Elui w’anto wekɔ lo ndeshama lo tshimbo ya djui y’anto ya tshitshɛ

1-3. Lembetshiya woho wakalesha Yeso olui w’anto wa woke l’oswe wosukanyi la Bɛtɛsayida. (Enda osato wele la diko.)

TOKANE yimba la dikambo nɛ. (Adia Mateo 14:14-21.) Dui sɔ diakasalema yema tshitshɛ la ntondo ka vɔ nsala dambo di’Elekanelo lo 32 T.D. Olui wa woke w’anto waki l’apami oko 5 000, aha la mbadia wamato la ana, waki kaamɛ la Yeso nde l’ambeki ande waki l’oswe wosukanyi la ngielongelo ya Bɛtɛsayida yele lo nɔrdɛ ka ndjale ka Ngalileya.

² Lam’akandɛnyi olui wa woke w’anto, Yeso akawaoke kɛtshi ko nde akakɔnɔya wanɛ waki la hemɔ l’atei awɔ ndo akawaetsha akambo efula wendana la Diolelo dia Nzambi. Etena kakakoke dikɔlɔ, ambeki ande wakɔlɔmbɛ dia nde nkimɔ anto dia vɔ ntshɔ lo tongelongelo taki suke dia vɔ toyasombɛ mbo ya ndɛ. Koko, Yeso akatɛ ambeki ande ate: “Nyowasha yangɔ ya ndɛ.” Ɛtɛkɛta ɛsɔ akawadje l’okandokando, nɛ dia vɔ waki paka la mapa etanu eto la tosese tohende.

³ Lam’ele nde akawaoke kɛtshi, Yeso akasale dihindo dia woke diofundami lo Evanjiliɔ akɔ ɛnɛi. (Makɔ 6:35-44; Luka 9:10-17; Jni. 6:1-13) Yeso akatɛ ambeki ande dia vɔ mbidjashiya olui wa woke w’anto lo tolui t’anto 50 ndo 100. L’ɔkɔngɔ wa mboka Nzambi losaka, Yeso akatshatsha mapa la tosese. Oma laasɔ, lo dihole dia nde nkahɛ anto mbo ya ndɛ ndamɛ, Yeso “akasha ambeki ande dia vɔ kahɛ anto.” Lo yoho ya dihindo, mbo ya ndɛ yakayonga efula ndo yakakoke l’onto tshɛ. Tolembete dia: Yeso akalesha nunu di’anto lo tshimbo y’anto yema tshitshɛ, mbuta ate ambeki ande.a

4. a) Yeso akalekaka ndjakiyanya dia mbisha anto mbo ya ndɛ yakɔna, ndo lande na? b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ ndo diayela?

⁴ Yeso akayakiyanyaka efula dia nkotsha ehomba wa lo nyuma w’ambeki ande. Nde akeyaka dia mbo ya ndɛ ya lo nyuma, mbuta ate akambo wa mɛtɛ wele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi konyaka lo lɔsɛnɔ la pondjo. (Jni. 6:26, 27; 17:3) Oma lo kɛtshi kakɔ kaamɛ kakotshutshuya dia ndesha olui wa woke w’anto mapa la nse, Yeso akɔsaka wenya efula dia mbetsha ambeki ande. (Makɔ 6:34) Koko, nde akeyaka ɔnɛ nshi yande ya la nkɛtɛ yaki suke la nkomɛ ndo ɔnɛ nde ayokalola l’olongo. (Mat. 16:21; Jni. 14:12) Ngande wakakokaka Yeso kotshɛka ambeki ande wa la nkɛtɛ ehomba wa lo nyuma oma l’olongo? Nde akahombe nsala akambo paka yoho yakɔ yamɛ, mbuta ate nde akahombe ntetemala ndesha anto efula lo tshimbo ya djui y’anto ya tshitshɛ. Ko laasɔ, waa na wakahombe ndjokenga djui ya tshitshɛ shɔ? Tayanga mɛna woho wakakambe Yeso la djui ya tshitshɛ shɔ dia ndesha Akristo efula w’akitami wa lo ntambe ka ntondo. Oma laasɔ, lo sawo diayela tayɔsɛdingola dimbola di’ohomba efula diendana l’ɔmɔmɔ la l’atei aso di’ɔnɛ: Ngande wakokaso mbeya djui ya tshitshɛ y’anto yakamba la Kristo dia tosha mbo ya ndɛ ya lo nyuma ɛlɔ kɛnɛ?

