Nyuma kaki Nzambi kakalɔmbɔlaka ekambi ande wa kɔlamelo wa lo nshi y’edjedja
“Khumadiondjo, [Jehowa] akantumi, ndu nyuma kandi.”—IS. 48:16.
1, 2. Kakɔna keso l’ohomba dia monga la mbetawɔ, ndo ekeketshelo kakɔna kayotokondja lo nsɛdingola nsɛnɔ y’ekambi waki Nzambi wa kɔlamelo wa lo nshi y’edjedja?
EKƆ mɛtɛ di’oma ko nshi y’Abɛlɛ, “aha antu tshe mbeli la mbetawo.” (2 Tes. 3:2) Ko lande na kahombaso monga la mbetawɔ ndo kakɔna kakoka tokimanyiya dia monga la kɔlamelo? Lo yɛdikɔ mɔtshi, sho mongaka la mbetawɔ diɛsɛ l’awui wekaso oma l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi. (Romo 10:17) Mbetawɔ ekɔ l’atei w’elowa wa nyuma k’ekila kaki Nzambi. (Ngal. 5:22, 23) Ɔnkɔnɛ, dia monga la mbetawɔ ndo mɛnya ɔnɛ tekɔ la tɔ, tekɔ l’ohomba wa nyuma k’ekila.
2 Hatohombe mfɔnya di’apami ndo wamato wele la mbetawɔ mbotɔka la tɔ. Bɛnyɛlɔ di’ekambi wa Nzambi diatanema lo Bible mɛnyaka dia vɔ waki anto “uku shu.” (Jak. 5:17) Tena dimɔtshi vɔ waki la wengengo, wakahombaka ekokelo ndo waki la wɛɔdu koko ‘vɔ wakayala la wolo.’ Diɛsɛ la nyuma kaki Nzambi mbakawatondoya ehemba. (Heb. 11:34) Ɔsɛdingwelo wa woho wakawakimanyiyama la nyuma kaki Jehowa tokeketshaka ɛlɔ kɛnɛ dia sho ntetemala nama kɔlamelo yaso lo ntsha akambo oko vɔ djekoleko etena kɔtɔ mbetawɔ kaso l’ohemba.
Nyuma kaki Nzambi kakasha Mɔsɛ wolo
3-5. a) Ngande weyaso dia Mɔsɛ akɛmbɛ ɔkɛndɛ ande dimɛna diɛsɛ la nyuma k’ekila? b) Wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɛnyɛlɔ ka Mɔsɛ lo woho washana Jehowa nyuma kande?
3 Lo anto tshɛ wakasɛnaka lo 1513 N.T.D., Mɔsɛ mbaki kanga “memakana ka wulu.” (Wal. 12:3) Kanga memakana ɔsɔ akalongola ɔkɛndɛ wa woke lo wodja w’Isariyɛlɛ. Nyuma kaki Nzambi kakasha Mɔsɛ wolo wa mbuta akambo wahataye, nombosha, mfunda, nɔmbɔla ndo nsala ahindo. (Adia Isaya 63:11-14.) L’ɔkɔngɔ diko, Mɔsɛ akayokiyana lo mbuta ɔnɛ ɔkɛndɛ ɔsɔ wakaleke wotsho. (Wal. 11:14, 15) Ɔnkɔnɛ Jehowa akɔsɛ ‘yema ya nyuma’ oma lo kɛnɛ kaki la Mɔsɛ ko kisha apami 70 dia mbokimanyiya l’olimu wa wolo ɔsɔ. (Wal. 11:16, 17) Kânga mbele ɔkɛndɛ wa Mɔsɛ wakɛnamaka oko wotsho efula, nde kombɛmba ndamɛ nɛ dia apami 70 wakasɔnama wakakambaka kâmɛ la nde.
