Kiɔkɔ ndo oyango wa diwala

1, 2. a) Ngande wakatatɛ diwala? b) Kakɔna kakahombe pami la womoto la ntondo mbeya lo kɛnɛ kendana la diwala? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.)

EKƆ dimɛna di’anto tshukana. Ko ngande wakatatɛ diwala ndo naa oyango adiɔ? Mbeya dui sɔ ayotokimanyiya dia monga la kanyi y’ɔlɔlɔ lo dikambo dia diwala ndo dia ɛtshɔkɔ waya oma lɔkɔ. Nzambi akatonge Adama pami ka ntondo ndo akawɔlɔmbɛ dia mbɔlɛ nyama nkombo. Adama akɛnyi dia nyama tshɛ kaki la olonganyi atɔ, ‘koko pami komonga la okimanyedi wokoki la nde.’ Ɔnkɔnɛ, Nzambi akalasha Adama djɔ ya baku, ko nde akɔshi weka ɔmɔtshi wa lohandju lande ko akatonge womoto. Jehowa akalɔmbɔla womoto akɔ oya le Adama, ko nde akayala wadɛnde. (Adia Etatelu 2:20-24.) Oko wakokaso dieya, diwala ekɔ woshasha w’oma le Jehowa.

² Ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ, Yeso akanyomoyota kɛnɛ kakate Jehowa l’ekambɔ k’Ɛdɛna ate: “Pami ayotshika she la nyango ndo ayomamatana la wadɛnde, ko vɔ ahende wayoyala demba ɔtɔi.” (Mateo 19:4, 5) Lam’ele Nzambi akɔshi weka wa lohandju wa Adama dia ntonga womoto la ntondo, wadi la omi pombaka mbeya dia onto l’onto ekɔ kanga osekande. Jehowa kombetawɔ pondjo dia wadi la omi ndjaka diwala kana monga la olonganyi okina l’etena kakɔ kaamɛ.

DIWALA DIEKƆ ETENYI KƐMƆTSHI KA SANGWELO DIA JEHOWA

3. Naa oyango ɔmɔtshi w’ohomba waki la diwala?

³ Adama akangɛnangɛna wadɛnde lakandayɔlɛ ɔnɛ Eva. Nde akakoke la nde ndo aki okimanyedi ande. Adama nde la Eva wakahombe ngɛnangɛna kaamɛ oko wadi la omi. (Etatelu 2:18) Oyango ɔmɔtshi w’ohomba wa diwala aki wa ndodia nkɛtɛ. (Etatelu 1:28) Ana w’apami ndo wa wamato wakahombaka nanga ambutshi awɔ, koko wakahombaka nto mbatshika dia vɔ totshukana dia totatɛ nkumbo yawɔ hita. Anto wakahombe ndodia nkɛtɛ k’otondo ndo kietɛ paradiso.

4. Kakɔna kakatombe lo diwala dia ntondo?

⁴ Diwala dia ntondo diakalana etena kakahindolɛ Adama la Eva Jehowa. Satana Diabolo “oloyi akɔ w’edjedja,” akakese Eva lo mbotɛ ɔnɛ naka nde ndɛ olowa w’oma lo ‘osongo w’ewo ka kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɛnɛ kele kɔlɔ,’ kete nde ayokondja ewo ka laande. Satana akɛnya dia naka nde ndɛ elowa w’oma l’osongo akɔ, kete dui sɔ diotookimanyiya dia mbɔsa yɛdikɔ ya kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ ndo ya kɛnɛ kaki kɔlɔ. Eva kɔnɛmiya Adama oko owandji wa nkumbo etena kakandɔshi yɛdikɔ ya ndɛ olowa aha la tasawodi la omɛnde ntondo. Adama akahindolɛ Nzambi etena kakandetawɔ ndɛ olowa wakawosha wadɛnde.​—Ɛnyɛlɔ 12:9; Etatelu 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo okadimwelo wakasha Adama la Eva Jehowa?

