Tshapita ya dikumi l’ɔtɔi
Lama wɔladi lo nkumbo kayɛ
1. Naa akambo amɔtshi wakoka tonga diatɔnelo lo nkumbo?
DIƐSƐ le wanɛ wele lo nkumbo yele la ngandji, la wɔladi ndo yele onto tshɛ ndjadjaka lo dihole dia onyande. Sho nongamɛka shate: ndo nkumbo kayɛ mbele ɔsɔku. Lonyangu ko, nkumbo efula bu ngasɔ ndo yɔ mbatɔnaka l’ɔtɛ w’awui a weoho la weoho. Kakɔna katonga diatɔnelo lo nkumbo na? Lo tshapita nyɛ, tayɔtɛkɛta akambo asato. Lo nkumbo mɔtshi, ase nkumbo tshɛ bu l’ɔtɛmwɛlɔ ɔtɔi. Lo nkumbo kina, ondo ana hawotwe oma le ambutshi akɔ wâmɛ. Lo nkumbo kina nto, mɛnamaka dia ta dia kondja falanga ya somba diangɔ diele ohomba lo lɔsɛnɔ la lushi la lushi kana saki ka kondja diangɔ efula dia l’emunyi tshutshuyaka ase nkumbo dia vɔ mbatɔna. Koko, awui wâtola nkumbo kɛmɔtshi mbeyaka monga ko aha vɔ mbâtola nkumbo kekina. Kakɔna kela otshikitanu na?
2. Lende ayanga amɔtshi alako wa lo lɔsɛnɔ la lo nkumbo, ko ele kiɔkɔ yoleki ɔlɔlɔ y’alako wa ngasɔ?
2 Dikambo dia ntondo diela otshikitanu ele kanyi yele l’onto kana woho wɛnande akambo. Naka wɛ ndjatshutshuya l’otema ɔtɔi dia shihodia kanyi ya onyayɛ kana woho wɛnande akambo, kete ondo wɛ ayeya woho wakokayɛ nama diokanelo lo nkumbo. Dikambo dia hende diela otshikitanu ele kiɔkɔ y’alako walɔmbɔla onto. Anto efula ndjelaka alako w’oma le asekawɔ wa l’olimu, asukanyi awɔ, afundji wa nsango ya lo tojurunalɛ kana oma le anto amɔtshi walakanyana awui. Koko, akina wakɛnyi kɛnɛ kata Dui dia Nzambi lo dikambo diawɔ ko wakakitanyiya kɛnɛ kakaweke. Woho akɔna wakoka dikambo sɔ kimanyiya ase nkumbo dia vɔ nama wɔladi l’atei awɔ na?—2 Timote 3:16, 17.
NAKA OMƐYƐ EKƆ L’ƆTƐMWƐLƆ OKINA
3. (a) Dako diakɔna diatosha Bible lo dikambo dia tshukana l’onto lele l’ɔtɛmwɛlɔ okina? (b) Naa atshina w’awui amɔtshi wakotshama oyadi kânga otshukanyi ɔmɔtshi ekɔ ombetawudi ko okina bu?
3 Bible tɔkɔkɔmiyaka di’aha sho tshukana l’onto lele l’ɔtɛmwɛlɔ okina. (Euhwelu k’Elembe 7:3, 4; 1 Koreto 7:39) Ondo wɛ akayeka mɛtɛ k’oma lo Bible l’ɔkɔngɔ wa nyu tshukana, koko omɛyɛ kombeka. Ayoyosala lâsɔ na? Mɛtɛ, alɔkɔlɔkɔ wa diwala hawosuwɔ. (1 Koreto 7:10) Bible mbutaka mbala ko mbala ɔnɛ dimama dia diwala diekɔ dimama dia pondjo ndo tɔ keketshaka wadi l’omi dia vɔ shidiya ekakatanu awɔ lo dihole dia vɔ mbalawɔ. (Efeso 5:28-31; Tito 2:4, 5) Ko ayoyosala naka omɛyɛ hetawɔ kânga yema dia wɛ mbɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wayela awui wa lo Bible na? Nde mbeyaka koshimba wɛ ntshɔ lo nsanganya ya l’etshumanelo, kana mbuta ɔnɛ nde halange wadiɛnde katshɔ lo luudu la luudu dia tâsambishaka akambo w’ɔtɛmwɛlɔ. Ayoyosala na?
