Tshapita ya hende

Yâlɔngɔsɔla dia monga la diwala di’oshika

1, 2. (a) Ngande wakake Yeso epole ɔsɛkɛ dia mɛnya ohomba wa takanaki yimba la ntondo? (b) Djekoleko lo dui diakɔna diahomba onto takanyi yimba ɔlɔlɔ?

DI’ONTO mbika luudu, nde pombaka ndjalɔngɔsɔla dimɛna efula. La ntondo ka nde mbika etshina kalɔ, nde pombaka tasumbi ɛtshi ka nkɛtɛ ndo tasangi eengo ka luudu. Koko, dui dikina nto diekɔ ohomba efula. Yeso akate ate: “Untu akona l’atei anyu, lam’alangandi mpika luudu l’etangelu, ku hatadjashi dia ntediki ushinga, kana ndi la diango dia nkuka lushidiya?”​—Luka 14:28.

² Kɛnɛ kele ohomba dia mbika luudu kekɔ nto ohomba dia mbika diwala di’oshika. Anto efula mbutaka vate: “Dimi nangaka tshuka kana tshukama.” Ko angana watadjasɛki dia takanyiyisha kɛnɛ kalɔmbama lo dikambo sɔ na? Kânga mbatɛkɛta Bible dikambo dia diwala lo yoho y’ɔlɔlɔ, tɔ mɛnyaka ndo ekakatanu watomba lɔkɔ. (Tukedi 18:22; 1 Koreto 7:28) Diɔ diakɔ diele, wanɛ wasangoya tshuka kana tshukama pombaka monga la kanyi yasungana lo dikambo di’ɛtshɔkɔ ndo dia kɛnɛ kalɔmbama lo diwala.

3. Lande na kele Bible ekimanyielo k’ohomba le wanɛ wasangoya tshukana, ndo naa wembola esato wayotokimanyiya Bible dia sho kadimola?

³ Bible kokaka tokimanyiya. Alako wa lɔkɔ wakasambiyama oma le Jehowa Nzambi, Otungi wa diwala. (Efeso 3:14, 15; 2 Timote 3:16) Naka sho ndjela awui wele lo dibuku sɔ di’edjedja diahashile nɛmɔ polo ndo lo nshi yaso nyɛ, kete tayeya (1) woho akɔna wakoka onto mbuta ate: lambokoka tshuka kana tshukama? (2) kakɔna kakoka onto mendɛ le otshukanyi ande? ndo (3) ngande wakoka diembwanelo di’otsha lo diwala (fréquentation) namema pudipudi?

ONDE WƐ AMBOYALƆNGƆSƆLA DIA TSHUKANA?

4. Dikambo diakɔna diele ohomba di’onto nama diwala di’oshika, ndo lande na?

⁴ Di’onto mbika luudu, nde mbeyaka shisha falanga efula, koko dia nde likokɛ woho wa lɔ tshikala edja, nde ayonyomoshisha falanga efula. Ngasɔ mbele ndo diwala. Kema yana ya dikambo dia wɛ tshuka kana tshukama; koko wɛ pombaka nto kana yimba dia nama diwala diakɔ l’edja k’ɛnɔnyi l’ɛnɔnyi. Kakɔna kahombama dia nama diwala diakɔ na? Dui dimɔtshi di’ohomba efula ele dɔkɔlɔkɔ di’oma ka tshina di’otema. Enda nganɛ wakɔndɔla Bible dikambo dia diwala: “Pami ayutshika shi la nyangu, ayumamana la wadendi, ku vo wayuyala dimba otoi.” (Etatelu 2:24) Yeso Kristo akasha ɔkɔkɔ ɔtɔi oto wa l’Afundelo washa wadi l’omi dikimɔ dia vɔ sɛkana​—ɔkɔkɔ akɔ ko “monanyi,” mbuta ate dieyanelo dia l’asa anto wele bu wadi l’omi. (Mateo 19:9, NW) Naka wɛ ekɔ lo sangoya tshuka kana tshukama, kete tohɛke awui asɔ wa l’Afundelo. Naka wɛ atayalɔngɔsɔla dia tshika dɔkɔlɔkɔ sɔ dia woke, kete wɛ atakoke tshuka kana tshukama.​—Euhwelu k’Elembe 23:21; Undaki 5:4, 5.

5. Kânga mbele dɔkɔlɔkɔ dia diwala mbokiyaka anto amɔtshi wɔma, bonde kahombadiɔ mbɔsama la nɛmɔ efula le wanɛ wasangoya tshukana?

