Losanganya la woke lakasalema la Indianapolis, Indiana, lo 1925
1925—Ɛnɔnyi lokama wambeta
TSHOTO y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka ntondo 1, 1925 yakate ɔnɛ: “Takalongamɛka dia dui dimɔtshi di’ohomba efula diayosalema ɔnɔnyi ɔnɛ.” Koko sawo sɔ diakatetemala mbuta ɔnɛ: “Hatokoke ndjakiyanya efula lo kɛnɛ kakoka ntomba. Naka sho ndeka ndjakiyanya, kete tayoyekola yimba ndo ntshika nsala olimu walongamɛ Jehowa dia sho nsala.” Kakɔna kakalongamɛka Ambeki wa Bible lo 1925? Ndo ngande wakawatetemala monga l’akambo efula wa nsala l’olimu wa Nkumadiɔndjɔ oyadi ɔkɔmwɛlɔ ɔsɔ?
ELONGAMELO KAHATAKOTSHAMA
Ambeki wa Bible efula wakalongamɛka dia nkɛtɛ kayokoma Paradiso lo 1925. Lande na? Ɔnangɛso Albert Schroeder, lakayokambaka oko ose Olui-walɔmbɔla, akate ate: “Takafɔnyaka dia lo 1925, Akristo w’akitami wayotshɔ l’olongo ndo anto wa kɔlamelo wele oko Abrahama la Davidɛ wayolɔ dia ndjɔlɔmbɔla nkɛtɛ.” Lam’ele dui sɔ kosalema l’ɔnɔnyi ɔsɔ, anangɛso l’akadiyɛso efula wakakɔmɔ.—Tok. 13:12.
Kaanga mbakawakɔmɔ, Ambeki wa Bible efula wakatetemala nsambisha. Vɔ wakayotatɛ nshihodia dia nsambisha akambo wendana la Jehowa mbaki dui diakaleke ohomba le wɔ. Nyɛsɔ tende woho wakawakambe la aradiyo dia nsambisha anto efula lokumu l’ɔlɔlɔ.
ƐMƐNYI WAKAKE WAA ARADIYO
Lo 1924, anto efula wakahokamɛka aradiyo wa WBBR. Oma laasɔ lo 1925, Ambeki wa Bible wakayokaka aradiyo okina mbala kɛsɔ suke la Chicago, Illinois. Lokombo la aradiyo w’oyoyo ɔsɔ aki ƆTƐKƐTA. Ɛnyɛlɔ, nkumbo kɛmɔtshi kakadjasɛka lo Alaska dihole dianganyi kilɔmɛtrɛ ndekana 5000 la lɛnɛ aki aradiyo ɔsɔ, wakahokamɛ emisiɔ ɔmɔtshi l’atei w’emisiɔ aso wa ntondo. L’ɔkɔngɔ wa vɔ mpokamɛ emisiɔ akɔ, nkumbo kɛsɔ wakafundɛ wanɛ wakakambaka lo aradiyo mukanda dia vɔ mbasha losaka l’ɔtɛ w’eketshelo ka lo nyuma kakawalongola.
Lo lɔmɔsɔ: Weme atɛnɛ w’aradiyo wa ƆTƐKƐTA la Batavia, Illinois
Lo lomi: Ralph Leffler akamba lo stasiɔ k’aradiyo
Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1, 1925, akalembetshiya lande na kaki anto efula l’akoka wa mpokamɛ aradiyo ɔsɔ kaanga l’ahole woleki etale. Yɔ yakate ɔnɛ: “ƆTƐKƐTA ekɔ l’atei wa waa aradiyo wakaleke minda l’ahole woleki etale l’États-Unis waki la watɛ 5000. Anto wakakokaka mbohokamɛ dimɛna oma lo ɛstɛ la owɛstɛ wa États-Unis, mbuta ate oma lo Atlantique, lo Pacifique, la Cuba ndo l’ahole amɔtshi wa lo nɔrdɛ k’Alaska. Anto efula waki watahokamɛka akambo wa mɛtɛ wakayoyashaka efula lɔkɔ l’ɔkɔngɔ wa vɔ mpokamɛ aradiyo ɔsɔ.”
