“Dieli La Akambu Aso Dia Ndja”
“Jesu akâkaluya diui ati: . . . Dieli la akambu aso dia ndja, keli ekumelu atayi.”—MATEU 24:4-6.
1. Dikambo diakɔna diahombaso ndjakiyanya?
AHA la tamu, wɛ ndjakiyanyaka dia lɔsɛnɔ layɛ la nshi nyɛ ndo la nshi yayɛ yayaye. Omalɔkɔ, wɛ pombaka nto ndjakiyanya lo dikambo dimɔtshi diakakotola yambalo yaki C. T. Russell lo 1877. Nde, ɔnɛ lakayotongaka la Société Watch Tower, akafunde lo Angɛlɛ, biukubuku yaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: Oyango ndo Yoho Yayokalola Nkumɛso. Biukubuku shɔ ya ndjɛkɛ 64 yakatɛkɛtaka dia okalwelo wa Yeso, kana oyelo ande wa lo nshi yayaye. (Joani 14:3) Lushi lɔmɔtshi lakiwɔ l’Okongo w’Ewele, apɔstɔlɔ wakambola dikambo di’okalwelo ɔsɔ vate: ‘Etena kakɔna kayonga akambo asɔ, ndo ayonga djembetelo yakɔna ya wôngelo [kana ‘oyelo,’ King James Version] ayɛ ndo y’ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo na?’—Mateu 24:3.
2. Lande na kele anto la tokanyi efula totshikitanyi lo dikambo dia kɛnɛ kakate Yeso na?
2 Onde wɛ mbeyaka ndo shihodiaka okadimwelo wakasha Yeso? Okadimwelo akɔ tanemaka lo Evanjiliɔ esato. Prɔfɛsɛrɛ D. A. Carson ate: “Lo totshapita ta lo Bible k’otondo, wanɛ wakilembetshiya ndekaka kakatana lo dikambo dia Mateu 24, la di’ɛkɔndɔ ekina wɔfɔnyi lawɔ watanema lo Mako 13 la Luka 21.” L’ɔkɔngɔ diko, ko nde ndjosha kanyi yande lo kɛnɛ kendana l’ɔkɔkɔ okina wahasange anto lolimi. L’eleko ketshi kɛnɛ, weho wa tokanyi taki l’anto tɔsɔ mɛnyaka dia vɔ komonga la mbetawɔ. Wanɛ wele la tokanyi tɔsɔ wakataka ɔnɛ ndoko lushi lakate Yeso awui wadiaso l’Evanjiliɔ. Vɔ mbutaka ɔnɛ wakayotshikitanyaka ɛtɛkɛta ande, kana ɔnɛ akambo wakandate kokotshama. Tokanyi tɔsɔ mbaki l’amɔnyɔdi. Pami kɛmɔtshi kɔ̂mbɔla awui wa lo Bible ate nde mpotɔka Evanjiliɔ waki Mako ‘l’ekimanyielo ka filozofi kaki Mahayana Ose Budda’!
3. Ngande wakayahotɔka Ɛmɛnyi wa Jehowa pɔlɔfɛsi kaki Yeso?
3 Lo yoho yotshikitanyi, Ɛmɛnyi wa Jehowa mbetawɔka ɔnɛ Bible ekɔ dibuku dia mɛtɛ ndo diakokaso ndjaɛkɛ lediɔ, mbidja ndo kɛnɛ kakatɛ Yeso apɔstɔlɔ anɛi wanɛ waki la nde l’Okongo w’Ewele, nshi shato la ntondo ka nyɔi kande. Oma ko nshi ya C. T. Russell, ekambi waki Nzambi wakayahotɔka yema yema pɔlɔfɛsi kakasha Yeso l’okongo ɔsɔ. Lo ɛnɔnyi engana wêke kambeta ɛnɛ, Tshoto y’Etangelo akanyomoyomanya ekambi wa Nzambi pɔlɔfɛsi kɛsɔ fundo. Onde ndo wɛ mbakeke akambo akɔ, ndo mɛna etombelo wele lawɔ lo lɔsɛnɔ layɛ?a Nyɛsɔ tonyomokivusola.
