SAWO DIA WEKELO 30
OSAMBO 36 Tolamake etema aso
Wetshelo w’ohomba wakondjaso oma le nkumi ya dikanga ya l’Isariyɛlɛ
“Nyu nyayɛna nto otshikitanu wele lam’asa onto ɔlɔlɔ la kanga kɔlɔ, lam’asa ɔnɛ lakambɛ Nzambi la ɔnɛ lahookambɛ.”—MAL. 3:18.
KƐNƐ KAYOTEKA
Dia mbeya woho wakɔsaka Jehowa nkumi ya dikanga ya l’Isariyɛlɛ l’oyango wa sho nshihodia kɛnɛ kalongamɛnde le ekambi ande ɛlɔ kɛnɛ.
1-2. Kakɔna katosholɛ Bible lo dikambo dia nkumi ya dikanga mɔtshi ya l’Isariyɛlɛ?
BIBLE shilaka nkombo y’apami ndekana 40 wakolɛ oko nkumi ya dikanga l’Isariyɛlɛ.a Ɔkɔndɔ ɔsɔ mɛnyaka awui wa diambo wakasale amɔtshi l’atei awɔ. Ɛnyɛlɔ, kaanga nkumi ya dikanga mɔtshi y’ɛlɔlɔ yakasale awui amɔtshi wa kɔlɔ. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka nkumekanga k’ɔlɔlɔ Davidɛ. Jehowa akate ate: “Okambi ami Davidɛ . . . lakandjele la otema ande tshɛ lo nsala paka kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ lo washo ami.” (1 Nku. 14:8) Koko, pami kɛsɔ akasale awui wa mindo wa dieyanelo la wadi akana ndo akɔtɔ sheke ya ndjakisha omɛnde lo ta.—2 Sa. 11:4, 14, 15.
2 Lo wedi okina, nkumi ya dikanga efula yaki komonga la kɔlamelo yakasale awui amɔtshi w’ɛlɔlɔ. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka Rɛhɔbɔama. Lo washo wa Jehowa, nde “akasalaka kɛnɛ kaki kɔlɔ.” (2 Ɛk. 12:14) Koko, Rɛhɔbɔama akakitanyiya kɛnɛ kakawodjangɛ Nzambi diaha ndɔsha waoho akina dikumi wakaatɔ oma lo diolelo diande. Nde akakondjiyɛ nto wodja ande wahɔ lo nkeketsha esomba awɔ.—1 Nku. 12:21-24; 2 Ɛk. 11:5-12.
3. Dimbola diakɔna di’ohomba dionyiyama, ndo kakɔna kayangaso nkɛtshanya lo sawo nɛ?
3 Dimbola di’ohomba monyiyamaka. Naka nkumi ya dikanga ya l’Isariyɛlɛ yakasale akambo w’ɛlɔlɔ ndo wa kɔlɔ, laasɔ lo ndjela dui diakɔna diakashikikɛka Jehowa dia nkumekanga kapanda aki la kɔlamelo lo washo Ande? Okadimwelo lo dimbola sɔ wayotokimanyiya dia nshihodia kɛnɛ kalongamɛ Jehowa le so. Tayanga nkɛtshanya awui asato wakake Jehowa washo lɔkɔ etena kakandasɛdingolaka nkumi ya dikanga ya l’Isariyɛlɛ: woho waki etema awɔ, ndjatshumoya kawɔ ndo woho wakawayashaka l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ.