⁵ Dikambo dia dɔkɔlɔkɔ dia woke mbokiyaka anto efula wɔma. Ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi akasuya ate: “Oko akameyaka nte: sho ahende tambɔkɔha dia mbidjasɛ l’edja tshɛ ka lɔsɛnɔ laso, lakayaokaka oko onto lambowokeleka, lambowodiha ndo lahayokoka sukasuka kânga yema.” Koko, naka wɛ mɛtɛ nangaka onto lalanga tshukana la yɛ, kete dɔkɔlɔkɔ sɔ hadiotoyala oko wotsho ɔmɔtshi. Diɔ diayɔsama oko kiɔkɔ ya lotui tshitshi. Naka wadi l’omi mbeyaka ɔnɛ: takatshike dɔkɔlɔkɔ dia diwala, kete dui sɔ diayowakimanyiya dia vɔ mbidjasɛ kâmɛ oyadi lo tena di’ɔlɔlɔ kana dia kɔlɔ, ndo di’onto l’onto kimanyiyaka onyande oyadi kakɔna tshɛ kakoka tomba. Paulo, ɔpɔstɔlɔ w’Okristo, akafunde ate: ngandji “atukhukhumeka akambu tshe,” ndo “atukikeka akambu tshe.” (1 Koreto 13:4, 7) Omoto ɔmɔtshi ekɔ lo mbuta ate: “Dɔkɔlɔkɔ dia diwala mbishakami lotui tshitshi efula. Dimi keketshamaka oma lo woho wakatetawɔ lo asho w’anto ɔnɛ: tayodjasɛ kâmɛ.”​—Undaki 4:9-12.

6. Lande na kele ekɔ kɔlɔ efula kakima otsha lo diwala naka wɛ êke dikɛnda?

⁶ Di’onto kotsha dɔkɔlɔkɔ sɔ, nde pombaka monga onto lambotshunda wɔɔngɔ. Diɔ diakɔ diakalake Paulo Akristo di’aha vɔ tshukana edja ndo ‘wambolekanya ɛnɔnyi wâkahɛtahɛta dikila di’ɔlɔngɔlɔngɔ,’ etena katodɔdɔka nsaki ya dieyanelo ndo kakokayɔ fukutanya yimba y’onto. (1 Koreto 7:36) Ɛlɔngɔlɔngɔ tshikitanaka esadi esadi lam’atawole. Efula ka wanɛ watshukana lam’ekewɔ akɛnda ndjɛnaka l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi engana eto ɔnɛ ehomba awɔ la nsaki yawɔ ndo y’atshukanyi awɔ yambotshikitana. Awui wêta l’andja ɔnɛ mɛnyaka ɔnɛ l’atei w’ɛlɔngɔlɔngɔ watshukana lam’ekewɔ l’ɛnɔnyi l’asa dikumi l’esato la dikumi la divwa, efula bu l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo nyangaka dia ndjaka diwala oleki ndo wanɛ wayotshukanaka naka waya epalanga. Ɔnkɔnɛ, tokakimake otsha lo diwala. Yema y’ɛnɔnyi wodjashiyɛ oko ɔlɔngɔlɔngɔ, oko onyemba w’opalanga, kokaka kokimanyiya dia wɛ mpotɔ awui w’ohomba efula wayoyokokimanyiya dia wɛ tshunda wɔɔngɔ ndo monga la waonga wasungana le wadi l’omi. Naka wɛ tokotshindja awui wa diwala yema l’ɔkɔngɔ, kete wɛ ayokondja diaaso dia ndjaeya dimɛna dimɛna​—dui sɔ diekɔ ohomba naka wɛ nangaka diokanelo di’oshika monga lo diwala diayɛ.