4 Mɔsɛ akalongola nyuma k’ekila kakôkimanyiya dia mɛmba ɔkɛndɛ ɔsɔ. L’ɔkɔngɔ w’otshikitanu ɔsɔ salema, Mɔsɛ akatshikala la nyuma kaki la nde ohomba dia mɛmba ɔkɛndɛ ande dimɛna. Nde kotshikala la yema ya nyuma yamboleka tshitshɛ ndo apami 70 kokilongola lo tshambandeko. Jehowa toshaka nyuma kande lo woho wɛdimi l’ehomba aso ndo lo ndjela awui watokomɛ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ndi kunkimo nyuma la yediko,” koko nde akakisha “uma lu elulelu kandi.”—Joa. 1:16; 3:34.
5 Onde wɛ ekɔ lo mbikikɛ ehemba? Onde awui wakɔlɔmbawɔ dia nsala wamboleka efula? Onde wɛ ekɔ lo nsala la wolo dia nkotsha ehomba wa lo nyuma ndo wa l’emunyi w’ase nkumbo kayɛ etena kalɔshanayɛ l’ekakatanu wendana la yônge? Onde wɛ ekɔ lo mɛmba ɛkɛndɛ wa weke l’etshumanelo? Yashikikɛ dia l’ekimanyielo ka nyuma kande, Nzambi koka kosha wolo weyɛ l’ohomba dia ntondoya oseka dikambo tshɛ.—Romo 15:13.
Nyuma k’ekila kakasha Bɛzalɛlɛ akoka
6-8. a) Kakɔna kakasale Bɛzalɛlɛ nde l’Ɔhɔliyabɛ l’ekimanyielo ka nyuma kaki Nzambi? b) Kakɔna kɛnya dia Bɛzalɛlɛ nde l’Ɔhɔliyabɛ wakalɔmbwama la nyuma kaki Nzambi? c) Lande na kele woho wakakimanyiya nyuma k’ekila Bɛzalɛlɛ tokeketshaka?
6 Kɛnɛ kakakomɛ Bɛzalɛlɛ lakasɛnaka lo nshi ya Mɔsɛ mɛnyaka olimu wakoka nyuma kaki Nzambi nkamba. (Adia Etumbelu 35:30-35.) Bɛzalɛlɛ akasɔnama dia nɔmbɔla olimu w’ɔlɛngɛlɔ wa tabɛrnakɛlɛ. Onde nde aki la diewo di’olimu ɔmɔtshi w’anya la ntondo ka nde ndjokamba olimu wa woke ɔsɔ? Ondo ntatɛ oma ko dikɛnda diande, olimu wakandalekaka nkamba ele wa salɛ ase Edjibito atafadi. (Etum. 1:13, 14) Ko ngande wakakotsha Bɛzalɛlɛ ɔkɛndɛ ɔsɔ? Jehowa “akûludia la nyuma ka[nde], la yimba, la ewu ndu la eyelu ka wehu tshe w’elimu watutshaka antu. Dia ntatela sangweyu di’elimu wa komba . . . dia ntsha elimu tshe wa komba.” Oyadi akoka wa lôtɔ waki la Bɛzalɛlɛ, nyuma k’ekila kakakoke mbohamiɛwɔ. Ngasɔ mbakidiɔ lo kɛnɛ kendana la Ɔhɔliyabɛ. Bɛzalɛlɛ nde l’Ɔhɔliyabɛ wakahombe mbeka dimɛna nɛ dia takiwɔ l’ɔkɛndɛ wa ndowanya akoka awɔ w’olimu ato koko ndo wa mbetsha anto akina kɛnɛ kakawahombe nsala. Eelo, Nzambi akawasha etema wa mbetsha.
7 Djembetelo kina yɛnya dia Bɛzalɛlɛ nde l’Ɔhɔliyabɛ wakalɔmbwama la nyuma kaki Nzambi ele olimu wa diambo ndo wahohamamɛki wakawakambe. Ase Isariyɛlɛ wakatɛmɔlaka Jehowa lo tabɛrnakɛlɛ kɛsɔ yɛdikɔ y’ɛnɔnyi oko 500 l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kawɔ. (2 Ek. 1:2-6) Otshikitanyi l’ambiki wa mvudu wa nshi nyɛ, Bɛzalɛlɛ nde l’Ɔhɔliyabɛ komonga la kanyi ya mbidja djembetelo mɔtshi yɛnya dia vɔ mbakake tabɛrnakɛlɛ. Jehowa mbakalongola lotombo oma lo kɛnɛ tshɛ kakawasale.—Etum. 36:1, 2.
