Keketsha nkumbo kayɛ la ‘ɛtɛkɛta w’amɛna’

LAM’AKATETAKA wonya, mbakatalekaka David momala. Lam’akandakongaka wadɛnde lo mutuka, nde akendaka paka tango kande. Etena kakayotombaka Diane ka wadɛnde oma lo luudu, nde kokoka ndjâkimɛ lo kɛlɛ k’efula kaki lande.

Nde akôhamwɛ ate: “Ngande wamemadjayɛ edja nganɛ? Nshi tshɛ wɛ komaka paka l’ɔkɔngɔ! Lande na kahayakoke sala la wolo dia koma la wonya kânga mbala ɔtɔi?”

Diane akakɔmɔ demba. Nde akatondɔ la delo ko akalola lowango otsha lo luudu. Ko wonya akɔ, David akɛnyi dia nde ambosala kɔlɔ. Woho wakinde kondjakimɛ lo kɛlɛ kande akaleke konya akambo lo kɔlɔ. Kakɔna kakandakoke sala etena kɛsɔ? Nde akadime mutuka, akakume la wolo, ndo akayele wadɛnde ɔkɔkɛ ɔkɔkɛ otsha lo luudu.

Ɛnyɛlɔ kɛsɔ mɛnyaka akambo wasalema, shi mɛtɛ? Onde wɛ atayambolaka ɔnɛ lande na kotondjishami ɛtɛkɛta wa nganɛ? Etena katondjaso ɛtɛkɛta aha la kana yimba, mbala efula sho tondjaka ɛtɛkɛta wayotonyangiyaka l’ɔkɔngɔ. Diakɔ diata Bible ɔnɛ: “Kanga utema w’ololo atukanaka yimba dia nkaluya diui.”​—Tukedi 15:28.

Koko, mbeyaka monga wolo kana yimba dimɛna la ntondo ka sho tɛkɛta, djekoleko etena keso la kɛlɛ, la wɔma kana la kandji. Djekoleko le ase nkumbo yaso, tshɛkɛta tshɛ yataso kokaka tokonya esadi eto lo pangwɛ kana lo mɔnyɔla onto okina. Dui sɔ kokaka mbisha onto kandji l’asolo kana tondja owanu.

Kakɔna kakokaso sala dia kondja etombelo woleki amɛna? Ngande wakokaso mbahemɛ nsaki yaso? Sho kokaka tana alako amɔtshi w’ohomba efula oma le Sɔlɔmɔna, ofundji ɔmɔtshi wa Bible.

Sɛdingola kɛnɛ ka mbuta ndo woho wa kita

Etena kakafunde Sɔlɔmɔna, ofundji wa dibuku dia lo Bible dia Undaki awui wananda otema wɛnya woho wele lɔsɛnɔ anyanya, nde akakɛnɛmɔla nsaki ya wolo yaki lande lo kɛnɛ kendana la dikambo sɔ. Nde akate ate: “Lakahetsha lumu lami.” Lo etena kɛmɔtshi nde akate dia lɔsɛnɔ lekɔ “anyanya w’anyanya.” (Undaki 2:17; 12:8) Koko, dibuku dia Undaki hatɛkɛta tsho dia ekiyanu waki la Sɔlɔmɔna. Nde kɔmɛna ɔlɔlɔ tɛkɛta paka dia awui wa kɔlɔ wa lo lɔsɛnɔ ato. L’ekomelo ka dibuku diakɔ, Sɔlɔmɔna akɛnya dia nde ‘akayange ɛtɛkɛta w’amɛna, akafunde ɛtɛkɛta w’eshika w’akambo wa mɛtɛ.’ (Undaki 12:10) Ekadimwelo kekina mbutaka dia nde “akasale la wolo dia nembetshiya awui akɔ lo yoho yoleki dimɛna ndo yoleki mɛtɛ.”​—Contemporary English Version.

