Taimi ʻOku Fakahoko Ai ʻe he Fakalongolongó ʻa e Loto-Leleí
ʻOKU fakahaaʻi totonu ʻe he tohi ko e Betrayal—German Churches and the Holocaust ʻa e ngafa ʻo e lotú ʻi he tui faka-Nasí. “Naʻe angamaheniʻaki ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiané ʻa hono poupouʻi ʻo e founga-pulé,” ko e fakamatala ia ʻa e tohí, “pea ko e fuʻu tokolahi tahá naʻe ʻikai malava ke nau langaʻi ha fakafepaki ki hono fakatangaʻi ʻo e kau Siú. Ko e fakalongolongó, ʻi he tuʻunga ko ení, ʻokú ne lea leʻo-lahi.”
Ko e hā naʻá ne tohoakiʻi ʻa e faʻahinga naʻe taku ko e kau Kalisitiané ki he tui faka-Nasí? Ko e tokolahi, ʻi he fakamatala ʻa e tohí, naʻe fakataueleʻi kinautolu ʻe he “sitepu [ʻa Hitilā] ke fakahoko ʻa e laó-mo e-māú ki he sōsaieti ʻo Siamané.” ʻOku pehē ai: “Naʻá ne fakafepakiʻi ʻa e naunau fakatātā fakalieliá, paʻumutú, fakatōtamá, fakasōtomá, pea mo e ‘tuʻunga fakalielia’ ʻo e tuʻunga pōtoʻi ʻi onopōní, pea naʻá ne foaki ʻa e ngaahi mētali polonise, siliva, mo e koula ki he kakai fefine ko ia naʻa nau fakatupu ha fānau ʻe toko fā, ono mo e valú, ʻo fakalototoʻaʻi ai kinautolu ke nau nofo maʻu ʻi honau ngafa tukufakaholo ʻi he ʻapí. Ko e tokanga ko eni ki he ngaahi meʻa tukufakaholó, fakataha mo e mamahiʻi fonua fakakautau naʻe tuʻuaki ʻe Hitilā ʻi he tali ki hono fakamaaʻi fakapuleʻanga ʻo e Talite Versailles, naʻá ne ʻai ai ʻa e tui faka-Nasí ke hoko ko ha meʻa manakoa ia ke fili ki ai ʻa e tokolahi, naʻa mo e tokolahi taha, ʻo e kau Kalisitiane ʻi Siamané.”
Naʻe tuʻu ha kulupu ʻe taha ʻo kehe fakaʻaufuli ia mei ai. Ko e “Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová,” ko e fakamatala ia ʻa e Betrayal, “naʻa nau fakafisi ke kau ʻi he fakamālohí pe ko hono ngāueʻaki ʻo e mālohi fakakautaú.” ʻI he ʻikai ala mataʻofí, naʻe iku ʻa e meʻá ni ki hano ʻohofi anga-kakaha ʻo e kiʻi kulupu ko ení, pea ko e tokolahi ʻo hono kau mēmipá naʻe laku ki he ngaahi kemi fakamamahí. Neongo ia, ko e niʻihi ko ia naʻa nau taukaveʻi ko e kau muimui kinautolu ʻo Kalaisí naʻa nau kei nofo pē ʻo ʻikai fakafepaki. ʻOku toe hoko atu e fakamatala ʻa e tohí: “Ko e kau Katoliká mo e kau Palotisaní fakalūkufua naʻa nau fakahāhā ʻa e fakafili lahi ange ʻi he kaungāmamahi ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, pea naʻa nau kau ʻi he ngaahi tuʻunga anga-fefeka ʻa Hitilaá ʻo lahi ange ia ʻi he faʻahinga ko e Kau Fakamoʻoni naʻa nau fakafepakiʻi ʻa e taú.” Ko ʻenau fakalongolongó naʻe tānaki taʻetoeveiveiua atu ia ki hono ngaohikoviʻi ʻa e Kau Fakamoʻoní ʻi he malumalu ʻo e founga-pule faka-Nasí.
Lolotonga ʻa e hokohoko atu ke hoko ʻa e kau ʻa e ngaahi siasí ki he ngaahi politiki faka-Nasí ko ha tupuʻanga ia ʻo e fakakikihi loto-ʻitá, ʻoku ui ʻe he Betrayal ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová “ko ha kulupu fakalotu ʻa ia naʻe fakafisi ke fakamoʻoni hingoa pe ngāue fakataha mo e founga-pulé.”