Tshapita ya divwa
Nkumbo yele l’ombutshi ɔtɔi kokaka sɛna dimɛna!
1-3. Bonde kambofulanɛ nkumbo yele l’ombutshi ɔtɔi, ndo ngande wanandema wanɛ wele lo nkumbo yakɔ?
LO WODJA w’États-Unis, vɔ mbelɛka nkumbo yele l’ombutshi ɔtɔi ɔnɛ “yoho ya nkumbo yataleke fulanɛ esadi esadi.” Woho akɔ wâmɛ mbele ndo lo wedja ekina. Lofulo l’odiakelo w’awala, olawelo w’awala, okakitwanelo w’atshukanyi, ndo diotelo di’ana lo loseka kana lo monanyi, lamboshila mbela pâ k’efula le miliyɔ y’ambutshi l’ana.
2 Mama kɛmɔtshi k’onyemba akafunde ate: “Dimi lekɔ wadi aki odo, lekɔ l’ɛnɔnyi 28 ndo l’ana ahende. Lekɔ la lonyangu efula, nɛ dia dimi halange mbodja anami aha l’ombutshi ɔmɔtshi wa pami. Mɛnamaka di’oko ndoko onto lambidja yimba. Anami mɛnakami lalela mbala efula ndo dikambo sɔ mbashaka pâ l’asolo.” Lâdiko dia ndɔshana la tokanyi ta l’asolo tele oko: nkɛlɛ, ndjaoka oko onto lambokongola onongo ndo lele opoko, ambutshi efula wôdja anawɔ vamɛ ato wekɔ la ntondo k’okakatanu wa woke wa ntshɔ̂ka l’olimu ko salaka ndo ntumu ya la ngelo. Ombutshi ɔmɔtshi wa ngasɔ akate ate: “Monga ombutshi w’onyemba ekɔ oko onto latoke disele efula l’olongo mbala kakɔ ɔtɔi ko tadilongolaka wonya akɔ wâmɛ. L’ɔkɔngɔ a wɛ mbeka ngɔndɔ shamalo y’etondo, wɛ ayokoka tôkaka disele nɛi l’olongo mbala kakɔ ɔtɔi ko tadilongolaka wonya akɔ wâmɛ. Koko, ohêta tshanda l’ɔkɔngɔ wa wɛ kondja akoka wa sala ngasɔ ko onto ɔmɔtshi amboyokokɛ esele kekina!”
3 Lo nkumbo yele l’ombutshi ɔtɔi, ɛlɔngɔlɔngɔ shinganaka l’ekakatanu mbala efula. Vɔ mbeyaka monga la kandji l’asolo naka ombutshi ɔmɔtshi ambotshɔ kana ambovɔ la shashimuya. Mɛnamaka dia, ɛlɔngɔlɔngɔ efula hawoyaoke dimɛna naka ombutshi ɔmɔtshi bu.
4. Ngande weyaso ɔnɛ Jehowa ndjakiyanyaka dikambo dia nkumbo yele l’ombutshi ɔtɔi?
4 Nkumbo yele paka l’ombutshi ɔtɔi yakikɔ ndo lo nshi yakafundamaka Bible. Afundelo mbutaka mbala ko mbala dikambo dia “[ɔna pami laha la she, NW]” la dia “wadi aki udu.” (Etumbelu 22:22; Euhwelu k’Elembe 24:19-21; Jobo 31:16-22) Jehowa Nzambi kominyaka yimba oma lo pâ kakawɛnaka. Omembi w’esambu akelɛ Nzambi ate: “Shi ana [w’apami waha la washɛwɔ ndo shushi ya, NW] wadi waki edu.” (Osambu 68:5) Mɛtɛ, ndo ɛlɔ kɛnɛ Jehowa ndjakiyanyaka woho akɔ wâmɛ lo dikambo dia nkumbo yele l’ombutshi ɔtɔi! Aha la tamu, Dui diande mbashaka alako amɔtshi wakoka mbakimanyiya dia vɔ sɛna dimɛna.
WOHO WAKOKAYƐ MBEYA KOTSHA ƐKƐNDƐ WA LA NGELO
5. Ekakatanu akɔna watohomanaka l’ambutshi w’enyemba l’etatelo?
5 Ohɔsa ɛnyɛlɔ ka lotumu la nɔmbɔla elimu wa la ngelo. Mama kɛmɔtshi kakasɛnaka l’omɛnde akate ate: “Tena efula, wɛ ayota wate: otondoyala lekɔ l’omi tshike dimɛna, ɛnyɛlɔ oko naka mutuka ayɛ ambotatɛ mbidja londjo ko wɛ heye oma lɛnɛ atomba londjo lakɔ.” Apami wêke ka sɛkana kana ka mvusha wadiɛwɔ mbeyaka ndo vɔ lawɔ ndjohokosana la ntumu efula ya la ngelo yahombawɔ sala. Le ana, ofukutanu wa la ngelo ndekaka mbaokiya dia vɔ hawoshikikadi ndo bu la lotui tshitshi.
