“Ototɛ, etena kakɔna kayosalema akambo asɔ?”
“Djembetelo yakɔna yayɛnya woongelo ayɛ ndo etena k’ekomelo k’andja?”—MAT. 24:3.
1. L’ɛnyɛlɔ k’apɔstɔlɔ wa Yeso, kakɔna kakombolaso mbeya?
ETENA kakatasukanaka olimu w’esambishelo waki Yeso lanɛ la nkɛtɛ otsha l’ekomelo, ambeki ande wakalange mbeya kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye. Diakɔ diele, nshi ngana tsho la ntondo ka nyɔi kande, apɔstɔlɔ ande amɔtshi anɛi wakawombola vate: “Etena kakɔna kayosalema akambo asɔ, ndo djembetelo yakɔna yayɛnya woongelo ayɛ ndo etena k’ekomelo k’andja?” (Mat. 24:3; Makɔ 13:3) Yeso akakadimola l’ekimanyielo ka daka diele l’akambo efula diele lo Mateo tshapita 24 ndo 25. Lo daka sɔ, Yeso akatatshi di’akambo wa diambo efula wayoyala. Ɛtɛkɛta ande ɛsɔ wekɔ la kitshimudi y’efula le so nɛ dia ndo sho mbayakiyanya dia mbeya kɛnɛ kayosalema lo nshi yayaye.
2. a) Dui diakɔna diambototayangaka dia monga la eokelo k’oshika l’edja k’ɛnɔnyi efula? b) Naa ambola asato wayangaso nsɛdingola?
2 Aya ɛnɔnyi efula wele ekambi wa Jehowa wekɔ lo mbeka ndo wekɔ lo nsala alɔmbɛlɔ dia nshihodia daka dia Yeso diendana la nshi y’ekomelo. Vɔ wekɔ lo nyangiayangia dia nshihodia etena kayokotshama ɛtɛkɛta waki Yeso. Dia mɛnya woho wambotoshihodia ɛtɛkɛta ɛsɔ, nyɛsɔ tɔsɛdingole ambola asato anɛ watatɛ la “etena kakɔna.” Etena kakɔna kayotatɛ “mfɔnu ka woke”? Etena kakɔna kayokakitola Yeso “ɛkɔkɔ” la “mbudi”? Ndo etena kakɔna ‘kayoya’ Yeso?—Mat. 24:21; 25:31-33.
ETENA KAKƆNA KAYOTATƐ MFƆNU KA WOKE?
3. Lo nshi y’edjedja, kakɔna kakatataka lo kɛnɛ kendana la etena kayosalema mfɔnu ka woke?
3 Aya ɛnɔnyi efula wele takataka ɔnɛ mfɔnu ka woke kakatatɛ lo 1914, lam’akatatɛ Ta dia ntondo dia l’andja w’otondo ndo ɔnɛ Jehowa ‘akasuse nshi shɔ’ lo 1918 etena kakakomɛ ta diakɔ, l’oyango w’atshikadi w’akitami monga la diaaso dia nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ lo wedja tshɛ. (Mat. 24:21, 22) Takataka nto ɔnɛ kam’ayokoma olimu w’esambishelo lo kondoko, ɛlɔmbwɛlɔ ka Satana kayolanyema. Diakɔ diakatetshaka ɔnɛ mfɔnu ka woke kakahombe salema lo tenyi sato nɛ: Tɔ kakahombe ntatɛ oma lo 1914-1918. Oma laasɔ, tɔ kakahombe ndjemala lo 1918 polo yema otsha la ntondo; ndo tɔ kakahombe ndjokomɛ lo Aramangɛdɔna.
4. Eokelo kakɔna kamboyonga la so ka daka dia Yeso diendana la nshi yayaye?
4 Koko, l’ɔkɔngɔ wa nsala ɔsɛdingwelo wa lotshimola wa daka dia Yeso, takayoshihodia ɔnɛ etenyi kɛmɔtshi ka daka dia Yeso kendana la nshi y’ekomelo kekɔ la ekotshamelo ehende. (Mat. 24:4-22) Etenyi ka ntondo kakakotshama lo ntambe ka ntondo T.D., la Judeya ndo etenyi ka hende kakahombe ndjokotshama l’andja w’otondo lo nshi yaso nyɛ. Eokelo kɛsɔ tokonyaka dia nshihodia akambo efula.a
5. a) Kakɔna kalembetshiya etena ka wolo kakatatɛ lo 1914? b) Etena k’asui kɛsɔ mbɔtɔnɛka l’etena kakɔna ka lo ntambe ka ntondo ka lo T.D.?