George Naish
L’etena kakɔ kaamɛ kɛsɔ, ambeki wa Bible wakadjaka welo lo nkamba la aradiyo dia nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Canada. Lo 1924, wakake aradiyo CHUC la Saskatoon, Saskatchewan. Ɔsɔ aki ɔmɔtshi l’atei wa waa aradiyo wa ntondo w’ase ɔtɛmwɛlɔ lo Canada. Lo 1925, vɔ wakahombe ntana dihole dikina dia woke dia nsɛkɔla aradiyo ɔsɔ. Ɔnkɔnɛ, okongamelo wakasɛkɔla aradiyo ɔsɔ oma lɛnɛ akiwɔ otsha lo dihole dia woke diakawasalaka teatrɛ la Saskatoon diakawasombe ndo diakawalɔngɔsɔla dia nsɛkɔla aradiyo akɔ.
Diɛsɛ la aradiyo ɔsɔ, anto efula wakadjasɛka l’ɛtshi ka nkɛtɛ kosukanyi la Saskatchewan wakoke lokumu l’ɔlɔlɔ mbala ka ntondo. Ɛnyɛlɔ, lo osomba ɔmɔtshi wanganyi etale, womoto ɔmɔtshi lelɛwɔ Graham akafunde dia nɔmba mikanda walembetshiya Bible l’ɔkɔngɔ wa nde mpokamɛ emisiɔ wa lo aradiyo. Ɔnangɛso George akate dia “nde akalɔmbɛ ekimanyielo kakɛnamaka dia kekɔ ka wanyandja, diɔ diakɔ diakatootomɛ dibuku diele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: Études des Écritures.” Kombeta edja, Graham akatatɛ mbewoya losango la Diolelo kaanga l’ahole woleki etale.
TAKEKE DUI DIA MƐTƐ DI’OHOMBA EFULA
Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka sato 1, 1925 lo Angɛlɛ, aki la sawo di’ohomba efula diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Eotwelo ka wodja.” Lande na kaki sawo sɔ ohomba efula? Lo tena dimɔtshi, Ambeki wa Bible wakeyaka dia Satana ekɔ l’okongamelo wokengami la ditongami dia kɔlɔ dia lo nyuma dia l’olongo, ɔtɛmwɛlɔ wa kashi, amundji w’okanda, ndo dikongɛ dia pɔlitikɛ dia la nkɛtɛ. Koko lo tshimbo ya sawo sɔ, “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ” akakimanyiya anangɛso l’akadiyɛso dia vɔ lawɔ nshihodia dia Jehowa ekɔ l’okongamelo wotshikitanyi tshɛ lo tshɛ la waki Satana ndo walɔshana la wɔ. (Mat. 24:45) Laadiko dia laasɔ, ɔhɔmbɔ akalembetshiya ɔnɛ Diolelo diaki Nzambi diakatatɛ mbolɛ lo 1914 ndo ɔnɛ lo ɔnɔyi ɔsɔ ta diakalɔma l’olongo ndo etombelo wakayala la ’ta diakalɔma l’olongo’ sɔ ele, Satana l’ɛdiɛngɛ ande wakakashema oma l’olongo oya la nkɛtɛ.—Ɛny. 12:7-9.
Anto amɔtshi wakɛnyi wolo mbetawɔ eokelo k’oyoyo kɛsɔ. Lo kɛnɛ kendana la dikambo sɔ, sawo diakɔ diakate ɔnɛ: “Naka ekɔ ambadi amɔtshi wa Tshoto y’Etangelo wahetawɔ kɛnɛ kata sawo nɛ, kete vɔ pombaka monga la solo dia lotutsha etena katetemalawɔ mbokambɛ la kɔlamelo tshɛ.”