4. Ngande wakoka wadi ndjadja lo dihole di’omɛnde naka omɛnde ekɔ l’ɔtɛmwɛlɔ okina?
4 Yambola wate: ‘Lande na kele omɛmi la tokanyi ta nganɛ?’ (Tukedi 16:20, 23) Naka nde mɛtɛ hashihodia kɛnɛ katshayɛ, kete nde mbeyaka kiyana lo dikambo diayɛ. Kana, ondo nde ekɔ lo tshutshuyama oma le ewotɔ ande nɛ dia wɛ hayoyela la wɔ mbekelo yɛnawɔ ohomba. Pami kɛmɔtshi akate ate: “Lam’akamatshikala dimɛ lo luudu, lakayaoke oko onto lambokalema.” Pami kɛsɔ akafɔnyaka ɔnɛ nde ekɔ lo shisha wadiɛnde lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ. Koko, otako ande akôshimbe dia nde mbetawɔ ate: lekɔ dimɛ. Ondo omɛyɛ ekɔ l’ohomba a wɛ mbokeketsha wate: aha ɔnɛ lamboka Jehowa ngandji kete lâsɔ handjokolanga efula oko akamakolangaka ntondo. Yâtshungolɛka tena dia wɛ mbidjasɛka kâmɛ la nde.
5. Naka omoto ekɔ l’omi lele l’ɔtɛmwɛlɔ okina, ahombande sala di’aha nde mɛngama lɛkɛ ɔtɔi?
5 Koko, ekɔ dui dimɔtshi di’ohomba efula diahombayɛ mbidja yimba naka wɛ nangaka shidiya okakatanu ɔsɔ oko kanga lomba. Dui dia Nzambi kɔkɔmiyaka amato wotshukami ɔnɛ: “Nyuyali l’okongo a waumenyu, uku alanga Khumadiondjo.” (Kolosai 3:18) Ɔnkɔnɛ, Bible mbewolaka amato di’aha vɔ monga la yimba ya dipanda. Ndo nto, lam’atatɔ ɔnɛ “uku alanga Khumadiondjo,” divɛsa sɔ mɛnyaka ɔnɛ omoto hahombe mbohɛ dia ndjakitshakitsha la tshina dia Nkumadiɔndjɔ kânga mbahombande ndjakitshakitsha la tshina di’omɛnde. Nde hahombe mɛngama lɛkɛ ɔtɔi.
6. Awui akɔna wahahombe omoto l’Okristo mbohɛ?
6 Le Okristo, mbɔtɔ lo nsanganya ya l’etshumanelo ndo sambisha anto akina akambo w’endana la mbetawɔ k’oma lo Bible ekɔ awui w’ohomba l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ndo nde hahombe mbaohɛ. (Romo 10:9, 10, 14; Heberu 10:24, 25) Lâsɔ, ahombayɛ sala naka onto ɔmɔtshi ambokotɛ dia wɛ sekola ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi wa Nzambi na? Apɔstɔlɔ wa Yeso Kristo wakate vate: “Sho la dia kitanyiya awui wa Nzambi oko owandji, la ntondo ka kitanyiya awui w’anto.” (Etsha 5:29, NW) Kɛnɛ kakawasale ekɔ ɛnyɛlɔ kakokaso ndjela l’akambo efula wa lo lɔsɛnɔ. Onde ngandji kokayɛ Jehowa kayokotshutshuya dia wɛ mbɔtɛmɔla ndamɛ oto lo yoho yasungana? Ndo nto, onde ngandji la dilɛmiɛlɔ diashayɛ omɛyɛ kotshutshuyaka dia wɛ mamema Jehowa ndamɛ oto lo yoho yetawɔ omɛyɛ?—Mateu 4:10; 1 Joani 5:3.
7. Tɛdikɔ takɔna tahomba omi l’Okristo mbɔsa?
7 Yeso akɛnya ɔnɛ dui sɔ hadiotosalemaka ɔsɔku oto nshi tshɛ. Nde akatatshi ɔnɛ lam’ele anto efula wayotona ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, ase nkumbo amɔtshi wele ambetawudi wayoyaoka di’oko wambokakitwama, wate kana yɔɔmbɔ mbambɔtɔ lam’asawɔ l’ase nkumbo akina. (Mateu 10:34-36) Omoto ɔmɔtshi la lo wodja wa Japon akɛnyi dikambo sɔ. Omɛnde akalɔshanaka la nde ɛnɔnyi 11 w’etondo. Nde akôsoya ndo akôdihɛka luudu mbala efula. Koko nde akakeketsha otema. Angɛnyi ande wa l’etshumanelo wakôkimanyiyaka. Nde kompekɔka nɔmba ndo akakondja ekeketshelo efula oma lo 1 Petero 2:20. Omoto ɔsɔ l’Okristo aketawɔka l’eshikikelo tshɛ ate: naka dimi tshikala nge, kete lushi lɔmɔtshi omɛmi okoyokambɛ Jehowa kâmɛ la mi. Ko omɛnde akayokambɛka Jehowa.
8, 9. Wadi ahombande sala di’aha nde kitshɛ omɛnde wekamu wa tshanana?