5 Takayoshihodia nto dia etenyi ka ntondo ka mfɔnu ka woke kotatɛ lo 1914. Lande na? Nɛ dia daka dia lo Bible mɛnyaka dia mfɔnu ka woke hotatɛ la ta dia lam’asa wedja, koko la ɔlɔshamelo w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Ɔnkɔnɛ, akambo wakasalema lo 1914 komonga etatelo ka mfɔnu ka woke, koko waki “etatelo k’asui.” (Mat. 24:8) “Etatelo k’asui” kɛsɔ mbɔtɔnɛka l’asui wakasalema la Jɛrusalɛma ndo la Judeya oma lo 33 T.D. polo lo 66 T.D.
6. Djembetelo yakɔna yayɛnya dia mfɔnu ka woke kambotatɛ?
6 Djembetelo yakɔna yayɛnya dia mfɔnu ka woke kambotatɛ? Yeso akatatshi ate: “Lam’ayonyɛna ɛngɔ ka wɔnɔnyi katonga elanyelo kambemala lo dihole di’ekila, oko wakadiatama lo tshimbo y’omvutshi Danyɛlɛ, (ɔnɛ ladia akambo anɛ onge la shɛnɔdi.) L’etena kɛsɔ, wanɛ wele la Judeya kawolawɔ otsha l’akona.” (Mat. 24:15, 16) Etenyi ka ntondo ka daka sɔ kakakotshama etena kakemala alembe w’ase Rɔmɔ (“ɛngɔ ka wɔnɔnyi”) “lo dihole di’ekila” lo 66 T.D., etena kakawalɔsha Jɛrusalɛma la tɛmpɛlɔ kayɔ (dihole diakɔsaka ase Juda ɔnɛ ekila). Etenyi ka hende ka ‘wemalelo w’ɛngɔ ka wɔnɔnyi’ kɛsɔ kayokotshama tshɛ lo tshɛ etena kayɔlɔsha O.N.U. (“ɛngɔ ka wɔnɔnyi” ka nshi nyɛ) Lokristokristo (lɔsama oko ekila le wanɛ wayata dia wekɔ Akristo) ndo etenyi kekina ka Babilɔna ka Woke. Ɔlɔshamelo akɔ waamɛ mbɔtɛkɛtami lo Ɛnyɛlɔ 17:16-18. Akambo asɔ mbayɛnya etatelo ka mfɔnu ka woke.
7. a) Ngande ‘wakashimbamɛ nsɛnɔ’ y’Akristo wa lo ntambe ka ntondo? b) Kakɔna kalongamɛso kayosalema lo nshi yayaye?
7 Yeso akatatshi nto ate: “Nshi shɔ ya[yo]susama.” Ɛtɛkɛta ɛsɔ wakakotshama mbala ka ntondo lo 66 T.D. etena ‘kakasusama’ nshi ya ta diakalɔsha ase Rɔmɔ. Woho wakasusama nshi shɔ akasha Akristo w’akitami waki la Jɛrusalɛma ndo la Judeya diaaso dia vɔ ndawɔ l’oyango wa ‘nshimbɛ nsɛnɔ yawɔ.’ (Adia Mateo 24:22; Mal. 3:17) Laasɔ, kakɔna kakokaso nongamɛ kayosalema etena kayoya mfɔnu ka woke? Jehowa ‘ayosusa’ ta diayɔlɔsha O.N.U. ɛtɛmwɛlɔ wa nkashi diaha mbasha diaaso dia vɔ ndanya ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ kaamɛ l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Kɛsɔ toshikikɛka dia ekambi waki Nzambi wayoshimbamɛ.