8 Ɛlɔ kɛnɛ, sho kokaka nkamba elimu watɔlɔmba dia monga l’akoka wa lânde, ɛnyɛlɔ oko olimu wa wokelo, w’otondjelo w’ekanda, w’ɔlɔngɔswɛlɔ wa nsanganya ya weke, wa nkimanyiya anto wambohomɔ mpokoso ndo wa nsawola l’enganga ndo l’ase olimu wa lo mpitadi lo kɛnɛ kendana la woho watonaso wodjelo wa dikila lo ndjela Afundelo. Mbala efula dia nkamba elimu ɛsɔ, nɔmbamaka di’onto monga l’akoka wa lânde, koko efula ka wanɛ wâkamba ndjakimɔka la lolango kânga mbewɔ bu la diewo. Nyuma kaki Nzambi sukɛka welo awɔ dia nkamba elimu ɛsɔ. Onde wɛ mengengaka dia mbetawɔ ɛkɛndɛ l’olimu wa Jehowa l’ɔtɛ wafɔnyayɛ ɔnɛ anto akina koleka akoka? Eya dia nyuma kaki Jehowa kokaka pamia diewo ndo akoka wele la yɛ ndo kokimanyiya dia nkotsha oseka ɔkɛndɛ tshɛ wakoshande.
Nyuma k’ekila kakakimanyiya Jashua dia ntondoya
9. Lo wâle akɔna wakatanema wodja w’Isariyɛlɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ ntomba oma l’Edjibito, ndo dimbola diakɔna diambɔma?
9 Nyuma kaki Nzambi kakalɔmbɔla kndo wanɛ wakasɛnaka lo nshi ya Mɔsɛ ndo ya Bɛzalɛlɛ. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa wodja w’Isariyɛlɛ ntomba oma l’Edjibito, ase Amalɛka wakâlɔsha ndo vɔ wakahombe ndɔshana la wɔ. Kânga mbakiwɔ komonga la mbekelo ka ndɔ ata, ɔsɔ mbele mbala ka ntondo kakawalɔ ta l’ɔkɔngɔ wa vɔ ntomba oma l’Edjibito. (Etum. 13:17; 17:8) Vɔ waki l’ohomba w’onto ɔmɔtshi mbalɔmbɔla dia ndɔ ta sɔ. Naa onto akɔ?
10. Lande na kakadje ase Isariyɛlɛ otshumba lo ta l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jashua?
10 Jashua mbakasɔnama dia nɔmbɔla wodja. Ko otondonga wakɔlɔmbɛ dia nshila elimu wakandakambaka ntondo l’oyango wa nde sɔnama oko ɔnɔmbɔdi, elimu akɔna wotondoshila? Onde olimu w’okambi wa dikambɔ, w’ɔkɔtshi wa nsɔdu kana w’ɔtɔngɔnyi wa mana? Elishama wa tshɛnde la Jashua mbaki owandji wa dioho di’Efarayima ndo mɛnamaka dia nde akalɔmbɔla apami 108 100 waki lo dioho dimɔtshi dia lo waoho asato wakakahanyema l’Isariyɛlɛ. (Wal. 2:18, 24; 1 Ek. 7:26, 27) Jehowa akatɛ Mɔsɛ ɔnɛ aha Elishama kana ɔnande Nuna mbakahombe nɔmbɔla alembe w’ase Isariyɛlɛ dia tɔlɛndja atunyi awɔ, koko Jashua. Ta diakalɔma lushi l’otondo. Lam’ele Jashua aki l’okitanyiya ndo aketawɔ ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila kaki Nzambi, wodja w’Isariyɛlɛ wakadje otshumba.—Etum. 17:9-13.