Mɛnamaka dia Sɔlɔmɔna akashihodia dia nde akahombe mbahemɛ nsaki yande. Oma lɔkɔ, nde akayambolaka ɔnɛ: ‘Onde kɛnɛ kayangami mbuta kekɔ mɛtɛ shikaa? Naka dimi kamba la ɛtɛkɛta ɛnɛ, onde anto akina wayowangɛnangɛna ndo wayowaetawɔ?’ Lo nyanga ‘ɛtɛkɛta w’amɛna’ w’akambo wa mɛtɛ, nde akakokaka nama nsaki yande diaha yɔ ndjofukutanya tokanyi tande.

Diɔ diakɔ diele dibuku dia Undaki bu tsho dibuku dimɔtshi dioleki dimɛna, koko diɔ ndola nto la lomba l’oma le Nzambi lo kɛnɛ kendana la oyango wa lɔsɛnɔ. (2 Timote 3:16, 17) Onde sawo diaki Sɔlɔmɔna diatɛkɛta dikambo dia nsaki ya wolo yaki lande kokaka tokimanyiya dia sho sawolaka dimɛna la wakiso wa ngandji? Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi.

Teke woho wa mbahemɛ nsaki yaso

Ɛnyɛlɔ, tɔshi dia ɔna pami ɔmɔtshi ambokalola oma la kalasa ayɛmbɛ bilɛtɛ ande ndo mɛnamaka dia nde ambɔkɔmɔ. Papa kande ambenda bilɛtɛ akɔ ko ambɛna dia nde hakotshisha lo lɛsɔ lɔmɔtshi. Mbala kakɔ ɔtɔi she ambomala, akanyiya mbala efula yaketshaka ɔnande wenya aha la kamba adevɔara ande. She ambodunganɛ la kɛlɛ ko ambowotɛ ate: “Wɛ mɛtɛ ekɔ kanga nɛndɛ! Naka wɛ tetemala nganɛ oto, kete wɛ hatotondoyaki pondjo lo lɔsɛnɔ!”

La ntondo ka nde tɛkɛta la kɛlɛ, she otosala dui dia lomba otondoyambola ate: ‘Onde kɛnɛ kakanyiyami kekɔ mɛtɛ ndo shikaa?’ Dimbola sɔ kokaka mbokimanyiya diaha nsaki yande fukutanya tokanyi tande lo dikambo sɔ. (Tukedi 17:27) Onde mɛtɛ mbahatotondoya ɔna lɔsɛnɔ lande nɛ dia nde hakotshisha lo lɛsɔ ɔtɔi? Onde nde ekɔ nɛndɛ lo awui tshɛ, kana devɔara dia lɛsɔ lɔsɔ loto mbahandasale? Bible tɛkɛtaka mbala la mbala dia ohomba wa monga la ekanelo k’ɔlɔlɔ ndo wa mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ. (Tito 3:2; Jakoba 3:17) Dia keketsha ɔna, ombutshi pombaka tɛkɛtaka ‘ɛtɛkɛta w’eshika w’akambo wa mɛtɛ.’

Yanga ɛtɛkɛta w’amɛna

Etena kashikikɛ ombutshi kɛnɛ kalangande tɛkɛta, nde kokaka ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande wakokami kita l’ɛtɛkɛta wakoka ɔnami kingɛnangɛna ndo kietawɔ?’ Lo mɛtɛ, dia tana ɛtɛkɛta w’amɛna bu dui dia tshitshɛ. Koko, ambutshi pombaka mbohɔka dia tena efula ana waya tomangase wekɔ la mbekelo ka kanyiyaka ɔnɛ naka haweye awui tshɛ, kete hawototondoya lɔsɛnɔ lawɔ. Vɔ kokaka mbɔsa wɔdu awɔ ɔmɔtshi ko vɔ mbonunya amboleka ndo koma lo ndjaɔsa oko weho ɛmɔtshi w’anto. Naka ombutshi momala lo yoho yamboleka, kete nde mbeyaka konya ɔnande lo ndeka shikikɛ dia nde hatondoyaki lo awui tshɛ wa lo lɔsɛnɔ lande. Kolosai 3:21 mbutaka ɔnɛ: “Tanyutshaki an’anyu kele, ne dia vo watukuheko.”