TAYAEYI WƐMƐ NTONDO

7. Lande na kahomba wanɛ wasangoya tshukana tayasɛdingudi vamɛ ntondo?

⁷ Onde wɛ mɛnaka ɔnɛ shila waonga walangayɛ wadiɛyɛ kana omɛyɛ monga lawɔ ekɔ dui dia wɔdu? Anto efula hawoke wolo sala dui sɔ. Ko waonga ayɛ wɛmɛ ngande wewɔ? Naa waonga wele layɛ wayokokimanyiya dia wɛ monga la diwala di’oshika? Wɛ ayonga omi kana wadi la ngande? Oko ɛnyɛlɔ, onde wɛ mbetawɔka munga yayɛ l’otema ɔtɔi ndo mbetawɔka alako, ko kana wɛ mbetshiyaka ewo nshi tshɛ lam’akongolawɔ? Onde wɛ mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ tena tshɛ ndo mɛnaka akambo la sso di’ɔlɔlɔ, ko kana wɛ nyangunyangu tsho ndo kiyanaka wonya tshɛ? (Tukedi 8:33; 15:15) Ohɔ dia, diwala hadiototshikitanya lonto layɛ. Naka wɛ ekɔ kanga lotamanya, mbokaka nkɛlɛ esadi kana mɛnaka akambo paka la sso dia kɔlɔ lam’ekeyɛ onyemba, kete ɔsɔku oto mbayoyoyala ndo lo diwala. Lam’ele ekɔ wolo dia shamɛ ndjaɛna woho watɛna anto akina, bonde kahayambola ombutshi ɔmɔtshi kana ɔngɛnyi ayɛ ɔmɔtshi wa mɛtɛ dia nde kohonwɛ woho weyɛ ndo kosha alako amɔtshi na? Naka wambokotɛ awui wahombayɛ nɔngɔsɔla, wɛ pombaka sala etshikitanu l’awui asɔ la ntondo ka wɛ ndjoyanga dia tshuka kana tshukama.

8-10. Alako akɔna washa Bible wayokimanyiya onto dia nde ndjalɔngɔsɔla dia tshuka kana tshukama?

⁸ Bible tokeketshaka dia sho tshikɛ nyuma k’ekila ka Nzambi dihole dia tɔ kamba olimu le so, dia tɔ tosha waonga wele oko: “ngandji, ongenongeno, ki, ndjakimela, ketshi, ololo, [mbetawɔ, NW], memakana, ndjaenda.” Tɔ totɛka nto dia sho ‘ndjâla la timba t’eyoyo’ ndo dia sho ‘ndɔta lonto l’oyoyo lakatongama lo ndjela lolango la Nzambi lo losembwe ndo lo kɔlamelo ya mɛtɛ.’ (Ngalatiya 5:22, 23; Efeso 4:23, 24) Naka wɛ kitanyiya alako asɔ lam’ekeyɛ onyemba kete wɛ ayonga oko onto ladja falanga lo bankɛ​—ɛngɔ kɛmɔtshi kayoyokokimanyiya efula lo nshi yayaye, naka wɛ ambotshuka kana ambotshukama.

⁹ Oko ɛnyɛlɔ, naka omoto keyɛ, kete eka woho wa wɛ mbidjaka yimba efula lo ‘lonto layɛ loshami l’etei k’otema’ oleki lo ɛnamelo ka demba diayɛ. (1 Petero 3:3, 4) Monga la ndjakitshakitsha ndo la tokanyi t’ɛlɔlɔ ayokokimanyiya dia wɛ monga la lomba, “dembo dia kusu dia dimena” mɛtɛ. (Tukedi 4:9; 31:10, 30; 1 Timote 2:9, 10) Naka pami keyɛ, kete eka woho wa salɛka amato ɔlɔlɔ ndo lɛmiyakawɔ. (1 Timote 5:1, 2) Lam’ekayɛ dia mbɔsa tɛdikɔ tɔmɔtshi ndo dia mɛmba ɛkɛndɛ, eka ndo woho wa monga la memakana ndo la ndjakitshakitsha. Naka wɛ monga la dionga diele oko kanga hiadi, kete diwala diayɛ diayofukutana.​—Tukedi 29:23; Mika 6:8; Efeso 5:28, 29.

¹⁰ Kânga mbele ekɔ wolo di’onto mbɔsa tɛdikɔ lo awui asɔ, ɔsɔ ekɔ awui wahomba Akristo tshɛ sala la wolo dia mbayela. Ndo dui sɔ diayokokimanyiya dia wɛ monga omi kana wadi l’oshika.

KƐNƐ KAKOKAYƐ MENDƐ LE OTSHUKANYI AYƐ

11, 12. Ngande wakoka anto ahende mbeya ɔnɛ vɔ mbɔtɔnɛka kana bu?