Koko Tom Eyre, laki Kɔlpɔrtɛrɛ kɛmɔtshi (lelamɛ nshi nyɛ ɔnɛ ombatshi mboka) k’oma l’Angleterre, akalembetshiya woho wakayaoke Ambeki wa Bible lo dikambo dia sawo sɔ ate: “Anangɛso wakangɛnangɛna efula lam’akawoke elembetshielo wa Ɛnyɛlɔ 12. Kam’akatashihodia dia Diolelo dia Nzambi diambokengama l’olongo, dui sɔ diakatotshutshuya dia ndeka nsambisha efula ndo diakatokimanyiya dia mɛna dia Jehowa ekɔ suke dia nsala akambo wa diambo efula lo nshi yayaye.”
ƐMƐNYI DIKAMBO DIA JEHOWA
Ɛlɔ kɛnɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo ndjaɔtɔnganyiya l’ɛtɛkɛta watanema l’Isaya 43:10 wata ɔnɛ: “‘Nyu nyekɔ ɛmɛnyi ami,’ mbata Jehowa, ‘eelo, okambi ami wakamasɔnɛ.’” Koko, la ntondo ka 1925, sho kondekaka nkamba la divɛsa nɛ l’ekanda aso. Dui sɔ diakahombe ntshikitana. Koko lo 1925, takakɛtshanya ɔtɛ a dui ɔmɔtshi wa lo Tshoto y’Etangelo wakɔsama oma l’Isaya 43:10 ndo 12 waki l’atei w’asawo 11 wa lo Tshoto y’Etangelo!
L’ekomelo ka Ngɔndɔ k’enanɛi 1925, Ambeki wa Bible wakasangana lo losanganya lɔmɔtshi la woke la Indianapolis, Indiana. Ɔnangɛso Joseph F. Rutherford akafunde lo ekongelo ka losanganya lɔmɔtshi dia kombolɛ anto wakaye oma lo wedja ekina oyelo w’ɔlɔlɔ. Losango lakɔ lakafundama ndo lakatondjama l’akatshi l’ekongelo ka losanganya. Lɔ lakataka ɔnɛ: “Takaye lo losanganya la woke lɔnɛ l’oyango wa sho nkondja wolo oma le Nkumadiɔndjɔ dia sho nkalola l’olimu w’esambishelo la nsaki k’efula ka monga Ɛmɛnyi ande.” L’edja ka nshi yakɔ enanɛi ya losanganya la woke, anto waki laawɔ wakakeketshama dia tosambisha awui wendana la Jehowa ndo nkamba l’oseka diaaso tshɛ.
Lushi la samalo Ngɔndɔ k’enanɛi 29, ɔnangɛso Rutherford akɔɔmbɔla sawo diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Leeta la ndjasha l’olimu.” Lo sawo diande, nde akake epole ɔsɛkɛ lo nɛmɔ diele l’olimu w’esambishelo lo mbuta ate: “Jehowa ekɔ lo mbutɛ anto ande ate . . . : ‘Nyu nyekɔ Ɛmɛnyi ami . . . ndo dimi kele Nzambi kanyu.’ Oma laasɔ, nde akaakeketsha l’ɛtɛkɛta w’ekeketshelo ɛnɛ ate: ‘Nyemɛ djembetelo dikambo dia anto.’ Anto wele la nkɛtɛ wakoka mbewoya akambo wendana la Jehowa ekɔ paka wanɛ walɔmbɔlande la nyuma kande k’ekila, nɛ dia vɔ kele ekambi ande.”—Isa. 43:12; 62:10.
Traktɛ Losango l’elongamelo
L’ɔkɔngɔ wa sawo diande, ɔnangɛso Rutherford akadiyɛ ampokami dɔkima diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Losango l’elongamelo.” Ampokami tshɛ waketawɔ losango lɔsɔ lata dia paka Diolelo dia Nzambi mbele tshɔyi y’elongamelo yayela anto “ɛtshɔkɔ wa wɔladi, lɔsɛnɔ la pondjo, yoonge ya dimɛna, lotshungɔ ndo ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo.” Dɔkima sɔ diakayokadimɔmaka l’ɔkɔngɔ l’ɛtɛkɛta efula ndo diakatondjama dia nkamba la diɔ l’olimu w’esambishelo. Kɔpi oko miliyɔ 40 yakakahanyema.
