Nyokeketsha diwala dianyu lo sawolaka dimɛna
‘Dui diotami l’etena kakoka diekɔ oko elowa wa pomɛ wa paonyi lo asango wa fɛsa.’—TUK. 25:11.
1. Ngande wambokimanyiyama atshukanyi efula lo sawolaka dimɛna?
ƆNANGƐSO ɔmɔtshi la la Canada akate ate: “Lo dihole dia tasawolaka l’anto akina, dimi ndekaka ngɛnangɛna sawolaka la wadɛmi. Sho mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula etena keso kaamɛ ndo etena kongaso l’ekakatanu, sho mongaka kaamɛ dia mbishana tokanyi.” Ɔnangɛso okina la l’Australie akafunde ɔnɛ: “Aya ɛnɔnyi 11 wambotodjasɛ kaamɛ, koko ndoko lushi lakete ko hatɛkɛtshanyisha la wadɛmi. Dimi la wadɛmi hatoyaoke oko anto wele bu l’ekokelo kana ndjakiyanya lo kɛnɛ kendana la woho wa nkeketsha diwala diaso. Woho wasawolaso dimɛna mbala la mbala ambotokimanyiya dia nkotsha dikambo sɔ.” Kadiyɛso kɛmɔtshi ka la Costa Rica akate ate: “Woho wasawolaso dimɛna ambotokimanyiya aha tsho dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala diaso, koko ndo dia sho ndeka ndjasukanya la Jehowa, tambokokamɛ oma l’ehemba, tamboleka monga kaamɛ ndo ngandji kokanaso kamboleka mfula.”
2. Akambo akɔna wakoka mbidja wekamu diaha atshukanyi nsawola dimɛna?
2 Onde wɛ l’olonganyi ayɛ sawolaka dimɛna, ko kana dui sɔ diekɔ tshondo y’okakatanu le nyu? Lo mɛtɛ, ekakatanu ɛmɔtshi mbeyaka ntomba nɛ dia atshukanyi bu kokele, wekɔ la lonto lotshikitanyi ndo la waonga amɔtshi lo ndjela mbekelo ndo woho wakawodiama. (Rɔmɔ 3:23) Laadiko dia laasɔ, atshukanyi mbeyaka monga la toho t’asawo totshikitanyi. Diakɔ diele, John M. Gottman nde la Nan Silver, anyangiyangi w’akambo w’awala wekɔ la shadiya dia mbuta ɔnɛ: “Atshukanyi pombaka mbidja welo wa l’otema ɔtɔi naka vɔ kombolaka dia sawolaka dimɛna ndo dia diwala diawɔ ntshikala edja.”
3. Kakɔna kakimanyiya atshukanyi efula dia nkeketsha awala awɔ?
3 Lo mɛtɛ dia diwala diawɔ nkeketala, atshukanyi pombaka mbidja welo w’efula. Kaanga mbediɔ ngasɔ, nsala dui sɔ mbelaka ɔngɛnɔngɛnɔ waheyama mbɛdika. Atshukanyi wokana ngandji kokaka monga mɛtɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ. (Und. 9:9) Tɔsɛdingole yema woho wakokanaka Izaka nde la Rɛbɛka ngandji. (Etat. 24:67) Kaanga l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbidjasɛ ɛnɔnyi efula, Bible hate ndoko dikambo diɛnya ɔnɛ ngandji kawɔ kakakitakita. Ngasɔ mbakokadiɔ mbutama ndo lo dikambo di’atshukanyi efula wa nshi nyɛ. Kakɔna kele sheke ya dikambo sɔ? Vɔ mbutanɛka tokanyi ndo nsaki yawɔ hwe hwe, koko la l’ɔngɛnyi tshɛ lo nsala akambo la shɛnɔdi, la ngandji, la dilɛmiɛlɔ di’efula ndo l’okitshakitsha. Oko wayangaso diɛna, naka atshukanyi nkɛnɛmɔla waonga w’ohomba efula asɔ, kete vɔ wayosawolaka nshi tshɛ aha l’okakatanu.
NYONGAKE LA SHƐNƆDI
4, 5. Ngande wele shɛnɔdi kimanyiyaka atshukanyi dia onto l’onto mbeya olonganyi ande dimɛna? Sha ɛnyɛlɔ.