8 Awui efula wekɔ wakokayɛ sala dia tshikitanya dionga di’omɛyɛ. Oko ɛnyɛlɔ, naka omɛyɛ halange ɔtɛmwɛlɔ ayɛ, totshake akambo wakoka mbosha ɛkɔkɔ w’eshika wa nde ndjakiyanya l’awui akina. Etɛka luudu nshi tshɛ pudipudi. Lɔngɔsɔlaka demba diayɛ, toyalake epakapaka. Ɛnyakande ngandji kawokayɛ la lowando l’efula lele layɛ otsha le nde. Lo dihole dia wɛ mbɔ̂nyɔla, kimanɛ kâmɛ la nde. Ɛnyakande wate: le yɛ kendɛmi, nɛ dia wɛ kele owandji. Tokaloyake kɔlɔ lo kɔlɔ naka wɛ ambɛna ɔnɛ wambokondjɛ. (1 Petero 2:21, 23) Kimwɛkande, nɛ dia ndoko lele kokele, ndo naka londjo lambotomba, onga la ndjakitshakitsha dia mbɔlɔmba edimanyielo ntondo.—Efeso 4:26.
9 Totshake woho wa wɛ ndjota wate: ambotoyɔlɛ diangɔ l’ɔkɔngɔ ko lakatshwe lo losanganya. Ndo nto, wɛ kokaka mbɔsa tɛdikɔ dia tombaka l’olimu w’Okristo l’etena kele omɛyɛ bu la ngelo. Ekɔ dui dia lomba le omoto l’Okristo di’aha nde sambisha omɛnde naka nde halange. Koko, nde ndjelaka dako diaki ɔpɔstɔlɔ Petero diata ɔnɛ: “Nyu amantu, nyetawo aui a waumenyu, ne dia naka amotshi hawukitanyia diui dia [Nzambi, NW], ndu waha la diui dia [Nzambi, NW], wayudietawo ne dia ditshelu dia wadiewo lam’ayuwena ditshelu dianyu di’ololo diosohanyemi la [dilɛmiɛlɔ di’efula, NW].” (1 Petero 3:1, 2) Akristo wotshukami salaka la wolo tshɛ dia monga l’elowa wa nyuma ka Nzambi.—Ngalatiya 5:22, 23.
NAKA WADI EKƆ L’ƆTƐMWƐLƆ OKINA
10. Omi lele ombetawudi ahombande salɛka wadiɛnde lele l’ɔtɛmwɛlɔ okina?
10 Kakɔna kahomba omi sala naka nde ekɔ Okristo wa mɛtɛ ko wadiɛnde bu na? Bible mbishaka dako l’akambo wa ngasɔ. Tɔ mbutaka ɔnɛ: “Naka unyasu omotshi eko la wadi laha umbetawudi, la umuntu uku ambetawo mbidjase la ndi, ndi tûkimoki.” (1 Koreto 7:12) Tɔ kɔkɔmiyaka ndo waomi ɔnɛ: “Nyotetemale nanga wadiɛnyu.”—Kɔlɔsai 3:19, NW.
11. Ngande wakoka omi monga la shɛnɔdi ndo la yewo lam’akambande la lowandji lande lâdiko dia wadiɛnde lele l’ɔtɛmwɛlɔ okina na?
11 Naka wadiɛyɛ ekɔ l’ɔtɛmwɛlɔ okina, kete yâlama efula dia mbɔlɛmiyaka ndo mbidjaka yimba lo tokanyi tande. Oko wênde opalanga, nde sunganaka monga la yema ya lotshungɔ la kitanyiyaka awui wekande l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ, kânga mbahayawaetawɔ. Mbala ka ntondo kayoyowotɛ dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ ayɛ, tolongamɛke dia nde tshika awui wetawɔnde oma ko nshi y’edjedja ko nde ndjoyela dui dimɔtshi di’oyoyo. Lo dihole dia wɛ mbotɛka hwe ɔnɛ: mbekelo yokoyolangaka wɛ la nkumbo kayɛ yekɔ kashi, yâtshutshuya la lotutsha tshɛ dia kana la nde yimba l’Afundelo. Ondo nde ayɛna di’oko wɛ hawodje yimba naka wɛ mbetshaka wenya efula l’elimu wa l’etshumanelo. Nde mbeyaka ndɔshana la weolo wadjayɛ dia kambɛ Jehowa, koko dikambo dioleki ohomba diakokande kotɛ mbeyaka monga ko nɛ to: “Lekɔ l’ohomba wa sho mbidjasɛka kâmɛ tena efula!” Kikɛ solo. Lo menda woho wawodjayɛ yimba la ngandji tshɛ, l’edjedja ka wonya nde mbeyaka ndjɔ̂tɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ.—Kolosai 3:12-14; 1 Petero 3:8, 9.
WOHO WAKOKAYƐ NDAKANYA ANA
12. Oyadi kânga wadi l’omi wekɔ l’ɛtɛmwɛlɔ wotshikitanyi, ngande wakoka awui wa lo Bible kitanyiyama lo kɛnɛ k’endana la diodielo di’anawɔ?