11. Ngande wakokaso nkotsha olimu aso w’ekila l’ɛnyɛlɔ ka Jashua?
11 L’ɔkɔngɔ diko, Jashua ‘akalodiama la nyuma ka lomba,’ ko akayokita Mɔsɛ. (Euh. 34:9) Nyuma k’ekila kombisha Jashua akoka wa nde mbuta akambo wahataye kana wa nsala ahindo oko Mɔsɛ, koko tɔ kakôkimanyiya dia nɔmbɔla alembe w’ase Isariyɛlɛ dia tɔlɛndja ase Kanana. Ɛlɔ kɛnɛ, sho mbeyaka ndjaoka ɔnɛ sho bu l’akoka kana la diewo dia mɛmba ɛkɛndɛ ɛmɔtshi wa l’olimu aso w’ekila. Koko l’ɛnyɛlɔ ka Jashua, tekɔ l’eshikikelo k’ɔnɛ tayotondoya naka sho ndjela nna lo nna kɛnɛ katɔlɔmba Nzambi.—Jas. 1:7-9.
“Nyuma ka [Jehowa k]akahema Ngidiyona”
12-14. a) Kakɔna kɛnya otshumba wakadje alembe 300 w’ase Isariyɛlɛ nyemba nyemba y’alembe w’ase Midiyana? b) Eshikikelo kakɔna kakasha Jehowa Ngidiyɔna? c) Eshikikelo kakɔna katosha Nzambi ɛlɔ kɛnɛ?
12 L’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Jashua, Jehowa akatetemala mɛnya woho wakoka wolo ande nkeketsha ekambi ande wa kɔlamelo. Dibuku di’Embadi ndola l’ɛkɔndɔ w’anto waki “uma lu weodu mbakawayala la wulu.” (Heb. 11:34) Lo tshimbo ya nyuma k’ekila, Nzambi akasha Ngidiyɔna wolo wa ndɔ ta lo wahɔ w’ekambi ande. (Emb. 6:34) Koko alembe wakatshumanya Ngidiyɔna dia tɔlɔsha ase Midiyana waki yema tshitshɛ, mbuta ate dembe 1 akahombe ndɔsha alembe 4. Lo washo wa Jehowa, kânga mbaki alembe w’ase Isariyɛlɛ yema tshitshɛ vɔ waki efula ka mamba. Jehowa akadjangɛ Ngidiyɔna mbala hiende y’etondo dia nde nkitshakitsha lofulo l’alembe polo ndo lo dembe 1 di’ose Isariyɛlɛ ndɔshana l’alembe 450. (Emb. 7:2-8; 8:10) Jehowa mbaketawɔ di’akambo salema ngasɔ. Lam’ele nde mbakadjanga dia nkitshakitsha lofulo l’alembe, onde ase Isariyɛlɛ wakakoke nsɛma ɔnɛ vɔ wambodja otshumba l’akoka awɔ hita?
13 Ngidiyɔna nde l’alembe ande wakayalɔngɔsɔla. Otondonga wɛ aki l’atei wa djui y’anto shɔ, onde wɛ otonga l’eshikikelo ɔnɛ nyayodja otshumba lam’ele wambonya akanga wa tɔmɔma ndo wele bu la yewo tshɛ? Ko kana wɛ otosaka lokomba dia menda woho wakatetaka akambo? Bible tɛnyaka kɛnɛ kakasale Ngidiyɔna. Nde akasale kɛnɛ kakawodjangɛ Jehowa. (Adia Embadi 7:9-14.) Jehowa kopangwɛ Ngidiyɔna l’ɔtɛ wakandawombola djembetelo yakahombe mɛnya dia nde akosukɛka. (Emb. 6:36-40) Koko, Jehowa akakeketsha mbetawɔ kande.