Ekotshamelo Kɛmɔtshi ka Woke Efula Kaya Suke
4. Lande na kakakoke ambeki wa Yeso mbombola lo kɛnɛ kendana la nshi yayaye?
4 Apɔstɔlɔ wakeyaka ɔnɛ Yeso aki Mɛsiya. Ɔnkɔnɛ, lam’akawawoke atɛkɛta dia nyɔi, eolwelo ndo okalwelo ande, vɔ wakahombe ndjambola ɔnɛ: ‘Naka Yeso mvɔ ko mbatshika, ngande wayondoyohomba kotsha akambo wa diambo efula wahomba Mɛsiya kotsha na?’ Lâdiko dia lâsɔ, Yeso akatɛkɛta di’elanyelo ka Jerusalɛma la tɛmpɛlɔ kayɔ. Apɔstɔlɔ wakakoke ndjambola ɔnɛ: ‘Etena kakɔna ndo woho akɔna wayotshama akambo asɔ?’ Lo pemba mana akambo asɔ fundo, apɔstɔlɔ wakambola ɔnɛ: ‘Etena kakɔna kayoyala akambo asɔ, ndo ayoyala djembetelo yakɔna lam’ayokotshama akambo asɔ tshɛ?’—Mako 13:4; Mateu 16:21, 27, 28; 23:37–24:2.
5. Ngande wakakotshama kɛnɛ kakate Yeso l’eleko ka ntondo na?
5 Yeso akate ate: ata, ndjala, elando l’adidimu wa nkɛtɛ wayonga, ndo ɔnɛ Akristo wayohetshama ndo wayɔhɛnyahɛnyama, mɛsiya ya kashi yayoya ndo lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo layohandjɔnɛ l’andja w’otondo. Ko l’ɔkɔngɔ diko ekomelo kayoya. (Mateu 24:4-14; Mako 13:5-13; Luka 21:8-19) Yeso akate awui asɔ oma k’etatelo k’ɔnɔnyi wa 33 T.D. Lo ɛnɔnyi akumi wakayele, ambeki ande wanɛ waki la yambalo y’efula wakakoke ndjomana fundo ɔnɛ akambo akɔ wambokotshama lo yoho yɛnama. Eelo, ɔkɔndɔ w’anto mɛnyaka ɔnɛ djembetelo shɔ yaki l’ekotshamelo kɛmɔtshi l’etena kɛsɔ, lam’akalanyema dikongɛ di’Ase Juda di’akambo oma l’Ase Rɔmɔ lo 66-70 T.D. Ngande wakatshama dui sɔ na?
6. Kakɔna kakatombe l’asa Ase Rɔmɔ l’Ase Juda lo 66 T.D.?
6 Lo nshi y’ɔwɔ wa l’ɔnɔnyi 66 T.D., waa Zelɔtɛ y’Ase Juda wakalɔsha anami w’Ase Rɔmɔ suke la tɛmpɛlɔ ka la Jerusalɛma, wakatshutshuya anto wa lo wodja w’otondo l’akambo wa ngala. Lo dibuku Histoire des Juifs, Prɔfɛsɛrɛ Heinrich Graetz ate: “Cestius Gallus, Nguvɛrnɛrɛ k’Ose Suriya lakalɔmbɔla alembe w’Ase Rɔmɔ dia suke lowandji lalɔ nde ɔnɛ laki l’ɔkɛndɛ wa sukɛ alembe w’Ase Rɔmɔ, . . . kombikikɛ ɔtɔmbɔkwɛlɔ w’Ase Juda lo washo ande aha la nde mbashimba. Nde akatshumanya nyemba yande y’alembe, ndo nkumekanga ya wedja wakasukana la nde wakokimanyiya la nyemba yawɔ y’alembe.” Alembe asɔ w’anto 30000 wakandinge Jerusalɛma. L’ɔkɔngɔ wa vɔ ndɔ yema, Ase Juda wakanya ekolo ko mbɔlama l’otshimba wa mpele suke le tɛmpɛlɔ. “Nshi tshanu y’etondo aha la mumuya, Ase Rɔmɔ wakatshe tshɛ dia mbitola mpele, koko vɔ kokoka memala la ntondo k’akɔnga kana mpito y’Ase Juda. Paka lushi la samalo loto mbakawayotondolaka ɛtshi kɛmɔtshi k’ehele ka lo lɛkɛ la nɔrdɛ lo wɛlɛlɔ wa Tɛmpɛlɔ.”
