Tshapita ya dikumi l’anɛi

Naka nyaya esombe

1, 2. (a) Etshikitanu akɔna watosalemaka naka onto ôtatshunde osombe? (b) Ngande wakakondjaka anto wakokaka Nzambi wɔma lo nshi yakafundamaka Bible ɔngɛnɔngɛnɔ lo nshi yawɔ y’esombe?

ETSHIKITANU efula salemaka lam’atatatshunde esombe. Ɔkɔmwɛlɔ wa demba takitshakitshaka wolo aso yema yema. Ndjâka wɛ ndjaɛnda lo talatala ko mɛna enyanga w’eyoyo ndo dangi dia divo diamboshishɔ​—mbala mɔtshi ko ndo divo diokɔkɔ. Sho mbeyaka tatɛ mbohohɛ awui. Diokanelo di’oyoyo tatɛka monga naka ana wambotshukana ndo naka tambɛna ekana. Le anto amɔtshi, olongwelo wa pasiɔ l’olimu wa l’emunyi mbelaka woho okina wa lɔsɛnɔ la lushi la lushi.

² Mɛtɛ, lotshundju kokaka monga pâ efula. (Undaki 12:1-8) Koko, tênde dikambo di’ekambi wa Nzambi wa lo tena diakafundamaka Bible. Kânga mbakawayovɔka, vɔ wakakondja lomba la yimba yakawasha ɔngɛnɔngɛnɔ efula lo nshi yawɔ y’esombe. (Etatelu 25:8; 35:29; Jobo 12:12; 42:17) Ngande wakawakoke monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ kânga mbakawatshunde esombe na? Mɛtɛ, vɔ wakakoke monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ nɛ dia vɔ wakayaɔtɔnganyiyaka l’awui wofundami lo Bible wɛnaso ɛlɔ kɛnɛ.​—Osambu 119:105; 2 Timote 3:16, 17.

3. Dako diakɔna diakasha Paulo esombe w’apami la wa amato?

³ Lo mukanda wakandafundɛ Tito, ɔpɔstɔlɔ Paulo akasha esombe dako di’oshika. Nde akafunde ate: “Dikumanyi [diayale] la ndjakimela, . . . la kenemo, la ki, la wulu lu mbetawo, ndu ngandji ndu lu kolamelu. Ndu dikumanyi dia amantu wayali la kenemo lu akambu awo, tawuyalaki atendanyi, kuyanga fumbi ya wanu. Vo wayali embetsha wa akambu w’ololo.” (Tito 2:2, 3) Naka wɛ kitanyiyaka ɛtɛkɛta ɛsɔ, kete wɛ ayokoka shidiya ekakatanu wa lo nshi yayɛ y’osombe.

EKESANƐ LA DIPANDA DI’ANAYƐ

4, 5. Kakɔna katotshaka ambutshi efula lam’atomɔka anawɔ oma la ngelo, ndo ngande watekesanɛka ambutshi amɔtshi la lɔsɛnɔ l’oyoyo?

⁴ Naka ɛkɛndɛ ayɛ wambotshikitana, kete wɛ pombaka mbekesanɛ l’awui akina w’eyoyo. Dui sɔ diekɔ mɛtɛ naka ana w’epalanga wambomɔ oma la ngelo ko wambotshukana! Le ambutshi efula, ɔsɔ ekɔ djembetelo ya ntondo yawaohola ɔnɛ vɔ waya esombe. Kânga mbatowɔngɛnangɛnaka ɔnɛ anawɔ waya epalanga, mbala efula ambutshi toyakiyanyaka dia mbeya kana vɔ wakasale kɛnɛ tshɛ kakawakoke sala dia nɔngɔsɔla anawɔ woho w’aha vɔ ndjêndɛ l’anya w’anto akina. Ndo nto, vɔ mbeyaka monga la lonyangu nɛ dia waya bu kâmɛ la wɔ nto.

