Takeke awui efula oma le Ombetsha aso wa Woke lɔsɛnɔ laso l’otondo

ƐNYƐLƆ K’AMBUTSHI AMI

Otsha l’ekomelo k’ɛnɔnyi wa 1950, ambutshi ami wakonɔ oma l’Italie otsha la Kindersley, la Saskatchewan, la Canada. Yema tshitshɛ oma laasɔ, vɔ wakayekaka akambo wa mɛtɛ ndo awui asɔ mbakayokomaka awui wakaleke ohomba lo nsɛnɔ yaso. Lakohɔ dia etena kakimi dikɛnda, lakasalaka lushi l’otondo l’esambishelo kaamɛ la nkumbo kami ndo l’ɔtɛ wa dikambo sɔ, tena dimɔtshi dimi salaka shɛkɛsɛkɛ lo mbuta nte: Dimi lakatatɛ nkamba oko “ombatshi mboka wa tshanda” lele l’ɛnɔnyi enanɛi!

Ambutshi ami waki wola; koko, vɔ wakatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula ka ndjahondja dikambo dia Jehowa. Ɛnyɛlɔ lo 1963, vɔ wakasondja diangɔ efula diaki la wɔ dia nkondja falanga l’oyango wa tɔtɔ losanganya la wedja efula lakasalema la Pasadena la Californie, l’États-Unis d’Amérique. Lo 1972, takande lɔkɛndɔ la kilɔmɛtrɛ 1000 otsha la Trail, la Colombie-Britannique, la Canada dia tosha lonya lo ɛtshi ka nkɛtɛ k’ase Italie. Papa kami akakambaka olimu wa solanɛka mvudu. Nde akatone elimu wakandakoke nkondja falanga efula l’oyango wa ndeka ndjasha l’olimu wa Jehowa.

Lekɔ la lowando l’efula lo ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ ambutshi ami dimi l’anangɛmi asato. Ɛnyɛlɔ kawɔ kakambetsha dia dimi ndjasha l’olimu wa Jehowa, ndo kakambetsha dui dikina di’ohomba diohɔmi lɔsɛnɔ lami l’otondo, mbuta ate: Naka dimi nyanga ntondo Diolelo, kete Jehowa ayokokɛ.—Mat. 6:33.

ETATELO K’OLIMU WA LO TENA TSHƐ

Lo 1980, lakatshuke Debbie, kadiyɛso k’olangala efula ndo kaki l’eyango wa lo nyuma. Takalange ntatɛ nkamba olimu wa lo tena tshɛ, ɔnkɔnɛ ngɔndɔ shato l’ɔkɔngɔ wa diwala diaso, Debbie akatatɛ nkamba oko ombatshi mboka. Ɔnɔnyi ɔtɔi l’ɔkɔngɔ wa diwala diaso, takonɔ otsha l’etshumanelo ka tshitshɛ lɛnɛ aki ohomba efula ndo lakayotatɛ nkamba oko ombatshi mboka kaamɛ la nde.

L’etena kɛmɔtshi, takashisha ɔngɛnɔngɛnɔ l’olimu wa Jehowa ndo takɔshi yɛdikɔ ya ntshika olimu akɔ. Koko la ntondo ka sho nkamba la yɛdikɔ shɔ, takakɛtshanya l’omendji w’otshimbedi dui diakɔ. La ngandji tshɛ, nde akatotɛ awui hwe hwe ate: “Nyuamɛ mbalanga ndeka nkonya akambo wolo. Nyekɔ lo ndeka mbika washo paka l’ekakatanu wele la nyu. Lo dihole dia nsala ngasɔ, naka nyu mbika washo lo awui w’amɛna, kete nyayowaɛna.” Dako sɔ mɛtɛ mbaki la so ohomba. (Os. 141:5) Aha la ntshimbatshimba, takakambe la dako sɔ ndo takɛnyi di’aki mɛtɛ awui amɔtshi w’amɛna. Anto efula wa l’etshumanelo wakalangaka ndjasha efula l’olimu wa Jehowa mbidja ndo ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka ndo anto amɔtshi wele elonganyi awɔ komonga ambetawudi. Ɔsɔ aki wetshelo w’ohomba efula le so. Takeke dia mbika washo lo awui w’amɛna ndo nkonga dia Jehowa nɔngɔsɔla akambo wɛnama oko tshondo y’okakatanu. (Mika 7:7) Takakaloya ɔngɛnɔngɛnɔ aso ndo awui wakalowana.

