OKOTSHA

Tangangɔ ta lo dikila ndo toho takambawɔ la dikila wonya w’epaso

Tangangɔ ta lo dikila. Tangangɔ tɔsɔ ndja oma lo diangɔ nɛi dia lo dikila: tokama ta beela, ta wɛma, plakɛtɛ ndo plasma. Ɛnyɛlɔ tokama ta beela tekɔ la prɔtɛinɛ kelɛwɔ hémoglobine. Hémoglobine wasalema lo demba di’onto kana dia nyama kambemaka dia sakɛ ɛkɔnyi wele la anɛmi kana wamboshisha dikila efula.

Plasma kele la pursa 90 y’ashi kekɔ la waa hormones, lɛɛhɔ, enzymes, diangɔ dialesha demba mbidja ndo sukadi. Plasma kekɔ nto la diangɔ diakimanyiya dia dikila kama esadi, asuda wa lo demba walɔshana la waa hemɔ ndo prɔtɛinɛ yele oko albumine. Naka onto ɔmɔtshi ekɔ lo wâle wa mbɔsa hemɔ kɛmɔtshi, kete dɔkɔtɛlɛ mbeyaka mbɔsa yɛdikɔ ya vɔ mboka okanga welɛwɔ gammaglobulines wɔsami oma lo plasma k’onto lamboshilaka monga l’asuda wa lo demba walɔshama la hemɔ kakɔ. Vɔ mbɔsaka waa interférons ndo interleukines dia saka tovirusɛ tɔmɔtshi ndo hemɔ ka kansɛrɛ.

Onde Okristo pombaka mbetawɔ esakelo wakambawɔ la tangangɔ t’oma lo dikila? Bible halembetshiya kiambokambo tshɛ yendana la dikambo sɔ, ɔnkɔnɛ onto l’onto pombaka mbɔsa yɛdikɔ lo ndjela nkum’otema kande la ntondo ka Nzambi. Anto amɔtshi kokaka tona tangangɔ tshɛ t’oma lo dikila lo mbuta dia Ɛlɛmbɛ wakasha Nzambi ase Isariyɛlɛ wakalɔmbaka dia dikila di’etongami tshɛ ‘tshulwama la nkɛtɛ.’ (Euhwelu k’Elembe 12:22-24) Anto akina kokaka tona okaloyelo wa otondo wa dikila kana diangɔ dia weke diele lo dikila, koko vɔ mbeyaka mbetawɔ sakemɛ la yangangɔ mɔtshi y’oma lo dikila. Vɔ mbeyaka kana yimba ɔnɛ lo yɛdikɔ mɔtshi tangangɔ t’oma lo dikila tɔsɔ taya bu didjidji dia lɔsɛnɔ l’etongami kakɔsami dikila diakɔ.

Etena kɔsayɛ tɛdikɔ tendana l’okambelo wa la tangangɔ t’oma lo dikila, yambola ɔnɛ: Onde dimi mbeyaka dia tona tangangɔ tshɛ tɔsami oma lo dikila nembetshiyaka dia dimi hatetawɔ weho ɛmɔtshi w’ekanga walɔshana la hemɔ kana wakimanyiya dia dikila kama esadi dia memadia otombelo adiɔ? Onde dimi kokaka nembetshiya dɔkɔtɛlɛ lande na katonami kana ketawɔmi vɔ sakɛmi la tangangɔ tɔmɔtshi tɔsami oma lo dikila?

Toho takambawɔ la dikila wonya w’epaso. L’atei wa toho tɔsɔ mbele ndo ɔlɛlwɛlɔ wa dikila ndo okotolelo wa dikila diakɛla oma lo mpota. Lo ɔlɛlwɛlɔ wa dikila, vɔ mbɛtɔyaka yema mɔtshi ya dikila l’andja wa demba ko tokodja ɔkɔnyi dibende ko vɔ ndjokaloya ɔkɔnyi dikila diakɔ l’ɔkɔngɔ. Lo okotolelo wa dikila, vɔ kotolaka dikila diatomba wonya wasalawɔ onto epaso kana oma lo mpota ko disola kana dilɛkɔla ko l’ɔkɔngɔ vɔ ndjodikaloya lo demba di’ɔkɔnyi. Lam’ele toho t’ekambelo tɔsɔ kokaka tshikitana lo ndjela dɔkɔtɛlɛ la dɔkɔtɛlɛ, Okristo pombaka tambodi dɔkɔtɛlɛ diande kɛnɛ kayosalema.