Tena efula tɔtɛkɛta tele oko “nshi tshɛ” ndo “ndoko lushi” ndekaka mbidja oshimu esɔ lo dikambo. Etena kata ombutshi ɔnɛ: “Wɛ ayongaka nshi tshɛ onto l’anyanya,” shi dui sɔ mbeyaka konya ɔna diaha nde ndjaɔsa la kɛnɛmɔ? Naka wɛ mbutɛka ɔna ɛtɛkɛta wa diɔnyɔ wa ngasɔ nshi tshɛ, kete ɔna mbeyaka ndjotatɛ ndjaɛna dia nde ekɔ onto l’anyanya lahatondoyaki lo lɔsɛnɔ pondjo. Lo mɛtɛ, ɛtɛkɛta wa ngasɔ kɔmɔlaka otema w’ɔna ndo vɔ bu mɛtɛ.

Mbala tshɛ mongaka dui dia lomba tɔtɔmiya awui w’ɛlɔlɔ wa lo dikambo tshɛ. Papa ka lo ɛnyɛlɔ kaso mbeyaka mbuta nganɛ: “Ɔnami, lekɔ lo mɛna dia wɛ ekɔ la lonyangu nɛ dia wɛ hakotshisha lo lɛsɔ kapanda. Koko, dimi mbeyaka dia mbala efula wɛ tosalaka la wolo dia kotsha ɛkɛndɛ wakoshawɔ. Ko, ohɛsɔ tende lɛsɔ lahayakotshisha kele toyange woho wa kandola ekakatanu wele layɛ lɔkɔ.” Dia shikikɛ yoho yoleki dimɛna ya kimanyiya ɔnande, papa kɛsɔ mbeyaka mboka nto ambola amɔtshi wa shikaa dia mbeya kana dui dimɔtshi diekɔ l’edia ka okakatanu tshɛ wele lande.

Tɛkɛta la ngandji ndo l’ekanelo k’ɔlɔlɔ ka ngasɔ ndeka monga l’etombelo w’ɛlɔlɔ oleki pangɔhangɔ la kɛlɛ tshɛ. Bible toshikikɛka ɔnɛ: “[Ɛtɛkɛta] w’amena . . . watongenyangenyaka utema, watokonoyaka weka.” (Tukedi 16:24) Lo mɛtɛ, ana ndo ase nkumbo tshɛ ngɛnangɛnaka dihole dia wɔladi ndo diele anto la ngandji.

‘Efula k’akambo w’oma l’otema’

Ohokanyiya dikambo dia pami kakatatɛkɛtshi dikambo diande l’etatelo ka sawo nɛ. Shi otoleka dimɛna otondonga nde akɔshi etena ka nyanga ‘ɛtɛkɛta w’amɛna’ w’akambo wa mɛtɛ lo dihole dia pangɔhangwɛ wadɛnde la kɛlɛ tshɛ? Omi lasala ngasɔ pombaka ndjambola ɔnɛ: ‘Kânga naka wadɛmi pombaka sala la wolo dia ndeka nɛnya wonya, onde nshi tshɛ mbahandakome la wonya mɛtɛ? Onde wonya ɔnɛ mboleki dimɛna mbɛnya munga kande? Onde kɛlɛ ndo ɛtɛkɛta wa diɔnyɔ mbayowotshutshuya dia nde sala etshikitanu?’ Naka sho tayaoki ambola wa ngasɔ la ntondo, kete dui sɔ kokaka tokimanyiya dia mbewɔ tondjɛ anto wokaso ngandji ɛtɛkɛta wa lɔlɛngɔ waha l’okonda.​—Tukedi 29:11.

Ko akokaso sala naka asawo aso wa lo nkumbo komɛka mbala efula lo owanu? Mbeyaka monga ohomba sho menda dimɛna kɛnɛ katotshutshuya dia tondja ɛtɛkɛta. Kɛnɛ kataso, djekoleko etena kambotɔkɔmɔ otema kana kambototshimba wɔɔngɔ mbeyaka mɛnya akambo efula lo kɛnɛ kendana la lonto laso la mɛtɛ la l’etei k’otema. Yeso akate ate: ‘Efula k’akambo w’oma l’otema mbatɔtɛkɛtaka onyɔ.’ (Mateu 12:34) Lo ɛtɛkɛta ekina, mbala efula ɛtɛkɛta aso kɛnɛmɔlaka waonga, tokanyi, ndo nsaki yaso y’oma k’ɛse otema.