4 Tukedi 16:20, mbutaka ɔnɛ: “One latu[ngaka la shɛnɔdi] atuhumoka lukulu l’olo.” Mɛtɛ ka dikambo sɔ mɛnamaka lo awala ndo lo nkumbo efula. (Adia Tukedi 24:3.) Ɔtɛkɛta waki Nzambi mbakoka tokimanyiya dia monga la shɛnɔdi ndo la lomba. Etatelu 2:18, totɛka dia Nzambi akatonge womoto dia monga okimanyedi wa pami, koko aha oko onto ɔmɔtshi l’anyanya. Nde kokaka nkotsha ɔkɛndɛ ande dimɛna naka nde sawolaka l’olonganyi ande dimɛna. Lo mɛtɛ, apami la wamato wekɔ la waonga wotshikitanyi, koko wamato lo tshɛ kawɔ ngɛnangɛnaka nsawola lo kɛnɛ kendana la nsaki yawɔ, akambo wendana l’anto akina ndo diɔtɔnganelo diele lam’asawɔ l’anto akina. Vɔ ngɛnangɛnaka dia waomɛwɔ mbasalɛ akambo w’amɛna, mbatɛ toseke tawɔ nɛ dia dui sɔ mbashikikɛka dia vɔ wekɔ lo nangema mɛtɛ. Lo wedi okina, apami efula hawoleke mbutɛ anto akina tokanyi tawɔ, koko vɔ sawolaka l’anto akina akambo wendana l’elimu awɔ, ekakatanu awɔ ndo woho wa mbakandola. Ndo apami lo tshɛ kawɔ nangaka nɛmiyama.
5 Kadiyɛso kɛmɔtshi kele la Grande-Bretagne akate ate: “Omɛmi nangaka nkandola ekakatanu esadi esadi la ntondo ka nde pokamɛmi. Dui sɔ nyangiyakami efula nɛ dia ndjaka lalongamɛ dia mbotɛ kɛnɛ kakiyanya, ko nde sasɛka paka dia mbidja ‘okanga laadiko dia tonya.’” Pami kɛmɔtshi akafunde ate: “Etena kakiso kaditshukanaka, dimi laki la mbekelo ka nyanga dia nkandola ekakatanu waki la wadɛmi aha la ntshimbatshimba. Koko, lakayoshihodiaka esadi eto dia kɛnɛ kakandalangaka ele dimi mbohokamɛ dimɛna.” (Tuk. 18:13; Jak. 1:19) Pami kele la shɛnɔdi mbidjaka yimba lo nsaki ya wadɛnde ndo salaka la wolo dia mbokimanyiya lo yoho yahombama. Ndo l’etena kakɔ kaamɛ, nde mboshikikɛka dia tokanyi ndo nsaki yande yekɔ ohomba efula le nde. (1 Pet. 3:7) Lo wedi ande, womoto pombaka nsala la wolo dia nshihodia kanyi y’omɛnde. Naka wadi la omi nshihodia, ngɛnangɛna ndo nkotsha ɛkɛndɛ awɔ lo ndjela Afundelo, kete vɔ wayonga kaamɛ. Laadiko dia laasɔ, vɔ wayokamba kaamɛ lo mbɔsaka tɛdikɔ t’amɛna ndo tele la wɛdimo.
6, 7. a) Lo yoho yakɔna yakoka tɔndɔ diele lo Undaki 3:7 nkimanyiya atshukanyi dia monga la shɛnɔdi? b) Ngande wakoka wadi monga la shɛnɔdi etena kasawolande l’omɛnde, ndo kakɔna kakoka omɛnde nsala dia mbookimanyiya?
6 Atshukanyi wele la shɛnɔdi mbeyaka nto dia ekɔ “etena ka nembohala, la etena ka nteketa.” (Und. 3:1, 7) Kadiyɛso kɛmɔtshi kambosala ɛnɔnyi dikumi lo diwala akate ate: “Lamboshihodia kakianɛ dia ekɔ tena dimɔtshi diele bu ohomba mbutɛ olonganyi ami akambo amɔtshi. Naka omɛmi ambɔlɛmba l’ɔkɔngɔ wa nkamba olimu kana wa nkotsha ɛkɛndɛ ɛmɔtshi, dimi mbootshikaka dia nde tokomuya edja ndo etena kɛmɔtshi kambeta ko dimi ndjowotɛ akambo amɔtshi. Etombelo wonga la dui sɔ ele sho ndjosawolaka dimɛna efula.” Wamato wele la shɛnɔdi vɔ la wɔ tɛkɛtaka la loshilambo tshɛ ndo sɔnaka ɛtɛkɛta wa ntondja lo mbeya dia ‘dui diotami l’etena ka dimɛna’ ngɛnyangɛnyaka anto akina.—Adia Tukedi 25:11.