⁵ Ambutshi wekɔ la mbekelo ka ndjakiyanyaka lo dikambo di’ɔngɛnɔngɛnɔ w’anawɔ kânga l’ɔkɔngɔ w’ana mumɔ oma la ngelo, ndo dui sɔ bu kɔlɔ. Mama kɛmɔtshi akate ate: “Otomolongolaka kânga awui ato mbala efula oma le wɔ, dia dimi mbeya nte: vɔ wekɔ la wolo​—tshike lotɔngɛnangɛnaka.” Papa kɛmɔtshi ekɔ lo kɔndɔla ate: “Lam’akamɔ ɔnaso la omoto oma la ngelo, ɔsɔ aki etena ka wolo efula. Dui sɔ diakatshike difuku dia woke lo nkumbo kaso nɛ dia nshi tshɛ takatshaka oseka dikambo tshɛ sho tshɛ kâmɛ.” Ngande wakeye ambutshi asɔ sɛna kânga mbaki komonga anawɔ lâwɔ na? Tena efula, vɔ wakayakiyanyaka dikambo di’anto akina ndo wakâkimanyiyaka.

6. Ahombama dia diokanelo dia lo nkumbo tshikalaka lo dihole diadiɔ?

⁶ Naka ana wambotshukana, kete ɔkɛndɛ w’ambutshi wambotshikitana. Etatelu 2:24 mbutaka ɔnɛ: “Pami ayutshika shi la nyangu, ayumamana la wadendi, ku vo wayuyala dimba otoi.” (Sho mbɛnganyisha alɛta ango.) Nɛmiyaka awui wa Nzambi lo kɛnɛ k’endana la lowandji ndo salaka akambo l’ekongelo k’ɔlɔlɔ ayokimanyiya ambutshi dia vɔ mbidja dikambo tshɛ lo dihole diadiɔ.​—1 Koreto 11:3; 14:33, 40.

7. Naa dionga di’ɔlɔlɔ diaki la papa kɛmɔtshi lam’akamɔ anande wa amato oma la ngelo ko tshukama?

⁷ L’ɔkɔngɔ w’anawɔ ahende wa amato tshukama ko mumɔ oma la ngelo, atshukanyi amɔtshi ahende wakɛnyi di’oko dihole dimɔtshi diambotshikala hwe lo nsɛnɔ yawɔ. Ntondotondo, omi akahetshaka waomi w’anande. Koko l’ɔkɔngɔ wa nde kanyiya dui di’endana la lowandji, nde akeye ɔnɛ waomi w’anande mbaya l’ɔkɛndɛ wa nɔmbɔla nkumbo yawɔ hita. Ɔnkɔnɛ, lam’akalɔmbaka anande wa amato alako, nde akawambolaka kanyi ya waomɛwɔ ntondo, ko nde ndjotsha tshɛ dia mbakimanyiya lo yɛdikɔ yakoka. Kakianɛ, waomi w’anande wowɔsaka oko ɔngɛnyi ndo wetawɔka alako ande.

8, 9. Ngande wakayaekesanya ambutshi amɔtshi la dipanda di’anawɔ w’epalanga?

⁸ Kakɔna kakoka salema naka atshukanyi w’eyoyo, aha la tamba kɛnɛ kata Afundelo, hawotshe kɛnɛ kakanyiya ambutshi ɔnɛ tɔ mboleki ɔlɔlɔ na? Atshukanyi amɔtshi ahende wele l’ana wambotshukana wekɔ lo nembetshiya vate: “Sho mbakimanyiyaka nshi tshɛ dia vɔ mɛna kanyi ya Jehowa, koko naka hatosangi la wɔ lolemi lo yɛdikɔ mɔtshi yɔshiwɔ, sho ndjietawɔka, mbakimanyiyaka ndo mbakeketshaka.”