6, 7. (a) Naa ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ kakatotshikɛ “umuntu l’ololo” la lo Tukedi? (b) Ngande wakoka ambutshi w’enyemba kimanyiyama naka vɔ monga la tshete l’ɛkɛndɛ awɔ wa la ngelo?
6 Kakɔna kakoka kokimanyiya na? Enda ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ “umuntu l’ololo” latawɔ lo Tukedi 31:10-31. Nde akatshaka akambo efula wa mamba—somba, sondja, tɛla ahɔndɔ, katɛ diangɔ, somba bɛtshi dia nkɛtɛ kana dia dikambɔ, kamba dikambɔ ndo munda yema y’okanda. Kakɔna kakôkimanyiyaka dia nde salaka akambo asɔ na? Nde aki la tshete l’olimu, akakambaka polo ndo la dikɔlɔ dia yɔ ndo aketɔka la pindju ka pɛ dia nde tatɛ elimu ande. Ndo nde aki l’ekongelo ka dimɛna, akakahanyaka elimu ɛmɔtshi ndo akakambaka l’anya ande dia kimanyiyaka anto akina. Diɔ diakɔ mɛtɛ diakandakoke mandɔma!
7 Naka wɛmɛ oto mbôdja anayɛ, kete yashaka dia kotshaka ɛkɛndɛ ayɛ wa la ngelo. Ngɛnangɛnaka ntumu ya ngasɔ, nɛ dia dikambo sɔ diayofudia ɔngɛnɔngɛnɔ w’anayɛ. Koko, ekongelo ka dimɛna ndo ɔlɔngɔswamelo w’ɔlɔlɔ ekɔ ohomba. Bible mbutaka ɔnɛ: “Tukanyi ta kanga [etete], tatûkundjiyaka diango efula.” (Tukedi 21:5) Papa kɛmɔtshi k’onyemba akasuya ate: “Dimi haladjaka yimba lo diangɔ dia ndɛ naka taloke ndjala.” Diangɔ dia ndɛ diatalɔngɔswamaki la ntondo ndeka kimanyiya onto lo demba ndo mboshaka saki k’efula ka nde ndɛ oleki mma diayokatɛmaka wanyandja. Ndo nto, ondo wɛ pombaka mbeka ntumu y’eyoyo ya la ngelo. Lam’akawayange tokanyi le angɛnyi wahotɔ ntumu yakɔ, l’abuku amɔtshi watɛkɛta dia ntumu yakɔ ndo le wanɛ wambekesanɛ layɔ, amato amɔtshi w’enyemba wakayeya olimu wa kita mikubu kana sanga asango, nɔngɔsɔla ɛlɔnda w’ashi wa la ngelo ndo tolimulimu tɔmɔtshi ta nɔngɔsɔla mituka.
8. Ngande wakoka ana w’ambutshi w’enyemba mbisha lonya l’elimu wa la ngelo?
8 Onde ekɔ ɔlɔlɔ mbutɛ ana dia vɔ kosha lonya l’elimu wa la ngelo? Mama kɛmɔtshi k’onyemba akakanaka ate: “Onto tolangaka mbetɛ lɔsɛnɔ l’ana wɔdu ɔnɛ kele aha dihole di’ombutshi wele bu lâwɔ monga oko hwe.” Dikambo sɔ kokaka mbokɛma, koko aha nshi tshɛ mbakimanyiyadiɔ ana lo yoho yoleki ɔlɔlɔ. Lo nshi yakafundamaka Bible, ɛlɔngɔlɔngɔ wakokaka Nzambi wɔma wakatshaka ntumu mɔtshi yasungana. (Etatelu 37:2; Limbu la Solomona 1:6) Ɔnkɔnɛ, kânga mbahombayɛ ndjâlama ɔlɔlɔ di’aha mɛndja anayɛ wetsho wâleki, ayonga ɔlɔlɔ wɛ mbashaka ntumu yele oko: sola alɔnga la mɔmba mvudu yawɔ. Lande na kahanyasale ntumu mɔtshi nyu tshɛ kâmɛ na? Dikambo sɔ kokaka nyosha ɔngɛnɔngɛnɔ efula.