7. Bonde kele ambeki wa Yeso wakakokaka mɛna akambo lo yoho yotshikitanyi l’Ase Juda efula na?
7 Ohokanyiya nganɛ wakakome Ase Juda asɔ wa l’eleko ka ntondo ewo, nɛ dia vɔ wakafɔnyaka ɔnɛ Nzambi ayowakokɛ ndo kokɛ osomba awɔ w’ekila! Koko, ambeki wa Yeso wakeyaka ɔnɛ Jerusalɛma ayolanyema. Yeso akate ate: “Ne dia nshi yayuyala le ye, yayukutshimela atunyi aye lungeli. Vo wayukutshimba, wayukukhuka. Vo wayukuhumanya la kete, ndu we ndu an’aye weli l’atei aye. Vo hawutshika dive ladiku dia dikina l’atei aye.” (Luka 19:43, 44) Onde mbut’ate Akristo waki l’etei ka Jerusalɛma lo 66 T.D., waki la dia ndjakema?
8. Naa awui wa wɔma wakate Yeso ɔnɛ wayotshama, ndo waa na waki ‘asɔnami,’ wanɛ wakahombe nshi susama l’ɔtɛ awɔ?
8 Lam’akandakadimolaka apɔstɔlɔ dimbola sɔ l’Okongo w’Ewele, Yeso akate ate: “Fono ka wulu kayuyala nshi sho, wuhu wahatayalaka nduku lushi umaka etatelu k’andja wakatungi [Nzambi] edja ndu kakiane, ndu wuhu wahayalaki ntu pundju. Utunduyala [Jehowa] kunsusa nshi yako, tshiki nduku [“omunyi,” NW] [w]akashimbamela. Keli ndi akasusi nshi yako ne dia esonami, wakandasonola.” (Mako 13:19, 20; Mateu 24:21, 22) Ɔnkɔnɛ, nshi yakahombe susama ko ‘asɔnami’ shimbamela. Waa na waki asɔnami asɔ na? Aha Ase Juda wanɛ wakasɛmaka ɔnɛ Jehowa mbatɛmɔlawɔ ndo wakakadja Ɔnande. (Joani 19:1-7; Etsha 2:22, 23, 36) Polo l’etena kɛsɔ, wanɛ waki mɛtɛ asɔnami aki Ase Juda la ase wedja wanɛ waketawɔka ɔnɛ Yeso mbele Mɛsiya ndo Oshimbedi. Nzambi akasɔnɛ anto asɔ, ndo lo Pɛntɛkɔsta ka lo 33 T.D., mbakandâkenge oko wodja w’oyoyo wa lo nyuma, ‘Isariyɛlɛ waki Nzambi.’—Ngalatiya 6:16; Luka 18:7; Etsha 10:34-45; 1 Petero 2:9.
9, 10. Ngande ‘wakasusama’ nshi yakɔtwɛ Ase Rɔmɔ Ase Juda ndo etombelo akɔna wakonge?
