waki Nzambi? b) Lande na kele sho mbahomba ndeka ndjakiyanya dia nkondja ɛtshɔkɔ waki Nzambi?
LO WEDJA ɛmɔtshi, naka onto ambosala lokashi, kânga anto wahandeye ndoko yema mbotɛka ɔnɛ: “Nzambi akɔtshɔkɔlɛ!” Mbala efula, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa lo wedja efula tshɔkɔlaka anto, waa nyama, kana diangɔ diele kema la lɔsɛnɔ. Anto efula tshɔka otsha l’ahole wadjasɛ andjashi Nzambi l’elongamelo ka tolongola ɛtshɔkɔ lɛkɔ. Ewandji wa pɔlitikɛ nɔmbaka Nzambi mbala la mbala dia ntshɔkɔla wedja awɔ. Onde wɛ fɔnyaka dia alɔmbɛlɔ wa ngasɔ, wekɔ alɔmbɛlɔ w’amɛna? Onde alɔmbɛlɔ akɔ mongaka la etombelo w’ɛlɔlɔ? Waa na mɛtɛ walongola ɛtshɔkɔ waki Nzambi ndo lande na?
2 Jehowa akatatshi dia lo nshi y’ekomelo, nde ayonga l’ekambi wambɛdiama ndo wasɛna lo wɔladi woye oma lo wedja tshɛ ndo ɔnɛ vɔ wayosambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo polo lo tokoma ta nkɛtɛ kânga mbayowohetshama ndo mbayowɔhɛnyahɛnyama. (Is. 2:2-4; Mat. 24:14; Eny. 7:9, 14) Sho wanɛ waketawɔ dia monga l’atei w’anto asɔ kombolaka ndo tekɔ l’ohomba w’ɛtshɔkɔ waki Nzambi nɛ dia hatokokaki ntondoya lo lɔsɛnɔ naka Nzambi hatosha ɛtshɔkɔ ande. (Osam. 127:1) Ko ngande wakokaso nkondja ɛtshɔkɔ waki Nzambi na?
Anto wele l’okitanyiya wayokondja ɛtshɔkɔ
3. Otondonga ase Isariyɛlɛ waki l’okitanyiya, dui sɔ diotonga l’etombelo akɔna le wɔ?
3 Adia Tukedi 10:6, 7. Yema tshitshɛ la ntondo ka wodja w’Isariyɛlɛ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka, Jehowa akawatɛ dia nde ayowangɔnya ndo ayowakokɛ naka vɔ nkitanyiya awui ande. (Euh. 28:1, 2) Ɛtshɔkɔ waki Jehowa hawotoya tsho le ekambi waki Nzambi, koko ɛtshɔkɔ akɔ ‘wayowakomɛ.’ Ndoko onyake, anto wele l’okitshakitsha wayɔtshɔkwama.
4. Kakɔna kalembetshiya monga l’okitanyiya wa mɛtɛ?
4 Dionga diakɔna diakahombe ase Isariyɛlɛ monga ladiɔ dia vɔ mɛnya ɔnɛ wekɔ l’okitanyiya? Ɛlɛmbɛ waki Nzambi wakɛnyaka dia Jehowa akanyangaka etena kaki wodja ande kombokambɛka olimu ‘l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo l’otema ɔtɔi.’ (Adia Euhwelo 28:45-47.) Hatohombe nkitanyiya wadjango wa shikaa waki Jehowa l’etema ehende kana oko anto wafundɛwɔ lofundɛ, mbuta ate woho w’okitanyiya wakoka nyama kana ɛdiɛngɛ monga la wɔ. (Mako 1:27; Jak. 3:3) Nkitanyiya Nzambi l’otema ɔtɔi mɛnyaka dia sho mbokaka ngandji. Dui sɔ mɛnamaka oma l’ɔngɛnɔngɛnɔ waya lo monga la mbetawɔ ɔnɛ ɛlɛmbɛ waki Jehowa bu wotsho ndo ɔnɛ ‘nde komaka ofutshi a wanɛ watoyangaka l’otema ɔtɔi.’—Heb. 11:6; 1 Joa. 5:3.