⁹ Lo wedja ɛmɔtshi wa l’Aziya, ambutshi amɔtshi wa amato mɛnaka wolo mbetawɔ dipanda di’anawɔ w’apami. Koko, naka vɔ nɛmiya dui di’Akristo di’aha salaka akambo lo lofunge ndo nɛmiya lowandji, kete wayɛna dia mindjo yayokitakita lam’asawɔ la wadi w’anawɔ. Omoto ɔmɔtshi l’Okristo akɛnya ɔnɛ womwelo w’anande w’apami oma lo nkumbo ekɔ “kiɔkɔ ya lowando lahakomɛki pondjo.” Nde mbokaka ɔlɔ polo ndo l’evɔ lo mɛna akoka awɔ wa nɔmbɔla nkumbo yawɔ y’eyoyo. Ɔnkɔnɛ, dikambo sɔ diakahola wotsho wa lo demba ndo wa lo yimba wahombande mɛmba nde l’omɛnde lam’atawatshunde esombe.

NYONYOMOKEKETSHA DIMAMA DIA DIWALA DIANYU

10, 11. Naa dako dia l’Afundelo diayokimanyiya anto dia mbewɔ tolonga tɔmɔtshi tatongaka naka onto ôtatshunde osombe?

¹⁰ Anto salaka akambo wa weoho la weoho naka wôtatshunde esombe. Apami amɔtshi ndɔtaka ahɔndɔ yoho yotshikitanyi ɔnɛ kele wɛnamake oko akɛnda. Amato efula ndjakiyanyaka lo dikambo di’etshikitanu wasalema l’alemba awɔ lo nshi yambowokila ngɔndɔ (ménopause). Lonyangu ko, anto amɔtshi wôtatshunde esombe mpɔhɔlaka atshukanyi awɔ lo mbaokiya nkididi kana kandjema lo tashanaka l’ana w’apami kana wa amato toshambi kana takimanɛka la wɔ l’alemba oko wadi l’omi. Koko, esombe w’apami wôka Nzambi wɔma wekɔ la “yimba y’ololo,” vɔ mbahemɛka nsaki ya kɔlɔ. (1 Petero 4:7) Amato wambotshunda wɔɔngɔ ndo vɔ lawɔ salaka tshɛ di’awala awɔ mongaka nge nshi tshɛ, oma lo ngandji kokawɔ waomɛwɔ ndo oma lo nsaki kele lawɔ ka ngɛnyangɛnya Jehowa.

¹¹ Oma l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma, Nkumekanga Lemuɛlɛ akafunde lotombo la “umuntu l’ololo” latofutaka omɛnde “ololo utu lu nshi tshe ya lumu lande.” (Sho mbɛnganyisha alɛta ango.) Omi l’Okristo pombaka mandolaka wadiɛnde lo woho wayatshutshuyande dia shidiya ofukutanu wa lo tokanyi wele lande lo nshi yôndotatshunde osombe. Ngandji kande kayowotshutshuya dia nde ‘mbowandola.’​—Tukedi 31:10, 12, 28.

12. Ngande wakoka wadi l’omi talekaka kakatana l’edja katete ɛnɔnyi?

¹² L’edja k’ɛnɔnyi w’olimu efula wa diodielo di’ɔna, ondo nyu akɔ ahende nyaketawɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ dia ndjahondja ehomba anyu dia tokokotsha ehomba w’ananyu. Naka vɔ wambomɔ oma la ngelo, kete etena kambokoka ka nyu nyomodja yimba nto lo lɔsɛnɔ lanyu la lo diwala. Pami kɛmɔtshi akate ate: “Lam’akamɔ anami wa amato oma la ngelo, dimi lakamɛ nto keketsha diokanelo diasami la wadiɛmi l’akambo tshɛ, lo mbetshaka wenya efula kâmɛ la nde.” Pami kekina nto ate: “Sho mbidjaka yimba lo yonge y’onto l’onto ndo mboholanaka ɔnɛ ekɔ ohomba sutshasutshaka yema ya demba.” Ɔnkɔnɛ, di’aha vɔ ndjaoka oko anto wele vamɛ ato, nde la wadiɛnde wakelɛka anto akina wa l’etshumanelo lakawɔ. Mɛtɛ, ɔnɛ layasha lo dikambo di’anto akina kondjaka ɛtshɔkɔ. Ndo nto, dui sɔ ngɛnyangɛnyaka Jehowa.​—Filipi 2:4; Heberu 13:2, 16.