⁵ Etena kakawambola Jehowa, Adama akɛndja wadɛnde onongo. Nde akate ate: ‘Womoto lakayambisha dia monga kaamɛ la mi kakambisha olowa w’oma l’osongo akɔ mbakamale.’ Eva nde la wɔ akɛndja oloyi onongo ate vɔ mbakayonkesa. (Etatelu 3:12, 13) Adama nde la Eva wakasha tɛkɛ nɛndɛ ta kɔlɔ lo dikambo di’ohindodi awɔ ndo Jehowa akalombosha atɔmbɔki asɔ. Lo mɛtɛ, ɛnyɛlɔ kawɔ kekɔ ɔhɛmwɛlɔ le so. Dia ntondoya lo diwala, waomi la waa wadi pombaka nkitanyiya Jehowa ndo mɛmba wotsho w’etsha awɔ.

6. Ngande wakokayɛ nembetshiya Etatelu 3:15?

⁶ Oyadi kɛnɛ tshɛ kakasale Satana lo Ɛdɛna, Jehowa akasale dia anto monga la elongamelo ka lo nshi yayaye. Elongamelo kɛsɔ tanemaka lo prɔfɛsiya ka ntondo ka lo Bible. (Adia Etatelu 3:15.) Prɔfɛsiya kɛsɔ kakɛnya dia ‘kanula’ ya ‘womoto’ yayominola Satana. Ditongami efula dia lo nyuma diele la losembwe diekɔ lo kambɛ Nzambi l’olongo ndo diekɔ la diɔtɔnganelo dia ma ma la nde. Vɔ wekɔ oko wadi aki Jehowa. Nde akahombe ntoma kɛmɔtshi oma l’olui wa ditongami dia lo nyuma sɔ dia ‘ndjominola’ Diabolo. Kanula shɔ akahombe nsala dia anto w’okitanyiya nkondja kɛnɛ kakashisha atshukanyi wa ntondo. Akanga w’okitanyiya wakahombe ndjokondja diaaso dia nsɛna pondjo pondjo la nkɛtɛ paka oko waki sangwelo dia Jehowa.​—Joani 3:16.

7. a) Kakɔna kakatombe lo diwala ntatɛ oma lo ɔtɔmbɔkwɛlɔ wa Adama la Eva? b) Kakɔna kalɔmba Jehowa waomi ndo waa wadi?

⁷ Ɔtɔmbɔkwɛlɔ wa Adama la Eva waki la shɛngiya ya kɔlɔ efula lo diwala diawɔ ndo lo awala tshɛ wakayonga l’ɔkɔngɔ. Ɛnyɛlɔ, Eva nde la wamato tshɛ wa tokanula tande wakahombe monga la lɔɔnɔ la wolo l’etena ka diwutshi. Wamato wakahombe monga la nsaki k’efula ka waomɛwɔ, koko waomi wakahombe mbahemɛ wadiɛwɔ, lo tena dimɔtshi kaanga mbasalɛ akambo lo yoho ya kɔlɔ oko wadiɛnaso ɛlɔ kɛnɛ. (Etatelu 3:16) Jehowa nɔmbaka waomi dia vɔ monga ewandji wa nkumbo wele la ngandji ndo nde nɔmbaka waa wadi dia vɔ nɛmbɛ waomɛwɔ. (Ɛfɛsɔ 5:33) Naka elonganyi w’Akristo nsala akambo kaamɛ, kete ekakatanu efula koka kandɔ.