YESO AKASƆNƐ DJUI YA TSHITSHƐ

5, 6. a) Naa yɛdikɔ y’ohomba yakɔshi Yeso di’ambeki ande ndjokokamɛ dimɛna lo nyuma l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kande? b) Ngande wakalowanya Yeso apɔstɔlɔ ande dia vɔ ndjokotsha ɔkɛndɛ w’ohomba l’ɔkɔngɔ wa nde mvɔ?

⁵ Papa ka nkumbo keya mɛmba ɔkɛndɛ ande dimɛna mbɔsaka tɛdikɔ tahombama dia nkumbo kande kokamɛ kaanga l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kande. Woho akɔ waamɛ mbele, Yeso lakahombe ndjonga Owandji w’etshumanelo k’Akristo akɔshi tɛdikɔ tahombama di’ambeki ande ndjokokamɛ lo nyuma l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kande. (Ɛf. 1:22) Ɛnyɛlɔ ɛnɔnyi oko ehende la ntondo ka nde mvɔ, Yeso akɔshi yɛdikɔ y’ohomba efula. Nde akasɔnɛ apɔstɔlɔ ande wakakenge djui ya tshitshɛ ya ntondo yakayokamba la nde l’ɔkɔngɔ diko dia mbisha anto efula mbo ya ndɛ. Nyɛsɔ tɔsɛdingole woho wakasalema dui sɔ.

⁶ L’ɔkɔngɔ wa nde nɔmba otsho w’otondo, Yeso akatshumanya ambeki ande ndo akasɔnɛ apɔstɔlɔ 12 oma l’atei awɔ. (Luka 6:12-16) Lo ɛnɔnyi ehende wakayelana, Yeso akaleke ndjasha lo yoho ya laande le apɔstɔlɔ 12 akɔ lo mbaetsha oma l’ɛtɛkɛta ndo oma l’ɛnyɛlɔ. Lam’ele nde akeyaka dia vɔ waki l’akambo efula wa mbeka, vɔ wakatetemala mbelamɛ “ambeki”. (Mat. 11:1; 20:17) Nde akawashaka alako w’ohomba ndo akaalowanya dimɛna dia vɔ nsambisha. (Mat. 10:1-42; 20:20-23; Luka 8:1; 9:52-55) Mɛnamaka dia nde akaalowanya dimɛna l’oyango wa vɔ ndjokotsha ɔkɛndɛ w’ohomba efula ɔsɔ l’ɔkɔngɔ wa nde mvɔ ndo nkalola l’olongo.

7. Ngande wakɛnya Yeso ɔkɛndɛ wa ntondo wakahombe monga l’apɔstɔlɔ ande?

⁷ Ɔkɛndɛ akɔna wakahombe ndjonga l’apɔstɔlɔ? Lam’akayasukanaka Pɛntɛkɔsta ka 33 T.D., akɛnama hwe dia apɔstɔlɔ wakahombe ndjokamba lo “dihole . . . di’omendji.” (Etsha 1:20) Ko laasɔ, lo dikambo diakɔna diakawahombe ndjakiyanya ntondotondo? L’ɔkɔngɔ wa eolwelo kande, Yeso akɛnya dui sɔ lo sawo diakandasawola l’ɔpɔstɔlɔ Petero. (Adia Joani 21:1, 2, 15-17.) Yeso akatɛ Petero la ntondo k’apɔstɔlɔ amɔtshi ate: “Leshaka ɛkɔkɔ ami wa totshitshɛ.” Lo mbuta ngasɔ, Yeso akɛnya dia apɔstɔlɔ ande wayonga l’atei wa djui ya tshitshɛ yayokamba la nde dia mbishaka anto mbo ya ndɛ ya lo nyuma. Woho wayakiyanya Yeso dikambo dia ‘ɛkɔkɔ ande wa totshitshɛ’ munandaka mɛtɛ otema ndo nembetshiya awui efula.b

