ʻE Malava ʻa e Kau Masivá ke Matuʻuaki ke Faitotonu?
Naʻe ʻaho 29 pē ʻa ʻAmelia ʻi he taimi naʻe ʻomai ai ia ʻe heʻene kui fefiné ki he toketaá. Naʻe ʻikai malava ke haʻu ʻa e faʻē ʻa ʻAmeliá, koeʻuhi he naʻá ne puke ʻi ʻapi fakataha mo e toko fā kehe ʻo e fānaú. Naʻe ʻi ha feituʻu kehe ʻa e tamaí ko e kumi ngāue. Naʻe sivi ʻe he toketaá ʻa e kiʻi pēpeé ni.
Naʻe hā mei ai ha ngaahi fakaʻilonga ʻo e fasimanava, ʻa ia ʻoku ʻikai ko ha meʻa ʻoku tātātaha ʻene hoko ʻi ʻAfilika Hihifo. Ka ko e palopalema tefitó ko e fepulopulasi ʻo e kakano ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi ʻōkani. Naʻe fakapela ʻa e kiʻi fatafata ʻo ʻAmeliá tupu mei he mahakí ni.
ʻI hono ʻoatu ʻe he toketaá ki he kui fefiné ni ha tohi ʻo e faitoʻo ke ngāueʻakí, naʻe ʻeke ange ʻe he fefiné ni: “ʻE fiha ʻa e fakamole ki he faitoʻó ni?” Naʻe tali ange ʻe he toketaá: “Ko e paʻanga ʻe fā ki he nima.”
Naʻe toʻe atu ʻa e kui fefiné ni. He naʻa mo e paʻanga ʻe ua ke totongiʻaki ʻa e totongi talatalá naʻe ʻikai te ne maʻu. Naʻá ne kalanga: “Te mau maʻu mei fē ʻa e paʻangá ni!”
Naʻe vilitaki atu ʻa e toketaá: “Kuo pau te ke maʻu ia mei ha feituʻu. Kole ki ho ngaahi kaungāmeʻá mo e kāingá. Kapau heʻikai te ke faitoʻo ʻa e mahakí ni, ʻe mafola atu ia ki he halanga totó, pea ʻe mate ai ʻa e pēpeé.”
Ne maʻu ʻe he fāmili ʻo ʻAmeliá ʻi ha founga ʻa e paʻangá ni, peá ne aʻu atu ʻa e moʻui ʻa e kiʻi pēpeé ni ki hono māhina uá. Kaekehe, ʻoku ʻikai malava ʻe he laui miliona ʻi he ngaahi fonua langalanga hake ʻi he māmaní kotoa ke kole ha paʻanga mei he ngaahi kaungāmeʻá mo e kāingá. Pea ʻoku ʻikai ha ʻamanaki lelei ki ha tuʻunga lelei fakaʻikonōmika.
ʻOku pehē ʻe he The State of the World’s Children Report 1989 naʻe fai ʻe he UNICEF (United Nations Children’s Fund): “ʻI he hili ʻa e ngaahi hongofuluʻi taʻu ʻo e laka ki muʻa ʻa e tuʻunga lelei fakaʻikonōmiká, ʻoku hoholo atu ki mui ʻa e ngaahi feituʻu lahi ʻo e māmaní ki he masiva.” ʻI ʻAfilika mo ʻAmelika Latina, ʻoku fakaʻavalisi ʻa e tō ʻa e paʻanga hū mai ʻi he ngaahi taʻu 1980 tupú ki he peseti ʻe 10 ki he 25. Pea ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi taʻu siʻi kuo maliu atú, kuo tō hifo ʻaki ʻa e peseti ʻe 50 ʻa e fakamole ki he moʻuí ʻi he ngaahi fonua ʻe 37 ʻo e ngaahi fonua masiva taha ʻi he māmaní.
Ko e hā hono ʻuhinga eni ki he laui miliona ʻoku lolotonga masivá? Ki he tokolahi ʻo kinautolu, ʻoku ʻuhinga iá heʻikai malava ke nau fakatau mai ʻa e meʻakai pe faitoʻo ʻoku fiemaʻu kiate kinautolú. Ko ia ai, ʻoku fehangahangai nai ʻa ʻenau fānaú, ngaahi hoa malí, pe ngaahi mātuʻá mo ha tautea mate taʻetotonu, tukukehe pē ʻo ka nau ka hanga atu ke maʻu ʻa e paʻangá ʻi he founga pē taha ʻoku ala faingamālie kiate kinautolú—ko e kaihaʻa! ʻIo, ʻoku malava ke ʻuhinga ʻa e masivá ko e fāinga mo e ngaahi tuʻunga faingataʻa fakaeʻulungaanga langa mamahi: kaihaʻa pe mate? loi pē pe mate ʻi he fiekaia? totongi fakafufū pe fakamasivaʻi?
ʻI ʻAfilika Hihifo ʻoku ʻi ai ha lea ʻoku pehē: “Ko e feituʻu te ke haʻi ai ʻa e pulú, ko e feituʻu ia te ne kai musie aí.” ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻe fakaʻaongaʻi kakato ʻe he kakaí ha faʻahinga tuʻunga pē ʻoku fakaʻatā atu kiate kinautolu ke fakakoloaʻiʻaki kinautolu. Ko e meʻa ʻoku meimei faʻa hokó, ʻoku ngāueʻaki ʻe he kau maʻu mafai ʻo e ngaahi fonua ʻo e māmaní ʻa honau tuʻungá ke maʻu fakamālohi mai ʻaki ʻa e ngaahi totongi fakafufū, kākā ʻo fekauʻaki mo ha paʻanga, pe kaihaʻa. ‘Maʻu ʻa e ngaahi meʻa ʻi he taimi ʻoku malava ke fai iá,’ ko ʻenau laú ia. ‘Mahalo heʻikai te ke toe maʻu ha faingamālie ke fai pehē ʻamui.’ ʻI he fakaʻau ke toe kovi ange ʻa e tuʻunga tuʻutāmaki fakaʻikonōmika ʻa e ngaahi fonua langalanga haké, ʻoku hehema nai leva ʻa e kakai masiva ʻaupitó ke poupouʻi ʻa e foʻi fakakaukau ʻoku pehē ko e faitotonú heʻikai malava ke hoko ia ko e founga lelei taha ki he kau masivá.
ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “ʻOua naʻa ke kaihaʻa.” (ʻEkisoto 20:15) Ka ʻo kapau heʻikai ke malava moʻoni ʻa e kau masivá ke matuʻuaki ke faitotonu, ʻoku fehuʻia ʻa e ʻaonga ʻo e ngaahi tuʻunga fakaeʻulungaanga faka-Tohitapú? ʻOku hoko ʻo taʻeʻaonga mo ongonoa pē ʻa e ngaahi lao ʻa e ʻOtuá ki he meʻa ʻoku mātuʻaki fiemaʻu ki he kakaí? ʻOku ʻomai ʻe he ngaahi meʻa kuo hokosia ʻe he laui afe ʻo e kau Kalisitiane moʻoni ʻi he ngaahi fonua langalanga haké ha tali fakaofo ki he ngaahi fehuʻí ni.
[Fakamatala ʻi he peesi 4]
“Ko e feituʻu te ke haʻi ai ʻa e pulú, ko e feituʻu ia te ne kai musie aí”
[Fakatātā ʻi he peesi 4]
Ko e kau masiva ʻoku nau ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻoku ngāue fakaongosia ʻi he ngaahi fonua langalanga haké