ETEMA AWƆ TSHƐ WAKI LE JEHOWA
4. Otshikitanu akɔna wele lam’asa nkumi ya dikanga yaki la kɔlamelo la nyɛ yaki komonga la kɔlamelo?
4 Nkumi ya dikanga yakangɛnyangɛnya Jehowa, yakɔɔtɛmɔlaka l’otemab awɔ tshɛ. Nkumekanga k’ɔlɔlɔ Jɛhɔshafata ‘akayange Jehowa la otema ande tshɛ.’ (2 Ɛk. 22:9) Lo kɛnɛ kendana la nkumekanga Jɔsiya, ɔkɔndɔ wakasambiyama mbutaka ɔnɛ: “Ndooko nkumekanga kaki oko nde la ntondo kande kakakalolɛ Jehowa la otema ande tshɛ.” (2 Nku. 23:25) Ko kayotota lo dikambo dia Sɔlɔmɔna, ɔnɛ lele l’ɛnɔnyi ande w’ekomelo akayosalaka kɛnɛ kaki kɔlɔ? “Otema ande komonga nto tshɛ lo tshɛ le Jehowa.” (1 Nku. 11:4) Ndo lo kɛnɛ kendana l’Abidjamɛ, nkumekanga kekina kaki komonga la kɔlamelo, ɔkɔndɔ wa lo Bible mbutaka ɔnɛ: “Otema ande komonga tshɛ lo tshɛ le Jehowa.”—1 Nku. 15:3.
5. Kakɔna kalembetshiya kambɛ Jehowa l’otema aso tshɛ?
5 Ko kakɔna kalembetshiya kambɛ Jehowa l’otema aso tshɛ? Onto lakambɛ Jehowa l’otema ande tshɛ hatɛmɔla Nzambi paka l’ɔtɛ w’ɔnɛ nde pombaka nsala dui sɔ. Koko, nde mbokambɛka l’ɔtɛ wa nsaki ndo ngandji kawokande. Ndo kɛnɛ koleki tshɛ ele, nde namaka ngandji ndo nsaki kɛsɔ lɔsɛnɔ lande l’otondo.
6. Ngande wakokaso ntetemala kambɛ Jehowa l’otema aso tshɛ? (Tokedi 4:23; Mateo 5:29, 30)
6 Ngande wakokaso mbokoya nkumi ya dikanga ya kɔlamelo ndo yakalangaka Jehowa l’otema awɔ tshɛ? Ele lo mbewɔ tɔsɛngiya ta kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, tɔkɛnyɔ ta kɔlɔ takoka tokonya diaha kambɛ Jehowa l’otema aso tshɛ. Ngasɔ mbakokadiɔ monga lo kɛnɛ kendana la lɔngɛnyi la kɔlɔ ndo nsaki ka lomombo la l’emunyi. Naka tambɛna di’ɛngɔ kɛmɔtshi kambotatɛ nkitshakitsha ngandji kokaso Jehowa, kete sho pombaka mbɔsa yɛdikɔ ya kinya aha la ntshimbatshimba.—Adia Tokedi 4:23; Mateo 5:29, 30.
7. Lande na kele ekɔ ohomba mbewɔ tɔsɛngiya ta kɔlɔ?
7 Hatohombe mbetawɔ di’otema aso mbatɔna. Naka hatendji ɔlɔlɔ, kete sho mbeyaka ndjɔfɔnya dia lam’ele tekɔ lo ndjasha efula l’awui wa lo nyuma, akambo wa kɔlɔ hawotonga la shɛngiya le so. Tɔshi ɛnyɛlɔ, ohɔsa dia wɛ ekɔ l’andja lo lushi la tshitshi k’efula ndo lɔpɛpɛ. Etena kayoyɔtɔ lo luudu, wɛ ayɔhɛtsha dja. Kakɔna kayotomba naka wɛ ntshika lokuke hwe? Lɔpɛpɛ la tshitshi layɔtɔ esadi eto lo luudu. Wetshelo akɔna wakondjaso? Sho pombaka nsala awui efula oleki tsho ndjalesha mbo ya ndɛ ya lo nyuma yakeketsha diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa. Sho pombaka nto diha lokuke lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ diaha “hiɛlɛlɛ” ya tshitshi y’andja ɔnɛ kana tokanyi ta kɔlɔ mbɔtɔ l’otema aso ndo nsala di’otema aso mbatɔna.—Ɛf. 2:2.
WAKAYATSHUMOYAKA OMA LO PƐKATO YAWƆ
8-9. Kakɔna kakasale nkumekanga Davidɛ la nkumekanga Hɛzɛkiya l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbangola? (Enda lohoso.)