8. a) Akambo akɔna wayosalema l’ɔkɔngɔ w’etenyi ka ntondo ka mfɔnu ka woke mbeta? b) L’etena kakɔna ondo kayolongola Akristo w’akitami w’ekomelo wa lo 144 000 difuto diawɔ l’olongo? (Enda nɔtɛ ya la koma.)
8 Kakɔna kayosalema l’ɔkɔngɔ w’etenyi ka ntondo ka mfɔnu ka woke mbeta? Ɛtɛkɛta wa Yeso mɛnyaka dia etena k’otale kayoyala polo ndo lam’ayotatɛ Aramangɛdɔna. Ko laasɔ, akambo akɔna wayosalema l’etena k’otale kɛsɔ? Okadimwelo tanemaka lo Ezekiele 38:14-16 ndo Mateo 24:29-31. (Adia.)b Oma laasɔ, etenyi k’ekomelo ka mfɔnu ka woke kayoya, mbuta ate Aramangɛdɔna, ta diafɔna la elanyelo ka Jɛrusalɛma ka lo 70 T.D. (Mal. 4:1) Ta di’Aramangɛdɔna diayonga etenyi k’ekomelo ka mfɔnu ka woke, diayoyala woho wa dikambo “wahatayalaka oma k’etatelo k’andja.” (Mat. 24:21) L’ɔkɔngɔ wa ta sɔ, Ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo k’ɛnɔnyi kinunu kayotatɛ.
9. Shɛngiya yakɔna yele la daka dia Yeso diendana la mfɔnu ka woke le ekambi wa Jehowa?
9 Daka diendana la mfɔnu ka woke sɔ tokeketshaka efula. Lande na? Nɛ dia diɔ toshikikɛka dia oyadi ekakatanu akɔna tshɛ wayotokomɛ, ekambi wa Jehowa lo tshɛ kawɔ wayotondoya lo mfɔnu ka woke. (Ɛny. 7:9, 14) Laadiko dia laasɔ, sho ngɛnangɛnaka nɛ dia Jehowa ayoyindja lowandji lande ndo ayokidia lokombo lande l’ekila lo Aramangɛdɔna.—Osam. 83:18; Ezek. 38:23.
ETENA KAKƆNA KAYOKAKITOLA YESO ƐKƆKƆ LA MBUDI?
10. Lo nshi y’edjedja, kakɔna kakatetshaka lo kɛnɛ kendana l’etena kakahombe salema okakitwelo w’ɛkɔkɔ la mbudi?
10 Kakianɛ, nyɛsɔ tɔsɛdingole etenyi kekina ka daka dia Yeso diendana la etena kayokotshama wɛɛla wa nkakitola ɛkɔkɔ la mbudi. (Mat. 25:31-46) Lo nshi y’edjedja, taketshaka ɔnɛ okakitwelo w’ɛkɔkɔ la mbudi wakahombe salema l’edja tshɛ ka nshi y’ekomelo yakatatɛ oma lo 1914 polo otsha la ntondo. Takataka nto ɔnɛ anto wakatone losango la Diolelo ndo wakavu la ntondo ka mfɔnu ka woke ntatɛ, wekɔ waa mbudi ndo vɔ bu l’elongamelo ka mbolɔ.
11. Lande na kele okakitwelo w’anto oko ɛkɔkɔ la mbudi kotatɛ lo 1914?
11 Oya l’atei atei w’ɛnɔnyi 1990, Tshoto y’Etangelo mɔtshi yakanyomɔsɛdingola Mateo 25:31, divɛsa diata ɔnɛ: “Lam’ayoya Ɔna onto lo lotombo lande la andjelo tshɛ kaamɛ la nde, nde ayodjasɛ lo kiti kande ka lowandji ka lotombo.” Takate lɔkɔ dia Yeso akayala Nkumekanga ka Diolelo dia Nzambi lo 1914, koko nde ‘kombidjasɛ lo kiti ka lowandji’ oko Shushi ya “wedja tshɛ.” (Mat. 25:32; ɛdika la Danyele 7:13.) Koko, wɛɛla w’ɛkɔkɔ la mbudi mɛnyaka ntondotondo dia Yeso ekɔ Shushi. (Adia Mateo 25:31-34, 41, 46.) Lam’ele polo ndo lo 1914 ko Yeso atonge Shushi ya wedja tshɛ, mbokɛmaka laasɔ dia okakitwelo w’anto oko ɛkɔkɔ la mbudi kotatɛ l’ɔnɔnyi ɔsɔ.c Ko laasɔ, etena kakɔna kayotatɛ Yeso nsala okakitwelo ɔsɔ?