Embetsha wa lo kalasa kaso ka ntondo k’ambatshi mboka wakakambaka lo wodja okina. Etena kakawatɛnya esato ndo kakawatotɛ ekakatanu ndo ɛtshɔkɔ wakawakondja, dui sɔ diakalomialomia nsaki kaso ka nkamba oko waa misiɔnɛrɛ. Ɔnkɔnɛ, takɔshi yɛdikɔ ya ndjadjɛ oyango wa monga waa misiɔnɛrɛ.

Dia nkotsha oyango ɔsɔ, lo 1984 takonɔ la Québec lɛnɛ atɛkɛtawɔ Falase, dihole diakangana kilɔmɛtrɛ ndekana 4000 la Colombie-Britannique. Lɛkɔ, takahombe teka mbekelo y’eyoyo ndo ɔtɛkɛta w’oyoyo. Okakatanu okina waki la so ele, sho komonga l’ekondjelo. L’etena kɛmɔtshi, diangɔ dia ndɛ diaki la so aki paka ntamba yaketawɔ okambi w’ekambɔ ɔmɔtshi dia sho tɔtɔngɔna l’ekambɔ kande. Debbie akahɛ ntamba shɔ lo toho totshikitanyi ndo ta diɛndjɛ efula! Kaanga mbakiso l’atei w’ekakatanu ɛsɔ tshɛ, takasale la wolo dia nama ɔngɛnɔngɛnɔ aso. Kɛnɛ koleki tshɛ ele, takɛnyi dia Jehowa akatokokɛka.—Os. 64:10.

Lushi lɔmɔtshi, takalongola leeta lɔmɔtshi lo telefɔnɛ lakiso konongamɛka. Wakatelɛ dia sho tokamba lo Bɛtɛlɛ ka la Canada. La ntondo ka laasɔ, sho takalodia dɛmandɛ dia mbɔtɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ, laasɔ takatatɛ ndjakiyanya lo dikambo di’olimu wa lo Bɛtɛlɛ. Koko taketawɔ leeta lɔsɔ. Etena kakatakome lɛkɔ, takambola ɔnangɛso Kenneth Little laki ose Kɔmite ka Filialɛ ɔnɛ: “Kakɔna kayotosala naka wambotelɛ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ?” Nde akakadimola ate: “Tayoyenda dikambo sɔ l’ɔkɔngɔ naka wambonyelɛ.”

Lomingu ɔtɔi oma laasɔ, takahombe menda dikambo diakɔ nɛ dia dimi la Debbie takelamɛ dia tɔtɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ. Laasɔ takahombe mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi. Ɔnangɛso Little akatotɛ ate: “Oyadi ɔsɔnwɛlɔ akɔna tshɛ wayonyosala, nyeye dia lo nshi mɔtshi, nyu mbeyaka ndjoyakiyanya l’ɔtɛ w’ɔsɔnwɛlɔ wakanyasale. Nyu mbeyaka nsala ɔsɔnwɛlɔ ɔmɔtshi; ndo Jehowa koka ntshɔkɔla ɔsɔnwɛlɔ tshɛ wakokanyu nsala.” Taketawɔ leeta la ntshɔ otsha lo Kalasa ka Ngiliyadɛ ndo l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula, takɛnyi mɛtɛ ka dako diakatosha ɔnangɛso Little. Mbala efula, takatɛka wanɛ wakongaka la ntondo k’ɛkɛndɛ efula wa nsɔna, kɛnɛ kakandatotɛ.

LƆSƐNƆ OKO WAA MISIƆNƐRƐ

Taki l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula wa monga l’atei w’ambeki 24 wakɔtɔ lo kalasa ka 83 ka Ngiliyadɛ kakasalema Ngɔndɔ ka nɛi 1987 la Brooklyn, la New York. Ɔnangɛso Ulysses Glass nde la Jack Redford mbaki embetsha aso wa ntondo. L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ tshanu ya kalasa, takalongola apɔlɔmɛ lo Ngɔndɔ ka divwa 6, 1987. Wakatotome la Haïti, kaamɛ la John nde la Marie Goode.