DIWALA OMA LO NSHI Y’ADAMA POLO LO MVULA K’ELOLA

8. Kɔndɔla woho waki diwala oma ko nshi ya Adama polo lo Mvula k’elola.

⁸ La ntondo ka Adama la Eva mvɔ, vɔ wakote ana w’apami ndo ana wa wamato. (Etatelu 5:4) Kɛna ɔnawɔ l’enondo akayotshuka owotɔ awɔ ɔmɔtshi. Lamɛka kanula ya Kɛna ekɔ onto la ntondo latɛkɛtama lo Bible lakatshuke wadi ahende. (Etatelu 4:17, 19) Oma lo nshi ya Adama polo lo nshi ya Nɔa, paka anto yema tshitshɛ tsho mbakatɛmɔlaka Jehowa. L’atei w’anto wa kɔlamelo asɔ mbaki ndo Abɛlɛ, Ɛnɔkɛ ndo Nɔa la nkumbo kande. Bible mbutaka dia lo nshi ya Nɔa, ‘ana wa Nzambi ka mɛtɛ wakatatɛ mɛna dia ana wa wamato wakote anto waki elangala. Ɔnkɔnɛ, vɔ wakatatɛ ntshuka wanɛ tshɛ wakawasɔnɛ.’ Koko dui sɔ kokongɛma, ndo andjelo asɔ wakote la wamato ana waki akongote, ngala wakawelɛka waa Nefilimɛ. L’etena kɛsɔ, ‘kɔlɔ k’anto kaki efula la nkɛtɛ, ndo tokanyi t’etema awɔ tshɛ mbɛlɛka otsha lo kɔlɔ keto nshi tshɛ.’​—Etatelu 6:1-5.

9. Kakɔna kakasale Jehowa la anto wa kɔlɔ waki lo nshi ya Nɔa, ndo wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo awui wakasalemaka lo etena kɛsɔ?

⁹ Jehowa akate dia nde akahombe mbela mvula k’elola ka woke la nkɛtɛ dia ndanya anto tshɛ wa kɔlɔ. “Nɔa, osambisha w’akambo w’ɛlɔlɔ,” akatɛ anto asɔ akambo wendana la oyelo wa Mvula k’elola. (2 Petero 2:5) Koko vɔ kompokamɛ Nɔa nɛ dia vɔ wakaleke ndjasha lo akambo wa lushi la lushi lo nsɛnɔ yawɔ, mbidja ndo tshukana. Yeso akɛdika nshi ya Nɔa la nshi yaso nyɛ. (Adia Mateo 24:37-39.) Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula hawohokamɛ losango laso lendana la lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo dia Nzambi. Tekɔ lo nsambisha losango lɔsɔ la ntondo ka andja ɔnɛ wa kɔlɔ ndanyema. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo awui wakasalema lo etena ka Mvula k’elola? Hatohombe mbetawɔ akambo wele oko diwala ndo mbota ana ndeka monga ohomba efula le so polo ndo mbohɛ dia lushi la Jehowa laya suke.

DIWALA OMA LO MVULA K’ELOLA POLO LO NSHI YA YESO

10. a) L’ahole efula, ngande wakayonga awui wa dieyanelo tshondo ya mbekelo? b) Ngande wakatshike Abrahama la Sara ɛnyɛlɔ ka dimɛna lo diwala diawɔ?

¹⁰ Nɔa la anande asato, vɔ tshɛ onto l’onto aki paka la wadi ɔtɔi. Koko l’ɔkɔngɔ wa Mvula k’elola, apami efula wakayonga la wadi efula. L’ahole efula, awui wa mindo wa dieyanelo wakayokokanɛ ndo wakayokoma tshondo ya mbekelo l’ɛtɛmwɛlɔ. Etena kakonɔ Abrahama nde la Sara la Kanana, vɔ wakatodjasɛ l’atei w’anto wakasalaka awui wa mindo ndo waki kɔnɛmiyaka diwala. Jehowa akalanya osomba wa Sɔdɔma la Ngɔmɔra, nɛ dia anto wa lɛkɔ wakayashaka efula lo awui wa mindo wa dieyanelo. Koko, Abrahama akatshikitana l’anto asɔ. Nde aki owandji wa nkumbo wa dimɛna, ndo Sara akatshike ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka womoto lakayakitshakitshaka l’ɛse k’omɛnde. (Adia 1 Petero 3:3-6.) Abrahama akasale tshɛ dia ɔnande Isaka ntshuka womoto lakatɛmɔlaka Jehowa. Isaka nde la wɔ akasale woho akɔ waamɛ lo dikambo dia ɔnande Jakɔbɔ, ɔnɛ lele anande w’apami wakayonga lɔtshɛtshɛ la waoho 12 w’Isariyɛlɛ.

