Ko e Vakai ʻa e Tohi Tapú
ʻOku Hōifua ʻa e ʻOtuá ki he Mali ʻa e Tangata mo e Tangata, Fefine mo e Fefiné?
LOLOTONGA ʻa e ouau fakalotú, ʻoku fetakinima ʻa e ongo tangatá ʻi he ʻao ʻo ha pīsope ʻiloa ʻo e Lotu ʻIngilaní. ʻOkú na fai ha “fuakava . . . ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá mo e siasí.” ʻI he tui ʻo e ngaahi teuteu fakapīsope kuo fungani koula mo hinehiná, ʻoku tāpuakiʻi ʻe he pīsopé ʻena malí ʻi he ʻao ʻo e kakaí. Hili iá ʻoku fāʻofua ʻa e ongo meʻá mo ʻuma pea ʻoku tuʻu mo pasipasi e kakaí. Fakatatau ki he pīsope ko ení, ko e ngaahi vahaʻangatae fakasōtoma peheé “ʻoku māʻoniʻoni mo taau ke tāpuekina, . . . taau ke ui ʻa e tuʻunga ʻoku nau ʻi aí: toputapu.”
Kae kehe, ko e kau taki lotu kehé ʻoku nau fakahā ʻa e fakafepaki mālohi ki he ngaahi haʻi ʻo e tangata mo e tangata, fefine mo e fefiné. “ʻOku mau hohaʻa ʻaupito ki he fili ko eni [ʻa e pīsopé],” ko e lau ia ʻa Cynthia Brust, ko e tokotaha-lea maʻá e Kosilio ʻo e Siasi ʻIngilani ʻAmeliká, ko ha kulupu ʻo e kau pīkitai ki he fatungamotuʻa ʻo e Siasi Fakaʻepikopoó. “Ko hono tāpuekina ʻo e tangata mo e tangata, fefine mo e fefiné ʻoku fepaki ia mo e akonaki māʻalaʻala mei he Tohi Tapú ki he malí mo e fehokotaki fakasinó,” ko ʻene laú ia, ʻo ne tānaki mai “ko e fehokotaki fakasinó . . . ke fakangatangata pē ia ki ha tangata mo e fefine ʻi he mali ʻoku māʻoniʻoní.”
Ko e fekīhiaki kakaha ʻi he ʻīsiu ko ení ʻoku ʻikai fakangatangata pē ia ki he lotú. ʻI he tuʻu fakavahaʻapuleʻangá, ʻoku lolotonga hoko ʻa e ngaahi tipeiti kakaha fakapolitikale, koeʻuhi ko e lalahi ko ia ʻa e ngaahi nunuʻa ʻe ala hoko fakasōsiale, fakapolitikale mo fakaʻekonōmika felāveʻi mo e ngaahi vāhenga mālōloó, kaungā maluʻi moʻuí pea mo e ngaahi tukuhaú.
Ko e ngaahi ʻīsiu ko ia felāveʻi mo e ngaahi totonu fakasiviliané pea mo hono tali fakalaó ʻoku faʻa fuʻu fihi ia mo vaheua ai ʻa e fakakaukau ʻa e kakaí. Ko e kau Kalisitiane moʻoní ʻoku nau tokanga ke tauhi maʻu ʻenau tuʻuʻataá ʻaki ʻa e fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tipeiti fakapolitikalé. (Sione 17:16)a Kae kehe, ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau ʻapasia ki he Tohi Tapú ʻoku nau puputuʻu fekauʻaki mo e kaveinga ko ia ʻo e mali pē tangata mo e tangata, fefine mo e fefiné pea mo e fakasōtomá. ʻOku anga-fēfē hoʻo vakai ki he mali pē ʻa e tangata mo e tangata, fefine mo e fefiné? Ko e hā ʻa e tuʻunga ʻa e ʻOtuá ki he malí? Ko e hā ʻa e kaunga ʻo hoʻo fakakaukaú ki ho vahaʻangatae mo e ʻOtuá?
ʻOku Fokotuʻu ʻe Hotau Tokotaha-Fakatupú ʻa e Tuʻungá
Naʻe fokotuʻu ʻe hotau Tokotaha-Fakatupú ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ʻoku puleʻiʻaki ʻa e nofo malí ki muʻa fuoloa ia ke kamata ke laoʻi ʻe he ngaahi puleʻangá ʻa e tuʻunga ki he nofo malí. Ko e tohi kamata ʻo e Tohi Tapú ʻoku tala mai ai kia kitautolu: “ʻE tukuange ʻe he tangata ʻene tamai mo ʻene faʻe, kae pikitai ki hono uaifi: pea te na hoko ko e kakano pe taha.” (Senesi 2:24) Ko e foʻi lea faka-Hepelū ko e “uaifi,” fakatatau ki he Vine’s Expository Dictionary of Biblical Words, “ʻoku fakahuʻunga ia ki ha taha ko ha fefine.” Naʻe fakapapauʻi mai ʻe Sīsū ko e faʻahinga ko ia ʻoku haʻi fakataha ʻi he nofo malí ʻoku totonu ko e “tagata moe fefine”—Mātiu 19:4, PM.
Ko ia ai, naʻe fakataumuʻa ʻe he ʻOtuá ʻa e nofo malí ke hoko ʻo tuʻuloa pea ko ha haʻi fekoekoeʻi ia ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine. ʻOku faʻu ʻa e kakai tangatá mo e kakai fefiné ke nau fefakakakatoʻaki koeʻuhi ke nau malava ai ʻo fefakafiemālieʻaki ʻenau ngaahi fiemaʻu mo ʻenau ngaahi holi fakaeongó, fakalaumālié mo e fakaefehokotaki fakasinó.