Waa misiɔnɛrɛ y’oma lo Ngiliyadɛ kotomama la Haïti oma ko 1962 etena kakawatshanya waa misiɔnɛrɛ y’ekomelo oma lo wodja ɔsɔ. Mingu shato l’ɔkɔngɔ wa sho nongola apɔlɔmɛ, takatatɛ nkamba la Haïti lo etshumanelo ka tshitshɛ kaki l’apandjudi 35 kakatanemaka l’ɛtshi ka nkɛtɛ kanganyi etale lo lɛkɛ l’akona. Taki teke ɛlɔngɔlɔngɔ ndo sho komonga la diewo ndo taki shoamɛ lo luudu la waa misiɔnɛrɛ. Anto efula wa lɛkɔ waki wola ndo vɔ kombeyaka mbadia. Lo nshi shɔ yakatatatɛ l’olimu aso wa misiɔnɛrɛ, takahomana l’awui anɛ: Ata wa l’asa ase wodja, wakalangaka minya owandji wa wodja la wolo, wakatshumbaka diangɔ l’etadimbo dia nshimba diaha anto mbeta ndo mpɛpɛ ya wolo.

Takakondja wetshelo w’ohomba efula oma le anangɛso l’akadiyɛso waki la dihonga wa la Haïti. Efula ka l’atei awɔ waki la lɔsɛnɔ la wolo koko wakalangaka Jehowa ndo olimu w’esambishelo. Kadiyɛso kɛmɔtshi k’osombe kombeyaka mbadia; koko nde akeyaka avɛsa oko 150 l’ɔtɛ. Awui wakatombaka lushi la lushi wakakeketshaka dietawɔ diaso dia ntetemala nsambisha losango la Diolelo diele tshɔi y’elongamelo kayokandola ekakatanu w’ana w’anto. Ekɔ dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ efula lo mɛna woho wokamba ambeki aso amɔtshi wa ntondo wa Bible oko ambatshi mboka wa pondjo, ambatshi mboka wa laande ndo oko dikumanyi.

Lam’akimi la Haïti lakahomana la Trevor, ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi waki misiɔnɛrɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa waa Mormon ndo takakondja diaaso dia nsawola akambo wendana la Bible mbala efula. Ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ, lakayolongolaka mukanda wakimi konongamɛ oma le nde. Nde akafunde ate: “Layobatizama lo losanganya la woke layela! Lekɔ lo nanga nkalola la Haïti ndo tokamba oko ombatshi mboka wa laande paka l’ɛtshi ka nkɛtɛ kakamakambaka oko misiɔnɛrɛ wa l’ɔtɛmwɛlɔ wa waa Mormon.” Ndo kɛsɔ mɛtɛ mbakandasale l’edja k’ɛnɔnyi efula kaamɛ la wadɛnde.

OMA L’ERƆPƐ NDO OMA LAASƆ L’AFRIKƐ

Wakatotome dia tokamba l’ɛtshi kɛmɔtshi ka nkɛtɛ ka l’Erɔpɛ lɛnɛ akatatɛ olimu wa Diolelo salema nto. Lo 1992, takakome la Ljubljana la Slovénie sukana la dihole diakole ambutshi ami la ntondo ka vɔ monɔ otsha l’Italie. L’etena kɛsɔ, ta diakalɔmaka lo bɛtshi dia nkɛtɛ dia lo ex-Yougoslavie. Bɛtɛlɛ ka la Vienne, ka l’Autriche, mbidja ndo waa biro ya la Zagreb, ya la Croatie, ya la Belgrade ndo ya la Serbie, mbakalɔmbɔlaka olimu w’esambishelo l’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ. Kakianɛ, wodja la wodja wakahombe monga la Bɛtɛlɛ kawɔ.

Laasɔ takahombe mbeka ɔtɛkɛta okina ndo mbekelo kina. Ase ngelo wakataka ɔnɛ: “Jezik je težek,” kitshimudi ɔnɛ: “Ɔtɛkɛta wekɔ wolo.” Vɔ mɛtɛ waki wolo! Takangɛnangɛna la kɔlamelo y’anangɛso l’akadiyɛso wa lɛkɔ waki suke dia mbetawɔ etshikitanu wa l’okongamelo ndo takadjaka yimba lo woho wakaatshɔkɔlaka Jehowa. Mbala kɛnɛ nto, takɛnyi woho wokɔlɔngɔsɔlaka Jehowa akambo nshi tshɛ la ngandji ndo l’etena kahombama. Takakondja wetshelo efula etena kakiso la Slovénie ndo wetshelo efula wakatakondja la ntondo, wakatɔlɔngɔsɔla dia tokikɛ ekakatanu wakatohomana la so lɛkɔ.