8 Oko wakatɛnyi l’etatelo, nkumekanga Davidɛ akasale munga ya weke efula. Koko etena kakawɛnya omvutshi Natana pɛkato kakandasale, Davidɛ akayatshumoya l’okitshakitsha tshɛ. (2 Sa. 12:13) Oma l’ɛtɛkɛta ande wofundami l’Osambo 51, sho mɛnaka dia nde akayatshumoya l’otema ɔtɔi. Davidɛ kodimbiya ndjatshumoya l’oyango wa ngɛnyangɛnya Natana kana wa mbewɔ dilanya.—Os. 51:3, 4, 17, efundelo wa la diko ka tshapita.
9 Nkumekanga Hɛzɛkiya nde lawɔ akasalɛ Jehowa pɛkato. Bible mbutaka ɔnɛ: “Otema ande wakayala la lotamanya, ko nkɛlɛ ka Nzambi kakaye le nde, le Juda ndo le Jɛrusalɛma.” (2 Ɛk. 32:25) Lande na kakayokomaka Hɛzɛkiya la lotamanya? Ondo nde akayaɔshi dia nde ndeka anto akina l’ɔtɛ w’ɔngɔnyi waki la nde, l’ɔtɛ wakandalɛndja ase Asuriya kana l’ɔtɛ wakɔɔkɔnɔla Nzambi lo dihindo. Ondo lotamanya mbakootshutshuya dia mɛnya ase Babilɔna ɔngɔnyi ande ndo l’ɔtɛ wa dui sɔ mbakawongola omvutshi Isaya. (2 Nku. 20:12-18) Koko oko Davidɛ, Hɛzɛkiya akayatshumoya l’okitshakitsha tshɛ. (2 Ɛk. 32:26) L’ekomelo, Jehowa akawɔshi oko nkumekanga ka kɔlamelo “[kakatetemala] nsala kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ.”—2 Nku. 18:3.
Nkumekanga Davidɛ la nkumekanga Hɛzɛkiya wakayatshumoya l’okitshakitsha tshɛ l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbaɛnya pɛkato yawɔ (Enda odingɔ 8-9)
10. Kakɔna kakasale nkumekanga Amaziya l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbongola?
10 Lo wedi okina, nkumekanga Amaziya ka la Juda akasale kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ “koko aha la otema ɔtɔi.” (2 Ɛk. 25:2) Kɔlɔ kakɔna kakandasale? L’ɔkɔngɔ wa Jehowa mbokimanyiya dia nɛndja ase Ɛdɔmɛ, Amaziya akakusamɛ tozambizambi tawɔ.c Ndo etena kakawotɛ omvutshi wa Jehowa munga kande, nkumekanga akatone mbohokamɛ ndo akamɔ oma lalende.—2 Ɛk. 25:14-16.
11. Lo ndjela 2 Kɔrɛtɔ 7:9, 11, kakɔna kahombaso nsala dia dimanyiyama? (Enda ndo esato.)
11 Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo bɛnyɛlɔ nɛ? Sho pombaka ndjatshumoya oma lo pɛkato yaso ndo nsala kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala diaha ndjikalolɛ. Ko kayotota naka tambolongola dako oma le dikumanyi dia l’etshumanelo, oyadi lo dikambo diɛnama oko diekɔ tshitshɛ? Hatohombe ndjaoka oko Jehowa la dikumanyi wambotokalɛ. Kaanga nkumi ya dikanga y’ɛlɔlɔ ya l’Isariyɛlɛ yakalongola alako ndo lohango. (Hɛb. 12:6) Etena katongolawɔ, sho pombaka 1) mbetawɔ engwelo l’okitshakitsha tshɛ, 2) nsala etshikitanu wahombama ndo 3) ntetemala kambɛ Jehowa l’otema aso tshɛ. Naka sho ndjatshumoya oma lo pɛkato yaso, kete Jehowa ayotodimanyiya.—Adia 2 Kɔrɛtɔ 7:9, 11.