12 Lo nkumbo kele anto tshɛ bu l’ɔtɛmwɛlɔ akɔ ɔtɔi, olakanyelo w’akambo w’ɔtɛmwɛlɔ le ana mongaka tshondo y’okakatanu mbala mɔtshi. Ngande wakokayɛ ndjela awui wa l’Afundelo na? Bible mbishaka ombutshi wa pami ɔkɛndɛ wa ntondo wa ndakanya ana, koko ndo ombutshi wa omoto mbele l’ɔkɛndɛ w’ohomba lo dikambo sɔ. (Tukedi 1:8; ɛdika l’Etatelu 18:19; Euhwelu k’Elembe 11:18, 19.) Oyadi kânga ombutshi wa pami hetawɔ lowandji la Kristo, nde hamɔ owandji wa nkumbo.
13, 14. Wadi akokande sala naka omɛnde mboshimbaka nde ntshɔ l’ana lo nsanganya y’Akristo kana mbeka la wɔ?
13 Ambutshi amɔtshi w’apami wele bu ambetawudi hawotone wadiɛwɔ ndakanya ana akambo w’ɔtɛmwɛlɔ. Akina tonaka. Ayoyosala naka omɛyɛ halange wɛ ntshɔ̂ka l’ana lo nsanganya ya l’etshumanelo kana koshimbaka wɛ mbeka la wɔ Bible la ngelo na? L’etena kɛsɔ, wɛ pombaka mbɛdinya ɛkɛndɛ wotshikitanyi—ɔkɛndɛ wele layɛ le Jehowa, wele layɛ lo lowandji l’omi ndo wele layɛ le anayɛ wa ngandji. Ngande wakokayɛ mbokanya ɛkɛndɛ ɛsɔ?
14 Mɛtɛ, wɛ pombaka nɔmbaka lo dikambo sɔ. (Filipi 4:6, 7; 1 Joani 5:14) Koko l’ekomelo, wɛ mbahomba mbɔsa tɛdikɔ lo kɛnɛ kahombayɛ sala. Naka wɛ sala akambo la yewo, lo mbokiya omɛyɛ wate: dimi halamanɛ la lowandji layɛ, kete edja l’edja, nde mbeyaka ndjotutala. Oyadi kânga omɛyɛ ekɔ lo koshimba wɛ ntshɔ l’ana lo nsanganya kana mbekaka la wɔ Bible mbala la mbala, wɛ kokaka mbaetshaka. Lam’asawolayɛ la wɔ lushi la lushi ndo oma l’ɛnyɛlɔ kayɛ k’ɔlɔlɔ, yâtshutshuya dia mbakɔkɔmiyaka yema ya ngandji ka Jehowa, ya mbetawɔ lo Dui diande ndo ya dilɛmiɛlɔ di’ambutshi—kâmɛ ndo dia shɛwɔ—dia vɔ ndjakiyanyaka la ngandji lo dikambo di’anto akina ndo mbɔsa mbekelo ya kambaka olimu l’otema ɔtɔi la nɛmɔ efula. L’edjedja ka wonya, ombutshi wa pami mbeyaka ndjɛna etombelo w’ɛlɔlɔ ndo ohomba a weolo wadjayɛ.—Tukedi 23:24.
15. Ɔkɛndɛ akɔna wele l’ombutshi wa pami wele ombetawudi lo diodielo di’ana?
15 Naka wɛ omi mbele ombetawudi ko wadiɛyɛ bu, kete wɛ mbahomba mɛmba ɔkɛndɛ wa mbodja anayɛ “lu elembe la lu wetshelu wa [Jehowa].” (Efeso 6:4) Mɛtɛ, lam’asalayɛ dui sɔ, wɛ pombaka monga l’otema w’ɔlɔlɔ, la ngandji ndo l’ekanelo ka yimba la ntondo ka wadiɛyɛ.
NAKA ƆTƐMWƐLƆ AYƐ TSHIKITANA LA W’AMBUTSHI AYƐ
16, 17. Awui akɔna wa lo Bible wahahombe ana mbohɛ naka vɔ wambɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wotshikitanyi la w’ambutshi awɔ?
16 Ɛlɔ kɛnɛ, ana w’akɛnda efula wekɔ lo mbɔtɔ l’ɛtɛmwɛlɔ wotshikitanyi la w’ambutshi awɔ. Onde ɔsɔku mbakayasale? Naka eelo, kete Bible ekɔ l’alako wa kosha.