Salanɛ tokambokambo ta totshitshɛ mbelaka etshikitanu wa weke lo diwala
7 Omi l’Okristo pombaka nsala la wolo aha dia mpokamɛ tsho kɛnɛ kawotɛ wadɛnde, koko ndo dia mbutɛ wadɛnde tokanyi tande hita lo yoho y’okɛma hwe. Ekumanyi kɛmɔtshi ka l’etshumanelo kambotshukana aya ɛnɔnyi 27 mbutaka ate: “Dimi lekɔ lo nsala la wolo dia mbutɛka wadɛmi kɛnɛ tshɛ kakokami mbootɛ.” Ɔnangɛso okina lambotshukana aya ɛnɔnyi 24 mbutaka ate: “Mbala tshɛ dimi konangaka mbutɛ wadɛmi tokanyi tami ndo l’edja tshɛ kakimi ‘kombotɛkatɔ lakatiohɛka.’ Koko, lakayoshihodiaka dia mbutɛ wadɛmi tokanyi tami bu djembetelo ya wɔdu ɔmɔtshi. Etena kakimi l’okakatanu wa mbɔkɛnɛmɔlɛ tokanyi tami, lakalɔmbaka Jehowa dia nde kimanyiyami dia dimi mbeya tɔtɛkɛta t’amɛna takokami nkamba la tɔ ndo yoho ya dimɛna yakokami tita. Oma laasɔ, lakatshikalaka yema ki ko ntatɛ nsawola la nde.” Awui akina wakoka nkimanyiya atshukanyi dia ndeka monga kaamɛ ele, sɛdingolaka divɛsa dia lushi la lushi kana mbadiaka Bible kaamɛ.
8. Kakɔna kakoka nkimanyiya atshukanyi w’Akristo dia ndowanya yoho yawɔ ya nsawola?
8 Dɔmbɛlɔ diekɔ ohomba efula le wadi la omi ndo diɔ kokaka mbakimanyiya dia ndeka monga la nsaki ka nsawola. Lo mɛtɛ, kema dui dia wɔdu di’atshukanyi ntshikitanya yoho yawɔ ya nsawola. Koko, naka vɔ mboka Jehowa ngandji, mbɔlɔmba nyuma kande ndo mbɔsa diwala oko ɛngɔ k’ekila, kete vɔ wayosala dui sɔ. Womoto ɔmɔtshi lambotshukama l’edja k’ɛnɔnyi 26 mbutaka ate: “Dimi l’omɛmi mbɔsaka diwala oko woshasha wa nɛmɔ w’oma le Jehowa, diakɔ diele kanyi ya kakitɔna hayondjɛka kaanga lushi ɔtɔi. Dui sɔ tokimanyiyaka dia nsala la wolo dia nkandola ekakatanu lo nkɛtshanya kaamɛ.” Naka atshukanyi monga la kɔlamelo ya ngasɔ ndo mamema Nzambi, kete kɛsɔ ayowɔngɛnyangɛnya ndo nde ayowatshɔkɔla efula.—Osam. 127:1.
NYOKANAKE NGANDJI K’EFULA
9, 10. Naa toho tɔmɔtshi ta shikaa takoka atshukanyi mfudia ngandji kookanawɔ?