Koko etshikitanu efula wakatokongɛka la ntondo. Lo 2000, wakatotome la Côte d’Ivoire, wodja wele lo Afrikɛ wa l’owɛstɛ. Oma laasɔ lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 2002, l’ɔtɛ wa ta diakalɔmaka lo wodja, wakatolawoya otsha la Sierra Leone. Laasɔ ko ta diakalɔmaka la Sierra Leone lam’asa ase wodja diakaviya l’edja k’ɛnɔnyi 11 diambokomɛ. Aki wolo mimɔ oma la Côte d’Ivoire la shashimoya. Koko, wetshelo wakatakondja wakatokimanyiya dia sho nama ɔngɛnɔngɛnɔ aso.

Takayashaka le wanɛ wakalangaka mbeka akambo wa mɛtɛ ndo le anangɛso l’akadiyɛso wakakikɛ ta l’edja k’ɛnɔnyi efula. Vɔ waki wola koko wakalangaka nkahana l’anto akina kɛnɛ kaki la wɔ. Kadiyɛso kɛmɔtshi akasha Debbie ahɔndɔ. Etena kakengengaka Debbie dia mbɔsa ahɔndɔ akɔ, kadiyɛso kakɔ akawɔkɔkɔmiya lo mbotɛ ate: “L’etena ka ta, anangɛso l’akadiyɛso wa lo wedja ekina wakatosukɛ. Kakianɛ, ɔnɛ aya etena kaso ka nkimanyiya.” Takayadjɛ oyango wa mbokoya ɛnyɛlɔ kawɔ.

Takayokalolaka la Côte d’Ivoire, koko ekakatanu wa lam’asa ase pɔlitikɛ wakayokonyaka nto lo awui wa ngala. Diakɔ diele lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 2004, wakatolawoya lo aviyɔ ndo onto tshɛ la l’atei aso akalawɔ paka la tapa ɔtɔi to diaki la wotsho wa kilɔgramɛ 10. Takalale l’odihe lo mpango k’asɔlayi w’ase France l’otsho ndo la wedi a pindju takɔtɔ l’aviyɔ ko takatshu tsha la Suisse. Lam’akatakome lo Bɛtɛlɛ oya lo midi k’otsho, anangɛso wa lo Kɔmite ka Filialɛ ndo embetsha wa lo Kalasa k’olowanyelo w’ekambi kaamɛ la wadɛwɔ wakatolongola la waasaso tshɛ lo kumbatanɛ la so, lo tosha mbo ya ndɛ ndo chocolat efula. Tshelo shɔ yakatonanda efula.

Wakatotome lo tshanda mɔtshi la Ghana ndo oma laasɔ wakayotokaloyaka la Côte d’Ivoire etena kakakitakita ta diakalɔmaka lɛkɔ. Ngandji k’anangɛso kakatokimanyiya dia mbikikɛ tena dia wolo sɔ ndo ɛkɛndɛ wa lo tshanda mɔtshi wakatakondjaka. Dimi la Debbie takɛnyi dia kaanga mbele ngandji k’onto l’ɔnango kokoyalaka l’atei w’ekambi wa Jehowa, sho hatɔsaki pondjo tshelo yawɔ ya ngandji shɔ oko tshelo y’anyanya. Lo mɛtɛ, tena di’osukusuku sɔ diakonge etenyi k’ohomba efula k’olowanyelo aso.

LA MOYEN-ORIENT

Lo 2006, takalongola mukanda ɔmɔtshi oma lo Mbalasa kalɔmbɔla olimu aso dia tewoya dia tambokondja ɔkɛndɛ w’oyoyo la Moyen-Orient. Ndo lɛkɔ nto, takahomana l’awui w’eyoyo, ekakatanu, ɛtɛkɛta ndo mbekelo y’eyoyo. Taki l’awui efula wa mbeka lo wedja ɛsɔ waki l’awui wa pɔlitikɛ ndo w’ɛtɛmwɛlɔ. Takangɛnangɛna la ɛtɛkɛta wotshikitanyi waki lo tshumanelo ndo takɛnyi kaamɛ kaya oma lo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ ka teokrasi. Takangɛnangɛna anangɛso nɛ dia efula ka l’atei awɔ wakakikɛ la dihonga tshɛ ɔlɔshamelo w’oma le ase nkumbo kawɔ, asekawɔ wa la kalasa, asekawɔ wa l’olimu ndo oma le asukanyi awɔ.

Lo 2012, takɔtɔ losanganya la laande la Tel Aviv, l’Israël. Losanganya lɔsɔ mbaki losanganya la ntondo laki la lofulo l’anto loleki efula lo mbɛdika la nsanganya kina yakasale ekambi wa Jehowa wa l’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ oma ko Pɛntɛkɔsta 33 T.D. Ɔsɔ aki diaaso diahatohɛki pondjo!