OKAKATANU DIA KONDJA FALANGA YA KOTSHA EHOMBA WA LO LƆSƐNƆ
9. Lande na katanema wa mama y’enyemba l’ekakatanu l’akambo w’ekondjelo na?
9 Ambutshi efula w’enyemba wekɔ l’okakatanu a wolo dia kondja falanga ya kotsha ehomba awɔ, djekoleko esekaseka wôta ana lo monanyi.a Lo wedja wakondja anto ekimanyielo oma le Lɛɛta, vɔ mbeyaka mɛna ɔlɔlɔ dia mbɔsaka ekimanyielo kakɔ edja ndo lam’ayowoyokondja olimu. Bible mbetawɔka di’Akristo kamba l’ekimanyielo ka ngasɔ l’etena k’ohomba. (Romo 13:1, 6) Wadi waki edo la wanɛ wakasɛkana l’atshukanyi awɔ wekɔ l’okakatanu akɔ wâmɛ. Amɔtshi ndjɛnaka dia vɔ pombaka kalola nto dia tokamba olimu lo wa société l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbidjasɛ ɛnɔnyi efula la ngelo, koko efula ndjokondjaka paka olimu wele la difuto dia tshitshɛ. Amɔtshi ndjɔlɔngɔsɔlaka lɔsɛnɔ lawɔ lo mbeka elimu ɛmɔtshi kana lo mbɔtɔ kalasa ya tshena pe.
10. Ngande wakoka mama k’onyemba nembetshiya anande lande na kahombande kondja olimu wa l’emunyi?
10 Tâmbake naka anayɛ hawɔngɛnangɛna wonya watayayange olimu, ndo toyaokake oko onto lambokongola onongo. Koko, lembetshiyawɔ lande na kahombayɛ kamba olimu, ndo kimanyiyawɔ dia vɔ shihodia ɔnɛ Jehowa kɔlɔmbaka dia wɛ kotsha ehomba awɔ. (1 Timote 5:8) L’edjedja ka wonya, ana efula ndjosembolaka tokanyi tawɔ. Koko, yâtshutshuya dia ndjatshungolɛka tena tshɛ diakokayɛ kondjaka oma l’olimu ayɛ dia wɛ mbidjasɛka kâmɛ la wɔ. Yambalo ya ngasɔ yoludi la ngandji kokaka nyokimanyiya dia kitshakitsha pâ tshɛ kakoka monga lo nkumbo l’ɔtɛ wenyu bu la falanga efula.—Tukedi 15:16, 17.
AKƆNA AKOKƐ ONYANDE?
11, 12. Elelo akɔna wahomba ambutshi w’enyemba nama, ndo ngande wakokawɔ sala dui sɔ?
11 Ekɔ ɔlɔlɔ di’ambutshi wôdja anawɔ vamɛ mbamamemaka efula, koko vɔ pombaka menda ɔlɔlɔ di’aha ndjotamba elelo wakadje Nzambi l’asa ambutshi l’ana. Oko ɛnyɛlɔ, ekakatanu wa weke kokaka ndjotomba naka mama k’onyemba êndɛ di’ɔnande la pami kotsha ɛkɛndɛ w’owandji wa nkumbo kana ɔ̂sa ɔnande la omoto oko onyande la nde mbutɛka toseke, ko mbisanyaka ɔna l’akambo wahombande nama l’otema ande ndamɛ. Ɔsɔ bu dikambo di’ɔlɔlɔ, diɔ tshidiaka asolo w’ɔna ndo ondo mbotshindjaka yimba.
12 Keketsha anayɛ wate: oko wemi ombutshi, dimi kayokotshaka ehomba anyu—koko aha nyu mbayokokɛka. (Ɛdika la 2 Koreto 12:14.) Tena dimɔtshi, wɛ mbeyaka monga l’ohomba w’alako kana w’ekimanyielo. Yangaka alako kana ekimanyielo kakɔ le dikumanyi di’Akristo kana le amato w’Akristo wambotshunda wɔɔngɔ, koko aha le anayɛ w’akɛnda.—Tito 2:3.
HOKOLAKAWƆ
13. Okakatanu akɔna wakoka mama k’onyemba pomana lawɔ lo dikambo di’ohokwelo?
13 Pami hongaka l’okakatanu w’efula mɛtɛ oko omoto dia nde mpokola ana kana mbasha alanya. Mama kɛmɔtshi k’onyemba akate ate: “Ana w’apami, ndjâka wɛ mbaenda ko wate kana epalanga w’anto. Tena dimɔtshi, bu wolo dia dimi kandakanda dia mbaɔsɛ yɛdikɔ mɔtshi kana ndjaoka di’oko dimi bu la wolo la ntondo kawɔ.” Ndo nto, mbeyaka monga ko wɛ êke la lonyangu lo dikambo dia nyɔi ka wadiɛyɛ kana k’omɛyɛ la ngandji efula, kana wɛ ekɔ lo ndjaoka oko onto lambokongola onongo kana ekɔ lo mboka nkɛlɛ lo woho wambohandjɔ diwala diayɛ. Naka wɛ l’omɛyɛ kana la wadiɛyɛ lakasɛkana la yɛ nyekɔ la lotshungɔ l’oma le Lɛɛta dia nama ana, kete ondo wɛ mbeyaka mboka wɔma ɔnɛ kana ɔnayɛ ndekaka mbekɛ omɛyɛ kana wadiɛyɛ l’edjedja. Akambo wa ngasɔ kokaka kôkiya wolo dia wɛ mbisha ɔna ohokwelo wasungana.