13. Ekimanyielo kakɔna kayokondja wadi l’omi lam’ayawɔ esombe naka vɔ ndjihwanɛka otema ndo mbutanɛka mɛtɛ?

¹³ Sawolaka la wadiɛyɛ kana l’omɛyɛ tena tshɛ. Nyotanelake awui hwe wonya wasawolanyu. (Tukedi 17:27) Pami kɛmɔtshi ekɔ lo nembetshiya ate: “Sho ndekaka mbeya woho w’onto l’onto ndjadja lo dihole dia onyande lam’okanaso kɛtshi, walɛmiyanaso ndo wadjanaso yimba.” Wadiɛnde ekɔ lo mbetawɔ dui sɔ, ata ate: “Lam’ele taya esombe, sho ngɛnangɛnaka nɔ tshayi kâmɛ, sawolaka ndo kimanyiyanaka lam’asaso.” Dionga dianyu dia mbutanɛka awui hwe ndo oma k’ɛse otema kokaka keketsha dimama dia diwala dianyu, ndo ayodisha wolo wa diɔ shika ekolo la ntondo ka Satana, lohandjola awala.

NYƆNGƐNANGƐNAKE EKANA ANYU

14. Olimu akɔna wakasale tshɛnde la Timɔtɛ lam’akayolaka Timɔtɛ oko Okristo?

¹⁴ Ekana wekɔ “dembo dia kusu” di’esombe. (Tukedi 17:6) Mbidjasɛ kâmɛ l’ekana kokaka monga dikambo di’ɔlɔ efula​—di’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo di’ekeketshelo. Bible ekɔ lo tɛkɛta dikambo dia mama kɛmɔtshi kakawelɛka Lɔyi, mama kɛsɔ, kâmɛ la Eyunikɛ, ɔnande la omoto, akalakanya okana ande lakawelɛka Timɔtɛ wetshelo wa l’ɔtɛmwɛlɔ ande. Dikɛnda sɔ akole ndo akeyaka ate: mama la tshɛmi ka omoto mbɔsaka mɛtɛ ka lo Bible la nɛmɔ.​—2 Timote 1:5; 3:14, 15.

15. Lo dikambo di’ekana, naa ekimanyielo k’ohomba efula kakoka watshɛwɔ mbisha, ko ahombawɔ mbewɔ?

¹⁵ Lanɛ, ekɔ dikambo dimɔtshi dia lânde diakoka ambutshi wambɛna ekana mbisha ekimanyielo k’ohomba. Nyu wanɛ wambɛna ekana, nyu nyamboshilaka sambiyɛ ananyu ewo kanyu k’asangwelo wa Jehowa. Kakianɛ, nyu kokaka sala woho akɔ wâmɛ otsha le lɔlɔnga lokina! Ana w’akɛnda efula mbokaka ɔlɔ wa mamba lam’okawɔ watshɛwɔ wakɔndɔla ɛkɔndɔ wa lo Bible. Mɛtɛ, wɛ hakoke mbɔsa ɔkɛndɛ w’ombutshi wa pami wa kɔkɔmiya akambo wa mɛtɛ l’etema w’anande. (Euhwelu k’Elembe 6:7) Koko, wɛ ekɔ lo kimanyiya ombutshi wa pami dia nde kotsha ɔkɛndɛ ande. Dɔmbɛlɔ diayɛ diayale oko nɛ di’omembi w’esambu lakalɔmbɛ ate: “[Nzambi, NW] li, tonsekaki lam’ayami usumbi la ote aya kasa la ndjui, edja ndu lambutela wa lolonga lone dia lunya laye la wulu, la wulu aye le untu tshe layutoka.”​—Esambu 71:18; 78:5, 6.