5. Ngande wele ndjaɛkɛ lo daka diaki Jehowa akakimanyiyaka onto dia nkitanyiya ɔlɛmbɛ wele lo Euhwelo k’Elembe 15:7, 8?
5 Tɔsɛdingole woho wakakokaka anto mɛnya okitanyiya wa ngasɔ lo nama ɔlɛmbɛ wele lo Euhwelu k’Elembe 15:7, 8. (Adia.) Nkitanyiya ɔlɛmbɛ ɔsɔ l’etema ehende akakokaka nkimanyiya ose wola yema l’etatelo, ko onde dui sɔ diotokoka mbidja diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ l’atei w’ekambi waki Nzambi? Onde dui sɔ diotɛnya dia vɔ wekɔ la mbetawɔ lo dikoka diele la Jehowa dia nkotsha ehomba w’ekambi ande ndo otɛnya dia vɔ wekɔ lo mbokoya Jehowa lo monga la lokaho? Ndooko! Nzambi akɛnaka eongelo k’otema w’onto lele mɛtɛ la lokaho ndo akalakaka dia mbɔtshɔkɔla l’etsha ndo l’elimu ande tshɛ. (Euh. 15:10) Monga la mbetawɔ lo daka sɔ, otɛnama l’etsha ndo otakondjiyɛ ɛtshɔkɔ efula.—Tuk. 28:20.
6. Heberu 11:6 toshikikɛka dikambo diakɔna?
6 Lâdiko dia monga la mbetawɔ le Jehowa oko wende Ofutshi, Heberu 11:6 mɛnyaka dionga dikina diahombaso nkɛnɛmɔla dia sho nkondja ɛtshɔkɔ waki Nzambi. Tolembete dia Jehowa futaka wanɛ ‘watoyangaka l’otema ɔtɔi.’ Tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru la Grɛkɛ yokambi lawɔ lanɛ nembetshiyaka mbidja welo w’efula kana ndjasha efula. Ɛtɛkɛta ɛsɔ toshikikɛka mɛtɛ dia tayɔtshɔkwama, nɛ dia Nzambi lele kiɔkɔ ya daka sɔ “heye mvuta kashi.” (Tito 1:2) Nde ambɛnya oma ko mɔmbɔkɔmbɔla di’alaka ande wekɔ alaka wa mbɛkɛ otema lɔkɔ. Ɔtɛkɛta ande hawetaka pondjo weteta, koko vɔ tokotshamaka nshi tshɛ. (Is. 55:11) Ɔnkɔnɛ, sho kokaka monga l’eshikikelo dia naka sho monga la mbetawɔ ka mɛtɛ, kete ndo nde lawɔ ayonga Ofutshi aso.
7. Ngande wakokaso nkondja ɛtshɔkɔ oma lo tshimbo ya “kanula” y’Abarahama?
7 Yeso Kristo mbele etenyi ka ntondo ka “kanula” y’Abarahama. Akristo w’akitami mbele etenyi ka hende ka “kanula” yakalakema shɔ. Vɔ wakalongola ɔkɛndɛ wa “menya [anto] akina ololo wa one laka[wa]eti uma lu udjima utsha lu yanyi yandi ya mamba.” (Ngal. 3:7-9, 14, 16, 26-29; 1 Pet. 2:9) Hatokoke nongamɛ dia monga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la Jehowa naka sho mɔnyɔlaka wanɛ wakasɔnama oma le Yeso dia nama diangɔ diande. Otondonga aha ekimanyielo k’oma le ‘ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ,’ tshike tototokoka monga la eokelo ka dimɛna k’Ɔtɛkɛta wa Nzambi kana mbeya nkamba la wɔ. (Mat. 24:45-47) Sho kokaka nkondja ɛtshɔkɔ waki Nzambi, naka sho nkamba la kɛnɛ kekaso oma l’Afundelo.