9 Onde nshi ‘yakasusama’ ndo akitami wa la Jerusalɛma wanɛ wakasɔnama wakashimbamela oka? Prɔfɛsɛrɛ Graetz ate: “[Cestius Gallus] kɔmɛna dimɛna tetemala la ndɔshana l’anto asɔ waki la tshete y’efula ko nde akɔtɔ l’anto ande lo masuwa l’etena kɛsɔ, ndo wakakalola nɛ dia nde akoke wɔma ɔnɛ ɔwɔ wanga ndɔhɔ . . . di’aha alembe ndjonga la pâ dia nongola diangɔ diele lawɔ ohomba. Ondo diɔ diakɔ diakandɛnyi ohomba minya ekolo nde l’alembe ande.” Oyadi kanyi yakɔna yaki la Cestius Gallus, alembe w’Ase Rɔmɔ wakatakɔ osomba, ndo efula wakavu l’anya w’Ase Juda wakatawatshanyaka.
10 Yoho yakatakɔ Ase Rɔmɔ osomba la shashimoya akasha “umunyi,” mbut’ate, ambeki wa Yeso wanɛ waki lo wâle l’etei ka Jerusalɛma diaaso dia vɔ shimbamela. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ, Akristo wakamɔ oma l’osomba kam’akawakondja diaaso. Ande woho wakɛnya Nzambi wolo ande wa mbeya awui wele la ntondo ndo wa shimbela atɛmɔdi ande lee! Ko kakɔna kakakomɛ Ase Juda w’apanganu wakatshikala lo Jerusalɛma ndo la Judeya na?
Anto wa Nshi Nyɛ Wayodiɛnɛ la Fɔnu ka Woke
11. Yeso akandate lo dikambo dia ‘lɔlɔnga lɔnɛ’?
11 Ase Juda efula wakafɔnyaka ɔnɛ wayotetemala la tɛmɔlaka nshi tshɛ lo tɛmpɛlɔ. Koko Yeso akate ate: “Nyose wetshelu uma l’utamba a fingu. Lam’atuyalaka lutahi lawo woduwodu, lam’atuwutundjaka amonga awo, nyu nyateyaka nyati: Owo aya suki. Okone ndu nyu lam’ayunyena akambu ako tshe, nyayeya nyati: On’a untu aya kasuki, aya ka suku. Mete kanyutelami nti: Antu wa lolonga lone hawushila, tshikima akambu aso tshe wambushidiyama. Ulungu la kete wayushila, keli aui ami hawushila.”—Mateu 24:32-35. (Sho mbɛnganyisha alɛta ango.)
12, 13. Ngande wakakoke ambeki shihodia kɛnɛ kakate Yeso dikambo dia ‘lɔlɔnga lɔnɛ’ na?
12 Lo ɛnɔnyi wa la ntondo ka 66 T.D., Akristo wakɛnyi nganɛ wakakotshama akambo efula wakatama la ntondo lo djembetelo ya tenyi tenyi. Akambo akɔ vɔ anɛ: ata, ndjala, ndo esambishelo k’efula ka lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo. (Etsha 11:28; Kolosai 1:23) Ko etena kakɔna kakahombe ndja ekomelo na? Kakɔna kakalange Yeso nembetshiya lam’akandate ate: ‘Lɔlɔnga lɔnɛ [lo Grɛkɛ, ge·ne·aʹ] haloteta’ na? Mbala efula, Yeso akelɛka anto wakasɛnaka lo nshi yande, mbut’ate, atunyi w’Ase Juda, mbidja ndo ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ ɔnɛ ‘lɔlɔnga la kɔlɔ ndo la monanyi.’ (Mateu 11:16; 12:39, 45; 16:4; 17:17; 23:36) Ɔnkɔnɛ, lam’akatɛkɛta Yeso nto dia ‘lɔlɔnga lɔsɔ,’ lam’akinde l’Okongo w’Ewele, nde kombuta ɔnɛ dioho di’otondo di’Ase Juda mbele lɔlɔnga lakɔ, kana ambeki ande kânga mbakiwɔ ‘dioho diakasɔnama.’ (1 Petero 2:9) Ndo Yeso kombuta ɔnɛ ‘lɔlɔnga lɔsɔ’ mendanaka l’etena kɛmɔtshi.