17 Dui dia Nzambi mbutaka ɔnɛ: “Nyukitanyia ambutshi anyu le Khumadiondjo, osoku mbeli ololo. Olemia sho la nyo.” (Efeso 6:1, 2) Kɛdikɛdi, wɛ pombaka monga la dilɛmiɛlɔ di’efula le ambutshi ayɛ. Koko, kânga mbahombayɛ kitanyiya awui w’ambutshi, wɛ hahombe mbohɛ Nzambi ka mɛtɛ. Naka ɔna aya opalanga ndo ambomɛ mbɔsa tɛdikɔ ndamɛ, kete nde aya l’ɔkɛndɛ a woke wa ditshelo diande. Dikambo sɔ mɛnamaka mɛtɛ, aha paka l’ɛlɛmbɛ wa l’andja ɔnɛ oto, koko ndo l’ɛlɛmbɛ wa Nzambi. Bible mbutaka ɔnɛ: “Shu tshe, untu l’untu, tayuyateketela le [Nzambi, NW].”—Romo 14:12.
18, 19. Naka ana wekɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wotshikitanyi la w’ambutshi awɔ, ngande wakokawɔ kimanyiya ambutshi awɔ dia vɔ mana ɔtɛmwɛlɔ awɔ fundo?
18 Naka wetshelo wa l’ɔtɛmwɛlɔ ayɛ wambokotshutshuya dia wɛ sala etshikitanu ɛmɔtshi lo lɔsɛnɔ layɛ, kete yâtshutshuya dia mpotɔ tokanyi t’ambutshi ayɛ kana woho wɛnawɔ akambo. Ondo vɔ wayɔngɛnangɛna naka, oma lo woho wekayɛ ndo wakitanyiyayɛ wetshelo wa lo Bible, wɛ aya la dilɛmiɛlɔ di’efula, l’okitanyiya w’efula ndo l’okalanganu wa mamba lo kɛnɛ kakɔlɔmbawɔ. Koko, naka ɔtɛmwɛlɔ ayɛ w’oyoyo wambokotshutshuya dia wɛ mbikasha wetshelo la mbekelo yalangawɔ, kete ondo vɔ wayokana ɔnɛ wɛ ekɔ lo ntona sango diakawasale la wolo tshɛ dia kosha. Ndo nto, vɔ mbeyaka mboka wɔma lo dikambo di’ɔngɛnɔngɛnɔ ayɛ naka awui watshayɛ hawoleke salema lo ngelo kanyu, kana awui akɔ wambekola yimba yayɛ oma l’eyango wafɔnyawɔ ɔnɛ vɔ mbotokoka kokimanyiya dia wɛ monga la diangɔ efula dia l’emunyi. Otako nto kokaka ndjâla wekamu ɔmɔtshi. Vɔ mbeyaka fɔnya ɔnɛ wɛ mɛtɛ ekɔ lo mbuta ɔnɛ wɛ kêya ko vɔ haweye.
19 Ɔnkɔnɛ, kam’akondjayɛ diaaso, ɔsa tɛdikɔ tɔmɔtshi woho w’ambutshi ayɛ mɛnana la dikumanyi kana l’Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛmɔtshi wambotshunda wɔɔngɔ wa l’etshumanelo ka lo ngelo kêyɛ. Keketsha ambutshi ayɛ dia vɔ ntshɔ dia tênda Mbalasa ka Diolelo dia vamɛ tôka kɛnɛ katawɔ lɛkɔ ndo tɛ̂na woho w’anto wele Ɛmɛnyi wa Jehowa. Edja l’edja, dionga di’ambutshi ayɛ mbeyaka ndjotshikitana. Oyadi kânga ambutshi wekɔ ekenge, wekɔ lo nanya abuku w’endana la Bible ndo wekɔ lo shimba ana dia vɔ ntshɔ lo nsanganya y’Akristo, waaso wekɔ tena efula dia wɛ mbala abuku akɔ dihole dikina, dia wɛ sawola l’anyayɛ Akristo, dia wɛ sambisha ndo kimanyiya akina lo tshakitudi. Wɛ kokaka nto nɔmbaka Jehowa. Ɛlɔngɔlɔngɔ ɛmɔtshi pombaka konga polo ndo lam’ayowokoma epalanga dia vɔ mumɔ oma la ngelo kawɔ la ntondo ka vɔ ndjokoka sala awui efula. Koko, oyadi kakɔna tshɛ katomba la ngelo, tohɛke dia ‘nɛmiya shɔ la nyɔ.’ Sala kɛnɛ tshɛ kakokayɛ sala dia mbidja wɔladi lo nkumbo. (Romo 12:17, 18) Lâdiko di’akambo tshɛ, yâtshutshuya dia mbokana la Nzambi.