Etena kɔsayɛ tɛdikɔ ta ngasɔ yaoka ambola wayela anɛ: ‘Naka wambɛtɔya yema mɔtshi ya dikila diami oma lo demba ko tena dimɔtshi diɔ memala tshanda mɔtshi aha la mbeteta l’eshisha, onde nkum’otema kami kayotoma dia dimi nyomɔsa dikila sɔ oko diekekɔ etenyi kɛmɔtshi ka demba diami, ko kana kokaka diɔsa dia diɔ pombaka tshulwama “la kete”? (Euhwelu k’Elembe 12:23, 24) Onde nkum’otema kami kambekiyama oma lo Bible koka manyami naka dimi mbetawɔ vɔ minya yema ya dikila oma lo demba diami dia sala ɛgzamɛ kana dia tokakitola tangangɔ ta lɔkɔ, ko l’ɔkɔngɔ vɔ ndjokaloyadiɔ? Onde dimi mbeyaka dia tona weho tshɛ w’esakelo wasalema la dikila diami nembetshiyaka dia dimi tonaka esakelo wakambawɔ la awondo, doyi kana asasa wa lotshula?’

Okristo ndamɛ mbahomba mbɔsa yɛdikɔ lo woho wayowokamba la dikila diande wonya w’epaso. Ngasɔ mbediɔ ndo lo kɛnɛ kendana la ɛgzamɛ ndo esakelo ɛmɔtshi walɔmba dia kamba la yema ya dikila di’onto, ondo lo ditshikitanya lo yoho mɔtshi ko ndjodikaloya.

[Kiombo ya lo lɛkɛ 217]

AMBOLA WAKOKAYƐ MBOKA DƆKƆTƐLƐ DIAYƐ

Naka wekɔ lo nanga kosala epaso kana kosakɛ l’okanga ɔmɔtshi wele la yema ya dikila, kete yashikikɛ dia wɛ akalodia kartɛ kayɛ ka Pas de Sang. Ndo nto, wɛ mbeyaka mboka dɔkɔtɛlɛ diaya ambola wayela anɛ:

▪ Onde enganga tshɛ wayosakɛ mbeyaka dia oko wemi Ɔmɛnyi wa Jehowa dimi haletawɔ okaloyelo wa dikila (oyadi dikila di’otondo, tokama ta beela, ta wɛma, plakɛtɛ kana plasma) oyadi kɛnɛ tshɛ kakoka komɛmi?

▪ Naka wayokamba l’okanga ɔmɔtshi wele la tangangɔ ta lo dikila, naa tangangɔ takɔ? Lofulo lakɔna l’okanga ɔsɔ layomɔsa, ndo lo yoho yakɔna?

▪ Naka nkum’otema kami mbetawɔka dia dimi mbetawɔ yangangɔ mɔtshi y’oma lo dikila, wâle akɔna wakoka monga la dikambo sɔ? Onde ndoko okanga okina wakokawɔ mbishami lo dihole diawɔ?

La ntondo ka mbɔsa yɛdikɔ yendana l’awui wɔtɛkɛtshiso la diko ango, tɛ Jehowa ekiyanu ayɛ lo dɔmbɛlɔ. Nde ndakaka dia nde ayosha wanɛ tshɛ ‘watetemala nɔmba’ la mbetawɔ tshɛ lomba lahombama.​—Jakoba 1:5, 6.

[Tablo ka lo lɛkɛ 216]

DIKILA DI’OTONDO

HETAWƆMA

Tokama ta beela

Tokama ta wɛma

Plakɛtɛ

Plasma

OKRISTO NDAMƐ MBƆSA YƐDIKƆ

Tangangɔ ta lo tokama ta beela

Tangangɔ ta lo tokama ta wɛma

Tangangɔ ta lo Tangangɔ ta plakɛtɛ

Tangangɔ ta lo plasma