YESO EKƆ LO MBISHA ELUI W’ANTO MBO YA NDƐ OMA KO PƐNTƐKƆSTA

8. Ngande wakɛnya ambetawudi w’eyoyo lo Pɛntɛkɔsta dia vɔ wakeyaka ehomɔ kakakambaka la Kristo?

⁸ Ntatɛ oma lo Pɛntɛkɔsta ka 33 T.D., Kristo lakolwama akakambe l’apɔstɔlɔ ande oko ehomɔ ka mbishaka atshikadi w’Akristo w’akitami mbo ya ndɛ ya lo nyuma. (Adia Etsha 2:41, 42.) Ehomɔ kɛsɔ kakeyamaka dimɛna oyadi le ase Juda kana le ase Wedja wakakome Akristo w’akitami lo nshi yakɔ. Aha la mengenga, “vɔ wakatetemalaka ndjasha tshɛ lo wetshelo w’apɔstɔlɔ.” Nomb’ewo kɛmɔtshi akate dia tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi ɔnɛ “wakatetemalaka ndjasha tshɛ” koka nembetshiya “monga la kɔlamela ya shikaa ndo l’oyango wa nkotsha dikambo dimɔtshi.” Ambetawudi w’eyoyo asɔ waki la mposa k’efula ka mbo ya ndɛ ya lo nyuma ndo vɔ wakeyaka mɛtɛ lɛnɛ akawakokaka ndjitana. L’ohetoheto tshɛ, vɔ wakayange apɔstɔlɔ dia mbalembetshiya ɛtɛkɛta, akambo amɔtshi wakasale Yeso ndo mbaokiya tokitshimudi t’avɛsa amɔtshi wendana la nde.c​—Etsha 2:22-36.

9. Ngande wakɛnya apɔstɔlɔ dia vɔ wakatetemalaka nkotsha ɔkɛndɛ awɔ wa ndesha ɛkɔkɔ wa Yeso?

⁹ Aha la taamu, apɔstɔlɔ wakatetemalaka nkotsha ɔkɛndɛ awɔ wa ndeshaka ɛkɔkɔ wa Yeso dimɛna. Ɛnyɛlɔ, tolembete woho wakawakandola dui dimɔtshi dia wolo ndo diakahombe mbidja diatɔnelo, diakatombe l’etshumanelo kaki oma la kengama. Lo mɛtɛ, dui sɔ diakendanaka la mbo ya ndɛ ya lo demba. Wadi waki edo wakatɛkɛtaka Grɛkɛ wakakokamɛka dimɛna etena kakawakahaka mbo ya ndɛ lushi la lushi, koko wadi waki edo wakatɛkɛtaka Hɛbɛru kombidjamaka yimba. Ngande wakakandola apɔstɔlɔ dui dia wolo sɔ? “Apɔstɔlɔ dikumi l’ahende” wakasɔnɛ anangɛso esambele wele l’akoka dia vɔ nɔmbɔlaka “olimu w’ohomba” wa nkahanya mbo ya ndɛ. Aha la taamu, efula k’apɔstɔlɔ asɔ waki lawɔ etena kakasha Yeso olui wa woke w’anto mbo ya ndɛ lo yoho ya dihindo. Vɔ wakɛnyi dia ayoleka dimɛna vɔ ndeka ndjasha dia mbisha anto mbo ya ndɛ ya lo nyuma. Ɔnkɔnɛ, vɔ wakayakimɔ la lolango lo “olimu wa mbetsha anto ɔtɛkɛta.”​—Etsha 6:1-6.

10. Ngande wakakambe Kristo l’apɔstɔlɔ ndo la dikumanyi diaki la Jɛrusalɛma?

¹⁰ Oma lo 49 T.D., apɔstɔlɔ wakasɔnɛ dikumanyi dimɔtshi diambohokɔ akambo dia nkamba kaamɛ la wɔ. (Adia Etsha 15:1, 2.) Diakɔ diele “apɔstɔlɔ la dikumanyi diaki la Jɛrusalɛma” mbakakenge olui walɔmbɔla. Oko wende Owandji w’etshumanelo, Kristo akakambe la djui ya tshitshɛ y’apami wambohokɔ akambo dia nshikikɛ wetshelo wa mɛtɛ, namaka ɛkɔkɔ, nɔmbɔlaka olimu w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo ndo olimu wa wetshelo.​—Etsha 15:6-29; 21:17-19; Kɔl. 1:18.

11, 12. a) Kakɔna kɛnya dia Jehowa akatshɔkɔlaka ehomɔ kakakambaka l’Ɔnande dia mbisha tshumanelo dia lo ntambe ka ntondo mbo ya ndɛ ya lo nyuma? b) Kakɔna kɛnya dia ehomɔ kakakambaka la Yeso dia mbisha anto mbo ya ndɛ ya lo nyuma kakeyamaka dimɛna?