14 Wolo wele la Jehowa dia shimbɛ anto bu l’elelo. Nde kokaka ntshungola ekambi ande oma l’okakatanu tshɛ ndo nde kambaka kânga la wanɛ wɛnama oko vɔ bu l’akoka dia nsala dui sɔ. Tena dimɔtshi sho mbeyaka ndjaoka dia sho bu efula kana monga la lonyangu la mamba. Hatolongamɛ dia Nzambi ayotosha djembetelo lo dihindo oko wakandasha Ngidiyɔna, koko nde koka tɔlɔmbɔla lo tshimbo y’Ɔtɛkɛta ande ndo y’etshumanelo kande kalɔmbwama la nyuma k’ekila. (Romo 8:31, 32) Jehowa tolakaka dia nde ayokeketsha mbetawɔ kaso la ngandji tshɛ ndo toshikikɛka dia nde mbele Okimanyedi aso.
“Nyuma ka [Jehowa] kakayahema Jefeta”
15, 16. Lande na kakakɛnɛmɔla ɔnaki Jafɛta la womoto yimba ya ndjahombia, ndo wetshelo akɔna wakoka ambutshi nkondja?
15 Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kekina. Etena kakalange wodja w’Isariyɛlɛ ntshɔ dia tɔlɔsha ase Amɔna, nyuma kaki Jehowa “kakayahema Jefeta.” Jafɛta akatshike dɔkɔlɔkɔ dia woke l’ɔtɛ wakandalomɔlomɔka dia mbidja otshumba lo lokombo la Jehowa. Nde akatshike dɔkɔlɔkɔ ate naka Nzambi nkimɔ ase Amɔna l’anya ami, kete layowosha onto la ntondo layotomba oma lo luudu lami dia ndjonongola. Etena kakandayakalolaka, ɔnande la womoto akayatombaka la lowango dia ndjôlongola. (Emb. 11:29-31, 34) Onde Jafɛta akâmbe l’ɔtɛ wa dui sɔ? Ondo bu nɛ dia nde aki paka l’ɔna ɔtɔi. Nde akakotsha dɔkɔlɔkɔ diande lo nkimɔ ɔnande dia tokambɛka Jehowa olimu lo tɛmpɛlɔ kande ka la Shilo. Lam’ele ɔnaki Jafɛta la womoto ɔsɔ akatɛmɔlaka Jehowa la kɔlamelo, nde aki l’eshikikelo ɔnɛ dɔkɔlɔkɔ diakatshike she pombaka kotshama. (Adia Embadi 11:36.) Nyuma kaki Jehowa kakawasha vɔ akɔ ahende wolo waki la wɔ ohomba.
16 Lande na kakakɛnɛmɔla ɔnaki Jafɛta la womoto ɔsɔ yimba ya ndjahombia? Aha la tâmu, mbetawɔ kande kakakeketshama oma lo woho wakandɛnaka ohetoheto waki la she ndo woho wakandamamemaka Nzambi. Ambutshi le, ɛnyɛlɔ kanyu kekɔ la shɛngiya ya wolo le ananyu. Tɛdikɔ tɔsanyu mbaɛnyaka dia nyu mbetawɔka kɛnɛ kawaetshanyu. Lâdiko di’alɔmbɛlɔ w’oma k’ɛse otema ndo wetshelo wa dimɛna wawaetshanyu, ananyu mendaka dia kana nyu mbashaka ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ lo kambɛ Jehowa l’etema anyu tshɛ. Naka vɔ ntsha dui sɔ, kete wayonga la nsaki ka wolo ka ndjasha l’olimu waki Jehowa ndo dui sɔ diayonyɔngɛnyangɛnya.