¹¹ Onde lɛnɛ odjashiyɛ wekɔ la mbekelo k’onto ndamɛ ndjâsɔnɛ wadi kana omi? Naka ɔsɔku mbediɔ, ko ngande wayoyotsha naka wɛ ambɔkɔmiya omoto kana pami kɛmɔtshi na? Ntondotondo, yambola wate: ‘Onde dimi mɛtɛ lekɔ la kanyi ya tshuka kana tshukama?’ Ekɔ kɔlɔ efula wɛ kɛnya la nsaki y’onto okina lo mbosha elongamelo ka kashi. (Tukedi 13:12) Oma lâsɔ ko wɛ ndjoyambola wate: ‘Onde lambokoka tshuka kana tshukama?’ Naka wɛ ambokadimola wembola ɛsɔ ehende wate: eelo, kete kɛnɛ kahombayɛ sala oma lâsɔ kayolemanɛ la mbekelo ya lo ngelo kodjashiyɛ. Lo wedja ɛmɔtshi, l’ɔkɔngɔ wa wɛ sɛdingola onto lo tshanda mɔtshi, wɛ ayoyowelɛ ko ndjowotɛ wate: dimi nangaka kêya ɔlɔlɔ. Naka nde ate: hayi, kete tɔkɔkɔmalake polo ndo lo ndjoyala oko disanya le nde. Ohɔ dia, ndo nde mbele la lotshungɔ la mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi lo dui sɔ. Ko naka nde ambetawɔ, kete wɛ mbeyaka mbɔsa tɛdikɔ tɔmɔtshi dia nyu mbetshaka wenya ɛmɔtshi kâmɛ lo elimu w’ɛlɔlɔ. Tena dia ngasɔ diayokosha diaaso dia wɛ mɛna kana diwala diayɛ wɛ la nde diayolowana.a Kakɔna kahombayɛ nyanga l’etena kɛsɔ na?

¹² Dia sho kadimola dimbola sɔ, tokɔsa ɛnyɛlɔ ka dihomahoma dihende, oko dikembe la ngidalɛ. Naka diɔ nɔngɔswama dimɛna, kete ɔm’ɔmɔ kokaka tondja wendjo wa mishiki w’amɛna efula. Ko kakɔna kayotomba naka wambohoma dihomahoma diakɔ pende mbala ɔtɔi na? L’etena kɛsɔ, diɔ pombaka mbɔtɔnɛ lam’asadiɔ. Woho akɔ wâmɛ mbahombayɛ sala wɛ l’ɔnɛ lalanga tshukana la yɛ. Ondo ɔm’ɔmɔ a l’atei anyu amboshila sala tshɛ dia nde “nɔngɔsɔla” waonga ande. Koko, dimbola diambwama kakianɛ diɔ nɛ: Onde nyu mbɔtɔnɛka lam’asanyu? Mbuta ate, onde nyu mbokanaka?

13. Lande na kele ekɔ kɔlɔ mona dia tshukana l’onto lele bu la yɛ ɔtɛmwɛlɔ ɔtɔi?

¹³ Ekɔ ohomba dia nyu ahende monga la tokanyi tâmɛ ndo l’awui wâmɛ. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Tanyosohanaki kame la wane wahetawo.” (2 Koreto 6:14; 1 Koreto 7:39) Naka wɛ tshukana l’onto lele bu la mbetawɔ kele layɛ le Nzambi, kete mɛtɛ hanyotonga la diokanelo di’ɔlɔlɔ lam’asanyu. Koko, dia nyu monga kâmɛ, ekɔ ohomba efula nyu akɔ ahende ndjakimɔ le Jehowa Nzambi. Jehowa nangaka wɛ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo ngɛnangɛna lo diokanelo dia wolo efula kâmɛ l’onto lotshukanyi la yɛ. Nde nangaka nyu kelekama le Nde ndo onto l’onto kelekama le onyande l’ɔkɔdi wa ngandji wele l’eshinga esato.​—Undaki 4:12.

14, 15. Onde di’anto monga kâmɛ lo diwala vɔ pombaka monga l’ɔtɛmwɛlɔ ɔtɔi oto kete lâsɔ ambokoka? Lembetshiya.