Ko e fakamatala Fakatohitapu ʻiloa fekauʻaki mo Sōtoma mo Komolá ʻoku fakaeʻa ai ʻa e ngaahi ongoʻi ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e fakasōtomá. Naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻOtuá: “Ko e tangi ʻa Sotoma mo Komola, seuke! ko e meʻa lahi, pea ko ʻenau angahala ko e meʻa mamafa ʻaupito.” (Senesi 18:20) Ko e lahi ʻo ʻenau fakalielia angahalaʻia ʻi he taimi ko iá naʻe hā mahino ia ʻi he taimi naʻe ʻaʻahi ai ha ongo fakaafe ki he tangata māʻoniʻoni ko Loté. “Naʻe kapui ʻa e fale ʻe he . . . kau tangata Sotoma, ʻo fai mei he talavou ki he motuʻa, ʻa e kakai kotoa mei he ngaahi feituʻu: pea nau kalanga kia Lote, ʻo nau peheange, Kofaʻā ʻa e ongo tangata naʻe hu atu ʻaneefiafi? fei mo ʻomi kiate kimautolu ke mau feʻiloaki [pe fehokotaki fakasino] mo kinaua.” (Senesi 19:4, 5) ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Ko e kakai Sotoma ko e faʻahinga naʻe kovi mo fai angahala ʻaupito kia Sihova.”—Senesi 13:13.
Naʻe hoko ʻa e kau tangatá ʻo “matuʻaki ʻafu ʻi he feholiʻaki, ko e fai ʻe he tangata mo e tangata ʻa e meʻa taʻetāu.” (Loma 1:27) Naʻa nau “afe ki ha faʻahinga kakano kehe [taʻefakanatula].” (Siutasi 7) ʻI he ngaahi fonua ʻa ia ʻoku mafolalahia ai ʻa e ngaahi kemipeini ki he ngaahi totonu fakasōtomá, ʻoku fakafepaki nai ai ʻa e niʻihi ki hono ngāueʻaki ʻa e foʻi lea “taʻefakanatula” ki hono fakamatalaʻi ʻa e tōʻonga fakasōtomá. Kae kehe, ʻikai ko e ʻOtuá ʻa e fakamaau aofangatukú ʻi heʻene hoko mai ki he meʻa ʻoku fakanatulá? Naʻá ne fekauʻi ʻa hono kakai ʻi he kuonga muʻá: “ʻOku tapu haʻo mohe mo ha tangata ʻo hange ko e mohe mo e fefine: ko e meʻa fakalielia ia.”—Livitiko 18:22.
Ko Hoʻo Tali Ui ko Ia ki he ʻOtuá
ʻOku māʻalaʻala ʻa e Tohi Tapú: ʻOku ʻikai ke hōifua ʻa e ʻOtuá pe te ne fakamolemoleʻi ʻa e ngaahi tōʻonga fakasōtomá. ʻOku ʻikai foki te ne hōifua ki he kakai ʻoku ‘hohōʻia honau lotó ʻi he kakai ʻoku fai peheé.’ (Loma 1:32) Pea ko e “mali” ʻoku ʻikai ke ne fakafōtunga ai ʻe ia ke fakaʻapaʻapaʻi ʻa e fakasōtomá. Ko e fakahinohino ʻa e ʻOtuá ke “lauʻi lelei ʻa e mali ʻe he kakai kotoa pe” ʻoku ʻikai ke kau ai ʻa e ngaahi haʻi ia ʻi he fakasōtomá, ʻa ia ʻokú ne vakai ki ai ʻoku fakalielia.—Hepelu 13:4.
Kae kehe, ʻi he tokoni ʻa e ʻOtuá, ʻe lava ke ako ʻe ha taha pē ke “fakaʻehiʻehi mei he feʻauaki,” ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e ngaahi tōʻonga fakasōtomá, pea “maʻu hono hama oʻona ʻi he fai maʻoniʻoni mo e fakaalaala.” (1 Tesalonaika 4:3, 4) Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai faingofua maʻu pē eni. Ko Nētane,b ʻa ia naʻá ne tuli ki muʻa ki ha sīpinga moʻui fakasōtomá, naʻá ne pehē: “Naʻá ku fakakaukau heʻikai ʻaupito pē te u lava ʻe au ʻo tuku.” Ka naʻá ne liliu moʻoni ʻi he tokoni ʻa e “Laumalie ʻo hotau ʻOtua.” (1 Kolinito 6:11) Hangē ko ia naʻe ʻiloʻi ʻe Nētané, ʻoku ʻikai ha palopalema ia ʻe lahi fau kia Sihova, ʻa ia ʻokú ne lava ke ʻomai ʻa e mālohi mo e tokoni ʻoku fiemaʻú ke aʻusia ai ʻEne ngaahi tuʻungá pea maʻu ai ʻEne ngaahi tāpuakí.—Sāme 46:1.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Naʻa mo e taimi ʻoku fepaki ai ʻa e ngaahi lao ʻa e fonuá mo honau konisēnisi kuo akoʻi Fakatohitapú, ʻoku ʻikai ke kau ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ngaahi fakahāhā lotó pe ko ha faʻahinga founga pē ʻo e ngaahi kemipeini fakapolitikalé koeʻuhi ke liliu ha ngaahi lao pehē.
b ʻIkai ko hono hingoa moʻoní ia.
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 30]
Photo by Chris Hondros/Getty Images