11. Ngande wakakokɛka Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ ase Isariyɛlɛ?

¹¹ L’ɔkɔngɔ diko, Jehowa akayodja sheke kana diokanelo la wodja w’Isariyɛlɛ. Nde akawasha Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakakimanyiyaka dia nkokɛ waomi la waa wadi lo ɔtɛmwɛlɔ wakawatɛmɔlaka Jehowa. Ɛnyɛlɔ, ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakendanaka la mbekelo ya diwala, ɔsɛngɛ, ndo ase Isariyɛlɛ komonga la lotshungɔ la tshukana la ase ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. (Adia Euhwelu k’Elembe 7:3, 4.) Etena kakatombaka ekakatanu wa wolo lo diwala, dikumanyi wakahombaka nkimanyiya. Aki nto ɛlɛmbɛ ekina wakatonaka oshishelo wa kɔlamelo, kandjema ndo kananɛ kɔlɔ. Odiakelo wa diwala waketawɔmaka, koko ɛlɛmbɛ wakadjama dia nkokɛ olonganyi tshɛ. Ɛnyɛlɔ, pami akakokaka ndjaka diwala la wadɛnde l’ɔtɛ wa ‘dui dimɔtshi dia kɔlɔ.’ (Euhwelu k’Elembe 24:1) Bible hashikikɛ ‘dui dia kɔlɔ’ sɔ, koko omi takandahombaka ndjaka diwala la wadɛnde l’ɔtɛ wa wandja wa totshitshɛ.​—Akambu w’Asi Lewi 19:18.

TONGAKE PONDJO ONTO LELE BU LA KƆLAMELO LE OLONGANYI AYƐ

12, 13. a) Ngande wakasalɛka apami amɔtshi wadiɛwɔ akambo lo nshi ya Malaki? b) Lo nshi yaso nyɛ, naka onto ɔmɔtshi lakabatizama ambotshukana la olonganyi okina, etombelo akɔna wayonga?

¹² Lo nshi ya omvutshi Malaki, waomi w’ase Juda efula wakashaka weho wa tɛkɛ nɛndɛ efula dia vɔ ndjaka awala la wadiɛwɔ. Apami asɔ wakadiakaka awala la wadiɛwɔ l’oyango wa vɔ ntshuka wamato w’esekaseka kana wamato waki kokambɛka Jehowa. Lo nshi ya Yeso, apami w’ase Juda wakatetemala ndjaka awala la wadiɛwɔ “l’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ akɔna tshɛ.” (Mateo 19:3) Jehowa Nzambi akahetshaka odiakelo wa diwala wa kɔlɔ wa ngasɔ.​—Adia Malaki 2:13-16.

¹³ Ɛlɔ kɛnɛ, monga aha la kɔlamelo lo diwala hetawɔma le ekambi wa Jehowa ndo dui sɔ salemaka lo pai. Ko tɔshi dia otshukanyi ɔmɔtshi wakabatizama ambosala loseka ndo ambodiaka diwala l’oyango wa tshukana l’onto okina. Naka onto ɔsɔ hayatshumoyisha, kete nde pombaka mbitshanyema dia mbɛdia etshumanelo ndo kietɛ pudipudi. (1 Kɔrɛtɔ 5:11-13) Onto ɔsɔ pombaka ‘ntɔ elowa wɛnya ndjatshumoya’ ntondo ka nde mbetawɔma dia nkalola l’etshumanelo. (Luka 3:8; 2 Kɔrɛtɔ 2:5-10) Ndooko etena nshika kahomba mbeta la ntondo k’onto ɔsɔ kaloyama l’etshumanelo. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, koka mbɔsa ɔnɔnyi ɔtɔi kana ndekana dia otshi wa pɛkato mɛnya dia nde mɛtɛ amboyatshumoya ndo mbetawɔma dia nkalola l’etshumanelo. Ndo kaanga l’ɔkɔngɔ wa laasɔ, onto ɔsɔ la dia “[memala] la ntondo ka dihole diaki Nzambi dia kilombo.”​—Rɔmɔ 14:10-12; enda Tshoto y’Etangelo, ya Ngɔndɔ ka hende 15, 1980, lɛkɛ 31-32 (lo Falase).