12. a) Etena kakɔna kayotatɛ Yeso nsala akambo oko Shushi ya wedja tshɛ? b) Akambo akɔna wɔkɔndwami lo Mateo 24:30, 31 ndo 25:31-33, 46?
12 Daka dia Yeso diendana la nshi y’ekomelo mɛnyaka dia nde ayosala akambo mbala ka ntondo oko Shushi ya wedja l’ɔkɔngɔ w’elanyelo k’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Oko wakatadiɛnyi l’odingɔ 8, akambo amɔtshi wayosalema l’etena kɛsɔ kɔndwama lo Mateo 24:30, 31. Naka wɛ nsɛdingola avɛsa asɔ, kete wɛ ayɛna dia Yeso akate akambo wafɔna la wanɛ wele lo wɛɛla w’ɛkɔkɔ la mbudi. Ɛnyɛlɔ, Ɔna onto ayoya lo lotombo kaamɛ la andjelo, ko waoho tshɛ ndo wedja tshɛ wayotshumana la ntondo ka nde; wanɛ wayɔsama oko ɛkɔkɔ ‘wayɔngɛnangɛna’ l’ɔtɛ wa “lɔsɛnɔ la pondjo” lawakongɛ la ntondo.d Wanɛ wayɔsama oko mbudi “wayoyatshatsha la lonyangu” nɛ dia vɔ wayotshɔ lo elanyelo ka pondjo.—Mat. 25:31-33, 46.
13. a) Etena kakɔna kayokakitola Yeso anto oko ɛkɔkɔ la mbudi? b) Shɛngiya yakɔna yele la eokelo kɛsɔ l’olimu aso w’esambishelo?
13 Ko laasɔ, kakɔna kakokaso nkimɛ? Yeso ayokakitola anto wa lo wedja tshɛ oko ɛkɔkɔ la mbudi etena kayondoya lo mfɔnu ka woke. Oma laasɔ, etena kayosalema etenyi k’ekomelo ka mfɔnu ka woke, mbuta ate Aramangɛdɔna, wanɛ wele oko mbudi ‘wayolanyema’ lo pondjo. Shɛngiya yakɔna yele la eokelo kɛsɔ l’olimu aso w’esambishelo? Dui sɔ tokimanyiyaka dia sho ndeka mɛna ohomba w’olimu aso w’esambishelo. Edja ndo lam’ayotatɛ mfɔnu ka woke ko anto efula weke la diaaso dia ntshikitanya tokanyi tawɔ ndo mbɔtɔ lo mboka ka tshitshɛ katɔla “lo lɔsɛnɔ la pondjo.” (Mat. 7:13, 14) Dia nshikikɛ dui sɔ, nshi nyɛ anto efula mbeyaka nkɛnɛmɔla waonga wele oko ɛkɔkɔ ndo akina waonga wele oko mbudi. Koko, sho pombaka mbeya dia paka lo mfɔnu ka woke mbayoyoshikikɛma waa na wele ɛkɔkɔ ndo waa na wele mbudi. Ɔnkɔnɛ, tekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa ntetemala ndjasha dia nkimanyiya anto efula dia mbasha diaaso dia vɔ mboka losango la Diolelo ndo likitanyiya.
Edja ndo lam’ayotatɛ mfɔnu ka woke ko anto efula weke la diaaso dia ntshikitanya tokanyi tawɔ (Enda odingɔ 13)
ETENA KAKƆNA KAYOYA YESO?
14, 15. Naa avɛsa anɛi watɛkɛta di’oyelo wa Yeso lo nshi yayaye oko Shushi?