MBIDJASƐ L’ANA WAHAYOTSHI PƐTƐ PƐTƐ EKƆ OKAKATANU A WOKE
20. Ngande wakoka ana ndjaoka naka vɔ la wadi a shɛwɔ kana l’oma nyangɛwɔ mbodjashi?
20 Lo nkumbo efula, okakatanu woleki woke bu awui w’ɔtɛmwɛlɔ koko awui wa l’asa ana la wadi a washɛwɔ kana la waomi w’anyangɛwɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, nkumbo efula yekɔ l’ana wambôtotaki wadi kana omi lo diwala dikina. Lo nkumbo ka ngasɔ, ana mbeyaka mboka kandjema ndo nkɛlɛ, kana haweye akɔna ahombawɔ mamema. Omalɔkɔ, vɔ mbeyaka mɔnyɔla weolo wadja wadi a shɛwɔ kana oma nyangɛwɔ l’otema ɔtɔi dia monga ombutshi w’ɔlɔlɔ. Kakɔna kakoka kimanyiya nkumbo ka ngasɔ dia tɔ sɛna dimɛna na?
21. Kânga mbewɔ l’akambo wotshikitanyi la nkumbo kina, lande na kahomba ambutshi wodjashi l’ana wahawotshi pɛtɛ pɛtɛ ndjaɛkɛ l’awui wa lo Bible dia kondja ekimanyielo?
21 Eya dia, kânga mbotshikitanyi akambo wa lo nkumbo kayɛ la wa lo nkumbo kina, awui wa lo Bible walowanya nkumbo kina kokaka ndowanya ndo nkumbo kayɛ. Naka wɛ mɔnyɔla awui asɔ, kete lo tshanda mɔtshi, wɛ ayɛna di’oko wɛ amboshidiya okakatanu ɔmɔtshi, koko kokaka ndjoyala la mpota l’asolo l’ɔkɔngɔ diko. (Osambu 127:1; Tukedi 29:15) Onga la lomba ndo la shɛnɔdi—lomba la kitanyiyaka awui wa Nzambi la kanyi ya ndjokondja ɛlɔlɔ wayotshikala edja, ndo shɛnɔdi ya mbeya lande na kata ndo kasala ase nkumbo awui amɔtshi. Wɛ pombaka nto ndjadjaka lo dihole diawɔ.—Tukedi 16:21; 24:3; 1 Petero 3:8.
22. Lande na kakoka ana monga l’okakatanu dia mbokana la wadi a shɛwɔ kana l’oma nyangɛwɔ?
22 Naka wɛ ekɔ l’ana wahayotshi pɛtɛ pɛtɛ, kete wɛ mbeyaka mbohɔ dia lam’akayayâka oko ɔngɛnyi lo nkumbo kakɔ, ondo ana wakakolongolaka dimɛna. Koko, etena kambôyotshuka nyangɛwɔ kana kambôyotshukama le shɛwɔ, ondo dionga diawɔ diambotshikitana. Lam’ohɔwɔ ombutshi awɔ wa pɛtɛ pɛtɛ waya bu la wɔ nto, ana mbeyaka pokosana efula dia mbeya akɔna ahombawɔ mamema, ondo nɛ dia vɔ wekɔ lo fɔnya ɔnɛ wɛ nangaka mbɔsa ngandji kokawɔ ombutshi wele bu lâwɔ. Lo tena dimɔtshi, vɔ mbeyaka kotɛ hwe ɔnɛ: wɛ bu shɛso kana nyangɛso. Ɛtɛkɛta wa ngasɔ pumuyaka onto l’asolo. Koko, “tukaki yenyi esadi.” (Undaki 7:9) Wɛ pombaka monga la shɛnɔdi ndo ndjadjaka lo dihole diawɔ naka wɛ nangaka mbidjasɛ l’ana asɔ dimɛna.
23. Ngande wakoka ohokwelo mbishama lo nkumbo yodjashi ambutshi l’ana wahawotshi pɛtɛ pɛtɛ?
23 Waonga asɔ wekɔ ohomba wonya washa onto ohokwelo. Ohokwelo w’oshika wekɔ ohomba efula. (Tukedi 6:20; 13:1) Ndo, lam’ele ana tshɛ bu woho ɔtɔi, ohokwelo w’ɔna l’ɔna mbeyaka tshikitana. Ambutshi amɔtshi wele l’ana wahawotshi pɛtɛ pɛtɛ mɛnaka l’etatelo ɔnɛ ndeka ɔlɔlɔ ombutshi wa pɛtɛ pɛtɛ mpokolaka ɔnande. Koko, ekɔ ohomba di’ambutshi akɔ ahende sanga lolemi lo woho wahombawɔ mpokolaka ɔna ndo vɔ sukɛ ohokwelo akɔ, aha mbetshaka ɔnayɛ la pɛtɛ pɛtɛ la ntondo ko mɛngiyaka ɔna wadiɛyɛ kana ɔna omɛyɛ. (Tukedi 24:23) Okitanyiya wekɔ ohomba, koko pombaka kimwanɛka, nɛ dia ndoko lele kokele. Totshake akambo lo tshambandeko. Hokolakawɔ la ngandji.—Kolosai 3:21.
