NAʻE FAʻU IA KE PEHĒ?
Meʻa Fana Mālohi ʻo e Mongomongá
◼ Neongo e siʻi hifo hono lōloá ʻi he senitimita ʻe uá, ko e mongomonga bombardier ʻoku ʻiloa ia ʻi he makehe ʻo ʻene ngāue fakaemaluʻí. ʻI heʻene ongoʻi ʻe hoko kiate ia ha meʻá, ʻoku fanaʻi atu ai ʻe he ʻinisēkité ha huhuʻa vela, namukū pea mo e mao mei hono hikú, ʻo seʻeʻaki ʻa e fanga hiná, fanga manupuná pea naʻa mo e fanga potó.
Fakakaukau atu: ʻOku teuʻi ʻa e mongomonga ko ení ʻaki “ha hoaʻi lama ʻa ia ʻoku ava ʻi he ngataʻanga ʻo [hono] keté.” Ko e lama taki taha ʻoku ʻi ai ha kiʻi loki ʻoku tauhi ai ha ʻēsiti mo e haitolokena peroxide pea pehē ki ha liliuʻanga kemikale ʻoku fonu ʻi he ngaahi ʻenisaime kuo movete ʻi he vaí. Ke maluʻi iá, ʻoku lava ke tukuange mālohi atu ʻe he ʻinisēkité ʻa e huhuʻa ʻi he ongo lokí ki he liliuʻanga kemikalé ke kamata ʻene ngāué. Ko e hā ʻa e olá? ʻOku fanaʻi ai ki he filí ʻa e ngaahi kemikale namukū, vai, mo e mao—ʻi he vela ko e tikilī Selosiasi ʻe 100. Ko e ongo lokí ʻoku siʻi hifo he milimita ʻe 1 ʻa hona lōloá, neongo ia ʻoku lava ke liliu ʻe he mongomongá ʻa e vave, feituʻu mo e lahi ʻo e huhuʻa kona ʻokú ne fanaʻí.
Kuo fakatotoloʻi ʻe he kau fakatotoló ʻa e mongomonga bombardier ke ʻilo ai ʻa e founga ke faʻu ʻaki ha meʻa fana ʻoku lelei ki he ʻātakaí. Kuo nau ʻiloʻi ʻoku ʻikai ngata pē ʻi hono ngāueʻaki ʻe he mongomongá ʻa e halanga fakatafe ke tafe ai ki he tafaʻaki pē taha ʻa e kemikalé ki he loki ʻoku liliu aí ka ʻoku toe ʻi ai foki mo ha halanga ʻoku toki ava pē ʻi hano teke mālohi ke fanaʻi atu ai ki tuʻa ʻa e kemikalé. ʻOku ʻamanaki ʻa e kau ʻenisiniá ke ngāueʻaki ʻa e meʻa fana fakatekinolosia ʻoku maʻu mei he mongomonga bombardier ʻi he ngaahi mīsini ʻo e kaá mo e meʻa tāmate afí, pehē foki ki he ngaahi meʻangāue ʻoku tukuange ai ʻa e faitoʻó hangē ko e meʻa mānava kasá. ʻOku pehē ʻe Palōfesa Andy McIntosh ʻo e ʻUnivēsiti ʻo Leeds, ʻIngilani: “Kuo ʻikai fakatotoloʻi ʻe ha taha ʻa e mongomongá mei he tafaʻaki ʻo e fīsikí mo e ʻenisiniá ʻo hangē ko ia naʻa mau faí—pea naʻe ʻikai te mau ʻiloʻi ʻa e lahi ʻo e meʻa te mau ako mei aí.”
Ko e hā hoʻo fakakaukaú? Naʻe hokonoa mai pē ʻa e faʻunga fihi ʻo e halanga fakatafeʻanga, vela mo e fana ʻa e mongomonga bombardier? Pe naʻe faʻu ia ke pehē?
[Fakatātā ʻi he peesi 26]
Oxford Scientific/photolibrary