14 Onde ɔsɛdingwelo wa lotshimola wa daka dia Yeso diendana la etena kayosalema akambo amɔtshi wa diambo, tɔlɔmbaka dia sho ntshikitanya eokelo kaso? Avɛsa wodingi daka diakɔ mbishaka okadimwelo. Nyɛsɔ tɔsɛdingole lo woho akɔna.
15 Lo etenyi kɛmɔtshi ka daka diɔkɔndwami lo Mateo 24:29–25:46, Yeso akaleke ntɛkɛta ntondotondo di’akambo amɔtshi wayosalema lo nshi y’ekomelo ndo lo mfɔnu ka woke kayaye. Lo avɛsa akɔ, Yeso akatɛkɛta mbala enanɛi lo dikambo dia “oyelo” ande.e Lo kɛnɛ kendana la mfɔnu ka woke, nde akate ate: “Wayɛna Ɔna onto ayaye lo wange wa l’olongo. Nyu “hanyeye lushi lakɔna layoya Nkumɛnyu.” “Ɔna onto ayoya lo wonya wahanyafɔnya.” Lo wɛɛla ande wa ɛkɔkɔ la mbudi, Yeso akate nto ate: “Lam’ayoya Ɔna onto lo lotombo lande.” (Mat. 24:30, 42, 44; 25:31) Avɛsa akɔ anɛi mendanaka la oyelo wa Yeso lo nshi yayaye oko Shushi. Ko naa avɛsa akina anɛi watanema daka dia Yeso sɔ?
16. Naa avɛsa akina wɛnya oyelo wa Yeso?
16 Lo kɛnɛ kendana la ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ, Yeso akate ate: “Diɛsɛ le ɔhɔmbɔ ɔsɔ naka Nkumɛnde mbotana asala dui sɔ lam’ayondoya!” Lo wɛɛla ande w’esekaseka wa dimuma, Yeso akate ate: “Lam’akawatatshɔka dia tosomba, otshuki a wadi akakome.” Lo wɛɛla ande wa talata, Yeso akate ate: “L’ɔkɔngɔ w’etena k’otale, owandji awɔ akakalola ndo akakoya la wɔ.” Lo wɛɛla akɔ waamɛ, owandji akate ate: “Lam’ayomokalola dimi [layoy]oliɔsa la wahɔ.” (Mat. 24:46; 25:10, 19, 27) Etena kakɔna kayokotshama avɛsa anɛi asɔ wendana l’oyelo wa Yeso?
17. Kakɔna kakatataka lo kɛnɛ kendana la oyelo wa Yeso wɔtɛkɛtami lo Mateo 24:46?
17 Lo nshi y’edjedja takataka l’ekanda aso ɔnɛ, avɛsa anɛi w’ekomelo ango mendanaka la oyelo wa Yeso wakasalema lo 1918. Tɔshi ɛnyɛlɔ k’ɛtɛkɛta waki Yeso wendana la “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ.” (Adia Mateo 24:45-47.) Takataka ɔnɛ oyelo wa Yeso wɔtɛkɛtami lo divɛsa 46 mɛndanaka la etena kakandaye dia ndjɔsɛdingola yoonge ya lo nyuma y’Akristo w’akitami lo 1918 ndo takafɔnyaka nto ɔnɛ ɔhɔmbɔ akakitshama laadiko dia diangɔ dia Nkumɛnde lo 1919. (Mal. 3:1) Koko, l’ɔkɔngɔ wa nsala ɔsɛdingwelo wa lotshimola wa daka dia Yeso diendana la etena kayosalema akambo amɔtshi wa diambo, tamboyoshihodia dia eokelo kaso k’akambo amɔtshi wendana la daka diakɔ pombaka tshikitanyema. Lande na?
18. Ɔsɛdingwelo wa daka di’otondo dia Yeso tokonyaka dia mbuta na lo kɛnɛ kendana la oyelo wa Yeso?