13 Koko, Yeso akakanyiyaka di’atunyi ande w’Ase Juda wa l’etena kɛsɔ wanɛ wakahombe mɛna ekotshamelo ka djembetelo yakandasha. Lo ndjela rɛferasɛ wa lo Luka 21:32 wendana la ‘lɔlɔnga lɔnɛ,’ Prɔfɛsɛrɛ Joel B. Green ate: “Lo Evanjiliɔ wa sato, ‘lɔlɔnga lɔnɛ’ (mbidja nto ditelo dikina diafɔna alɔ) nembetshiyaka djui y’anto yatona sangwelo diaki Nzambi. . . [Lɔ mendanaka] l’anto wɔnyɔla sangwelo diaki Nzambi l’okonda.”b
14. Kakɔna kakahomɔ ‘lɔlɔnga’ lɔsɔ, ndo kakɔna kakakomɛ Akristo kakatshikitana la lɔlɔnga lakɔ?
14 Lɔlɔnga la kɔlɔ l’Ase Juda asɔ wakakadimɔ atunyi ndo wakɛnaka nganɛ wakakotshamaka djembetelo, wakahombe mɛna nto ekomelo kana elanyelo ka dikongɛ di’Ase Juda. (Mateu 24:6, 13, 14) Ndo vɔ wakɛnyi ekomelo kakɔ! L’ɔnɔnyi wa 70 T.D., alembe w’Ase Rɔmɔ wanɛ wakalɔmbwama oma le Titus, ɔnaki Nkumekanga Vespasian, wakakawola nto. Ase Juda wanɛ wakawakuke nto lokuka l’osomba wakasowe yoho yakatambe olelo.c Flavius Josephus, ɔnɛ lakɛnyi awui asɔ la washo ate: etena kakalanya Ase Rɔmɔ osomba, suke l’Ase Juda 1100000 wakadiakema ndo yɛdikɔ ya 100000 wakandama lo lɔhɔmbɔ. Efula l’atei awɔ wakatovɔka esadi eto la ndjala kana l’ahole wa tɔkɛnyɔ wa la Rɔmɔ. Lo mɛtɛ, fɔnu ka l’ɔnɔnyi 66-70 T.D., aki fɔnu kahatayalaka ndoko lushi la Jerusalɛma ndo lo dikongɛ di’akambo di’otondo di’Ase Juda ndo kahongaki nto pondjo. Koko, otshikitanyi l’anto asɔ wakadiakema, Akristo wanɛ wakakitanyiya pɔlɔfɛsi k’ɔhɛmwɛlɔ kaki Yeso ndo wakatombe oma la Jerusalɛma l’ɔkɔngɔ w’otshwelo w’alembe w’Ase Rɔmɔ lo 66 T.D., wakatshikala la lɔsɛnɔ. Akristo w’akitami, mbut’ate ‘asɔnami’ ‘wakashimbamela,’ kana tomba etondo eto l’ɔnɔnyi 70 T.D.—Mateu 24:16, 22.