¹¹ Onde Jehowa akatshɔkɔla ehomɔ kakakambaka l’Ɔnande dia mbisha tshumanelo dia lo ntambe ka ntondo mbo ya ndɛ ya lo nyuma? Woho w’anyanya. Ngande wakokaso nshikikɛ dui sɔ? Dibuku dia Etsha toshaka alapɔlɔ wa kɛnɛ kakasalema ɔnɛ: “Lam’akawatetetaka [ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ nde l’asekande] l’esomba, vɔ wakatatshikɛka wanɛ waki lɛkɔ wadjango wakawahombe nkitanyiya wakatome apɔstɔlɔ la dikumanyi diaki la Jɛrusalɛma. Ɔnkɔnɛ, tshumanelo diakatatetemalaka nkeketala lo mbetawɔ ndo lofulo l’anto lakatadɛka lushi la lushi.” (Etsha 16:4, 5) Tolembete dia lam’ele tshumanelo sɔ diakakambe kaamɛ l’olui walɔmbɔla waki la Jɛrusalɛma, diɔ diakatatetemalaka fulanɛ. Shi ɔsɔ ekɔ djembetelo mɔtshi yɛnya dia Jehowa akatshɔkɔla ehomɔ kakakambaka l’Ɔnande dia mbishaka tshumanelo mbo ya ndɛ ya lo nyuma? Tatohɛke dia ehamelo wa lo nyuma tshɛ kokaka salema paka l’ekimanyielo ka Jehowa.​—Tuk. 10:22; 1 Kɔr. 3:6, 7.

¹² L’etatelo takɛnyi di’etena kakandashaka elui w’anto mbo ya ndɛ, Yeso akasale akambo yoho yakɔ yamɛ nyɛ: Nde akashaka elui w’anto mbo ya ndɛ lo tshimbo ya djui y’anto ya tshitshɛ. Ehomɔ kakakambaka la nde dia mbisha anto mbo ya ndɛ ya lo nyuma kakeyamaka dimɛna. Laadiko dia laasɔ, takɛnyi dia tolembetelo takɛnama tɛnya shikaa dia apɔstɔlɔ wakakenge olui-walɔmbɔla wa ntondo wakasukamɛ oma le Nzambi. Dibuku di’Etsha 5:12 mbutaka ɔnɛ: “Ahindo la akambo wa diambo wakatetemala salema lo tshimbo y’apɔstɔlɔ l’atei w’anto”.d Diakɔ diele wanɛ wakayoyala Akristo kokoka ndjambola ɔnɛ: ‘Waa na mɛtɛ wakamba la Kristo dia ndesha ɛkɔkɔ ande?’ Koko l’ekomelo ka ntambe ka ntondo akambo wakayotshikitanaka.

ETENA KAKAFULE NKANGAKA NDO KAKONGE EPONGA ATƆI ATƆI

13, 14. a) Ɔhɛmwɛlɔ akɔna wakasha Yeso lo dikambo di’ɔlɔshamelo, ndo etena kakɔna kakakotshama ɛtɛkɛta ande? b) Oma l’ahole akɔna ahende wakahombe ɔlɔshamelo ndja? (Enda nɔtɛ ka la koma.)

¹³ Yeso akatatshi di’etshumanelo k’Akristo kayɔlɔshama. Tatohɛke dia lo wɛɛla ande wa nkangaka l’eponga, Yeso akatatshi dia nkangaka (Akristo wa kashi) wakahombe ndjɛnama lo ekambɔ k’oyoyo k’eponga (Akristo w’akitami). Nde akate dia vɔ tshɛ wayola kaamɛ edja ndo l’etena ka dinela kayosalema “l’etena k’ekomelo k’andja.” (Mat. 13:24-30, 36-43) Kombeta edja ɛtɛkɛta waki Yeso ɛsɔ wakatatɛ kotshama.e

¹⁴ Wetshelo wa kashi wakatatɛ nsɔsɔmɛ l’etshumanelo lo ntambe ka ntondo, koko apɔstɔlɔ wa kɔlamelo wa Yeso wakadjaka “wekamu” diaha wetshelo wa kashi ɔsɔ monga la shɛngiya l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. (2 Tɛs. 2:3, 6, 7) Koko kam’akavu ɔpɔstɔlɔ w’ekomelo, wetshelo wa kashi wakake edio ndo wakafulanɛ l’edja ka ntambe efula. Laadiko dia laasɔ, nkangaka yakafulanɛ l’etena kɛsɔ ndo eponga wakayala atɔi atɔi. L’etena kɛsɔ Akristo komonga la diaaso dia sanganaka mbala la mbala ndo ehomɔ ka mbisha anto mbo ya ndɛ ya lo nyuma komonga nto. Koko, etshikitanu wakayosalemaka. Etena kakɔna?

WAA NA WAHOMBA MBISHAKA ANTO MBO YA NDƐ L’ETENA KA DINELA?