DIWALA DIA LAM’ASA AKRISTO

14. Naa oyango waki la Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ lo tshɛ kawɔ?

¹⁴ Ase Isariyɛlɛ waki l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ l’edja k’ɛnɔnyi 1500. Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakakimanyiyaka ekambi wa Nzambi lo toho efula. Ɛnyɛlɔ, vɔ wakashaka anto atɔndɔ wakaakimanyiya dia nkandola ekakatanu wa lo nkumbo ndo vɔ wakaalɔmbɔla oya le Mɛsiya. (Ngalatiya 3:23, 24) Etena kakavu Yeso, Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakakomɛ ndo Nzambi akasale yoho kina y’oyoyo. (Hɛbɛru 8:6) Koko, akambo amɔtshi waketawɔmaka lo Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ kondjetawɔma nto le Akristo.

15. a) Atɔndɔ akɔna wendana la diwala wahombaso ndjela lo etshumanelo k’Akristo? b) Akambo akɔna wakoka Okristo nsɛdingola etena kalangande mbɔsa yɛdikɔ ya ndjaka diwala?

¹⁵ Lushi lɔmɔtshi, Afarisɛ wakoke Yeso dimbola diendana la diwala. Yeso akakadimola ɔnɛ Nzambi aketawɔ di’ase Isariyɛlɛ ndjaka diwala lo ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ kaanga mbele aha kɛsɔ mbakalɔngɔsɔla Nzambi oma l’etatelo. (Mateo 19:6-8) Okadimwelo wa Yeso mɛnyaka dia atɔndɔ wa Nzambi w’oma k’etatelo wendana la diwala mbele atɔndɔ wahomba Akristo ndjela ɛlɔ kɛnɛ. (1 Timɔte 3:2, 12) Oko wewɔ “demba ɔtɔi,” atshukanyi wakalɔngɔswama dia tshikalaka kaamɛ. Ngandji kokawɔ Nzambi ndo kokanawɔ kakahombe mbakimanyiya dia monga kaamɛ. Atshukanyi wadiaka diwala aha l’ɔtɛ w’awui wa mindo wa dieyanelo, bu la lotshungɔ la tshukana nto. (Mateo 19:9) Olonganyi okina koka dimanyiya olonganyi wosadi awui wa mindo asɔ, koko paka nde amboyatshumoya. Ngasɔ mbakidiɔ etena kakadimanyiya omvutshi Hɔsɛya wadɛnde Ngɔmɛrɛ ndo etena kakadimanyiya Jehowa ase Isariyɛlɛ wakayatshumoya. (Hosea 3:1-5) Laadiko dia laasɔ, naka olonganyi ɔmɔtshi mbeyaka dia olonganyi ande akasale awui wa mindo, ko ambetawɔ dia mbeyana l’olonganyi wosadi pɛkato ɔsɔ, dui sɔ mɛnyaka dia nde amboodimanyiya. L’etena kɛsɔ nde aya bu l’ɔkɔkɔ wa l’Afundelo wa ndjaka diwala.

16. Kakɔna kakate Yeso lo dikambo dia lonyemba?

¹⁶ Yeso akate dia le Akristo wa mɛtɛ, awui wa mindo wa dieyanelo mbele tshɔi y’ɔkɔkɔ wakokawɔ ndjaka diwala. Oma laasɔ, nde akatɛkɛta dia “wanɛ wakalongola losha” la ntshikala enyemba. Yeso akate ate: “Onto tshɛ lakoka mbetawɔ yoho ya lɔsɛnɔ shɔ etawɔ.” (Mateo 19:10-12) Anto efula sɔnaka dia ntshikala enyemba l’ɔtɛ walangawɔ kambɛ Jehowa aha la mbekola yimba ndo vɔ pombaka mandɔma l’ɔtɛ wa yɛdikɔ yawɔ.