Etena kalongolaso engwelo, sho pombaka 1) mbetawɔ l’okitshakitsha tshɛ, 2) nsala etshikitanu wahombama ndo 3) ntetemala kambɛ Jehowa l’otema aso tshɛ (Enda odingɔ 11)f
WAKAYASHAKA L’ƆTƐMWƐLƆ WA MƐTƐ
12. Kakɔna kakatshikitanyaka nkumi ya dikanga yaki la kɔlamelo la nyɛ yaki komonga la kɔlamelo?
12 Nkumi ya dikanga yakɔsaka Jehowa dia yekɔ la kɔlamelo, yakayashaka l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Ndo yɔ yakakeketsha ambolami ayɔ dia nsala woho akɔ waamɛ. Lo mɛtɛ, oko wakatadiɛnyi, vɔ waki la munga yawɔ. Koko vɔ wakayashaka tshɛ le Jehowa ndo wakasale la wolo dia minya ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi lo wodja.d
13. Lande na kakɔshi Jehowa nkumekanga Ahaba dia nde komonga la kɔlamelo?
13 Ko kayotota lo dikambo dia nkumi ya dikanga yele Jehowa akayɔshi dia yɔ bu la kɔlamelo? Lo mɛtɛ, aha kɛnɛ tshɛ kakawasale mbaki kɔlɔ. Kaanga nkumekanga ka kɔlɔ Ahaba akɛnya okitshakitsha lo yɛdikɔ mɔtshi ndo akanyange l’ɔtɛ wakandasha lonya l’odiakelo wa Nabɔta. (1 Nku. 21:27-29) Nde akake nto esomba ndo akadje etshumba lo wahɔ w’Isariyɛlɛ. (1 Nku. 20:21, 29; 22:39) Koko, Ahaba akeyama lo woho wakandasukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa kashi oma lo shɛngiya ya wadɛnde. Lo dikambo sɔ, nde kondjatshumoya ndooko lushi.—1 Nku. 21:25, 26.
14. a) Lande na kakɔshi Jehowa Rɛhɔbɔama oko nkumekanga kaki komonga la kɔlamelo? b) Kakɔna kakasale nkumi ya dikanga yaki komonga la kɔlamelo l’ɛlɔmbwɛlɔ kayɔ?
14 Tɔsɛdingole nkumekanga kekina kaki komonga la kɔlamelo, Rɛhɔbɔama. Oko wakatadiɛnyi l’etatelo, nde akasale awui amɔtshi w’ɛlɔlɔ l’ɛlɔmbwɛlɔ kande. Koko lam’akashikikɛma lowandji lande wolo, nde akoke Ɛlɛmbɛ wa Jehowa ɔkɔngɔ ndo akasukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. (2 Ɛk. 12:1) Oma laasɔ, nde akahakahakaka lam’asa ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ la wa kashi. (1 Nku. 14:21-24) Aha Rɛhɔbɔama la Ahaba ato mbaki nkumi ya dikanga yakoke ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ɔkɔngɔ. Lo mɛtɛ, nkumi ya dikanga efula yaki komonga la kɔlamelo yakasukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa kashi ndo yakakeketsha anto akina dia nsala woho akɔ waamɛ. Mbokɛmaka hwe dia lo washo wa Jehowa, ndjasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ aki dui diakaleke woke diakakokaka nkonya onto dia mbɔsama oko nkumekanga k’ɔlɔlɔ kana ka kɔlɔ.
15. Lande na kele ndjasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ekɔ ohomba le Jehowa?
15 Lande na kaki ɔtɛmwɛlɔ ohomba efula le Jehowa? L’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ ɔtɔi, nkumi ya dikanga yaki l’ɔkɛndɛ wa nɔmbɔla ekambi wa Nzambi otsha l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Woho akɔ waamɛ mbele, ɔtɛmwɛlɔ wa kashi wakalɔmbɔlaka anto otsha lo pɛkato kina ya weke ndo l’awui waha la losembwe. (Hɔs. 4:1, 2) Kɛnɛ koleki tshɛ ele, nkumi ya dikanga l’ambolami ayɔ wakayakimɔka tshɛ le Jehowa. Diakɔ diele, Bible mɛnyaka dia woho wakawayashaka l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi aki oko wakasalaka loseka. (Jɛr. 3:8, 9) Onto lakasalaka loseka lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ, akasalɛka olonganyi ande pɛkato lo yoho mɔtshi. Woho akɔ waamɛ mbele, okambi wa Jehowa wakayakimɔ le Nde layasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi, ekɔ lo mbosalɛ pɛkato.e—Eoh. 4:23, 24.