24. Kakɔna kakoka kimanyiya ase nkumbo dia vɔ mbewɔ ekakatanu w’endana la lɔkɛwɔ l’asa apami la amato lo nkumbo kodjashi ambutshi l’ana wahawotshi pɛtɛ pɛtɛ?
24 Asawo wa lo nkumbo kokaka nyokimanyiya efula dia nyu mbewɔ ofukutanu. Asawo akɔ kokaka kimanyiya ase nkumbo dia vɔ shikikɛ timba tawɔ l’akambo woleki ohomba lo lɔsɛnɔ. (Ɛdika la Filipi 1:9-11.) Vɔ kokaka nto kimanyiya onto l’onto dia nde mɛna woho wakokande mbisha lonya dia kotsha eyango wa lo nkumbo. Ndo nto, naka ase nkumbo sawolaka ndo mbutanɛka awui hwe hwe, kete ekakatanu w’endana la ditshelo di’ɛlɔlɔ hawototombaka. Ana wa amato pombaka mbeya woho wakokawɔ ndɔtaka ndo dionga diahombawɔ mongaka ladiɔ la ntondo k’oma nyangɛwɔ ndo k’ana w’apami w’oma nyangɛwɔ kana wa wadi a shɛwɔ, ndo ana w’apami wekɔ l’ohomba w’alako lo dikambo dia dionga diahombawɔ monga ladiɔ la ntondo ka wadi a shɛwɔ la k’ana wa amato a wadi a shɛwɔ kana w’oma nyangɛwɔ.—1 Tesalonika 4:3-8.
25. Waonga akɔna wakoka kokimanyiya dia wɛ nama wɔladi lo nkumbo kodjashi ambutshi l’ana wahayotshi pɛtɛ pɛtɛ?
25 Dia wɛ mbeya mbidjasɛ l’ana wahayotshi pɛtɛ pɛtɛ, wɛ pombaka mbikikɛ solo. Tena efula mbetaka la ntondo ka diokanelo di’oyoyo ndjoyala lam’asanyu. Dia kondja ngandji la dilɛmiɛlɔ oma le ana wahayotshi pɛtɛ pɛtɛ ekɔ lotumu la mamba. Koko dikambo sɔ kokaka salema. Otema wa lomba ndo wa shɛnɔdi, wɔsɔhanyemi ndo la saki ka wolo ka ngɛnyangɛnya Jehowa, mbele sapi ka wɔladi lo nkumbo kodjashi ambutshi l’ana wahawotshi pɛtɛ pɛtɛ. (Tukedi 16:20) Waonga wa ngasɔ kokaka kokimanyiya nto dia wɛ mbikikɛ awui akina.
ONDE EYANGO WA LOMOMBO MBAKAKITOLA NKUMBO KANYU?
26. Ngande wakoka ekakatanu la waonga lo kɛnɛ k’endana la diangɔ dia l’emunyi mbatola nkumbo?
26 Ekakatanu la waonga w’endana la diangɔ dia l’emunyi kokaka mbela diatɔnelo lo nkumbo lo weoho efula. Lonyangu ko, nkumbo mɔtshi yekɔ lo nanyema l’ewanu w’akambo wa falanga ndo la saki ka monga ɔngɔnyi—kana ka nyomoleka ngɔna. Diatɔnelo mbeyaka tatɛ naka wadi l’omi wekɔ lo kamba elimu wa l’emunyi ko wekɔ la mbekelo k’onto l’onto mbutaka ɔnɛ: “Ɔnɛ falanga yami, ɔnɛ falanga yayɛ.” Oyadi kânga hawoyowana, naka wadi l’omi wekɔ lo kamba olimu, kete vɔ kokaka ndjɛna dia vɔ bu l’etena ka mbidjasɛka kâmɛ. Mbekelo kataleke pama efula l’andja ɔnɛ ele ambutshi w’apami manganaka la nkumbo yawɔ edja efula—ngɔndɔ kana ɛnɔnyi—dia toyanga falanga y’efula yoleki nyɛ yakokawɔ kondja naka vɔ mbidjasɛ la ngelo. Dikambo sɔ kokaka mbela ekakatanu wa weke.