Totetemale nsala lolango laki Nzambi
8, 9. Ngande wakasale owandji wa nkumbo Jakɔbɔ akambo lo yoho yɔtɔnɛ la alɔmbɛlɔ ande?
8 Kanyi ya mbidja welo w’efula dia nkondja ɛtshɔkɔ waki Nzambi kokaka tohola dikambo di’owandji wa nkumbo Jakɔbɔ. Kânga mbakinde kombeyaka woho wakahombe kotshama daka diakasha Nzambi Abarahama, nde aki la eshikikelo dia Jehowa ayofudia kanula ya tshɛnde, kanula yakahombe ndjokoma wodja wa woke. Ɔnkɔnɛ, lo 1781 N.T.D., Jakɔbɔ akande lɔkɛndɔ otsha la Harana dia toyanga wadi. Nde kotshɔ tsho dia toyanga womoto lakahombe ndjonga olonganyi ande wa dimɛna, koko akatshu dia toyanga womoto lakatɛmɔlaka Jehowa laki la lonyuma la dimɛna, ɔnɛ lakahombe ndjonga ombutshi wa womoto wa dimɛna w’anande.
9 Sho mbeyaka dia Jakɔbɔ akatohomana la Rashɛlɛ k’owotɔ ande. Nde akolange ndo aketawɔ kambɛ Labana olimu l’edja k’ɛnɔnyi esambele dia nde ntshuka Rashɛlɛ. Ɔsɔ komonga tsho ɔkɔndɔ w’anyanya wa ngandji kahohamamɛki kaki lam’asa anto ahende. Jakɔbɔ akeyaka mɛtɛ daka diakasha Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ Abarahama wa tshɛnde ndo Isaka wa she. (Etat. 18:18; 22:17, 18; 26:3-5, 24, 25) Ɔnkɔnɛ, Isaka akatɛ Jakɔbɔ y’ɔnande ate: “[Nzambi] Kanga-Wulu-Tshe akotshokole, akusha diwutshi, akafudia dia we ndjala lotshetshe la wedja efula w’antu. Ndi akotshokole, we la tukanula taye, la etshoko w’Abarahama, dia nyu nkita kete yudjashiye uku ongendangenda, yakasha [Nzambi] Abarahama.” (Etat. 28:3, 4) Oma lɔkɔ, welo wakadje Jakɔbɔ dia ntana wadi l’ɔlɔlɔ ndo nkenga nkumbo akɛnya dia nde akayaɛkɛka lo kɛnɛ kakate Jehowa.
10. Lande na kakangɛnangɛna Jehowa dia ntshɔkɔla Jakɔbɔ?
10 Jakɔbɔ konyangaka ɔngɔnyi dia nsɛnya nkumbo kande. Yimba yande yaki paka lo daka diakawosha Jehowa diendana la tokanula tande. Nde akake washo ande l’okotshamelo wa lolango laki Jehowa. Jakɔbɔ akayashikikɛ dia nsala kɛnɛ tshɛ kakinde l’akoka wa nsala dia nkondja ɛtshɔkɔ waki Nzambi, kânga mbakandahomana la wekamu. Nde akalame dionga sɔ polo l’osombe ande, ko Jehowa akɔtshɔkɔla l’ɔtɛ wa dikambo sɔ.—Adia Etatelo 32:24-29.