¹⁴ Kânga mbele ekɔ ohomba efula nyu akɔ ahende tɛmɔla Nzambi dia nyu monga kâmɛ, aha lâsɔ ato mbahombanyu komɛ. Dia nyu mbɔtɔnganɛ lam’asanyu, wɛ l’ɔnɛ lalanga tshukana la yɛ pombaka monga l’eyango akɔ wâmɛ. Naa eyango anyu na? Oko ɛnyɛlɔ, akananyu lo dikambo dia mbota ana? Akambo akɔna wele lo dihole dia ntondo l’atei a lɔsɛnɔ lanyu?b (Mateu 6:33) L’atei a diwala di’oshika, wadi l’omi wekɔ ɛngɛnyi wa mamba ndo ngɛnangɛnaka lam’ewɔ kâmɛ. (Tukedi 17:17) Lo dikambo sɔ, vɔ pombaka monga l’awui wa woho ɔtɔi walangawɔ vɔ akɔ ahende. Ekɔ wolo nama lɔngɛnyi​—ndo ekɔ wolo efula nama diwala​—naka wadi l’omi hawoyasha vɔ akɔ ahende l’awui wa woho ɔtɔi. Ko naka ɔnɛ lalanga tshukana la yɛ ngɛnangɛnaka dui dimɔtshi, ɛnyɛlɔ oko kɛndakɛnda l’ekolo, ko wɛ halange, onde lâsɔ kete hanyokoke tshukana? Kema, aha ɔsɔku. Ondo awui akina wekɔ woleki ohomba walanganyu nyu akɔ ahende. Ndo nto, wɛ kokaka ngɛnyangɛnya ɔnɛ lalanga tshukana la yɛ lo ntshaka elimu ɛmɔtshi w’ɛlɔlɔ kâmɛ la nde nɛ dia nde mbalangaka.​—Etsha 20:35.

¹⁵ Mɛtɛ, lo yɛdikɔ ya woke, diokanelo salemaka oma lo dikoka diele la nyu dia mbekesanɛ l’awui w’eyoyo koko aha l’awui wafɔnanyu. Lo dihole dia wɛ mumbola ɔnɛ: “Onde sho mbokanaka l’awui tshɛ?” ndeka ɔlɔlɔ wɛ mumbola ɔnɛ: “Kakɔna kayotomba naka hatosangi lolemi? Onde sho kokaka sawola la wɔladi tshɛ lo kɛnɛ k’endana l’akambo watokomɛ, aha la mɔnywana? Onde asawo aso ndjokadimɔka mbala efula ewanu wa mamba?” (Efeso 4:29, 31) Naka wɛ nangaka tshuka kana tshukama, kete ewɔ onto lele la lotamanya ndo letawɔ paka tokanyi tande toto, halangaka mbetawɔ tokanyi t’akina, kana ekɔ la dihikahika nshi tshɛ ndo sangoyaka dia sala akambo paka oko walangande ndamɛ oto.

TÂWEYI NTONDO

16, 17. Kakɔna kakoka pami kana omoto nyanga lam’asɛdingolande ɔnɛ lalanga tshukana la nde?

¹⁶ L’atei w’etshumanelo k’Akristo, wanɛ washawɔ ɛkɛndɛ pombaka ‘pembama ntondo dia teyi kana vɔ kokaka.’ (1 Timote 3:10) Ndo wɛ lawɔ kokaka ndjela dui sɔ. Oko ɛnyɛlɔ, omoto kokaka ndjambola ate: “Lokumu lakɔna lele la pami kɛnɛ? Wa na wele angɛnyi ande? Onde nde ekɔ la ndjakimɛ? Ngande wɔsande esombe w’anto? Oma lo nkumbo kakɔna koyende? Ngande wende lo nkumbo kawɔ? Naa dionga diele lande l’akambo wa falanga? Onde nde ekɔ omunga a wanu? Onde nde mbokaka nkɛlɛ esadi ndo kɔmanaka? Ɛkɛndɛ akɔna wele lande l’atei w’etshumanelo, ndo ngande wâkotshande? Onde dimi kokaka mbɔlɛmiya efula?”​—Akambu w’Asi Lewi 19:32; Tukedi 22:29; 31:23; Efeso 5:3-5, 33; 1 Timote 5:8; 6:10; Tito 2:6, 7.

¹⁷ Pami kokaka ndjambola ate: “Onde omoto ɔnɛ mbokaka Nzambi ngandji ndo mbɔlɛmiyaka? Onde nde kokaka kokɛ luudu? Kakɔna kayendɛ nkumbo kande le so? Onde nde ekɔ omoto la lomba, lele la tshete l’olimu ndo leya nama falanga? Awui akɔna watondosawolaka l’anto? Onde nde ndjakiyanyaka l’otema ɔtɔi lo dikambo di’ɔngɛnɔngɛnɔ w’anto akina, ko kana nde ekɔ kanga lokaki ndo esaku? Onde nde ekɔ onto lakokayɛ ndjihwɛ otema? Onde nde mbetawɔka ndjakitshakitsha la tshina dia lowandji, ko kana nde ekɔ kanga lohokotui, ondo ekɔ ndo ɔtɔmbɔki?”​—Tukedi 31:10-31; Luka 6:45; Efeso 5:22, 23; 1 Timote 5:13; 1 Petero 4:15.