9 Ngandji ekɔ dionga di’ohomba efula le atshukanyi nɛ dia tɔ kekɔ “dimama diasala dia anto monga kaamɛ lo yoho ya kokele.” (Kɔl. 3:14) Ngandji ka mɛtɛ ndjaafulaka yema yema naka atshukanyi monga kaamɛ lo tena di’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo di’ekakatanu. Lo nsala ngasɔ, vɔ ndekaka monga kaamɛ oko angɛnyi ndo vɔ nangaka monga kaamɛ wonya tshɛ. Atshukanyi wasala ngasɔ mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ aha paka lo nsala akambo wa weke oko wadiɛnyawɔ lo televiziɔ, koko lo salanɛ tokambokambo tɔmɔtshi tele oko kumbatanɛ, mandɔna, salanɛ tɔjɛstɛ tɔmɔtshi, mbutanɛ akambo l’ɔmɔnɔmɔnɔ kana mimbɔna ɔnɛ “ngande wakakete lushi?” Tokambokambo ta totshitshɛ ta ngasɔ mbelaka etshikitanu wa weke lo diwala. Atshukanyi amɔtshi wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo wambodjasɛ l’edja k’ɛnɔnyi 19, mbutaka dia vɔ mbelanɛka lo telefɔnɛ kana fundanɛka mesajɛ l’edja tshɛ kewɔ l’ahole wotshikitanyi “paka dia mbeya onto l’onto woho wende.”
10 Ndo nto, ngandji kimanyiyaka atshukanyi di’onto l’onto ndeka mbeya osekande. (Flpɛ. 2:4) Lo wedi okina, woho wayoweyana dimɛna ɔsɔ ayowakimanyiya dia ndeka mbokana ngandji kaanga l’etena kewɔ l’ekakatanu wa wolo. Atshukanyi wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ hawokomɛkomɛ lo kɛnɛ kasalanɛwɔ, koko vɔ tetemalaka nyanga woho wa mfudia ngandji kookanawɔ. Diakɔ diele naka wɛ ambotshukana, kete wɛ pombaka ndjaoka ambola anɛ: ‘Onde dimi mɛtɛ mbeyaka olonganyi ami dimɛna? Onde dimi shihodiaka tokanyi ndo nsaki y’olonganyi ami lo akambo amɔtshi? Onde dimi kanaka yimba mbala la mbala lo waonga wele la olonganyi ami wakangɛnyangɛnya mbala ka ntondo kakamɛnana la nde?’
NYƆLƐMIYANAKE EFULA
11. Lande na kele dilɛmiɛlɔ diekɔ ohomba efula di’atshukanyi monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ? Sha ɛnyɛlɔ.
11 Kaanga atshukanyi wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ kema kokele ndo lo tena dimɔtshi vɔ mongaka l’ekakatanu. Ɛnyɛlɔ, aha mbala tshɛ mbaki Abrahama nde la Sara la tokanyi taamɛ l’akambo tshɛ. (Etat. 21:9-11) Koko, dui sɔ kokonya dia diwala diawɔ ndjɛkayɛka. Lande na? Nɛ dia vɔ wakɔsanaka la nɛmɔ ndo wakalɛmiyanaka. Ɛnyɛlɔ, mbala efula etena kakandalangaka mbutɛ Sara dikambo dimɔtshi, Abrahama akawotɛka ate ‘lam’alangɛ.’ (Etat. 12:11, 13) Sara nde la wɔ akalɛnyaka Abrahama ndo akawetaka ɔnɛ “khumemi.” (Etat. 18:12) Naka atshukanyi hawɔlɛmiyana lam’asawɔ, kete dui sɔ diayɛnamaka mbala la mbala lo weho w’ɛtɛkɛta watondjanɛwɔ kana wendjo w’awui awɔ. (Tuk. 12:18) Naka atshukanyi hawɔlɛmiyana dimɛna, kete diwala diawɔ diekɔ lo waale w’efula.—Adia Jakɔba 3:7-10, 17, 18.
12. Lande na kahomba Akristo weke kaditshukanaka nsala la wolo dia mbutanɛka awui la dilɛmiɛlɔ?
12 Akristo weke kaditshukanaka pombaka nsala la wolo dia mbutanɛka akambo la loshilambo, la dilɛmiɛlɔ lam’asawɔ nɛ dia dui sɔ diayowakimanyiya dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo sawolaka lo mbutanɛ akambo hwe hwe. Omi ɔmɔtshi mbutaka ate: “L’ɛnɔnyi wa ntondo wa diwala diaso, dimi la wadɛmi taki l’okakatanu nɛ dia onto l’onto koshihodiaka nsaki, mbekelo ndo ehomba wa wonyande. Koko taki la diɔtɔnganelo dia dimɛna lam’asaso nɛ dia taki l’ekanelo ka dimɛna, takasalaka shɛkɛsɛkɛ ndo taki l’okitshakitsha, solo dia lotutsha ndo takayaɛkɛka le Jehowa.” Shi ɔsɔ ekɔ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ kahomba atshukanyi tshɛ ndjela?