11. Naa welo wahombaso mbidja lo yoho yɔtɔnɛ la lolango laki Nzambi lamboshɔma?
11 L’ɛnyɛlɔ kaki Jakɔbɔ, sho lawɔ hateye oseka dikambo tshɛ diendana l’okotshamelo wa sangwelo diaki Jehowa. Koko lo mbekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi, sho mongaka la kanyi lo kɛnɛ kendana la ‘lushi la Jehowa.’ (2 Pet. 3:10, 17) Ɛnyɛlɔ, hateye shikaa etena kayoya lushi lɔsɔ, koko sho mbeyaka dia lɔ laya suke. Sho mbetawɔka Ɔtɛkɛta wa Nzambi etena katawɔ ɔnɛ naka sho nsambisha dimɛna dimɛna lo etena ka tshitshɛ kambotshikala kɛnɛ, kete tayoyashimbɛ ndo tayoshimbɛ wanɛ watohokamɛ.—1 Tim. 4:16.
12. Eshikikelo kakɔna kakokaso monga la tɔ?
12 Sho mbeyaka dia ekomelo kokaka ndja lo wonya tshɛ, nɛ dia Jehowa hatokonga dia paka onto tshɛ la la nkɛtɛ ambosambishama ko ekomelo ndjoya. (Mat. 10:23) Ndo nto, sho kondjaka ɛlɔmbwɛlɔ ka dimɛna katɛnya woho wahombaso nsambisha dimɛna. Diɛsɛ la mbetawɔ kele la so, sho kambaka olimu ɔsɔ lo yɛdikɔ yɛdimi l’akoka aso, lo nkamba la kɛnɛ tshɛ kele la so. Onde mbala tshɛ mbayotosambishaka l’ɛtshi ka nkɛtɛ kaleka anto mbetawɔ losango la so? Onde sho kokaka mɛtɛ mbeya la ntondo etombelo wayonga la esambishelo kaso? (Adia Undaki 11:5, 6.) Olimu aso ele wa nsambisha, tele l’eshikikelo k’ɔnɛ Jehowa ayotɔtshɔkɔla. (1 Kor. 3:6, 7) Sho kokaka monga l’eshikikelo dia nde mɛnaka welo w’efula wadjaso, ndo ɔnɛ nde ayotosha ɛlɔmbwɛlɔ ka shikaa kele la so ohomba lo tshimbo ya nyuma kande k’ekila.—Osam. 32:8.
Totetemale nyanga nyuma k’ekila
13, 14. Ngande wɛnama dikoka diele la nyuma k’ekila kaki Nzambi dia ndowanya ekambi ande?
13 Ko ayotosala naka tekɔ lo ndjaoka dia sho bu l’akoka wa nkotsha ɔkɛndɛ ɔmɔtshi, kana wa nsambisha? Sho la dia nɔmba Jehowa dia nde tosha nyuma kande k’ekila dia sho ndowanya dikoka tshɛ diele la so l’olimu ande. (Adia Luka 11:13.) Nyuma kaki Nzambi kokaka mbisha onto akoka wa nkamba olimu ɔmɔtshi kana nongola diɛsɛ dimɔtshi di’olimu oyadi akambo kana diewo diakɔna diaki la nde ntondo. Ɛnyɛlɔ, kam’akatombe ase Isariyɛlɛ oma l’Edjibito, nyuma kaki Nzambi kakasha alami w’ɛkɔkɔ ndo ɛhɔmbɔ wolo wa nɛndja atunyi awɔ lo ta kânga mbakiwɔ komonga andɔshi w’ata wa tomanamana. (Etum. 17:8-13) Yema tshitshɛ oma lâsɔ, nyuma kakɔ kâmɛ kɛsɔ kakasha Bɛzalɛlɛ nde la Ɔhɔliyabɛ akoka wa vɔ ndjela lo yoho yoleki dimɛna tɛdikɔ takawasha Jehowa tendana la wokelo wa tabɛrnakɛlɛ.—Etum. 31:2-6; 35:30-35.