Lo ɛnɔnyi ɛsɔ, wakatotome dia tembola wodja ɔmɔtshi wa lɛnɛ akashimbama olimu aso. Takatshu l’ekanda aso ɛmɔtshi, takaakahɛ anto l’olimu w’esambishelo ndo takɔtɔ nsanganya y’etshimbedi efula yakasalema lo tolui tolui. Asɔlayi waki l’ekoma ndo ahole wakawasɛnganaka wakatanemaka ahole tshɛ koko takayaoke l’ekokelo lam’akatatatombaka la yewo tshɛ kaamɛ la djui mɔtshi y’apandjudi.

TAKAKALOLA L’AFRIKƐ

Lo 2013, takalongola ɔkɛndɛ okina wotshikitanyi l’ɛkɛndɛ ekina, mbuta ate tokamba lo filialɛ ka Congo Kinshasa, wodja wa woke wele la diangɔ efula di’elangala koko wakadiɛnɛka tena efula la wola ndo l’ata. L’etatelo takate shoate: “Sho mbeyaka Afrikɛ; ndo tekɔ suke dia ntshɔ.” Koko taki l’awui efula wa mbeka, djekoleko etena kakatandaka nkɛndɔ l’ahole wele etadimbo ndo dalo di’amɛna komongaka. Takatane awui efula w’amɛna wa sho mbika washo lɔkɔ, mbidja ndo ekikelo ndo ɔngɛnɔngɛnɔ w’anangɛso l’akadiyɛso kaanga mbakawadiɛnɛka l’ekakatanu wendana l’ekondjelo, vɔ wakalangaka nsambisha ndo wakasalaka la wolo dia mbɔtɔ lo nsanganya ya l’etshumanelo ndo lo nsanganya ya weke. Takɛnyi la washo aso woho wakatshu olimu wa Diolelo otsha la ntondo diɛsɛ l’osukɔ ndo l’ɛtshɔkɔ wa Jehowa. Ɛnɔnyi wakatetsha l’olimu wa lo tena tshɛ lo Congo, wakatetsha wetshelo w’ohomba efula ndo takonge l’angɛnyi efula wele oko ase nkumbo kaso.

L’ekomelo k’ɔnɔnyi wa 2017, takakondja ɔkɛndɛ okina, tokamba l’Afrique du Sud. Lo waa filialɛ tshɛ yakatakambe, tɔ mbakaleke woke ndo kaanga ɛkɛndɛ aso wa lo Bɛtɛlɛ waki eyoyo le so. Mbala kɛnɛ nto, taki l’awui efula wa mbeka, koko wetshelo wakatakondja lo nshi yakete wakatokimanyiya dia tɔlɔmbɔla. Sho nangaka anangɛso l’akadiyɛso efula wambokikɛ l’edja k’ɛnɔnyi akumi. Ndo ekɔ dui dia dimɛna lo mɛna woho wakamba ase nkumbo ka Bɛtɛlɛ kaamɛ kaanga mbewɔ la nkoho y’alemba ndo mbekelo yotshikitanyi. Ekɔ wɔdu mɛna dia Jehowa ekɔ lo ntshɔkɔla ekambi ande lo mbasha wɔladi nɛ dia ekambi ande ndɔtaka lonto l’oyoyo ndo vɔ kambaka la atɔndɔ wa lo Bible.

L’edja k’ɛnɔnyi efula, dimi la Debbie takalongola ɛkɛndɛ w’amɛna efula wotshikitanyi, takayaɔtɔnganyiya la mbekelo yotshikitanyi ndo takeke ɛtɛkɛta w’eyoyo. Komongaka nshi tshɛ wɔdu dia nkotsha ɛkɛndɛ ɛsɔ, koko takɛnaka ngandji ka kɔlamelo ka Jehowa oma lo tshimbo y’okongamelo ande ndo y’anangɛso l’akadiyɛso. (Os. 144:2) Awui efula wamboteka l’olimu wa lo tena tshɛ wambotetɛ ekambi w’eshika wa Jehowa.

Lekɔ la lowando efula lo kɛnɛ kakambetsha ambutshi ami ndo l’osukɔ wa wadɛmi Debbie, ndo lo bɛnyɛlɔ di’amɛna efula di’anangɛso l’akadiyɛso w’oma lo nkumbo kaso ka lo nyuma ka l’andja w’otondo. Etena kakanyiyaso kɛnɛ kayotokomɛ lo nshi yayaye, sho ndjashikikɛka dia ntetemala nkondja wetshelo watosha Ombetsha aso wa Woke.