18. Naka wɛɔdu ɛmɔtshi wa totshitshɛ wambɛnama lo nshi yâkanyembwana la kanyi ya tshukana, kakɔna kahombanyu mbohɔka?

¹⁸ Tohɛke wate: dimi l’onto lele bu kokele mbata, kanula y’Adama, koko aha onto ɔmɔtshi la dihonga lakɔndɔlawɔ l’abuku wa toshimu oko onto la kokele. Onto tshɛ ekɔ la tɔkɔmɔkɔmɔ, ndo tɔmɔtshi pombaka mbohamɛ​—oyadi tɔkɔmɔkɔmɔ tayɛ kana t’ɔnɛ lalanga tshukana la yɛ. (Romo 3:23; Jakoba 3:2) Ndo nto, wɔdu ɔmɔtshi wamboyɛna kokaka kosha diaaso dia wɛ pama lo nyuma. Oko ɛnyɛlɔ, tɔ̂shi dia lo nshi yâkanyembwana la kanyi ya tshukana ko hanyosangi lolemi lo dui dimɔtshi. Eya wate: kânga anto wokana ngandji ndo walɛmiyana hawotôkanaka l’awui tena dimɔtshi. (Ɛdika la Etatelu 30:2; Etsha 15:39.) Onde mbeyaka monga ko nyu akɔ ahende nyekɔ l’ohomba wa ‘ndjakimɛ’ yema ndo mbeka woho wa shidiya ekakatanu akɔ la wɔladi tshɛ? (Tukedi 25:28) Onde ɔnɛ lalanga tshukana la yɛ mɛnyaka dia nde ekɔ la saki ka nɔngɔsɔla lonto lande? Onde wɛ ekɔ la saki kakɔ? Onde wɛ kokaka mbeka dia mbikikɛ solo ndo di’aha mbokaka nkɛlɛ esadi eto? (Undaki 7:9) Naka nyu mbeka dia kandolaka ekakatanu, kete dui sɔ diayonyokimanyiya dia nyu ndjihwanɛka otema wonya wasawolanyu, dui sɔ diekɔ ohomba efula naka nyu akɔ ahende nyambotshukana.​—Kolosai 3:13.

19. Naa dui dia tshundju diahomba onto sala naka nde ambɛna di’ekakatanu wa weke tombaka lo nshi yâkawembwana la kanyi ya vɔ tshukana?

¹⁹ Ko kakɔna kayoyosala naka wɛ ambɛna awui amɔtshi wakotshindja yimba efula na? Wɛ pombaka kana yimba ɔlɔlɔ l’awui wa ngasɔ. Oyadi ngandji kakɔna tshɛ kakokayɛ monga latɔ ndo woho akɔna tshɛ wayakiyanyayɛ dia tshuka kana tshukama, todihake asho lo munga ya weke. (Tukedi 22:3; Undaki 2:14) Naka wɛ ekɔ la diokanelo l’onto ɔmɔtshi, ko wɛ hawɛnyi ɔlɔlɔ, kete sunganaka nyu pembola diokanelo sɔ ndo aha tshika dɔkɔlɔkɔ dia pondjo kâmɛ la nde.

NYOLAME DIEMBWANELO DIANYU DI’OTSHA LO DIWALA PUDIPUDI

20. Ngande wakoka wanɛ walanga tshukana nama diembwanelo diawɔ pudipudi?

²⁰ Ngande wakokanyu nama diembwanelo dianyu di’otsha lo diwala pudipudi na? Ntondotondo, nyende kana nyekɔ la dionga dia pudipudi. Lɛnɛ odjashinyu, onde ekɔ ɔlɔlɔ di’anto wahatatshukana kimanɛ l’anya, mbikana ɛlɔmɔ, nyingana anya lo kingo kana kumbatanɛ? Oyadi kânga ditshelo dia ngasɔ dia lolango mbetawɔmaka, diɔ kokaka salema paka l’etena kambonyɛna ɔnɛ: taya ka tshukana. Wɛ pombaka ndjalama ɔlɔlɔ di’aha ditshelo diasalayɛ dia mɛnya ngandji ndjokoma polo ndo l’awui a mindo kana lo monanyi. (Efeso 4:18, 19; ɛdika la Limbu la Solomona 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10.) Lam’ele otema w’onto wekɔ lokeso, nyu akɔ ahende pombaka monga la lomba dia mbewɔ di’aha nyu mongaka nyu ahende ato lo luudu, lo shambrɛ mɔtshi, lo dihole dimɔtshi diakongawɔ mituka kana lo dihole tshɛ diakoka nyosha diaaso dia nyu sala awui a mindo. (Jeremiya 17:9) Naka nyu nama diembwanelo dianyu di’otsha lo diwala pudipudi, kete dui sɔ diayɛnya hwe ɔnɛ nyekɔ la ndjakimɛ ndo nyekɔ lo ndjakiyanya, onto l’onto dia ngɛnyangɛnya onyande la ntondo ka nde ndjangɛnyangɛnya. Kɛnɛ koleki ohomba ele, diembwanelo dia pudipudi diayɔngɛnyangɛnya Jehowa Nzambi, ɔnɛ latɛ ekambi ande di’aha vɔ sala awui a mindo la monanyi.​—Ngalatiya 5:19-21.