Ekotshamelo Kekina Kêke la Ntondo
15. Ngande wakokaso ndjashikikɛ ɔnɛ pɔlɔfɛsi ka Yeso kakahombe kotshama lo yɛdikɔ ya woke l’ɔkɔngɔ wa 70 T.D.?
15 Koko, aha lâsɔ mbaki ekomelo a shimu. Ntondo, Yeso akɛnya ɔnɛ l’ɔkɔngɔ w’osomba ndanyema, nde ayoya lo lokombo la Jehowa. (Mateu 23:38, 39; 24:2) L’ɔkɔngɔ diko, nde akayomanyaka anto dikambo sɔ fundo lo pɔlɔfɛsi kande ka l’Okongo w’Ewele. L’ɔkɔngɔ wa nde tɛkɛta di’oyelo wa ‘fɔnu ka woke,’ nde akate ate Kristo ya kashi yayoya, ndo ɔnɛ Jerusalɛma yayɔhɔtshahɔtshama oma le wedja l’etena k’otale. (Mateu 24:21, 23-28; Luka 21:24) Onde pɔlɔfɛsi kɛsɔ kotoyokotshama nto lo yɛdikɔ ya woke efula? Eelo, lo menda woho watete akambo. Lam’ɛdikaso Enyelo 6:2-8, (dibuku diakafundama l’ɔkɔngɔ wa fɔnu ka la Jerusalɛma ka lo 70 T.D.) la Mateu 24:6-8 ndo Luka 21:10, 11, sho mɛnaka ɔnɛ ata, ndjala ya kasha, ndo asui lo yoho yoleki wêke la ntondo. Ɛtɛkɛta ɛsɔ waki Yeso wakakotshama lo yɛdikɔ ya woke efula tatɛ oma lo Ta dia Ntondo dia l’Andja w’Otondo diakalɔma lo 1914.
16-18. Akambo akɔna walongamɛso nto na?
16 Aya ɛnɔnyi akumi wetsha Ɛmɛnyi wa Jehowa ɔnɛ ekotshamelo ka djembetelo shɔ mɛnyaka ɔnɛ ‘fɔnu ka woke’ keke la ntondo. ‘Lɔlɔnga la kɔlɔ’ la nshi nyɛ layɛna fɔnu kɛsɔ. Mɛnamaka nto dia ekɔ dikambo dimɔtshi diayotshama (olanyelo w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi tshɛ), oko wakɛnyi Jerusalɛma wonya oko lɛɛdi lam’akalɔsha Gallus lo 66 T.D.d L’ɔkɔngɔ w’etena kɛmɔtshi kaheyama nshi yatɔ, ekomelo kayoya—elanyelo k’andja w’otondo oko kɛnɛ kakonge l’ɔnɔnyi 70 T.D.
17 Lo tɛkɛta dia fɔnu kele la ntondo kaso, Yeso akate ate: “Kem’edja l’okongo w’asui wa lu nshi sho [elanyelo k’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi], unya ayukadimo udjima, ngondo hukashiya ntu, toto tayoko uma l’ulungu. Diango dia wulu dia l’ulungu diayusutshasutshama. Ku djimbitelu ya On’a untu yayene l’ulungu. Wedja tshe wa la kete wayulela, wayena On’a untu ayayi lu wangi wa l’ulungu la wulu ndu la lutumbu la wuki.”—Mateu 24:29, 30.
18 Omalɔkɔ, Yeso ndamɛ mbutaka ɔnɛ ‘l’ɔkɔngɔ wa fɔnu ka lo nshi shɔ,’ tolembetelo ta woho ɔmɔtshi tayɛnama lo diangɔ dia l’olongo. (Ɛdika la Joele 2:28-32; 3:15.) Dikambo sɔ diayokashimoya akanga w’ehedia ndo wayotshimba yimba ndo ‘wayoyatshatsha la lonyangu.’ Efula “wayuka yimba tshimba, ne dia woma la elungamelu k’akambu wayayi la kete.” Koko, Akristo wa mɛtɛ hawototshimba yimba l’ɔkɔkɔ w’akambo asɔ! Vɔ ‘wayosungukɛ ɛtɛ awɔ nɛ dia etshungwelo kawɔ kaya suke.’—Luka 21:25, 26, 28.
Elombwelo Kayaye!