27. Naa awui amɔtshi wakoka kimanyiya nkumbo kele l’ekakatanu woye oma lo woho wewɔ bu l’ekondjelo k’efula?
27 Ndoko ɛlɛmbɛ wakoka mbidjama dia mɛnya onto kɛnɛ kahombande sala la ntondo k’akambo asɔ, nɛ dia nkumbo tshɛ pombaka pomana l’ekakatanu ndo monga l’ehomba wotshikitanyi la wa lo nkumbo kekina. Koko, alako wa lo Bible kokaka kimanyiya. Oko ɛnyɛlɔ, Tukedi 13:10 mɛnyaka ɔnɛ vɔ kokaka mbewɔ londjo la tshanana ‘naka vɔ mumbwanaka tokanyi.’ Kɛdikɛdi, aha paka mbuta tokanyi tayɛ toto ko pe, koko wɛ pombaka nyanga alako ndo mbeya kanyi ya onyayɛ. Lâdiko dia lâsɔ, monga l’ekongelo kasungana ka wonandelo wa falanga kokaka kakatanya weolo wa nkumbo. Mbala mɔtshi, ekɔ ohomba—ondo lo tshanda mɔtshi—dia wadi l’omi kamba olimu l’andja a nkumbo kawɔ dia kotsha ehomba ekina, djekoleko naka wekɔ l’ana kana l’anto amɔtshi wendɛ l’anya awɔ. Naka ɔsɔku mbediɔ, omi kokaka tutsha wadiɛnde solo lo mbɛ̂nya ɔnɛ nde hawohɛ. Nde l’ana kokaka mbokimanyiya la ngandji tshɛ l’elimu ɛmɔtshi wakokande sala ndamɛ.—Filipi 2:1-4.
28. Kakɔna kahahombe ase nkumbo mbohɛ naka vɔ nangaka monga kâmɛ?
28 Koko, tohɛke wate: kânga mbele falanga ohomba lo dikongɛ di’akambo nɛ, aha yɔ mbasha onto ɔngɛnɔngɛnɔ. Falanga mɛtɛ hasha onto lɔsɛnɔ. (Undaki 7:12) Aha la tamu, mbɔsa diangɔ dia l’emunyi la nɛmɔ diambɔtɛkɔya kokaka nanya lonyuma ndo ditshelo di’ɛlɔlɔ diele l’onto. (1 Timote 6:9-12) Ndeka ɔlɔlɔ mɛtɛ nyanga Diolelo diaki Nzambi ntondo la losembwe lande, l’eshikikelo k’ɔnɛ nde ekɔ lo tshɔkɔla weolo wadjaso dia kondja ehomba wa lo lɔsɛnɔ! (Mateu 6:25-33; Heberu 13:5) Naka wɛ mbidja wahɔ wa lo nyuma lo dihole dia ntondo ndo ndjatshutshuya dia mbokana la Nzambi, kete wɛ ayɛna dia nkumbo kayɛ, kânga mbâtɔnyitɔ l’akambo amɔtshi, kayoyala nkumbo kele mɛtɛ kâmɛ lo akambo woleki ohomba.
NGANDE WAKOKA AWUI ANƐ WA LO BIBLE KIMANYIYA . . . ASE NKUMBO DIA VƆ NAMA WƆLADI LO NKUMBO KAWƆ?
Akristo wekɔ la shɛnɔdi.—Tukedi 16:21; 24:3.
Wadi l’omi nanganaka ndo nɛmiyanaka oyadi kânga vɔ bu l’ɔtɛmwɛlɔ ɔtɔi.—Efeso 5:23, 25.
Okristo hasekolaka ɔlɛmbɛ wa Nzambi l’okonda.—Etsha 5:29.
Akristo wekɔ anto wadja wɔladi.—Romo 12:18.
Tokake nkɛlɛ esadi.—Undaki 7:9.
[Kiombo ya lo lɛkɛ 139]
AWALA W’ƐLƆLƆ MBISHAKA ANTO NƐMƆ LA WƆLADI
Nshi nyɛ, apami l’amato efula mbidjasɛka kâmɛ oko wadi l’omi aha la vɔ tshukana lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ wa Lɛɛta. Ɔsɔ ekɔ dikambo diakoka ombetawudi w’oyoyo pomana ladiɔ. L’awui amɔtshi, diwala dia ngasɔ mbeyaka mbetawɔma lo mbekelo ya lo ngelo kana ya lo kabila kanyu, koko hadiɔtɔnɛ l’ɛlɛmbɛ. Koyanga mbediɔ ɔsɔku, Bible nɔmbaka dia wadi l’omi mbidja diwala diawɔ lo dibuku dia Lɛɛta lo yoho yasungana. (Tito 3:1; Heberu 13:4) Le ase etshumanelo k’Akristo, Bible mbutaka nto ɔnɛ lo diwala, pombaka monga omi ɔtɔi la wadi ɔtɔi. (1 Koreto 7:2; 1 Timote 3:2, 12) Ndjela didjango sɔ ekɔ nna dia ntondo dia wɛ monga la wɔladi lo nkumbo kayɛ. (Osambu 119:165) Ɛlɛmbɛ wa Jehowa hawotambi olelo kana bu wotsho. Kɛnɛ katetshande kekɔ di’ɔlɔlɔ aso.—Isaya 48:17, 18.
[Osato wa lo lɛkɛ 130]
Yâtshutshuya dia shihodia tokanyi ta onyayɛ
[Osato wa lo lɛkɛ 138]
Oyadi ombutshi wa pɛtɛ pɛtɛ mbeyɛ kana kema, yaɛkɛ lo Bible dia tɔ kɔlɔmbɔla