21. Naa sawo dia hwe hwe diakoka monga ohomba le wanɛ walanga tshukana dia diembwanelo diawɔ namema pudipudi?

²¹ Dui dia hende ele, dia nyu monga la diembwanelo dia pudipudi, nyu pombaka mbutanɛka mɛtɛ wonya wasawolanyu. Lam’ayotatetemalaka diembwanelo dianyu otsha lo diwala, nyu pombaka ndjihwanɛ etema dia sawola awui amɔtshi. Lende ayonyodjasɛ? Onde nyu akɔ ahende nyayokamba olimu wa l’emunyi? Onde nyu nangaka mbota ana? Ndo nto, sunganaka nyu mbishɔnɛ awui amɔtshi, ɛnyɛlɔ oko awui wa lo lɔsɛnɔ l’edjedja laki ɔmɔtshi la l’atei anyu wakoka ndjoyala la shɛngiya l’atei a diwala. L’atei w’awui akɔ, mbeyaka monga ndo abasa wa weke, ɛkɛndɛ ɛmɔtshi kana awui w’endana la yonge, ɛnyɛlɔ oko hemɔ kɛmɔtshi ka wolo kana ɛkɔmɔ kɛmɔtshi kele layɛ. Lam’ele anto efula wele la virusɛ yelɛwɔ ɔnɛ HIV (virusɛ yasha onto SIDA) haweyama esadi eto, bu kɔlɔ di’onto kana ambutshi woludi la ngandji nɔmba dia tasadi ɛgzamɛ wa dikila dia mbeya kana onto akɔ akatɔshi SIDA ntondo lo nshi yakandasalaka monanyi efula ndo yakandakaka tɛdi ya didjoyadjoya l’eshisha. Naka ɛgzamɛ ambɛnya ɔnɛ nde ekɔ la hemɔ kakɔ, kete onto akɔ ɔsɔ hahombe tshutshuya ɔnɛ lalanga tshukana la nde dia vɔ tetemala la diokanelo diawɔ naka nde ôlanga vɔ pembola. Mɛtɛ, ayonga ɔlɔlɔ efula di’onto tshɛ lakasalaka monanyi mbetawɔ l’otema ɔtɔi dia sala ɛgzamɛ wa SIDA la ntondo ka nde tatɛ membwana l’onto ɔmɔtshi la kanyi ya vɔ tshukana.

TANYENDAKE PAKA LUSHI LA DIWALA LOTO

22, 23. (a) Ngande wakoka onto ndjoshisha kanyi y’ɔlɔlɔ lam’alɔngɔsɔlande difɛstɔ dia diwala? (b) Naa kanyi y’ɔlɔlɔ yahomba onto monga layɔ lam’alɔngɔsɔlande lushi la diwala la dikambo dia diwala?

²² Lo ngɔndɔ ya komelo yambotshikala la ntondo ka nyu tshukana, ondo mɛtɛ nyu akɔ ahende nyayoyala l’olimu efula dia nɔngɔsɔla difɛstɔ dia diwala. Nyu kokaka ndjanyɛ ekiyanu efula naka nyu nyanga dia sala awui lo yɛdikɔ yakoka. Diwala dia lokumu efula mbeyaka ngɛnyangɛnya ewotɔ l’anto akina, koko diɔ mbeyaka nɛndja atshukanyi w’eyoyo la nkumbo yawɔ ndo mbamanɛ falanga kayi. Bu kɔlɔ ndjela mbekelo mɔtshi ya lo ngelo kanyu, koko naka nyu monga la yokoya ndo la yimba ya sɛmanɛ l’anto akina, kete kitshimudi y’etena kɛsɔ yayofukutana ndo ɔngɛnɔngɛnɔ wahombanyu monga la wɔ wayoshishɔ. Kânga mbahombanyu menda nsaki y’anto akina, pami katshuka mbele l’ɔkɛndɛ wa ntondo dia mbɔsa tɛdikɔ lo kɛnɛ kayosalema lo difɛstɔ dia diwala.​—Joani 2:9.