14. Ngande wakoka ambutshi w’enyemba monga la kanyi y’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ k’endana l’ohokwelo?
14 Bible mbutaka ɔnɛ: “Ona lahalakema, atutshaka nyangu sonyi.” (Tukedi 29:15) Jehowa Nzambi ayokokimanyiya dia wɛ mbidja ɛlɛmbɛ lo nkumbo kayɛ ndo sala woho wa vɔ mbakitanyiyaka, ɔnkɔnɛ toyaokake oko onto lambokongola onongo, toyalake la lonyangu ndo tôkake wɔma. (Tukedi 1:8) Totambake awui wa lo Bible ndoko lushi. (Tukedi 13:24) Yâtshutshuya dia mongaka l’ekanelo ka yimba, aha mbahahɔka l’awui ndo yâla nge. Edja l’edja, ana efula wayokadimola etema. Koko, wɛ pombaka mbidjaka yimba lo tokanyi ndo lo nsaki y’anayɛ. Papa kɛmɔtshi k’onyemba akate ate: “Lam’ele vɔ waki la lonyangu la nyɔi ka nyangɛwɔ, dimi kombahokolaka wolo nɛ dia lakayadjaka lo dihole diawɔ. Lakasawolaka la wɔ tena tshɛ. Sho kondjaka ‘tena dia sawolaka akambo aso wa lo toseke shamɛ’ wonya wakatɛso mma dia dikɔlɔ. L’etena kɛsɔ mbambutɛwɔ toseke tawɔ.”
15. Kakɔna kahomba ombutshi wambɔsɛkanaka la otshukanyi ande mbewɔ dia mbuta wonya watɛkɛtande dikambo dia wadiɛnde kana di’omɛnde l’edjedja?
15 Naka wɛ ambɔsɛkanaka la wadiɛyɛ kana l’omɛyɛ, kete eya wate: ndoko ɛngɔ k’ɔlɔlɔ kayoyokondja lo mɔnyɔlaka olonganyi ayɛ w’edjedja. Ewanu wa l’asa ambutshi mbishaka ana kandji l’asolo, ndo edja l’edja, vɔ hawotoyonyɔlɛmiya nyu akɔ ahende. Ɔnkɔnɛ, aha wɛ mbutaka ɛtɛkɛta wa woho ɔnɛ: “Akanga ɔnɛ lele oko she ɔnɛ na!” Oyadi kɔlɔ kakɔna kakakosalɛ wadiɛyɛ kana omɛyɛ l’edjedja, nde ekɔ nshi tshɛ ombutshi w’ɔnayɛ lele l’ohomba w’ambutshi akɔ ahende mbôka ngandji, mbodja yimba ndo mbohokolaka.b
16. Naa ekongelo ka lo nyuma kahomba monga oko etenyi kɛmɔtshi k’ohokwelo wa mbala la mbala lo nkumbo kele l’ombutshi ɔtɔi?
16 Oko wɔtɛkɛtamidiɔ lo totshapita tambeta, mpokola kɛdikɛdi ndowola ndo ndakanya, koko aha paka mbisha dilanya to. Ekakatanu efula kokaka mbewɔma naka ekongelo ka dimɛna k’olakanyelo wa lo nyuma kekɔ. (Filipi 3:16) Ekɔ ohomba mbɔtɔka lo nsanganya y’Akristo mbala la mbala. (Heberu 10:24, 25) Woho akɔ wâmɛ mbele ndo wekelo wa Bible wa lo nkumbo. Mɛtɛ, ekɔ wolo di’onto nɔmbɔlaka wekelo ɔsɔ esangɔ tshɛ. Mama kɛmɔtshi kakayatshutshuyaka dia kotsha ɛkɛndɛ ande akate ate: “Onto tshɛ tolangaka mumuya mɛtɛ l’ɔkɔngɔ wa nde kamba olimu lushi l’otondo. Koko dimi ndjalɔngɔsɔlaka lo yimba dia mbeka l’ɔnami la omoto, lêya nte: ɔsɔ ekɔ dikambo diahomba salema. Nde mɛtɛ ngɛnangɛnaka wekelo aso wa lo nkumbo!”
17. Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma l’ɛnyɛlɔ ka dimɛna ka woho wakawodja Timɔtɛ, otshindedi waki Paulo?
17 Mɛtɛ, Timɔtɛ, otshindedi waki ɔpɔstɔlɔ Paulo, akalakanyema awui wa lo Bible oma le nyango la tshɛnde la omoto—koko ondo aha oma le she. Koyanga mbakidiɔ ɔsɔku, Timɔtɛ akayoyala Okristo wa mamba! (Etsha 16:1, 2; 2 Timote 1:5; 3:14, 15) Ndo wɛ lawɔ kokaka nongamɛ etombelo w’ɛlɔlɔ naka wɛ ndjatshutshuyaka dia mbodja anayɛ ‘l’ohokwelo ndo lo wetshelo wa Jehowa.’—Efeso 6:4.
WOHO WAKOKAYƐ NƐMBIA TOKANYI TA NDJAOKAKA OKO OPOKO
18, 19. (a) Ngande wakoka ombutshi w’onyemba ndjaoka oko opoko? (b) Dako diakɔna diambowotosha dia sho mbahemɛ nsaki yaso ya demba?
18 Ombutshi ɔmɔtshi w’onyemba akakawanaka ate: “Wonya wayami la ngelo ko lambɛna nte: dimɛ oto mbele lanɛ, djekoleko naka anami wakatshwe dia tolala, kete loyaoka oko opoko mɛtɛ.” Mɛtɛ, ndjaoka oko opoko ekɔ okakatanu woleki woke wahomana l’ombutshi wôdja anande ndamɛ oto. Onto tshɛ ekɔ la mposa ka lɔngɛnyi la diekesanelo dia wangasanu dia lo diwala. Ko onde, onto pombaka ndjatshutshuya dia shidiya okakatanu ɔsɔ oyadi lo yoho ya kɔlɔ? Lo nshi yaki ɔpɔstɔlɔ Paulo, esekaseka ɛmɔtshi waki wadi waki edo wakatshike dia ‘nsaki yawɔ ya dieyanelo mbɔtɔ lam’asawɔ la Kristo.’ (1 Timote 5:11, 12) Ekɔ wâle efula naka wɛ tshikɛ nsaki ya demba dihole dia yɔ mbahemɛ akambo wa lo nyuma.—1 Timote 5:6.
19 Okristo ɔmɔtshi wa pami akate ate: “Nsaki ya dieyanelo yekɔ wolo efula, koko wɛ kokaka ndjiahemɛ. Naka kanyi mɔtshi ya ngasɔ yambokoyɛ lo wɔɔngɔ, toyishikikadiake. Wɛ pombaka ndjinya. Ekɔ nto ɔlɔlɔ wɛ kanyiyaka ɔnayɛ.” Dui dia Nzambi tolakaka ɔnɛ: ‘Nyodiake tenyi dianyu dia demba lo kɛnɛ k’endana la saki ka dieyanelo.’ (Kolosai 3:5) Naka wɛ nangaka shidiya saki ka ndɛ mma, onde wɛ ayokoka mbalaka tojurunalɛ tele l’esato wa mbo ya ndɛ y’amɛna efula kana mɛngɔlaka l’anto watɛkɛta dikambo dia mma wonya tshɛ? Kema! Woho akɔ wâmɛ mbahombayɛ sala ndo la nsaki ya demba.
20. (a) Wâle akɔna wele la ntondo ka wanɛ wona dia tshukana la wanɛ wele bu ambetawudi? (b) Ngande wakalɔshanaka enyemba wa l’eleko ka ntondo ndo walɔshana enyemba wa nshi nyɛ la tokanyi ta ndjaokaka oko opoko?
20 Akristo amɔtshi wakamɛ mona dia tshukana la wanɛ wele bu ambetawudi. (1 Koreto 7:39) Onde dikambo sɔ diakashidiya okakatanu awɔ? Atonga. Okristo ɔmɔtshi wa omoto wakasɛkana l’omɛnde akasha diewoyelo nɛ ate: “Ekɔ dikambo dimɔtshi diele kɔlɔ efula ndeka ndo monga onyemba. Dikambo diakɔ ele tshukana l’onto la kɔlɔ!” Mɛtɛ, wadi waki edo w’Akristo wa l’eleko ka ntondo wakadiɛnɛka efula tena dimɔtshi l’ɔtɛ wakawatshikala enyemba, koko wanɛ waki la tomba wakatetemalaka ‘nongola angɛndangɛnda, wakɔtshaka ekolo w’ekilami ndo wakakimanyiyaka wanɛ waki l’asui.’ (1 Timote 5:10) Ɛlɔ kɛnɛ, Akristo wa kɔlamelo, wanɛ wambokongɛ ɛnɔnyi efula dia ndjokondja wadi kana omi lôka Nzambi wɔma, wekɔ lo tetemala sala ngasɔ. Okristo ɔmɔtshi, wadi aki odo l’ɛnɔnyi 68, akatatɛ ntshɔka dia têndaka wadi waki edo akina etena tshɛ kakandayaokaka oko opoko. Nde akate ate: “Dimi mɛnaka nte: naka dimi ntshɔ̂ka dia têndaka anto, tetemalaka sala ntumu ya la ngelo ndo namaka lonyuma lami, kete hatonga ndoko l’etena ka dimi ndjaoka oko onto lele opoko.” Mbetsha anto akina dikambo dia Diolelo diaki Nzambi ekɔ lotumu l’ɔlɔlɔ efula.—Mateu 28:19, 20.