15, 16. Etombelo akɔna wakonge lo woho wakeke Ambeki wa Bible Afundelo l’etete tshɛ, ndo dimbola diakɔna diambɔma?

¹⁵ Etena kakatalekaka etena ka dinela sukana, anto efula wakayala la nsaki ka mbeya akambo wa mɛtɛ wa lo Bible. Tatohɛke dia lo ɛnɔnyi 1870, djui ya tshitshɛ y’anto wakayangaka akambo wa mɛtɛ wakatshumana ndo wakakenge djui y’Ambeki wa Bible yakangana la nkangaka, mbuta ate Akristo wa kashi waki l’ɛtɛmwɛlɔ wa Lokristokristo. Oko wakiwɔ l’okitshakitsha ndo la nsaki ka mbetshama, Akristo asɔ wakelamɛka Ambeki wa Bible, wakasale eyangelo wa lotshimola lo Afundelo kaamɛ l’alɔmbɛlɔ.​—Mat. 11:25.

¹⁶ Welo wakadje Ambeki wa Bible asɔ dia mbeka Afundelo akayala l’etombelo w’amɛna efula. Apami ndo wamato asɔ waki l’etete wakatondja wetshelo wa kashi sɛkɛ ndo wakadianganya akambo wa mɛtɛ lo ntondja ekanda walembetshiya Bible ndo mbakahanya polo ndo l’ahole wa tale. Olimu awɔ wakananda etema w’anto efula ndo anto efula waki la mposa k’akambo wa mɛtɛ wa lo nyuma waketawɔ. Dimbola di’ohomba efula nɛ mimbɔmaka: Onde Ambeki wa Bible waki lo ɛnɔnyi wa la ntondo ka 1914 asɔ mbaki ehomɔ kakakambaka la Kristo dia mbishaka ɛkɔkɔ ande mbo ya ndɛ ya lo nyuma? Keema. Vɔ waki paka oko eponga waakatole ndo laasɔ ko tɛdikɔ taakatɔsama dia nshikikɛ ehomɔ kahomba mbishaka anto mbo ya ndɛ ya lo nyuma. Ndo nto, laasɔ ko etena katakoke ka nkakitola Akristo wa kashi wele oko nkangaka la Akristo wa mɛtɛ wele oko eponga.

17. Naa akambo amɔtshi w’ohomba wakatatɛ salema lo 1914?

¹⁷ Oko wakateke lo sawo dietshi, eleko ka dinela kakatatɛ lo 1914. Lo ɔnɔnyi ɔsɔ akambo amɔtshi w’ohomba efula wakatatɛ salema. Ɛnyɛlɔ, lo ɔnɔnyi akɔ mbakonge Yeso Nkumekanga ndo mbakatatɛ nshi y’ekomelo. (Ɛny. 11:15) Oma lo 1914 polo ndo l’etatelo ka 1919, Yeso akakambe kaamɛ la She dia nsɛdingola tɛmpɛlɔ ka lo nyuma ndo nkamba olimu wa wɛdiɛlɔ.f (Mal. 3:1-4) Oma laasɔ ntatɛ lo 1919, vɔ wakatatɛ ntshumanya eponga. Onde etena kɛsɔ mbakahombe Kristo nsɔna ehomɔ kokongɛmi kakandahombaka nkamba la tɔ dia mbisha anto mbo ya ndɛ ya lo nyuma? Ngasɔ mbediɔ.

18. Yeso akatatshi dia nde ayosala ɔsɔnwɛlɔ akɔna, ndo naa dimbola di’ohomba diambɔma lam’ele nshi y’ekomelo yakatatɛ?

¹⁸ Lo daka diande diendana la nshi y’ekomelo, Yeso akate dia nde ayɔsɔna ehomɔ kɛmɔtshi kayokambaka la nde dia mbishaka anto wa lo luudu la nde mbo ya ndɛ ya lo nyuma “l’etena kahombama.” (Mat. 24:45-47) Ehomɔ kakɔna kakandahombe nkamba la tɔ kɛsɔ? Lo ndjela kɛnɛ kakandasale lo ntambe ka ntondo, Yeso ekɔ lo ndesha elui w’anto lo tshimbo ya djui y’anto ya tshitshɛ. Koko lam’ele nshi y’ekomelo yakatatɛ, ekɔ ohomba sho ndjaoka dimbola di’ohomba efula nɛ: Waa na wele djui ya tshitshɛ y’anto shɔ? Dimbola sɔ ndo akina wendana la daka dia Yeso wayokadimɔma lo sawo diayela.