17. Kakɔna kakoka nkimanyiya Okristo dia mbɔsa yɛdikɔ ya tshukana?

¹⁷ Kakɔna kakoka nkimanyiya onto dia mbɔsa yɛdikɔ ya ntshikala onyemba kana tshukana? Onto pombaka mbɔsa yɛdikɔ ya kana nde koka nkamba la losha lande la lonyemba. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akakeketsha lonyemba. Koko nde akate nto ate: “L’ɔtɛ wambofulanɛ monanyi, pami tshɛ onge la wadɛnde hita ndo womoto tshɛ onge la omɛnde hita.” Pɔɔlɔ akakotsha ate: “Naka vɔ hawokoke ndjakimɛ, kete watshukane nɛ dia ndeka dimɛna vɔ ntshukana lo dihole dia mɛnaka paa la mposa.” Ɔnkɔnɛ, onto koka mbɔsa yɛdikɔ ya tshukana diaha nsaki ka wolo ka dieyanelo ndjowokonya dia nsala esuse kana awui wa mindo wa dieyanelo. Koko, enyemba pombaka ndjashikikɛ dia kana vɔ waya mɛtɛ l’ɛnɔnyi wakoka dia tshukana. Pɔɔlɔ akate ate: “Naka onto fɔnyaka dia etena kende onyemba nde hayokoka mbahemɛ nsaki yande ya dieyanelo, naka nde ambolekanya ɛnɔnyi wa dikɛnda ndo naka nde mɛnaka dia ndeka dimɛna nde ntshukana, nde asale kɛnɛ kalangande, nde hasadi pɛkato. Nde atshukane.” (1 Kɔrɛtɔ 7:2, 9, 36; 1 Timɔte 4:1-3) Onyemba hahombe tshutshuyama dia tshukana paka nɛ dia nde aya la nsaki k’efula k’awui wa dieyanelo konga l’anto efula lo nshi yawɔ y’ɛlɔngɔlɔngɔ. Mbeyaka monga ko onto ɔsɔ atatshunde dimɛna lo yoho yakokande mɛmba ɛkɛndɛ wa lo diwala.

18, 19. a) Ngande wahomba diwala di’Akristo salema? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

¹⁸ Diwala di’Akristo pombaka salema paka lam’asa ɔnangɛso lambobatizama ndo kadiyɛso kambobatizama, wanɛ woka Jehowa ngandji l’otema awɔ tshɛ. Onto l’onto pombaka mboka osekande ngandji k’efula lo yoho yele vɔ nangaka mbidjasɛ lɔsɛnɔ lawɔ l’otondo kaamɛ. Jehowa ayowatshɔkɔla l’ɔtɛ wakawakitanyiya dako dia tshukana “paka lo Nkumadiɔndjɔ.” (1 Kɔrɛtɔ 7:39) Ndo vɔ wayotondoya diwala diawɔ naka vɔ ntetemala nkitanyiya dako dia lo Bible sɔ.

¹⁹ Ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ lo nsɛna lo “nshi y’ekomelo,” ndo anto efula bu la waonga wahombama dia ntondoya diwala. (2 Timɔte 3:1-5) Lo sawo diayela, tayɔsɛdingola atɔndɔ w’ohomba efula w’oma lo Bible wakoka nkimanyiya Akristo dia ntondoya ndo monga la diwala di’ɔngɛnɔngɛnɔ kaanga l’atei w’ekakatanu efula. Dui sɔ diayowakimanyiya dia ntetemala nkɛndakɛnda lo mboka k’otsha lo lɔsɛnɔ la pondjo.​—Mateo 7:13, 14.