NYONGAKE L’OKITSHAKITSHA W’EFULA
13. Lande na kele okitshakitsha wekɔ ohomba efula di’atshukanyi monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ?
13 Sawo dia dimɛna lo diwala diekɔ oko ashi wakɛla ɔkɔkɛ ndo la wɔladi tshɛ oya lo jardɛ mɔtshi. Naka atshukanyi monga “la okitshakitsha,” kete vɔ wayosawolaka dimɛna. (1 Pet. 3:8) Ɔnangɛso ɔmɔtshi lambotshukana l’edja k’ɛnɔnyi 11 mbutaka ate: “Monga l’okitshakitsha tokimanyiyaka dia nkandola ekakatanu lo mbuta etena kasalanɛso kɔlɔ ɔnɛ, ‘odimanyiya.’” Ekumanyi kɛmɔtshi kele l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala ndo kambotshukana l’edja k’ɛnɔnyi 20 mbutaka ate: “Lo tena dimɔtshi tɔtɛkɛta tele oko ‘odimanyiya’ ndeka ohomba lo dihole dia mbutaka tsho ɔnɛ ‘dimi kolangaka efula.’” Nde kotshaka ɔnɛ: “Dikambo dimɔtshi diatokimanyiya dimi la wadɛmi dia monga l’okitshakitsha ele dɔmbɛlɔ. Etena kalɔmbaso Jehowa dimi la wadɛmi, sho mbohɔka dia sho kema kokele ndo mboshaka losaka l’ɔtɛ w’ɔlɔlɔ ande waheyama mbɛdika. Dui sɔ tokimanyiyaka dia mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ.”
Nyosawolake dimɛna lo diwala dianyu
14. Naa shɛngiya yakoka monga la lotamanya lo diwala?
14 Lo wedi okina, lotamanya kokaka mbetɛ akambo wolo diaha wadi l’omi nsawola ndo nkandola ekakatanu awɔ dimɛna. Kanga otako mbidjaka wekamu diaha sawo monga nɛ dia nde honge suke ndo bu la dihonga dia nɔmba edimanyielo. Lo dihole dia nde mbuta l’okitshakitsha tshɛ etena kandjɛnde wonyande ɔnɛ ‘odimanyiya lam’alangɛ,’ kanga lotamanya mbishaka paka tɛkɛ nɛndɛ. Ndo lo dihole dia mbeya wɛɔdu ande, nde mbishaka anto akina onongo. Etena kawosalɛwɔ kɔlɔ, lo dihole dia nde nyanga dia wɔladi monga, nde momalaka efula tena dimɔtshi lo mbishana efata kana lo mbɔsa yɛdikɔ yaha tɛkɛtshanya l’onto akɔ nto. (Und. 7:9) Lo mɛtɛ, lotamanya koka mpandjola diwala. Tatohɛke dia Bible mbutaka ɔnɛ: “Nzambi petshaka akanga wa lotamanya, koko nde salɛka akanga w’okitshakitsha ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika.”—Jak. 4:6.
15. Lembetshiya woho wele nkamba l’alako wele lo Ɛfɛsɔ 4:26, 27 ayokimanyiya atshukanyi dia vɔ nkandola ekakatanu watomba lam’asawɔ.