Onde tekɔ la elongamelo ndo la kanyi y’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana la lɔsɛnɔ? Naka ngasɔ, kete wondjo aso wa dui ndo akambo wasawolaso wayɛnya dikambo sɔ. Onde tekɔ la mbekelo ka mongaka awui wolo, ka mɛnaka akambo paka lo yoho ya kɔlɔ kana ka mongaka la diɔnyɔ? Naka ngaso, kete sho mbeyaka kɔmɔla anto akina otema oma lo kɛnɛ kataso kana lo yoho yakitaso. Mbeyaka monga ko hateye woho wakoka tokanyi taso kana ɛtɛkɛta aso kɔmɔla anto akina otema. Sho mbeyaka fɔnya dia yoho yaso ya mɛna akambo yekɔ dimɛna. Koko, sho pombaka ndjalama diaha ndjakesa.​—Tukedi 14:12.

Diɛsɛ ko tekɔ la Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Bible kokaka tokimanyiya dia sho sɛdingola tokanyi taso dia menda tɔnɛ tele amɛna la tɔnɛ tahomba nɔngɔswama. (Heberu 4:12; Jakoba 1:25) Oyadi dionga diakɔna diakatahowɔ kana woho akɔna wakatodiama, sho tshɛ kokaka tshikitanya tokanyi la etsha aso naka talanga.​—Efeso 4:23, 24.

Lâdiko dia kamba la Bible, sho kokaka sala dui dikina dia menda yoho yatɛkɛtaso la anto akina. Sho kokaka tsho mimbola anto akina. Ɛnyɛlɔ, mbola olonganyi ayɛ kana ɔnayɛ dia nde kotɛ l’otema ɔtɔi kɛnɛ kasalayɛ lo dikambo sɔ. Sawola la ɔngɛnyi ayɛ ɔmɔtshi wambotshunda ndo wakeya dimɛna. Ayonga ohomba wɛ monga la okitshakitsha dia wɛ mbetawɔ kɛnɛ kayowokotɛ ndo dia sala etshikitanu tshɛ wakoka monga ohomba.

Tokanake yimba la ntondo ka tɛkɛta!

Dia komiya, naka mɛtɛ hatolange pomuya anto akina la ɛtɛkɛta aso, kete sho pombaka sala kɛnɛ kata Tukedi 16:23 ɔnɛ: “Kanga yimba [mbuta ate, kanga lomba] atokanaka yimba la ntondo ka nde tɛkɛta; ko kɛnɛ katande katolekaka mbetawoya.” (Today’s English Version) Mbeyaka monga ko aha nshi tshɛ mbayondongaka wɔdu mbahemɛ nsaki yaso. Koko, naka sho nyanga dia mboka anto akina lo dihole dia mbawanya kana mbaɔnyɔla, kete hatonga dui dia wolo le so dia tana tɔtɛkɛta t’amɛna ta sho tɛkɛta.

Lo mɛtɛ, sho tshɛ ndoko lele kokele. (Jakoba 3:2) Lo tena dimɔtshi, sho tshɛ mbutaka awui wa wotata. (Tukedi 12:18) Koko, la ekimanyielo ka Ɔtɛkɛta wa Nzambi, sho kokaka mbeka woho wa kana yimba la ntondo ka tɛkɛta ndo wa mbetsha nsaki la wahɔ w’anto akina la ntondo ka wakiso hita. (Filipi 2:4) Nyɛsɔ toyashikikɛ dia nyangaka ‘ɛtɛkɛta w’amɛna’ w’akambo wa mɛtɛ, djekoleko etena katɛkɛtaso l’ase nkumbo yaso. Etena kɛsɔ ɛtɛkɛta aso hatowahomuya kana mbakɔmɔla otema, koko wayɔkɔnɔya ndo wayokeketsha anto wokaso ngandji.​—Romo 14:19.

[Osato wa lo lɛkɛ 12]

Ngande wakokayɛ mbewɔ mbuta dui dimɔtshi diayoyonyanga l’ɔkɔngɔ?