16. Ngande wakoka ambutshi wambɛna ekana mbewɔ dia fukutanya ehamelo ka nkumbo kawɔ?

¹⁶ Lonyangu ko, ambutshi amɔtshi mbekiyaka ekana lo kɔlɔ ko ekakatanu efula ndjoyalaka lam’asa ambutshi wambɛna ekana l’anawɔ w’epalanga. Koko, ondo ɔlɔlɔ ayɛ kokaka keketsha ekana ayɛ dia vɔ kodihwɛka etema l’etena kewɔ bu la mposa ka mbutɛ ambutshi awɔ dikambo. Tena dimɔtshi, ana w’akɛnda nongamɛka ɔnɛ watshɛwɔ wawaoka kɛtshi efula wayeta la wɔ wedi wonya wakakatanawɔ l’ambutshi awɔ. Ayoyotsha l’etena kɛsɔ na? Onga la lomba ndo keketsha ekana ayɛ dia vɔ ndjihwɛka ambutshi awɔ otema. Wɛ kokaka mbalembetshiya ɔnɛ dikambo sɔ ngɛnyangɛnyaka Jehowa. (Efeso 6:1-3) Naka ekɔ ohomba, kete wɛ mbeyaka tewuyisha ambutshi w’ekana ayɛ ekakatanu wele l’anawɔ. Honwɛka ekana ayɛ kɛnɛ kakayeke l’edja k’ɛnɔnyi watete. Losembwe layɛ ndo mɛtɛ kayɛ kokaka mbakimanyiya.

YAEKIYA L’AKAMBO W’EYOYO LAM’ATAYATSHUNDE OSOMBE

17. Yɛdikɔ yakɔna yakɔshi omembi w’esambu yahomba Akristo w’esombe mbokoya?

¹⁷ Lam’atayatshunde osombe, wɛ ayɛna ɔnɛ: handjokoka sala kɛnɛ tshɛ kakamatshaka ntondo kana kalangami sala. Ngande wetawɔ onto lotshundju lande ndo weyande sɛna la lɔ na? Lo yimba yayɛ, wɛ mbeyaka kanyiya di’oko wɛ êke l’ɛnɔnyi 30, koko ndjâka wɛ ndjaenda lo talatala ko wate: kashi, lambɔlɛ edja. Tɔkɔmɔke otema. Omembi w’esambu akasɛngasɛnga Jehowa ate: “Tunsukulaki lu nshi yami y’usumbi, tonsekaki lam’ashila wulu ami.” Ɔsa tɛdikɔ dia mbokoya omembi w’esambu. Nde akate ate: “Dimi layokolamela nkulungamelaka, layutakutumbulaka tshu.”​—Osambu 71:9, 14.

18. Ngande wakoka Okristo wambotshunda wɔɔngɔ kamba la pasiɔ kande lo yoho y’ɔlɔlɔ?

¹⁸ Anto efula toyalɔngɔsɔlaka la ntondo dia ndjoleka tombola Jehowa l’ɔkɔngɔ wa vɔ nongola pasiɔ. Papa kɛmɔtshi kambolongola pasiɔ ekɔ lo nembetshiya ate: “Lakatalɔngɔsɔdi kɛnɛ kayomoyotsha naka ɔnami la omoto amboshidiya kalasa. Lakɔshi tɛdikɔ nte: layomɛ olimu w’ombatshi mboka, ko lakasondja diangɔ diami di’olimu nte kele kondja diaaso dia kambɛ Jehowa lo yɛdikɔ yoleki efula. Lakalɔmbɛ Nzambi dia nde nɔmbɔlami.” Naka wɛ aya suke la nongola pasiɔ l’olimu, kete ɔsa ekeketshelo oma l’ɛtɛkɛta ɛnɛ wakatɛkɛta Otungi aso a Woke ate: “Layunyusukelaka, edja ndu lam’ayunyuyala esumbi wa lukusumbi. Dimi lakanyembe, layunyemb[a] ntu.”​—Isaya 46:4.