19. Woho akɔna wakokaso shikikɛ etena kayokotshama wɛla w’ɛkɔkɔ la mbudi?
19 Tolembete dia Mateu 24:29-31 mbutaka ɔnɛ (1) Ɔna onto ayoya, (2) nde ayoya la lotombo la woke, (3) andjelo wayonga kâmɛ la nde, ndo (4) waoho tshɛ wa la nkɛtɛ wayowɛna. Yeso akayɔtɛkɛta akambo asɔ nto lo wɛɛla w’ɛkɔkɔ la mbudi. (Mateu 25:31-46) Ɔnkɔnɛ, sho kokaka mbuta ɔnɛ wɛla ɔsɔ mendanaka l’etena ka l’ɔkɔngɔ wa fɔnu tatɛ lam’ayoya Yeso nde l’andjelo ande ko mbidjasɛ lo kiti kande dia nombosha. (Joani 5:22; Etsha 17:31; ɛdika la 1 Khumi ya dikanga 7:7; Danyele 7:10, 13, 14, 22, 26; Mateu 19:28.) Waa na wayolomboshama ndo etombelo akɔna wayonga? Wɛla ɔsɔ mɛnyaka ɔnɛ Yeso ayokotola yambalo yande oya le wedja tshɛ, watekana oko wambotshumanyema vɔ tshɛ la ntondo ka kiti kande ka l’olongo.
20, 21. (a) Kakɔna kayokomɛ ɛkɔkɔ wa lo wɛla wa Yeso? (b) Kakɔna kalongamɛ mbudi lo nshi yayaye?
20 Apami la wamato wele oko ɛkɔkɔ wayonga la diɛsɛ dia mbeta lo lonya lomi laki Yeso. Lande na na? Nɛ dia wakakambe la waaso awɔ dia tshelɛ anango, mbut’ate, Akristo w’akitami, wanɛ wayolɛ la Kristo lo Diolelo dia l’olongo ɔlɔlɔ. (Danyele 7:27; Heberu 2:9–3:1) Lo ndjela wɛɛla ɔsɔ, miliyɔ y’Akristo wafɔna l’ɛkɔkɔ mbeyamaka lo woho wakawamanaka anango Yeso wa lo nyuma fundo ndo wakawâsukɛka. Omalɔkɔ, Bible ekɔ lo mbisha lemba lɔsɔ la woke elongamelo ka panda lo ‘fɔnu ka woke’ ko ndjɔsɛna pondjo pondjo lo Paradiso ka la nkɛtɛ, dihole diayɔlɔmbɔla Diolelo diaki Nzambi.—Enyelo 7:9, 14; 21:3, 4; Joani 10:16.
21 Dikambo sɔ tshikitana efula la kɛnɛ kayokomɛ waa mbudi! Lo Mateu 24:30, vɔ mbutaka ɔnɛ waa mbudi ‘wayoyatshatsha la lonyangu’ lam’ayoya Yeso. Vɔ mɛtɛ wekɔ l’ɛkɔkɔ wa ndjatshatsha la lonyangu, nɛ dia wayeyama lo woho wakawatone losango la Diolelo, wakawalɔshana l’ambeki wa Yeso ndo lo ndeka nanga andja ɔnɛ watete. (Mateu 10:16-18; 1 Joani 2:15-17) Ndoko ombeki wa Yeso wa lanɛ la nkɛtɛ, wakoka shikikɛ ɔnɛ wanɛ mbele waa mbudi, paka Yeso ndamɛ. Ɔnkɔnɛ mbatande lo dikambo dia wa mbudi: ‘Vɔ wayotshɔ l’elanyelo ka pondjo.’—Mateu 25:46.