21. Lo akambo akɔna wakoka dɔmbɛlɔ l’angɛnyi w’ɛlɔlɔ kimanyiya onto di’aha nde ndjaoka oko opoko?
21 Mɛtɛ mɛtɛ, ndoko okanga wakoka kimanyiya onto lele ndamɛ mbala kakɔ ɔtɔi di’aha nde ndjaoka oko opoko. Koko, nde kokaka mbikikɛ la wolo w’oma le Jehowa. Okristo kondjaka wolo wa ngasɔ naka nde ‘tetemala l’ɛsɛngɔsɛngɔ ndo l’alɔmbɛlɔ ndo otsho ndo yanyi.’ (1 Timote 5:5) Sɛngasɛnga onto kɛdikɛdi mbɔkɔmbɛkɔmbɛ l’otema ɔtɔi, eelo, mbɔ̂kɔkwɛ, ondo la delo dia wolo ndo l’asɔi lo asho, dia nde kokimanyiya. (Ɛdika la Heberu 5:7.) Naka wɛ ndjiholɛka Jehowa otema ayɛ ‘ndo la yanyi ndo l’otsho,’ kete wɛ ayokoka kondja ekimanyielo mɛtɛ. Ndo nto, angɛnyi w’ɛlɔlɔ kokaka kokimanyiya efula di’aha wɛ ndjaokaka oko opoko. Lo tshimbo y’angɛnyi w’ɛlɔlɔ, onto kokaka kondja “diui di’ololo” di’ekeketshelo diatawɔ lo Tukedi 12:25.
22. Akambo akɔna wahomba onto layaoka oko opoko tena la tena mbohɔka ndo mendaka dia nde keketala?
22 Naka wɛ ndjaokaka oko opoko tena la tena—nɛ dia ondo ɔsɔku mbayôyaokaka—kete ohɔ wate: ndoko onto lele la lɔsɛnɔ laha l’ekakatanu. Mɛtɛ, ‘nkumbo k’otondo k’ananyɔ’ kekɔ lo sowa lo weoho wotshikitanyi. (1 Petero 5:9) Tâkokanyiya efula lo akambo wakete. (Undaki 7:10) Endaka wahɔ wakondjayɛ. Lâdiko di’akambo tshɛ, ɔsa tɛdikɔ dia nama kɔlamelo yayɛ ndo dia ngɛnyangɛnya otema wa Jehowa.—Tukedi 27:11.
WOHO WAKOKA AKINA MBISHA LONYA
23. Ɔkɛndɛ akɔna wele l’Akristo otsha le ambutshi w’enyemba wa l’etshumanelo?
23 Osukɔ ndo ekimanyielo k’oma le Akristo kekɔ ohomba efula. Jakoba 1:27 mbutaka ɔnɛ: “Otemwelo weli pudipudi, waha la vadi lu ashu a [Nzambi, NW] Shesu, weko okone: ntsho dia tenda ana wa tshiki la wadi waki edu lu asui awo.” Mɛtɛ, Akristo wekɔ l’ɔkɛndɛ wa kimanyiya nkumbo yele l’ombutshi ɔtɔi. Lo akambo akɔna wakokawɔ mbakimanyiya na?
24. Ngande wakokaso kimanyiya nkumbo yele l’ombutshi ɔtɔi yele ase wola?
24 Vɔ kokaka mbasha ekimanyielo ka l’emunyi. Bible mbutaka ɔnɛ: “Naka untu eko la diango dia [l’andja ɔnɛ, NW], la ndi [mɛnaka, NW] unyandi ahumba, ku ndi ambukikitsha utema, ukundi eli ngandji ka [Nzambi, NW] l’utema andi?” (1 Joani 3:17) Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimwami ɔnɛ “mɛnaka” nembetshiyaka nshishima, koko aha paka mɛna tsho wɛnɛna. Kɛsɔ mɛnyaka ɔnɛ Okristo wele l’otema w’ɔlɔlɔ pombaka mbeya lɔsɛnɔ ndo ehomba wa nkumbo. Ondo vɔ wekɔ l’ohomba wa falanga. Amɔtshi mbeyaka monga l’ohomba w’ekimanyielo dia nɔngɔsɔla luudu. Kana vɔ mbeyaka ngɛnangɛna naka wambowaelɛ dia ndjosanga lonya lo lokenga kana lo dambo.