18 Lo avɛsa wele la ntondo ka Mateo 24:26, tshɛkɛta “oyelo” ndekaka mendana la etena kayoya Yeso dia ndjewoya ndo ndjolombosha anto lo mfɔnu ka woke. (Mat. 24:30, 42, 44) Ndo nto, oko wakatadisɛdingodi l’odingɔ 12, ‘oyelo’ wa Yeso wɔtɛkɛtami lo Mateo 25:31 mendanaka la etena kakɔ kaamɛ ka lo nshi yayaye kɛsɔ. Ɔnkɔnɛ lo ndjela ɛkɔkɔ ɛsɔ, sho komiyaka lo mbuta ɔnɛ oyelo wa Yeso dia ndjokitsha ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ laadiko dia diangɔ diande tshɛ wɔtɛkɛtami lo Mateo 24:46, 47, wayokotshama lam’ayondoya lo nshi yayaye, lo mfɔnu ka woke.f Laadiko dia laasɔ, ɔsɛdingwelo wa daka dia Yeso di’otondo mɛnyaka hwe dia divɛsa tshɛ dia lo avɛsa enanɛi wendana la oyelo ande mendanaka la etena ka lo nshi yayaye kayondolombosha anto lo mfɔnu ka woke.
19. Etshikitanu akɔna wendana la eokelo kaso wambotɛna, ndo ambola akɔna wayokadimɔma l’asawo wayela?
19 Lo tshena pe, kakɔna kamboteka? L’etatelo ka sawo nɛ, takɛnyi ambola asato watatɛ la “etena kakɔna.” Ntondotondo, takɛnyi dia mfɔnu ka woke kotatɛ lo 1914, koko kayotatɛ etena kayɔlɔsha O.N.U. Babilɔna ka Woke. Oma laasɔ, takayɛna dia Yeso kokakitola ɛkɔkɔ la mbudi lo 1914, koko ayosala dui sɔ lo mfɔnu ka woke. L’ekomelo, takayɛna nto dia Yeso koondja dia ndjokitsha ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo laadiko dia diangɔ diande tshɛ lo 1919, koko dui sɔ diayosalema lo mfɔnu ka woke. Ɔnkɔnɛ, ambola akɔ asato watatɛ la “etena kakɔna,” mendanaka la etena kakɔ kaamɛ ka lo nshi yayaye, mbuta ate mfɔnu ka woke. Ko laasɔ, shɛngiya yakɔna yele la etshikitanu wendana l’eokelo kaso k’ɛtɛkɛta wendana la ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo? Ndo nto, shɛngiya yakɔna yele la eokelo kaso ka wɛɛla ekina wa Yeso wayokotshama lo nshi y’ekomelo nyɛ? Ambola w’ohomba efula asɔ mbayotɔsɛdingola l’asawo wayela.
a Odingɔ 4: Dia mbeya akambo efula, enda Tshoto y’Etangelo, ya Ngɔndɔ ka hende 15, 1994 (lo Falase), lɛkɛ 8-21 ndo Ngɔndɔ ka tanu 1, 1999, lɛkɛ 15-27.
b Odingɔ 8: Dui dimɔtshi diotami lo avɛsa anɛ ele ‘otshumanyelo w’asɔnami.’ (Mat. 24:31) Diakɔ diele, ondo Akristo tshɛ w’akitami wayonga la nkɛtɛ l’ɔkɔngɔ w’etenyi ka ntondo ka mfɔnu ka woke mbeta, wayodɛ l’olongo la ntondo ka ta di’Aramagɛdɔna ntatɛ. Etshikitanu ɛnɛ wambotshikitana l’elembetshielo wakatasha lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ k’enanɛi 15, 1990, lɛkɛ 30 (lo Falase), lo sawo diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Ambola w’oma le ambadi.”
c Odingɔ 11: Enda Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 1, 1995, lɛkɛ 10-16.
d Odingɔ 12: Enda ɔkɔndɔ wa woho akɔ waamɛ wele lo Luka 21:28.
e Odingɔ 15: Tshɛkɛta “ayoya” kana “oyelo” yakakadimɔma oma lo vɛrbɛ yamɛ ya lo Grɛkɛ, erʹkho·mai.
f Odingɔ 18: Oko wakatadiɛnyi, tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi ɔnɛ “lam’ayondoya” lo Mateo 24:46 ekɔ verbɛ yakɔ yamɛ ya lo Grɛkɛ yakadimɔma nto ɔnɛ “ayaye, layoya” ndo “ayoya” lo Mateo 24:30, 42, 44.