14 Nyuma kele la nkudu k’efula kɛsɔ kakakimanyiya ekambi waki Nzambi wa nshi nyɛ dia vɔ nkotsha ehomba w’okongamelo etena kakonge ohomba dia vɔ ntatɛ olimu w’otondjelo w’ekanda awɔ. Lo mukanda ɔmɔtshi, ɔnangɛso R. J. Martin laki omendji wa departɛma di’otondjelo w’ekanda l’etena kɛsɔ, akalembetshiya kɛnɛ kakasalema oya l’ɔnɔnyi 1927 lo mbuta ate: “L’etena kakahombama, Nkumadiɔndjɔ akatodiholɛ mboka ndo takakondja mashinyi wa woke watondjawɔ ekanda kânga mbakiso kombeyaka ndoko dui lo kɛnɛ kendana la woho wakawasalema kana woho wa nkamba la wɔ. Koko, Nkumadiɔndjɔ mbeyaka woho wa mfudia yimba ndo ndowanya akoka wa wanɛ wamboyakimɔ tshɛ le nde. . . . Lo mingu ngana tsho, takonge l’akoka wa mpɛtsha mashinyi ɔsɔ, ndo vɔ wekɔ lo ntetemala nkamba olimu wele kânga asadi awɔ kɔfɔnyaka dia vɔ kokaka nkamba.” Jehowa ekɔ lo ntetemala ntshɔkɔla welo wa l’otema ɔtɔi wadja ekambi ande polo ndo ɛlɔ kɛnɛ.
15. Ngande wakoka Romo 8:11 nkeketsha wanɛ walɔshana la ehemba?
15 Nyuma kaki Jehowa kambaka olimu lo toho efula. Ekambi tshɛ waki Nzambi wekɔ la nyuma kɛsɔ ndo tɔ mbâkimanyiyaka dia mbekola wekamu woleki wolo. Ko ayotosala naka tekɔ lo diɛnɛ la ehemba? Sho kokaka nkondja ekeketshelo oma l’ɛtɛkɛta waki Paulo wele lo Romo 7:21, 25 ndo 8:11 wata ɔnɛ: “Nyuma ka one lakulula Jesu uma lu nyoi” kokaka nkamba olimu lo wahɔ aso lo tosha wolo wa ndɔshana la nsaki yaso ya demba. Divɛsa sɔ diakafundama dikambo di’Akristo w’akitami, koko tɔndɔ dia lɔkɔ mendanaka la ekambi waki Nzambi tshɛ. Tayokondja lɔsɛnɔ lo monga la mbetawɔ le Kristo, lo mbidja welo dia nɛndja nsaki yaso ya kɔlɔ, ndo lo nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ la ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma.
16. Ahombaso nsala dia sho nongola nyuma k’ekila kaki Nzambi?
16 Onde sho kokaka nongamɛ dia Nzambi tosha wolo ande wakamba olimu aha la sho mbidja welo? Kema. Lâdiko wa sho kilɔmbaka Nzambi lo dɔmbɛlɔ, sho pombaka nto ndjâleshaka dimɛna la Ɔtɛkɛta wa Nzambi wakasambiyama. (Tuk. 2:1-6) Ndo nto, nyuma kaki Nzambi mbalɔmbɔla etshumanelo k’Akristo. Sho mɛnyaka nsaki kele la so ka ‘mboka kɛnɛ katɛ nyuma tshumanelo,’ lo mbɔtɔka mbala la mbala lo nsanganya. (Eny. 3:6) Lâdiko dia lâsɔ, sho pombaka mbetawɔ l’okitshakitsha tshɛ dia nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la kɛnɛ kekaso. Tukedi 1:23 tolakaka ɔnɛ: “Ukadimo lu ehanguhangu ami! Enda, dimi layukutshulwela [nyuma k]ami.” Lo mɛtɛ, Nzambi mbishaka ‘wanɛ wôkitanyiya oko wende Omboledi,’ nyuma kande k’ekila.—Etsha 5:32.