²³ Tanyohɛke ɔnɛ difɛstɔ dianyu dia diwala diayonga paka lushi ɔtɔi loto, koko diwala dianyu diayotshikala l’edja ka lɔsɛnɔ lanyu l’otondo. Aha nyu ndeka mbidja yimba lo lushi la diwala. Koko, nyoyange alako wa Jehowa Nzambi, ndo nyotayalɔngɔsɔdi ntondo lo dikambo dia lɔsɛnɔ la lo diwala. Ɔsɔku mbayoyotayalɔngɔsɔdi dimɛna dia monga la diwala di’oshika.

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

NGANDE WAKOKA AWUI ANƐ WA LO BIBLE KIMANYIYA . . . ONTO DIA NDE NDJALƆNGƆSƆLA DIA MONGA LA DIWALA DI’OSHIKA?

Wadi l’omi pombaka monga oko anto wambɔkɔha kɔhikɔhi.​—Etatelu 2:24.

Lonto la l’etei k’otema ndeka ɛnamelo ka l’andja ohomba.​—1 Petero 3:3, 4.

“Tanyosohanaki kame la wane wahetawo.”​—2 Koreto 6:14.

Anto wele la dionga dia mindo wambangana la Nzambi.​—Efeso 4:18, 19.

[Kiombo ya lo lɛkɛ 17]

MBEKELO LA BIBLE

Okundji wa Mbala Wadi la wa Mbala Omi: Lo wedja ɛmɔtshi, nkumbo ka pami pombaka mbisha nkumbo ka omoto falanga (okundji wa mbala wadi). Lo wedja ekina, nkumbo ka wadi mbasha nkumbo k’omi falanga (okundji wa mbala pami). Mbekelo shɔ bu kɔlɔ naka yɔ mbɔtɔnɛka l’ɛlɛmbɛ wa Lɛɛta. (Romo 13:1) Koko, oyadi lo woho akɔna tshɛ, nkumbo kalongola okundji pombaka mbewɔ dia monga la lohehe ko nɔmba falanga kana diangɔ lo yɛdikɔ ya tshambandeko. (Tukedi 20:21; 1 Koreto 6:10) Ndo nto, okimwelo w’okundji lo demba dia omoto hakoke tshutshuya pami dia nde mbɔsa wadiɛnde oko ɛngɔ ka losomba; ndo omi hakoke kanyiya ɔnɛ ɔkɛndɛ wele lande le wadiɛnde ndo le akilo wakinde komɛ paka l’awui wa falanga.

Ɔsɛngɛ: Lo wedja ɛmɔtshi, vɔ mbetawɔka dia pami tshuka wadi efula. L’ahole wa ngasɔ, pami mbeyaka ndjâla oko nkum’ehangɔhangɔ lo dihole dia nde monga oko omi ndo oko ombutshi. Ndo nto, diwala di’ɔsɛngɛ keketshaka amato dia vɔ sɛmanɛ lam’asawɔ ndo mongaka l’ewanu. Le Akristo, Bible mbetawɔka paka lonyemba kana omi ɔtɔi wadi ɔtɔi.​—1 Koreto 7:2.

Diwala dia Lohemba: Apami l’amato efula mbutaka ɔnɛ mbidjasɛ kâmɛ oko wadi l’omi la ntondo ka vɔ tshukana ayowakimanyiya dia vɔ tɛnyi kana vɔ wayoyɔ̂tɔnɛ. Koko, diwala dia lohemba hadiohembe awui woleki ohomba lo diwala​—mbuta ate dɔkɔlɔkɔ. Ndoko ɔlɔngɔswamelo okina wele oko diwala washa yɛdikɔ yâmɛ y’ekokelo ndo lotui tshitshi le wadi l’omi​—ndo le ana tshɛ wakoka mbotɔ lo diwala diakɔ. Lo asho wa Jehowa Nzambi, naka pami la omoto mbidjasɛ kâmɛ oko wadi l’omi la ntondo ka vɔ tshukana, kete vɔ wekɔ lo sala monanyi.​—1 Koreto 6:18; Heberu 13:4.

[Esato wa lo lɛkɛ 19]

Lam’ekeyɛ onyemba, hamia waonga, mbekelo, ndo akoka wayoyokokimanyiya dimɛna lo diwala