25. Ngande wakoka Akristo mɛnya kɛtshi kokawɔ ambutshi w’enyemba?
25 Ndo nto, 1 Petero 3:8 mbishaka dako nɛ ɔnɛ: “Nyu tshe, nyuyali la utema otoi. Nyukani ketshi, nyukani ngandji uku untu l’onangu.” Ombutshi ɔmɔtshi wakodjaka anande asamalo ndamɛ oto akate ate: “Ekɔ pâ efula, ndo tena dimɔtshi otema ami kɔmɔka. Koko lo tena dimɔtshi, ɔnangɛmi kana kadiyɛmi kɛmɔtshi tombutɛka ate: ‘Joan, wɛ ekɔ lo sala olimu w’ɔlɔlɔ mɛtɛ. Dikambo sɔ diayoyokokimanyiya efula l’ɔkɔngɔ diko.’ Mbeya tsho ɔnɛ akina wekɔ lo kokanɛ ndo wekɔ lo ndjakiyanya dikambo diayɛ, ekɔ ekimanyielo k’efula.” Dikumanyi dia amato di’Akristo kokaka kimanyiya esekaseka wôdja ana vamɛ, lo mbashaka lotui wonya wewɔ l’ekakatanu wahawakoke mbutɛ pami.
26. Ngande wakoka apami w’Akristo wambotshunda wɛɔngɔ kimanyiya ana waha la washɛwɔ?
26 Akristo w’apami kokaka kimanyiyana lo weoho ekina. Jɔbɔ, onto ɔlɔlɔ, akate ate: “Dimi lakatshungulaka . . . ana [w’apami waha la washɛwɔ, NW], wakahumbaka ukimanyidi.” (Jobo 29:12) Ɛlɔ kɛnɛ, apami amɔtshi w’Akristo ndjashaka woho akɔ wâmɛ dia kimanyiya ana waha la washɛwɔ ndo mɛnyaka ‘ngandji k’oshika k’oma l’otema wa pudipudi,’ aha la tokanyi tɔmɔtshi ta kɔlɔ l’atei w’otema. (1 Timote 1:5) Aha la vɔ mbohɛ nkumbo yawɔ hita, vɔ kokaka mbɔsa tɛdikɔ lo tena la tena dia tombaka kâmɛ l’ɛlɔngɔlɔngɔ wa ngasɔ l’olimu w’Okristo w’esambishelo ndo vɔ kokaka nto mbaelɛka dia vɔ ndjɔ̂tɔ lo wekelo wa lo nkumbo, dia ndjosawola kana dia ndjɔkɛnya la wɔ kâmɛ. Ɔlɔlɔ wa ngasɔ mɛtɛ kokaka kokɛ ɔna laha la she di’aha nde mbidjɛ lo mboka ka kɔlɔ.
27. Ekimanyielo kakɔna kakoka ambutshi wôdja anawɔ vamɛ nongamɛ l’eshikikelo tshɛ?
27 Dia sho kumiya, ambutshi w’enyemba, lo mɛtɛ, wekɔ la dia ‘mɛmba wetsho awɔ hita,’ mbuta ate ɛkɛndɛ awɔ. (Ngalatiya 6:5) Koko, vɔ kokaka kondja ekimanyielo koludi la ngandji oma le anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ w’Akristo ndo oma le Jehowa Nzambi ndamɛ. Bible mbutaka lo dikambo diande ɔnɛ: “[Nde] atusambaka wadi waki edu la ana wa tshiki.” (Osambu 146:9) Oma l’ekimanyielo kande koludi la ngandji, nkumbo yele l’ombutshi ɔtɔi kokaka sɛna dimɛna!