19. Dako diakɔna diambowosha wanɛ wôtatshunde esombe?

¹⁹ Mbeyaka monga wolo dia wɛ mbekesanɛ la lɔsɛnɔ la lo nshi yamboyolongola pasiɔ l’olimu wa l’emunyi. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akalake dikumanyi di’apami dia vɔ ‘sɛna woho wakoka.’ Kɛdikɛdi vɔ pombaka ndjakimɛ l’akambo tshɛ, aha monga la mposa ka lɔsɛnɔ la wɔdu. Mbeyaka monga ohomba efula dia wɛ salaka akambo amɔtshi lushi la lushi kana ndjaekiya l’awui amɔtshi l’ɔkɔngɔ wa wɛ nongola pasiɔ oleki lo nshi yakiyɛ l’olimu. Lâsɔ, tɔkɔmake anya, ‘ongaka nshi tshɛ la lotumu efula l’olimu wa Nkumadiɔndjɔ, êya wate: lotumu layɛ le Nkumadiɔndjɔ bu anyanya.’ (1 Koreto 15:58) Salaka elimu efula dia kimanyiyaka anto akina. (2 Koreto 6:13) Akristo efula salaka dui sɔ lam’asambishawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ l’ohetoheto tshɛ lo ndjela akoka awɔ. Lam’atayatshunde osombe, yala ‘nge lo mbetawɔ, lo ngandji ndo l’etetemalo.’​—Tito 2:2.

WOHO WAKOKAYƐ MBIKIKƐ NYƆI K’OLONGANYI AYƐ

20, 21. (a) Atokakitolaka wadi l’omi l’andja ɔnɛ l’edjedja ka wonya? (b) Ngande wakasha Ana ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula le wanɛ wambovusha elonganyi awɔ?

²⁰ Ekɔ dikambo dia lonyangu, koko ekɔ mɛtɛ di’ɔnɛ: l’andja ɔnɛ, edja l’edja paka nyɔi ndjokakitola wadi l’omi. Akristo wambovusha elonganyi awɔ mbeyaka ɔnɛ wakiwɔ wa ngandji wambolala djɔ, ndo wekɔ l’eshikikelo k’ɔnɛ: tayɛnana la wɔ nto. (Joani 11:11, 25) Koko, onto totetemalaka monga la kandji l’asolo naka nde ambovusha lakinde ɔmɔtshi. Ngande wakoka ɔnɛ lotshikadi la lɔsɛnɔ mbikikɛ nyɔi ka onyande na?a

²¹ Wɛ ayokondja ekimanyielo lo mbohɔka kɛnɛ kakatshe anto watawɔ lo Bible. Ana akavusha omɛnde l’ɔkɔngɔ wa vɔ tshukana ɛnɔnyi esambele eto, ndo l’etena kâlaso dikambo diande, nde aki l’ɛnɔnyi 84. Sho kokaka ndjashikikɛ ɔnɛ nde aki la lonyangu efula lam’akandavusha omɛnde. Ngande wakandakikɛ dikambo sɔ na? Nde akakambɛka Jehowa Nzambi olimu w’ekila lo tɛmpɛlɔ ndo otsho ndo yanyi. (Luka 2:36-38) Lɔsɛnɔ laki Ana la kambɛka Nzambi l’otema ɔtɔi lakôkimanyiya efula di’aha nde nyanga ndo ndjaoka opoko oko wakinde wadi aki odo.

22. Ngande wakatshe wadi la waomi waki edo amɔtshi di’aha vɔ ndjaokaka oko epoko?

²² Omoto ɔmɔtshi l’ɛnɔnyi 72 lakavusha omɛnde ambeta ɛnɔnyi dikumi w’etondo ekɔ lo nembetshiya ate: “Okakatanu woleki wolo le mi ele wa pomba ɔngɛnyi wa sawolaka la mi. Omɛmi akeyaka mpokamɛ onto. Takasawolaka akambo w’etshumanelo ndo woho wakambaso olimu w’Okristo.” Wadi aki odo okina ekɔ lo mbuta ate: “Kânga mbatoshilaka lonyangu l’edjedja ka wonya, lakɛnyi nte: ndeka ɔlɔlɔ mbuta ɔnɛ: kɛnɛ katsha onto dia kimanyiya onyande lele la pâ mbôkimanyiya dia nde shidiya lonyangu lande. Wɛ ekɔ lo dihole dioleki ɔlɔlɔ dia kimanyiya anto akina.” Pami kɛmɔtshi k’ɛnɔnyi 67 kakavusha wadiɛnde ekɔ lo mbetawɔ dui sɔ, ata ate: “Yoho yoleki ɔlɔlɔ ya wɛ mbikikɛ nyɔi ka onyayɛ ele ntshɔka dia tokeketsha anto akina.”

