Naʻe ʻUhinga ʻa Sīsuú ki ha Afi ʻo Heli?
KO E niʻihi ʻoku nau tui ki he tokāteline ʻo e afi ʻo helí ʻoku nau fakahanga ʻa e tokangá ki he ngaahi lea ʻa Sīsū naʻe lēkooti ʻi he Maake 9:48 (pe Maake vahe 9 veesi 44, 46). Naʻá ne lave ai ki he ʻuanga ʻa ia ʻoku ʻikai ʻauha pea mo e afi ʻoku ʻikai ala tāmateʻi. Kapau ʻe fehuʻi atu ha taha fekauʻaki mo e ngaahi lea ko iá, ʻe fēfē hoʻo talí?
Fakatuʻunga ʻi he liliu Tohi Tapu ʻoku ngāueʻakí, ʻe lau nai ʻe he tokotahá ʻa e Maake vahe 9 veesi 44, 46, pe 48 koeʻuhi ko e ngaahi vēsí ni ʻoku fakalea meimei tatau ia ʻi he ngaahi liliu ʻe niʻihi.a Ko e New World Translation ʻoku pehē ai: “Kapau ʻoku fakatūkiaʻi koe ʻe ho matá, liʻaki ia; ʻoku ngutuhuaange haʻo hū mata-taha ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi hano lī mata-ua koe ki Kīhena, ʻa ia ko hono ʻuangá ʻoku ʻikai mate pea ʻoku ʻikai ala tāmateʻi ʻa e afi ʻi aí.”—Mk. 9:47, 48.
ʻI ha tuʻunga pē, ʻoku taukaveʻi ʻe he niʻihi ko e fakamatala ʻa Sīsuú ʻoku poupouʻi ai ʻa e fakakaukau ʻi he hili ʻa e maté ʻoku faingataʻaʻia ai ʻa e laumālie ʻo e kau fulikivanú ʻo taʻengata. Ko e fakatātaá, ko ha fakamatala ʻi he Sagrada Biblia faka-Sipeini ʻo e ʻUnivēsiti ʻo Navarre ʻoku pehē ai: “Naʻe ngāueʻaki ʻe hotau ʻEikí ʻa e [ngaahi leá ni] ʻo ʻuhinga ki he fakamamahi ʻo helí. ʻOku faʻa fakamatalaʻi ʻa e ‘ʻikai ʻauha ʻa e ʻuangá’ ko e ongoʻi halaia taʻengata ʻoku ongoʻi ʻe he faʻahinga ʻi helí; pea ko e ‘ʻikai mate ʻa e afí,’ ko e mamahi ia ʻa honau sinó.”
Kae kehe, fakafehoanaki ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsuú mo e veesi fakaʻosi ʻo e kikite ʻa ʻAiseá.b ʻIkai ʻoku mahino ko e lave ʻa Sīsuú ki he konga tohi ʻi he Aisea vahe 66? ʻOku hā mai mei ai naʻe ʻuhinga ʻa e palōfitá ki he hū ki tuʻa mei “Selusalema ki he feituʻu takatakai ʻo e Teleʻa Hīnomí (Kīhena), ʻa ia naʻe fai ai ki muʻa ʻa e feilaulau tangatá (Sel. 7:31) pea naʻe faifai pē ʻo hoko ko e tuʻunga veve ia ʻa e koló.” (The Jerome Biblical Commentary) Ko e lea fakatātā ʻi he Aisea 66:24 (PM) ʻoku hā mahino ʻoku ʻikai ko e ʻuhinga ia ki ha kakai ʻoku fakamamahiʻi; ʻoku lau ia ai ki he ngaahi ʻangaʻanga. Ko e meʻa ʻoku ʻuhinga ki ai ʻoku ʻikai ke maté ko e ʻuangá—ʻo ʻikai ko e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku moʻuí pe ko e ngaahi laumālie taʻefaʻamate. Ko e hā leva e ʻuhinga ʻo e ngaahi lea ʻa Sīsuú?
Fakatokangaʻi ʻa hono fakamatalaʻi ʻa e Maake 9:48 ʻi he tohi Katolika ko e El evangelio de Marcos. Análisis lingüístico y comentario exegético, Voliume II: “[Ko e] kupuʻi leá ko e toʻo ia mei he Aisea (66,24). ʻOku fakahaaʻi ai ʻe he palōfitá ʻa e founga ʻe ua naʻe faʻa fakaʻauha ai ʻa e ngaahi ʻangaʻangá: ko e tuku ke ʻauʻaunga mo hono tutu . . . Ko hono ngāueʻaki fakataha ʻi he konga tohí ʻa e ʻuangá mo e afí ʻokú ne ʻai ai ke mālohi ʻa e foʻi fakakaukau ʻo e ʻauhá. . . . Ko e ongo mālohi fakaefakaʻauhá fakatouʻosi ʻoku fakamatalaʻi ia ʻoku tuʻuloa (‘ʻoku ʻikai ala tāmateʻi, ʻoku ʻikai ke mate’): ʻoku ʻikai pē ha toe founga ia ke hao ai mei ai. ʻI he fakamatala ko ení, ko e meʻa pē ʻoku haó ko e ʻuangá mo e afí—ʻo ʻikai ko e tangatá—pea ʻokú na fakatou fakaʻauha ha meʻa pē ʻoku ʻi hona mālohí. Ko ia ai, ʻoku ʻikai ko ha fakamatala ia ʻo e fakamamahi taʻengata, ka ko e fakamatala fekauʻaki mo e fakaʻauha fakaʻaufuli ʻa ia ʻi heʻene taʻofi ʻa e hoko ʻa e toetuʻú, ʻoku ʻuhinga iá ki he mate taʻengata. Ko e [afí] leva ko ha fakatātā ia ʻo e fakaʻauhamālie.”
Ko ha taha pē ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku ʻofa mo faitotonu ʻa e ʻOtua moʻoní ʻoku totonu ke ne malava ke sio ki he ʻuhinga lelei ke mahinoʻi ʻi he tuʻunga ko iá ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsuú. Naʻe ʻikai te ne pehē ko e fulikivanú te nau hokosia ʻa e fakamamahi taʻengata. ʻI hono kehé, ʻoku nau ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻo e fakaʻauha fakaʻaufuli ʻa ia ʻe ʻikai hoko ai ha toetuʻu.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e ngaahi maniusikilipi Tohi Tapu falalaʻanga tahá ʻoku ʻikai ke kau ai ʻa e Maake vahe 9 veesi 44 mo e 46. ʻOku fakahaaʻi ʻe he kau mataotaó ko e ongo veesi ko iá ngalingali naʻe toki tānaki mai ia ki mui. ʻOku tohi ʻe Palōfesa Archibald T. Robertson: “Ko e ngaahi maniusikilipi motuʻa taha mo lelei tahá ʻoku ʻikai ke kau ai ʻa e ongo veesi ia ko ení. Ko e haʻu ia mei he ngaahi maniusikilipi ʻi he Hihifó mo Sīlia (Paisenitiume). Ko hano toe leaʻaki pē ia ʻo e Maake vahe 9 veesi 48. Ko ia ai ʻoku mau [liʻaki] ʻa e fika 44 mo e 46 ʻi heʻemau ngaahi vēsí he ʻoku ʻikai ke alafalalaʻanga.”
b “Te nau alu atu, bea jio ki he gaahi agaaga oe kakai nae agatuu kiate au: koeuhi e ikai mate ho nau uaga, bea e ikai tamateʻi e nau afi; bea te nau hoko koe fehianekina ki he kakai kotoabe.”—Ai. 66:24, PM.