17. La na akokaso mbɛdika shɛngiya yele la ɛtshɔkɔ waki Nzambi lo welo wadjaso?
17 Kânga mbele ekɔ ohomba mbidja welo w’efula dia nkondja ɛtshɔkɔ waki Nzambi, tohɔ diaha l’ɔtɛ w’olimu wa wolo wakambawɔ oto mbambolongola ekambi waki Jehowa ɛtshɔkɔ woho w’anyanya oma le nde. Shɛngiya yele la ɛtshɔkɔ ande lo welo wadjaso kokaka mbɛdikama la shɛngiya yele la mbo ya ndɛ y’ɛlɔlɔ lo demba diaso. Nzambi akatonge demba diaso lo yoho yakokaso ngɛnangɛna mbo ya ndɛ ndo nkondja vitaminɛ oma lɔkɔ. Nde toshaka nto mbo ya ndɛ. Hateye dimɛna dimɛna woho wɔtɔ tovitaminɛ lo mbo ya ndɛ shɔ, kana nembetshiya dimɛna woho wakondja demba diaso wolo oma lo mbo yalɛso. Koko sho mbeyaka tsho dia demba diaso kondjaka wahɔ oma lo mbo ya ndɛ y’ɛlɔlɔ ndo sho dikimanyiyaka oma lo mbo ya ndɛ yalɛso. Naka sho nsɔna dia ndɛ mbo ya ndɛ yele la tovitaminɛ, kete tayokondja etombelo w’amɛna. Woho akɔ wâmɛ mbele, Jehowa akashikikɛ kɛnɛ kahombama di’onto nkondja lɔsɛnɔ la pondjo ndo nde toshaka ekimanyielo keso l’ohomba dia nkotsha awui walɔmbande. Mbokɛmaka hwe dia nde tokimanyiyaka lo yɛdikɔ yoleki ndo nde kokaka tombwama mɛtɛ. Ɔnkɔnɛ, sho pombaka nkamba kâmɛ la nde, ndo salaka akambo lo yoho yɔtɔnɛ la lolango lande dia sho tshɔkwama oma le nde.—Hang. 2:18, 19.
18. Kakɔna kambotoyashikikɛ dia nsala, ndo lande na?
18 Nyɛsɔ toyashake tshɛ l’ɔkɛndɛ tshɛ walongolaso. Toyangake nshi tshɛ ekimanyielo ka Jehowa dia sho ntondoya. (Mako 11:23, 24) Naka sho nsala ngasɔ, kete tonge l’eshikikelo dia ‘onto tshɛ layanga ayotana.’ (Mat. 7:8) Akristo w’akitami wayɔtshɔkwama lo nongola “dembo dia kusu dia lumu” l’olongo. (Jak. 1:12) “Ekoko ekina” waki Kristo wanɛ wasala la wolo dia tshɔkwama lo tshimbo ya kanula y’Abarahama, wayɔngɛnangɛna etena kayowoka nde awatɛ ɔnɛ: “Nyuyi nyu etshokwami wa Papa, nyukiti diulelu diakawanyolongoswela umaka etatelu k’andja.” (Joa. 10:16; Mat. 25:34) Eelo, “wane wambotshokwama le [Nzambi], wayukita kete . . . [ndo] wayudjaseka loko pundju.”—Osam. 37:22, 29.
Onde wɛ kokaka nembetshiya?
• Kakɔna kalembetshiya monga l’okitanyiya wa mɛtɛ?
• Kakɔna kahombama di’onto tshɔkwama oma le Nzambi?
• Ngande wakokaso nongola nyuma k’ekila kaki Nzambi, ndo ngande wakokatɔ nkamba lo wahɔ aso?
[Esato wa lo lɛkɛ 9]
Jakɔbɔ akalɔ la ondjelo dia nde tshɔkwama oma le Jehowa
Onde ndo sho mbadja welo wa l’otema ɔtɔi wa ngasɔ?
[Osato wa lo lɛkɛ 10]
Nyuma k’ekila kaki Nzambi kakasha Bɛzalɛlɛ la Ɔhɔliyabɛ akoka wa monga tomanyi l’olimu awɔ