NZAMBI MBAƆSAKA LA NƐMƆ LO NSHI YAWƆ Y’ESOMBE

23, 24. Naa ekeketshelo ka woke kasha Bible esombe, djekoleko wanɛ wambovusha wadiɛwɔ kana waomɛwɔ?

²³ Kânga mbatɔhɔtɔla nyɔi wadiɛso kana omɛso la ngandji, Jehowa ekɔ nshi tshɛ la kɔlamelo ndo ɔnɛ lakokaso mbisha otema. Nkumekanga Davidi ka lo nshi y’edjedja akembe ate: “Engo otoi kakamalombe [Jehowa], to kayumuyangaka, dia dimi mbidjase lu luudu la [Jehowa] lu nshi tshe ya lumu lami; dia menda dimena dia [Jehowa], ndu dia mamba dia [tɛmpɛlɔ, NW] kandi.”​—Osambu 27:4.

²⁴ Ɔpɔstɔlɔ Paulo ekɔ lo totɛ dia ‘nɛmiyaka wanɛ wele mɛtɛ wadi waki edo.’ (1 Timote 5:3) Dako diakandasha l’ɔkɔngɔ wa dui sɔ mɛnyaka ɔnɛ wadi waki edo wasungana wele bu l’ewotɔ wa suke suke mbeyaka kondja ekimanyielo ka l’emunyi oma le etshumanelo. Koko, kitshimudi ya dako diatotɛ dia sho ‘mbalɛmiyaka’ yekɔ ndo la kanyi ya mbaɔsa la nɛmɔ. Ande ekeketshelo kakoka wadi waki edo la waomi waki edo wôka Nzambi wɔma kondja lo mbeya ɔnɛ Jehowa mbaɔsaka la nɛmɔ ndo mbasukɛka lee!​—Jakoba 1:27.

25. Oyango akɔna wahomba esombe ndjadjɛ?

²⁵ Dui dia Nzambi diakasambiyama mbutaka ɔnɛ: “Ndjui y’esumbi w’apami mbeli nemo diawo.” Yɔ yele “dɛmbɔ dia koso dia dimɛna lam’atanemayɔ lo mboka ka losembwe.” (Tukedi 16:31, NW; 20:29) Lâsɔ, oyadi wɛ mbidjasɛ l’olonganyi ayɛ kana onyemba mbayayɛ nto, tetemala mbidja olimu wa Jehowa lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ layɛ. Ɔsɔku mbayoyoyala la lokumu l’ɔlɔlɔ lo asho wa Nzambi kakianɛ ndo l’elongamelo ka lɔsɛnɔ la pondjo l’andja wele pâ ya lotshundju hatonga nto.​—Osambu 37:3-5; Isaya 65:20.

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]

NGANDE WAKOKA AWUI ANƐ WA LO BIBLE KIMANYIYA . . . WADI L’OMI NAKA WAYA ESOMBE?

Ekana wekɔ “dembo dia kusu” le watshɛwɔ.​—Tukedi 17:6.

Nshi y’osombe kokaka kosha waaso akina efula dia wɛ kambɛ Jehowa.​—Osambu 71:9, 14.

Esombe wekɔ lo keketshama dia ‘sɛna lo woho wakoka.’​—Tito 2:2.

Wanɛ wambovusha elonganyi awɔ kokaka kondja ekeketshelo lo Bible kânga mbanyangawɔ.​—Joani 11:11, 25.

Jehowa mbɔsaka esombe wele la kɔlamelo la nɛmɔ.​—Tukedi 16:31.

[Esato wa lo lɛkɛ 166]

Lam’atanyatshunde esombe, nyɛnyana ngandji