[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]
a Naka osekaseka ɔmɔtshi w’Okristo ambotshɔ diemi lo monanyi, etshumanelo k’Akristo mɛtɛ hatetawɔ kɛnɛ kotshende. Koko, naka nde amboyatshumuya, kete dikumanyi dia l’etshumanelo l’anto akina wa l’etshumanelo kokaka mbokimanyiya.
b Aha dikambo di’ɔna lele l’ohomba wa kokamɛ oma le ombutshi ɔmɔtshi walanga mbolanya mbatɛkɛtaso lanɛ. Ndo nto, naka ombutshi okina ekɔ lo pemba dia kitshakitsha lowandji layɛ, ondo la kanyi ya tshutshuya ana dia vɔ mumɔ oma le yɛ, kete ayonga ɔlɔlɔ wɛ mbutɛ angɛnyi ayɛ wahotɔ awui efula, ɛnyɛlɔ oko dikumanyi dia l’etshumanelo k’Akristo, dia vɔ kɛ̂nya kɛnɛ kakokayɛ sala la ntondo ka dikambo sɔ.
NGANDE WAKOKA AWUI ANƐ WA LO BIBLE KIMANYIYA . . . AMBUTSHI L’ANA DIA VƆ SHIDIYA EKAKATANU WA LO NKUMBO YELE L’OMBUTSHI ƆTƆI?
Jehowa Nzambi ekɔ “shi ana [w’apami waha la washɛwɔ ndo shushi ya, NW] wadi waki edu.”—Osambu 68:5.
Sala ekongelo k’ɔlɔlɔ ekɔ ohomba dia wɛ sɛna dimɛna.—Tukedi 21:5.
Jehowa mbetawɔka lotshungɔ lele l’ambutshi dia mpokola anawɔ lo yoho yasungana.—Tukedi 1:8.
Akristo wele wadi waki edo ndo wele la tomba tetemalaka sala akambo w’ɛlɔlɔ ndo hawohekɔ nɔmba.—1 Timote 5:5, 10.
Etenyi kɛmɔtshi k’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi ele ndjasha l’otema ɔtɔi lo dikambo dia “ana wa tshiki la wadi waki edu.”—Jakoba 1:27.
[Kiombo ya lo lɛkɛ 112]
KƐNƐ KAKOKA ƐLƆNGƆLƆNGƆ L’ESEKASEKA NTSHA
Onde nyɔ kana shɔ ekɔ onyemba? Naka eelo, ngande wakokayɛ mbokimanyiya? Woho ɔmɔtshi wakokayɛ mbokimanyiya ele: onga l’okitanyiya. Oyadi diema diakɔna diele layɛ, oyadi pami kana omoto mbeyɛ, ɔna bu la lotshungɔ la ‘sekola ɛlɛmbɛ wa nyango.’ (Tukedi 1:8) Jehowa ekɔ lo kotɛ dia wɛ monga l’okitanyiya, ndo l’edjedja ka wonya, naka wɛ salaka ɔsɔku kete wɛ ayoyala l’ɔngɛnɔngɛnɔ.—Tukedi 23:22; Efeso 6:1-3.
Salaka ntumu la ntondo ka vɔ ndjokɔsɛngɔla ndo ongaka la lowando. Tony ekɔ lo mbuta ate: “Mama kambaka la lopitadi, ndo dihɔndɔ diande di’olimu pombaka kɔmama. Diɔ diakɔ diatomɔ̂kɔmɛkadiɔ. Yoho nyɛ kimanyiyaka mama efula, diɔ diakɔ diatshami.” Mama kɛmɔtshi k’onyemba akate ate: “Dimi mɛnaka mbala efula nte: Lushi lalɛmbami mɛtɛ ndo lôkami nkɛlɛ l’ɔtɛ wa pâ kɛnyimi l’olimu ko lamboya la ngelo—lushi lakɔ mbatɔlɔngɔsɔlaka ɔnami la omoto mɛsa ndo mbatondahɛka mma dia dikɔlɔ.”
Tohɛke wate: ekimanyielo kayɛ kekɔ ohomba efula. L’ɔkɔngɔ wa nde mɛna pâ l’olimu wa lushi l’otondo, ombutshi ayɛ mbeyaka mboka wolo dia nde nɔmbɔla wekelo wa Bible wa lo nkumbo. Naka wɛ hawosha lonya, kete wɛ ayoleka fukutanya akambo. Yâtshutshuya dia mongaka suke suke naka wonya wa wekelo akɔ wambokoka. Tâlɔngɔsɔlaki adevwara ayɛ la ntondo. Naka wɛ monga l’okitanyiya, la lowando, ndo kimanyiya ombutshi ayɛ, kete wɛ ayowɔngɛnyangɛnya, ndo kɛnɛ koleki ohomba ele, wɛ ayɔngɛnyangɛnya Nzambi.
[Osato wa lo lɛkɛ 107]
Etshaka wenya efula wɛ l’anayɛ
[Osato wa lo lɛkɛ 109]
Ana, nyokimanyiyake ombutshi anyu wanyôdja ndamɛ
[Osato wa lo lɛkɛ 110]
Etshumanelo hohɛ “wadi waki edu” la “ana w’apami waha la washɛwɔ”