22. Naa etenyi ka pɔlɔfɛsi ka Yeso kahombaso sɛdingola nto na?
22 Tambɔngɛnangɛna heyama lo woho wambotoleka mana pɔlɔfɛsi ka lo Mateu 24 la 25 fundo. Koko, ekɔ etenyi kɛmɔtshi ka pɔlɔfɛsi ka Yeso kahombaso mbidja yimba, etenyi kakɔ tɔ kɛnɛ: ‘ɛngɔ ka wɔnɔnyi kêla elanyelo kambemala lo dihole di’ekila.’ Yeso akakɔkɔmiya ambeki ande dia vɔ monga la shɛnɔdi lo kɛnɛ kendana l’ɛngɔ kɛsɔ ndo mambalɛka. (Mateu 24:15, 16) Ele ‘ɛngɔ kɛsɔ ka wɔnɔnyi’ na? Etena kakɔna kakandemala lo dihole di’ekila na? Ndo ngande wendana elongamelo kaso ka nshi nyɛ ndo ka nshi yayaye la dikambo sɔ na? Tayɛna dikambo sɔ lo sawo diayela.
[Footnotes]
a Enda l’asawo wa wekelo wa lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka Hende 15, 1994 (lo Falase); ya Ngɔndɔ ka Dikumi l’Ɔtɔi 1, 1995; la ya Ngɔndɔ ka Divwa 1, 1996.
b Beasley-Murray, nomb’ewo k’Ose Angleterre ate: “Amɔmbɔdi w’akambo bu l’okakatanu wa nembetshiya etelo k’ɔnɛ ‘lɔlɔnga lɔnɛ.’ Kânga mbele lo Grɛkɛ kofundami ekadimwelo k’edjedja, genea akalembetshiyaka, eotwelo, ana ndo dioho, . . . lo [Grɛkɛ ka la Septante] yɔ kadimolaka mbala efula tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru dôr yalembetshiya ɔnɔnyi, ɛnɔnyi w’anto, kana lɔlɔnga, mbut’ate anto wasɛna l’etena kâmɛ. . . . L’ɛtɛkɛta wa Yeso, tshɛkɛta shɔ yekɔ la tokitshimudi tohende: Lo wedi ɔmɔtshi, yɔ mendanaka l’anto wa lo nshi yande, ndo lo wedi okina yɔ mendanaka l’amɔnyɔdi.”
c Lo dibuku Histoire des Juifs, Prɔfɛsɛrɛ Graetz mbutaka ate: mbala mɔtshi Ase Rɔmɔ wakahanɛka ase lokanu 500 lo lushi. Wakahembolaka Ase Juda amɔtshi wakawande lo fumbe anya ko mbakawoyaka otsha l’osomba. Ko kakɔna kaketaka l’osomba akɔ na? “Falanga yakashisha nɛmɔ, nɛ dia aki wolo somba kanga mapa. Apami wakalɔka ta dia ta lo toshinga la ɛhɔndju wa diangɔ dia ndɛ, wa koho ya nyama kana wa mbo ya ndɛ yakawashaka mfɔ. . . . Hiɛlɛlɛ yakalana l’efula k’edo waki kokundɛmaka ko anto efula wakayovɔka la waa hemɔ ndo ndjala.”
d Lo sawo diayela mbayotɔtɛkɛta dia fɔnu kɛsɔ kayaye.
[Caption]
[Footnotes]
[Caption]
[Questions]
[Caption on page 20]
[Caption on page 20]
Awui wa l’Arshivɛ waki Titus la Rɔmɔ, mɛnyɛka wanɛ wakakondja wahɔ oma l’elanyelo ka Jerusalɛma
[Caption on page 20]
[Review on page 20]
Onde Wɛ Akohɔ?
◻ Ngande wakakotshama Mateu 24:4-14 l’eleko ka ntondo?
◻ Lo nshi y’apɔstɔlɔ, ngande wakasusama nshi ndo omunyi akɔna wakashimbamela oko wakadiatama lo Mateu 24:21, 22?
◻ Ngande weyama ‘lɔlɔnga’ latama lo Mateu 24:34?
◻ Ngande weyaso ɔnɛ pɔlɔfɛsi kakashama l’Okongo w’Ewele kakahombe kotshama mbala kekina lo yɛdikɔ ya woke?
◻ Etena kakɔna ndo woho akɔna wayokotshama wɛla w’ɛkɔkɔ la mbudi?