16. Lo washo wa Jehowa, kakɔna katshikitanya onto ɔlɔlɔ la kanga kɔlɔ?
16 Wetshelo akɔna wakokaso nkondja? Lo mɛtɛ, sho pombaka ndjashikikɛ dia mbewɔ ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Koko sho pombaka ndjasha nto l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ndo monga l’akambo efula wa nsala lɔkɔ. Omvutshi Malaki akɛnyi otshikitanu wele lam’asa onto ɔlɔlɔ l’onto la kɔlɔ lo washo wa Jehowa. Nde akafunde ate: “Nyu nyayɛna nto otshikitanu wele lam’asa onto ɔlɔlɔ la kanga kɔlɔ, lam’asa ɔnɛ lakambɛ Nzambi la ɔnɛ lahookambɛ.” (Mal. 3:18) Laasɔ, tatetawɔke dia kaanga ɛngɔ ɔtɔi, oyadi eongelo kaso k’anto wele keema kokele ndo munga yaso, tɔkɔmɔla polo lo yɛdikɔ ya sho mbetawɔ ntshika kambɛ Nzambi. Ntshika kambɛ Jehowa ekɔ pɛkato ka woke.
17. Ngande wakoka ɔsɔnwɛlɔ aso w’olonganyi monga la shɛngiya lo woho wamamemaso Jehowa?
17 Naka wɛ eke onyemba ndo ekɔ lo nsangoya dia ntshukana, onde wɛ ekɔ lo mɛna woho wele ɛtɛkɛta wa Malaki wendana la kambɛ Nzambi la shɛngiya l’ɔsɔnwɛlɔ ayɛ w’olonganyi? Onto mbeyaka monga la waonga amɔtshi w’amɛna, koko naka onto akɔ hakambɛ Nzambi ka mɛtɛ, onde nde ayɔsama oko onto ɔlɔlɔ lo washo wa Jehowa? (2 Kɔr. 6:14) Etena kayondoyala olonganyi ayɛ, onde nde ayokokimanyiya dia wɛ ntshikala la kɔlamelo le Jehowa? Tɔsɛdingole dui nɛ: Wadi w’apanganu wa nkumekanga Sɔlɔmɔna waki ondo la waonga amɔtshi w’amɛna. Koko vɔ komonga atɛmɔdi wa Jehowa ndo yema yema, wakayotatɛ mengesola otema wa Sɔlɔmɔna otsha l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi.—1 Nku. 11:1, 4.
18. Kakɔna kahomba ambutshi mbetsha anawɔ?
18 Ambutshi le, nyu koka nkamba l’ɛkɔndɔ wa nkumi ya dikanga wa lo Bible dia nkimanyiya ananyu dia vɔ monga l’ohetoheto l’ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa. Nyowakimanyiya dia vɔ nshihodia dia Jehowa akɔsaka dia nkumekanga kapanda aki ɔlɔlɔ kana kɔlɔ, lo menda woho wakasukɛka nkumekanga kakɔ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Nyetsha ananyu oma l’ɛtɛkɛta ndo bɛnyɛlɔ diɛnya awui wa lo nyuma, ɛnyɛlɔ oko wekelo wa Bible, wɔtwɛlɔ wa nsanganya ndo esambishelo, awui woleki ohomba la ntondo k’awui akina tshɛ. (Mat. 6:33) Naka hanyosadi ngasɔ, kete ananyu mbeyaka ndjɔfɔnya dia monga ɔmɛnyi wa Jehowa ekɔ tsho monga lo “nkumbo kɛmɔtshi k’atɛmɔdi.” Etombelo wayonga la dui sɔ ele, vɔ mbeyaka ndjetɛ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ lo dihole dia hende kana mangana la wɔ tshɛ lo tshɛ.