‘Nyuma kaki Jehowa kakahema’ Samisɔna
17. Naa awui wakasale Samisɔna lo tshimbo ya nyuma k’ekila kaki Nzambi?
17 Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kekina nto. Etena kaki ase Isariyɛlɛ lo lɔhɔmbɔ la Filistiya, ‘nyuma kaki Jehowa kakahema’ Samisɔna dia mbatshungola. (Emb. 13:24, 25) Nyuma kaki Nzambi kakasha Samisɔna wolo wa nsala awui wa diambo waheyama mbɛdika. Etena kaketawoya ase Filistiya ase Isariyɛlɛ dia munda Samisɔna, “nyuma ka [Jehowa] kakawahema wulu. Eshinga wakawukeleka lu aheka wakayala uku eshinga wa linene wakawatshumbi lu dja. La ekodi wakawukeleka lu anya wakahimbohimbo.” (Emb. 15:14) Samisɔna akakondja wolo l’ɔtɛ wakinde la “mbetawo” kânga l’etena kakinde l’ekakatanu l’ɔtɛ wa yɛdikɔ ya kɔlɔ yakandɔshi. (Heb. 11:32-34; Emb. 16:18-21, 28-30) Nyuma kaki Jehowa kaki la shɛngiya ya lânde le Samisɔna l’ɔtɛ w’akambo wa mamba wakokomɛ. Koko akambo asɔ wekɔ tshondo y’ekeketshelo le so. Lo woho akɔna?
18, 19. a) Kɛnɛ kakakomɛ Samisɔna toshaka eshikikelo kakɔna? b) Wahɔ akɔna wamboyokondja oma l’ɔsɛdingwelo wa bɛnyɛlɔ di’anto waki la kɔlamelo lo sawo nɛ?
18 Nyuma k’ekila kakakimanyiya Samisɔna mbatokimanyiya ndo sho lawɔ dia nkamba olimu wakatshikɛ Yeso ambeki ande wa ‘nsambisha anto dimɛna dimɛna.’ (Etsha 10:42) Wanɛ wakamba olimu ɔsɔ hawôkambe tsho l’akoka awɔ wa lôtɔ. Ande woho wahombaso monga la lowando le Jehowa l’ɔtɛ wakambande la nyuma kande dia nkotsha elimu wa diambo wahatalongamɛ ɛsɔ lee! Etena kakambaso olimu w’esambishelo, sho koka mbuta oko wakate ɔprɔfɛta Isaya ate: “Khumadiondjo, [Jehowa] akantumi, ndu nyuma kandi.” (Is. 48:16) Ɔnkɔnɛ, nyuma kaki Nzambi mbatokimanyiya dia nsambisha. Sho kambaka olimu ɔsɔ l’otema ɔtɔi tele l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayohamia akoka aso oko wakandasalɛ Mɔsɛ, Bɛzalɛlɛ ndo Jashua. Sho ndɔtaka “yombo ya nyuma, yako yeli diui dia [Nzambi],” tele l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayotosha nyuma kande oko wakandasha Ngidiyɔna, Jafɛta ndo Samisɔna. (Ef. 6:17, 18) Naka sho ndjaɛkɛ le Jehowa ndo nyanga ekimanyielo kande, kete tayonga la wolo wa lo nyuma wɛdimi la wolo wa demba waki la Samisɔna.
19 Mbokɛmaka hwe dia Jehowa tshɔkɔlaka wanɛ wasukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ la dihonga tshɛ. Naka sho mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila kaki Nzambi, kete mbetawɔ kaso kayohama. Ɔnkɔnɛ, sho tshɛ tayɔngɛnangɛna dia mvusola awui amɔtshi w’amɛna wele l’Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ. Dui sɔ kɛnɛmɔlaka kɛnɛ kakasalɛ nyuma kaki Nzambi ekambi ande wa kɔlamelo wa lo ntambe ka ntondo, la ntondo ndo l’ɔkɔngɔ wa Pɛntɛkɔsta 33 T.D. Tayɔsɛdingola awui asɔ lo sawo diayela.
Wetshelo akɔna wamboyokondja lo mbeya ɔnɛ nyuma kaki Nzambi kakahema . . .
• Mɔsɛ?
• Bɛzalɛlɛ?
• Jashua?
• Ngidiyɔna?
• Jafɛta?
• Samisɔna?
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 22]
Nyuma kaki Nzambi kokaka tosha wolo wa lo nyuma wɛdimi la wolo wa demba waki la Samisɔna
[Osato wa lo lɛkɛ 21]
Ambutshi le, ohetoheto anyu wekɔ la shɛngiya le ananyu