Ambeki wa Bible kombelamɛka Ɛmɛnyi wa Jehowa l’edja k’ɛnɔnyi efula. Koko, vɔ wakatashihodiaka ohomba waki l’ɔkɛndɛ awɔ w’ɛmɛnyi.
TAKAKALOLA DIA TENDA WANƐ WAKƐNYA NSAKI
Etena kakatadɛka lofulo l’Ambeki wa Bible l’andja w’otondo, okongamelo akatokeketsha diaha kahaka tsho kɔpi y’akatshi akɔ, koko ndo dia kalolaka dia tenda wanɛ wakɛnya nsaki lo lokumu l’ɔlɔlɔ. L’ɔkɔngɔ wa kapanyɛ ka nkahanya traktɛ kaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ Losango l’elongamelo, Bulletina akakeketsha apandjudi ɔnɛ: “Nyokalole ndo nyotembole anto wakanyasha traktɛ Losango l’elongamelo.”
Bulletin wa Ngɔndɔ ka ntondo 1925 waki l’alapɔlɔ w’Ombeki ɔmɔtshi wa Bible wadjasɛ la Plano, Texas wata ɔnɛ: “Takaambe efula etena kakatakalola lo bɛtshi dia nkɛtɛ diakatasambisha ntondo ndo takakondja etombelo w’amɛna oleki woho wototosambisha lo bɛtshi dia nkɛtɛ di’eyoyo. L’ɛnɔnyi dikumi wetshi, takasambisha mbala tshanu l’osomba wa tshitshɛ wa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ. . . . Atete edja, kadiyɛso Hendrix nde la mama kami wakatshu tosambisha nto l’ɛtshi kakɔ ka nkɛtɛ ndo wakakahe abuku efula oleki woho wakawakahe ntondo.”
Lo wodja wa Panama, Kɔlpɔrtɛrɛ kɛmɔtshi akafunde ate: “Anto efula wakatone mbala ka ntondo kakamawasambisha, wakayetawɔka losango lam’akamawakalolɛ mbala ka hende la mbala ka sato. L’ɔnɔnyi wetshi, laketsha wenya efula lo nkalola dia tosambisha wanɛ wakamasambisha ntondo ndo lakakondja etombelo w’amɛna efula oma le amɔtshi wa l’atei awɔ.”
MBIKA WASHO LO NSHI YAYAYE
L’ekomelo k’ɔnɔnyi wa 1925, ɔnangɛso Rutherford akatomɛ waa Kɔlpɔrtɛrɛ tshɛ alapɔlɔ w’olimu w’ɔnɔnyi ɔsɔ ndo akawatɛ kɛnɛ kakawahombe nsala l’ɔnɔnyi wakayele. Nde akate ate: “L’ɔnɔnyi wetshi, nyaki la diɛsɛ dia nkeketsha anto efula waki l’ekiyanu. Olimu ɔsɔ wakanyela ɔngɛnɔngɛnɔ l’otema . . . L’ɔnɔnyi wayaye, nyayonga la waaso efula wa mbewoya akambo wendana la Nzambi ndo la diolelo diande ndo nsukɛ atɔndɔ ande la ntondo k’anto tshɛ. . . . Nyɛsɔ tosanganya awoyi aso ndo teembe Nzambi ndo Nkumekanga kaso kaamɛ.”
L’ekomelo k’ɔnɔnyi 1925, anangɛso wakakongɛ dia nunya Bɛtɛlɛ ka la Brooklyn. Ɔnɔnyi wa 1926 wakahombe monga etatelo ka prɔjɛ ka woke ka wokelo kele okongamelo atasalaka.
Wokelo wakasalema lo Adams Street, la Brooklyn, New York lo 1926
a Kakianɛ elamɛ Lɔsɛnɔ ndo olimu aso w’Okristo—Dikatshi dia Losanganya.