15 Naka wadi l’omi hawɔtɔnɛ lo dui dimɔtshi, kete vɔ pombaka nsala la wolo dia dikandola esadi eto lo dihole dia monga la lotamanya. Vɔ pombaka mbeya okakatanu akɔ ndo monga suke dia mbokandola lo yoho ya dimɛna. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akalake asekande Akristo ate: “Nyoke nkɛlɛ, koko tanyosalake pɛkato. Tanyotshikalake la nkɛlɛ polo wonya mbidja, tanyoshake Diabolo diaaso.” (Ɛf. 4:26, 27) Ntona dia nkitanyiya alako w’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi koka nkonya atshukanyi l’ekakatanu wa wolo. Kadiyɛso kɛmɔtshi mbutaka la lonyangu tshɛ ate: “Lo diaaso dimɔtshi dimi l’omɛmi kokitanyiya dako diele lo Ɛfɛsɔ 4:26, 27. Etombelo waki la dui sɔ ele, lakatshikala la nkɛlɛ nshi efula.” Ekɔ ohomba efula dia nkɛtshanya esadi eto naka okakatanu wambotomba l’oyango wa mbokandola lo yoho ya dimɛna. Koko, atshukanyi mbeyaka mɛna ohomba wa tokotshika yema y’etena dia kɛlɛ kawɔ nkitakita. Ndo nto, ekɔ ohomba dia nɔmba Jehowa dia nde nyukimanyiya dia monga l’okitshakitsha. Nsala ngasɔ ayokimanyiya onto l’onto diaha nde mbidja yimba paka lo nsaki yande tsho, koko dia ndeka mbidja yimba lo woho wakokawɔ nkandola okakatanu akɔ.—Adia Kɔlɔsayi 3:12, 13.
16. Ngande wakoka okitshakitsha nkimanyiya atshukanyi di’onto l’onto mbɔsa akoka wele la wonyande la nɛmɔ?
16 Naka atshukanyi monga l’okitshakitsha ndo mbeya elelo awɔ, kete kɛsɔ ayowakimanyiya di’onto l’onto mbɔsa waonga ndo akoka w’osekande la nɛmɔ. Tɔshi ɛnyɛlɔ kɛnɛ: Mbeyaka monga ko wadi ekɔ l’akoka amɔtshi wa laande wakambande la wɔ lo wahɔ w’ase nkumbo. Omi lele l’okitshakitsha ndo leya elelo ande, hahombe mfɔnya dia nde pombaka ndeka wadɛnde l’oseka dikambo tshɛ, koko nde pombaka mbookeketsha dia nde ntetemala nkamba l’akoka ande asɔ nɛ dia lo nsala ngasɔ, nde ayɛnya dia nde mbɔɔsaka la nɛmɔ ndo mboolangaka. (Tuk. 31:10, 28; Ɛf. 5:28, 29) Lo wedi okina wadi lele l’okitshakitsha ndo leya elelo ande, hahombe ndjatombola kana funɛ omɛnde kaanga lo shɛkɛsɛkɛ dia nde mbooleka. Lam’ele atshukanyi wekɔ “demba ɔtɔi,” vɔ pombaka mbeya dia kɛnɛ kakoka nyangiya ɔmɔtshi koka nyangiya ndo okina.—Mat. 19:4, 5.
17. Kakɔna kakoka nkimanyiya atshukanyi wa nshi nyɛ dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo ntombola Nzambi?
17 Aha la taamu, wɛ kombolaka dia diwala diayɛ monga oko diaki Abrahama nde la Sara kana diaki Izaka nde la Rɛbɛka nɛ dia vɔ waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo awala awɔ, wakadjasɛ kaamɛ polo lo nyɔi ndo Jehowa akatombɔma l’ɔtɛ awɔ. Naka ngasɔ mbediɔ, kete ɔsa diwala oko wadiɔsa Nzambi. Adiaka Ɔtɛkɛta ande mbala la mbala dia wɛ monga la shɛnɔdi ndo la lomba. Oka olonganyi ayɛ ngandji ka mɛtɛ kele oko “lumbi la wulu la dja ya [Jehowa]” ndo kanaka yimba lo toho takokayɛ mandola olonganyi ayɛ. (Lim. 8:6) Sala la wolo dia monga l’okitshakitsha. Salɛ olonganyi ayɛ akambo tshɛ la dilɛmiɛlɔ. Naka wɛ nsala akambo asɔ, kete wɛ ayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala diayɛ ndo Shɛso lele l’olongo ayɔngɛnangɛna. (Tuk. 27:11) Laadiko dia laasɔ, wɛ ayokoka mbuta oko wakate ɔnangɛso ɔmɔtshi lambotshukana l’edja k’ɛnɔnyi 27 ate: “Hafɔnya dia layonga la lɔsɛnɔ naka aha la wadɛmi. Diwala diaso diekɔ lo tatetemala nkeketala lushi la lushi. Dui sɔ diekɔ lo salema nɛ dia sho mbokaka Jehowa ngandji ndo sho sawolaka dimɛna mbala la mbala.”