19. Elongamelo kakɔna kele la wanɛ tshɛ wakatshike kambɛ Jehowa? (Enda ndo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Wɛ koka kalolɛ Jehowa!”)
19 Onde onto lakatshike kambɛ Jehowa bu kaanga la yema y’elongamelo? Hatokoke mbuta ngasɔ nɛ dia nde koka ndjatshumoya ndo nkalola l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Dia nsala dui sɔ, nde pombaka minya otako ande ndo mbetawɔ ekimanyielo k’oma le dikumanyi dia l’etshumanelo. (Jak. 5:14) Ndooko welo wayondodja wayonga anyanya naka vɔ mbokonya dia nde mbetawɔma nto le Jehowa!
20. Ngande wayotɔsa Jehowa naka sho mbokoya nkumi ya dikanga yaki la kɔlamelo?
20 Wetshelo akɔna wambotokondja oma le nkumi ya dikanga ya l’Isariyɛlɛ? Sho koka monga oko nkumi ya dikanga yaki la kɔlamelo naka sho ntetemala kambɛ Jehowa l’otema aso tshɛ. Nyɛsɔ tokondja wetshelo oma lo munga yaso, toyatshumoya ndo tosale etshikitanu wahombama. Ndo tohɔke ohomba wa ndjashaka l’ɔtɛmwɛlɔ wa Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ. Naka wɛ mbɛkama Jehowa, kete nde ayokɔsa oko onto lasala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ lo washo ande.
OSAMBO 45 Ekanelo ka yimba k’otema ami
a Lo sawo nɛ, etelo “nkumi ya dikanga ya l’Isariyɛlɛ” mendanaka la nkumi ya dikanga tshɛ yakolɛka ekambi wa Jehowa, oyadi nyɛ yakolɛ lo waoho ahende wa diolelo dia Juda, lo waoho dikumi wa diolelo d’Isariyɛlɛ kana lo waoho akɔ 12 tshɛ.
b ELEMBETSHIELO WA TSHƐKƐTA: Bible kambaka mbala efula la tshɛkɛta “otema” dia nembetshiya lonto laso la l’etei k’otema, mbidja ndo nsaki, tokanyi, eongelo, dionga, akoka ndo eyango wele l’onto.
c Mɛnamaka dia ɔsɔ aki tshelo yakasalemaka le nkumi ya dikanga y’apanganu dia ntɛmɔla tozambizambi ta wedja wakawalɛndjaka.
d Nkumekanga Asa akasale pɛkato ya weke efula. (2 Ɛk. 16:7, 10) Koko, Bible tɛkɛtaka dimɛna lo dikambo diande. Kaanga mbele l’etatelo nde akatone engwelo, l’ɔkɔngɔ diko nde akayoyatshumoya. Mɛnamaka dia waonga ande w’ɛlɔlɔ wakaleke munga yakandasale. Asa akatɛmɔlaka paka Jehowa oto ndo akalɔsha wolo dia minya ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi oma lo diolelo diande.—1 Nku. 15:11-13; 2 Ɛk. 14:2-5.
e Lo mɛtɛ, ɛlɛmbɛ ehende wa ntondo wa l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakashimbaka ntɛmɔla onto kana ɛngɔ kɛmɔtshi koko paka Jehowa.—Eto. 20:1-6.
f ELEMBETSHIELO W’OSATO WA LO: Ekumanyi kɛmɔtshi k’ɔlɔngɔlɔngɔ ekɔ lo ndjakiyanya lo dikambo dia mbekelo y’ɔnangɛso y’ɔnwɛlɔ wa wanu. Ɔnangɛso akɔ ambetawɔ dako l’okitshakitsha tshɛ, ambosala etshikitanu wahombama ndo ambotetemala kambɛ Jehowa la kɔlamelo tshɛ.